Model Ve Dokum Resmi

(1)

T.C.

M

İİ

LLÎ E

Ğİ

T

İİ

M BAKANLI

Ğ

II

MEGEP

(MESLEKÎ E

Ğİ

T

İİ

M VE Ö

Ğ

RET

İİ

M S

İİ

STEM

İİ

N

İİ

N

GÜÇLEND

İİ

R

İİ

LMES

İİ

PROJES

İİ

))

MAK

İİ

NE TEKNOLOJ

İİ

SS

İİ

MODEL VE DÖKÜM RESM

İİ

ANKARA 2006

(2)

Milli E

Milli Eğğitim Bakanlitim Bakanlıığğııtaraf taraf ıından gelindan gelişştirilen modüller;tirilen modüller;

•

• Talim ve Terbiye Kurulu BaTalim ve Terbiye Kurulu Başşkanlkanlıığğıınnıın 02.06.2006 tarih ve 269 sayn 02.06.2006 tarih ve 269 sayııllıı Karar

Karar ıı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğğitim Okul ve Kurumlar itim Okul ve Kurumlar ıındanda

kademeli olarak yayg

kademeli olarak yaygıınlanlaşşttıır r ıılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve ölan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğğretimretim

programlar

programlar ıında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandnda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandıırmaya yönelik rmaya yönelik

geli

gelişştirilmitirilmişşööğğretim materyalleridir retim materyalleridir (Ders Notlar (Ders Notlar ııddıır)r)..

•

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandModüller, bireylere mesleki yeterlik kazandıırmak ve bireysel örmak ve bireysel öğğrenmeyerenmeye rehberlik etmek amac

rehberlik etmek amacııyla öyla öğğrenme materyali olarak hazrenme materyali olarak hazıırlanmrlanmıışş,,

denenmek ve geli

denenmek ve gelişştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Etirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğğitim Okul veitim Okul ve

Kurumlar

Kurumlar ıında uygulanmaya banda uygulanmaya başşlanmlanmıışşttıır.r.

•

• Modüller teknolojik geliModüller teknolojik gelişşmelere paralel olarak, amaçlanan yeterlimelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğğii kazand

kazandıırmak kormak koşşulu ile eulu ile eğğitim öitim öğğretim sretim sıırasrasıında gelinda gelişştirilebilir vetirilebilir ve

yap

yapıılmaslmasıı önerilen deönerilen değğiişşiklikler Bakanliklikler Bakanlııkta ilgili birime bildirilir.kta ilgili birime bildirilir.

•

• Örgün ve yaygÖrgün ve yaygıın n eeğğitim kurumlar itim kurumlar ıı, , iişşletmeler ve kendi kendine meslekiletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden

ula

ulaşşabilirler.abilirler.

•

• BasBasıılmlmıışş modüller, emodüller, eğğitim kurumlar itim kurumlar ıında önda öğğrencilere ücretsiz olarak rencilere ücretsiz olarak da

dağğııttııllıır.r.

•

• Modüller hiçbir Modüller hiçbir şşekilde ticari amaçla kullanekilde ticari amaçla kullanıılamaz ve ücret kar lamaz ve ücret kar şşııllıığğıındanda sat

(3)

AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR ...ii...ii G

GİİR R İŞİŞ...1...1 Ö

ÖĞĞRENME FAALRENME FAALİİYETYETİİ –1 –1 ...3...3 1. ÇEKME PAYLI VE KONSTRÜKS

1. ÇEKME PAYLI VE KONSTRÜKSİİYON MODEL RESMYON MODEL RESMİİ...3...3 1.1.

1.1. Endüstriyel Endüstriyel ModellemeModelleme ...3...3 1.1.1. Kullan

1.1.1. Kullanıılan lan TezgâhlarTezgâhlar ...44

1.1.2. Model Çe

1.1.2. Model Çeşşitleri ve itleri ve Gereç ÖzellikleriGereç Özellikleri ...44 1.2. Parçadan veya Yap

1.2. Parçadan veya Yapıım m Resmi Resmi Üzerinden...Üzerinden...44

1.2.1. Model Yap

1.2.1. Model Yapıım Resmi m Resmi ve Özelliklerive Özellikleri ...44

1.2.2. Konstrüksiyon Model Yap

1.2.2. Konstrüksiyon Model Yapıım Resmi m Resmi ve Özelliklerive Özellikleri ...1212

1.2.3. Maça Sand

1.2.3. Maça Sandıığğıı Model YapModel Yapıım m Resmi...Resmi...16...16

UYGULAMA FAAL

UYGULAMA FAALİİYETYETİİ...2020 ÖLÇME VE DE

ÖLÇME VE DEĞĞERLENDERLENDİİRME ...RME...2121 PERFORMANS DE

PERFORMANS DEĞĞERLENDERLENDİİRMERME ...2222 Ö

ÖĞĞRENME FAALRENME FAALİİYETYETİİ-2-2 ...24...24 2. DÖKÜM HAM RESM

2. DÖKÜM HAM RESMİİ...2424 2.1.

2.1. Endüstriyel Endüstriyel DökümcülükDökümcülük ...2424 2.2. Maçal

2.2. Maçalııve Maçasve Maçasıız Model veya Modelin Konstrüksiyon Yapz Model veya Modelin Konstrüksiyon Yapıım Resmim Resmi ...2626

2.2.1. Modelin Alt ve Üst Derecelerde Kal

2.2.1. Modelin Alt ve Üst Derecelerde Kalıı planmas planmasıı...26...26

2.2.2. Gerece Göre Döküm

2.2.2. Gerece Göre Döküm İşİşlemilemi ...3131 2.2.3. Dökümü Yap

2.2.3. Dökümü YapıılmlmıışşParçanParçanıın Ham Yapn Ham Yapıım Resmi Çizimm Resmi Çizimii ...32...32

UYGULAMA FAAL

UYGULAMA FAALİİYETYETİİ...3737 ÖLÇME VE DE

ÖLÇME VE DEĞĞERLENDERLENDİİRME ...RME...3838 PERFORMANS DE

PERFORMANS DEĞĞERLENDERLENDİİRMERME ...3939 MODÜL DE

MODÜL DEĞĞERLENDERLENDİİRMERME ...4141 CEVAP

CEVAP ANAHTARLARIANAHTARLARI...4343 KAYNAKLAR...

KAYNAKLAR...44...44

İİ

Ç

İİ

NDEK

İİ

LER

(4)

AÇIKLAMALAR

KOD

521MMI188

KOD

521MMI188

ALAN

Makine Teknolojisi

DAL/MESLEK

Bilgisayar

Bilgisayar Destekli

Destekli Makine

Makine Ressaml

Ressaml

ıığğıı

MODÜLÜN ADI

Model ve Döküm Resmi

MODÜLÜN TANIMI

Model ve döküm ham resmini çizmeyi öModel ve döküm ham resmini çizmeyi öğğretenreten

ööğğrenme materyalidir.renme materyalidir.

SÜRE

40/2440/24

ÖN KO

ŞŞ

UL

_{ve 2. modüllerini alm}_{ve 2. modüllerini alm}Seri Üretim Sistem ve Mekanizmalar Çizimi dersinin 1.Seri Üretim Sistem ve Mekanizmalar Çizimi dersinin 1.

ıışş olmak olmak

YETERL

İİ

K

Model ve döküm resmi çizmek.Model ve döküm resmi çizmek.

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç

Çekme payl

Çekme paylıı-konstrüksiyon model resmi ve döküm-konstrüksiyon model resmi ve döküm

ham resimlerini bilgisayar destekli çizim(B.D.Ç) ortam ham resimlerini bilgisayar destekli çizim(B.D.Ç) ortamıındanda

iki ve üç boyutlu olarak çizebileceksiniz. iki ve üç boyutlu olarak çizebileceksiniz.

Amaçlar



 Model resmi ile ilgili hazModel resmi ile ilgili hazıırlrlııklar klar ıı yapabilecek, TS-ISOyapabilecek, TS-ISO

standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen verilere göre detay ve montaj resimlerini bilgisayar verilere göre detay ve montaj resimlerini bilgisayar destekli çizim ortam

destekli çizim ortamıında nda iki-üç iki-üç boyutluboyutlu

çizebileceksiniz. çizebileceksiniz.



 Döküm ham resmi ile ilgili hazDöküm ham resmi ile ilgili hazıırlrlııklar klar ıı yapabilecek,yapabilecek,

TS-ISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde TS-ISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen verilere göre detay ve montaj resimlerini edilen verilere göre detay ve montaj resimlerini bilgisayar destekli çizim ortam

bilgisayar destekli çizim ortamıında iki-üç boyutlunda iki-üç boyutlu

E

ĞİĞİ

T

İİ

M Ö

ĞĞ

RET

İİ

M

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Teknik resim çizim ortam

Teknik resim çizim ortamıı, çizim araç ve gereçleri,, çizim araç ve gereçleri,

bilgisayar destekli çizim ortam

bilgisayar destekli çizim ortamıı, projeksiyon, resim masas, projeksiyon, resim masasıı..

ÖLÇME VE

DE

ĞĞ

ERLEND

İİ

RME

Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra verilen Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra verilen ölçme araçlar

ölçme araçlar ıı ile kazandile kazandıığğıınnıız bilgi ve becerileri ölçerek,z bilgi ve becerileri ölçerek,

kendinizi de

kendinizi değğerlendireceksiniz.erlendireceksiniz. Ö

Öğğretmen, modül sonunda ölçme aracretmen, modül sonunda ölçme aracıı uygulayarak uygulayarak

modül ile kazand

modül ile kazandıığğıınnıız bilgi ve becerileri ölçerek z bilgi ve becerileri ölçerek

de

değğerlendirecektir.erlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

(5)

G

İ

R

İŞ

Sevgili Ö

ğğ

renci,

Bir ülkede sanayinin geli

Bir ülkede sanayinin gelişşmesi, teknolojik gelimesi, teknolojik gelişşmelerin üretim süreçlerine dahilmelerin üretim süreçlerine dahil edilmesiyle do

edilmesiyle doğğrudan ilgilidir. Hrudan ilgilidir. Hıızla gelizla gelişşen ülkemizde de bu bilincin yerleen ülkemizde de bu bilincin yerleşşmesine paralelmesine paralel

olarak metal i

olarak metal işşleme sektöründe çok büyük gelileme sektöründe çok büyük gelişşmeler kaydedilmimeler kaydedilmişştir.tir. Metal i

Metal işşleme sektöründeki ürün yelpazesi çok genileme sektöründeki ürün yelpazesi çok genişş olmakla birlikte, yar olmakla birlikte, yar ıı mamulmamul

metal ürünlerin ekonomik olarak üretilmesine imkân sa

metal ürünlerin ekonomik olarak üretilmesine imkân sağğlayan döküm endüstrisi, büyük bir layan döküm endüstrisi, büyük bir de

değğer olarak kar er olarak kar şşıınnııza za ççııkmaktadkmaktadıır. Buna bar. Buna bağğllıı olarak döküm modelciliolarak döküm modelciliğği de dökümi de döküm

endüstrisini destekleyen önemli bir üretim a

endüstrisini destekleyen önemli bir üretim aşşamasamasıı hâline gelmihâline gelmişştir.tir.

Döküm modelcili

Döküm modelciliğğinde, CNC tezgâhlar inde, CNC tezgâhlar ıınnıın kullann kullanıımmıı giderek artmgiderek artmıışş, model, model

tasar

tasar ıımmıında ve model inda ve model işşlemede CAD-CAM kullanlemede CAD-CAM kullanıımmıı yaygyaygıınlanlaşşmmıışşttıır. Model ölçülerininr. Model ölçülerinin

hassasiyeti ve döküm yoluyla üretilen parçalar

hassasiyeti ve döküm yoluyla üretilen parçalar ıın kalitesi yükselmin kalitesi yükselmişştir.tir.

Yeni teknolojilerin uygulanmas

Yeni teknolojilerin uygulanmasıı, iyi e, iyi eğğitimli ve nitelikli elemanlara olan ihtiyacitimli ve nitelikli elemanlara olan ihtiyacıı dada

beraberinde getirmi beraberinde getirmişştir.tir.

Bu modül ile model ve kal

Bu modül ile model ve kalıı p tasar p tasar ıımmıı için gerekli bilgi ve beceriyi kazanacak,için gerekli bilgi ve beceriyi kazanacak,

sektördeki üretim süreçlerine kat

sektördeki üretim süreçlerine katıılmak için gerekli altyaplmak için gerekli altyapııya sahip olacaksya sahip olacaksıınnıız.z.

G

(6)

(7)

Ö

Ğ

RENME FAAL

İ

YET

İ

–1

Bu ö

Bu öğğrenme faaliyetinin sonunda model resmi ile ilgili hazrenme faaliyetinin sonunda model resmi ile ilgili hazıırlrlııklar klar ıı yapabilecek, TS-yapabilecek,

TS-ISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen verilere göre model resimlerini ISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen verilere göre model resimlerini bilgisayar destekli çizim ortam

bilgisayar destekli çizim ortamıında iki ve üç boyutlu olarak nda iki ve üç boyutlu olarak çizebileceksiniz.çizebileceksiniz.



 Model yapModel yapıımmıında kullannda kullanıılan malzeme ve tezgâhlar lan malzeme ve tezgâhlar ıı araaraşşttıırarak bilgi toplayrarak bilgi toplayıınnıız.z.



 TopladTopladıığğıınnıız bilgileri sz bilgileri sıınnııf ortamf ortamıında arkadanda arkadaşşlar lar ıınnıızla paylazla paylaşşıınnıız.z.

1. ÇEKME PAYLI VE KONSTRÜKS

İİ

YON

MODEL RESM

İİ

1.1. Endüstriyel Modelleme

Döküm yolu ile

Döküm yolu ile şşekillendirilecek parçalar ekillendirilecek parçalar ıın kaln kalıı plama s plama sıırasrasıında döküm bonda döküm boşşluluğğunuunu

verecek

verecek şşekilde iekilde işşleme payleme payıı, koniklik, çekme pay, koniklik, çekme payıı gibi gerekli hesaplar gibi gerekli hesaplar ıı yapyapıılmlmıışş

modellerinin haz

modellerinin hazıırlanma sürecinerlanma sürecine

endüstriyel modelleme

denir.denir.

Model ve döküm i

Model ve döküm işşlemleri, birbirini takip eden bir bütün olmakla beraber üretimlemleri, birbirini takip eden bir bütün olmakla beraber üretim araçlar

araçlar ıı ve üretim süreçlerinin farklve üretim süreçlerinin farklııllıığğıı teknolojik olarak ortaya çteknolojik olarak ortaya çııkmkmıışşttıır.r.

Teknolojinin geli

Teknolojinin gelişşmesiyle model ölçülerinin hassasiyeti artmmesiyle model ölçülerinin hassasiyeti artmıışş; kullan; kullanıılan araç, gereçlan araç, gereç

ve makinelerde yenilikler yap

ve makinelerde yenilikler yapıılmlmıışşttıır. Ancak model teknir. Ancak model tekniğği, kali, kalıı plamada kumdan ç plamada kumdan çııkarmakarma

tekni

tekniğğine baine bağğllııolarak ana hatlar olarak ana hatlar ııyla aynyla aynıı kalmkalmıışşttıır.r.

Endüstriyel modellemede CNC tezgâhlar

Endüstriyel modellemede CNC tezgâhlar ıınnıın kullann kullanıımmıı giderek yayggiderek yaygıınlanlaşşmmıışşttıır.r.

Model i

Model işşlemede CAD-CAM kullanlemede CAD-CAM kullanıımmıı artmartmıışş, özellikle tasar , özellikle tasar ıım alanm alanıında bilgisayar nda bilgisayar

ortamlar

ortamlar ıına bana bağğllıı olarak holarak hıızlzlıı geligelişşmeler kaydedilmimeler kaydedilmişştir.tir.

Endüstriyel modellemede ah

Endüstriyel modellemede ahşşap, metal, plastik malzemeler ve bunlar ap, metal, plastik malzemeler ve bunlar ıın tasar n tasar ıımm

teknolojileri önemli yer tutar. teknolojileri önemli yer tutar.

AMAÇ

ARA

ŞŞ

TIRMA

Ö

(8)

1.1.1. Kullan

ıı

lan Tezgâhlar

Model imalat

Model imalatıı yapyapııllıırken modelin gerecine göre uygun tak rken modelin gerecine göre uygun tak ıımlardan ve tezgâhlardanmlardan ve tezgâhlardan

yararlan

yararlanııllıır. Bunlar:r. Bunlar:



Ah

şş

ap modellemede:

AhAhşşap ap iişşleyen tezgâhlar,leyen tezgâhlar, şşerit testere makinesi, daireerit testere makinesi, daire testere makinesi, planya makinesi, kal

testere makinesi, planya makinesi, kalıınlnlıık makinesi ve dekupaj makinesi vb.k makinesi ve dekupaj makinesi vb.



Metal modellemede:

Metal iMetal işşleyen tezgâhlar, torna tezgâhleyen tezgâhlar, torna tezgâhıı, üniversal modelci, üniversal modelci

tornas

tornasıı, freze tezgâh, freze tezgâhıı, üniversal modelci frezesi, metal e, üniversal modelci frezesi, metal eğğeleme tak eleme tak ıımlar mlar ıı,,

markalama aletleri vb. markalama aletleri vb.



Plastik modellemede:

Epoksi, polimer ve kompozit malzemeleri iEpoksi, polimer ve kompozit malzemeleri işşleyenleyen

tak

tak ıımlar, metal merdane, elyaf püskürtme makineleri, epoksi atma makineleri,mlar, metal merdane, elyaf püskürtme makineleri, epoksi atma makineleri,

laminasyon sistemleri, y

laminasyon sistemleri, yıığğma sistemi, püskürtme (hma sistemi, püskürtme (hıızlzlıı prototip sistemleri), otoprototip sistemleri), oto

in

inşşa sistemleri vb. kullana sistemleri vb. kullanııllıır.r.

1.1.2. Model Çe

şş

itleri ve Gereç Özellikleri

Ah

Ahşşap modellemede çam, köknar, gürgen vb. gereçler,ap modellemede çam, köknar, gürgen vb. gereçler, Metal modellemede alüminyum, pirinç, bronz vb. gereçler, Metal modellemede alüminyum, pirinç, bronz vb. gereçler,

Plastik modellemede termoset, poliüretan, polyester ve kompozit malzeme gibi Plastik modellemede termoset, poliüretan, polyester ve kompozit malzeme gibi gereçler kullan

gereçler kullanııllıır.r.

Teknolojinin geli

Teknolojinin gelişşmesi ile birlikte smesi ile birlikte sıık k ıışşttıır r ıılmlmıışş kâkâğğııt, strafor (köpük) ve silikon gibit, strafor (köpük) ve silikon gibi

gereçlerden de model yap

gereçlerden de model yapıılmaktadlmaktadıır.r.

Bu e

Bu eğğitim faaliyetinde ahitim faaliyetinde ahşşap modelden bahsedilecektir.ap modelden bahsedilecektir.

1.2. Parçadan veya Yap

ıı

m Resmi Üzerinden

1.2.1. Model Yap

ıı

m Resmi ve Özellikleri

Bir parçan

Bir parçanıın model resmi çizilirken, parçann model resmi çizilirken, parçanıın imalat resminden faydalann imalat resminden faydalanııllıır. Modelr. Model

resimlerinde kal

resimlerinde kalıı p ay p ayıırma yüzeyi, irma yüzeyi, işşlenecek yüzeyler, çekme paylar lenecek yüzeyler, çekme paylar ıı, koniklik ve maçalar , koniklik ve maçalar

farkl

farklıı taramataramaşşekilleri ve resimsel özellikleriyle çizilir. Renkli çizilen resimlerde kullanekilleri ve resimsel özellikleriyle çizilir. Renkli çizilen resimlerde kullanıılacak lacak

renkler için Ö

renkler için Öğğrenme Faaliyeti–2’ deki model ve kalrenme Faaliyeti–2’ deki model ve kalıı plama resimlerinde kullan plama resimlerinde kullanıılan tanlan tanııtmatma

iişşaretleri çizelgesine bak aretleri çizelgesine bak ıınnıız.z.

Model konstrüksiyon resimleri, modelin bitmi

Model konstrüksiyon resimleri, modelin bitmişş hâlinin genellikle 1:1 ölçekle çizilmihâlinin genellikle 1:1 ölçekle çizilmişş

resimleridir. resimleridir.

Model yap

Model yapııllıırken gerekli ölçüler, ölçülendirilmirken gerekli ölçüler, ölçülendirilmişş model resimlerinde 1:1 ölçeklemodel resimlerinde 1:1 ölçekle

çizilmi

çizilmişşresimleri üzerinden alresimleri üzerinden alıınnıır.r.

Simetrik parçalar

(9)

Model resimlerinin çizilebilmesi için öncelikle mala yüzeyinin ve maça yerlerinin Model resimlerinin çizilebilmesi için öncelikle mala yüzeyinin ve maça yerlerinin tespit edilmesi önemlidir.

tespit edilmesi önemlidir.

Mala yüzeyi, modelin kum kal

Mala yüzeyi, modelin kum kalıı p derecelerindeki ayr p derecelerindeki ayr ıılma yüzeyidir. Mala yüzeyilma yüzeyidir. Mala yüzeyi

döküm i

döküm işşlemini ve kallemini ve kalıı plamay plamayıı kolaylakolaylaşşttııracak racak şşekilde tespit edilmelidir(ekilde tespit edilmelidir(ŞŞekil 1.1,ekil 1.1, ŞŞekilekil

1.2). 1.2).

ŞŞekil 1.1: Mala yüzeyi ekil 1.1: Mala yüzeyi düzgün modeldüzgün model

ŞŞekil 1.2: Mala yüzeyi düzgün olmayan ekil 1.2: Mala yüzeyi düzgün olmayan modelmodel Maçalar, kal

Maçalar, kalıı p bo p boşşluklar luklar ıına yerlena yerleşştirilen ve kapladtirilen ve kapladııklar klar ıı k k ııssıımlar mlar ıın dökümden sonran dökümden sonra

bo

boşşluk olarak çluk olarak çııkmaskmasıınnıı temin eden maça kumlar temin eden maça kumlar ıı kullankullanıılarak maça sandlarak maça sandııklar klar ıında eldenda elde

edilen parçalard

edilen parçalardıır. Tanr. Tanıımdan da anlamdan da anlaşşıılacalacağğıı gibi maçalar, kumdan yapgibi maçalar, kumdan yapıılmlmıışş hacimlerdir.hacimlerdir.

Maçalar

Maçalar ıın kullann kullanııldldıığğıı modeller maçalmodeller maçalıı modeller,modeller, şşeklinde adlandeklinde adlandıır r ııllıır. Maçalar r. Maçalar ıı kalkalıı p kumu p kumu

içerisine oturtabilmek için iki ucuna maça ba

(10)

ŞŞekil 1.3: Yatay maça baekil 1.3: Yatay maça başşıı ŞŞekil 1.4: Dikey maça baekil 1.4: Dikey maça başşıı

Maça haz

Maça hazıırlamak için istenen borlamak için istenen boşşluk ölçülerine göre maçanluk ölçülerine göre maçanıın boyutlar n boyutlar ıınnıı belirlemek belirlemek

zorunludur. Boyutlar

zorunludur. Boyutlar ıı belirlenen maça, abelirlenen maça, ağğaçtan yapaçtan yapıılmlmıışş maça sandmaça sandııklar klar ıında haznda hazıırlanrlanıır (r (ŞŞekilekil

1.5). 1.5).

(11)

Maça ba

Maça başşlar lar ıınnıı şşekillendirmek için gerekli olan maça baekillendirmek için gerekli olan maça başşıı ölçüleri ve kalölçüleri ve kalıı ptan ç ptan çııkarmakarma

aç

açıılar lar ııtablo 1.1’ de verilmitablo 1.1’ de verilmişştir.tir.

Tablo 1.1: Maça ba

(12)

A

Aşşaağğııda verilen örnek yapda verilen örnek yapıım resmi, üzerine sm resmi, üzerine sıırasrasııyla iyla işşleme payleme payıı, çekme pay, çekme payıı,,

koniklik ve e

koniklik ve eğğim deim değğerleri eklenerek model yaperleri eklenerek model yapıım resmi am resmi aşşamalar amalar ıı gösterilmektedir (gösterilmektedir (ŞŞekilekil

1.6). 1.6).

ŞŞekil 1.6:ekil 1.6:İşİşparçasparçasııyapyapıım resmim resmi

1.2.1.1.

1.2.1.1. İş

İş

leme Payl

ıı

Yap

ıı

m Resmi Çizimi

Modeli yap

Modeli yapııllıı p döküm i p döküm işşlemi gerçeklelemi gerçekleşşen iien şş parçalar parçalar ıı, daha sonra tala, daha sonra talaşşllıı üretimüretim

yöntemleriyle i

yöntemleriyle işşlenerek sonlenerek son şşekillerini alekillerini alıır. Bir parçanr. Bir parçanıın talan talaşşllıı üretim yöntemleriyleüretim yöntemleriyle

iişşlenmesi, yüzeyinden talalenmesi, yüzeyinden talaşş kaldkaldıır r ıılacalacağğıı anlamanlamıına gelir. Kaldna gelir. Kaldıır r ıılacak talalacak talaşş miktar miktar ıınnıınn

önceden belirlenerek ham ölçü üzerine eklenmesine

ii

şş

leme pay

ıı denir.denir.

İş

İşleme paylar leme paylar ıı, , iişşlenecek yüzeyin büyük ya da küçük olmaslenecek yüzeyin büyük ya da küçük olmasıına, dökülecek gerecinna, dökülecek gerecin

cinsine, i

cinsine, işşlemenin elde ya da tezgâhta olmaslemenin elde ya da tezgâhta olmasıına ve yüzey kalitesine göre belirlenir.na ve yüzey kalitesine göre belirlenir.

Parçan

Parçanıın yapn yapıım resmi üzerinde im resmi üzerinde işşlenecek yüzeyler, yüzey ilenecek yüzeyler, yüzey işşleme ileme işşaretleri ilearetleri ile

belirtilmi

belirtilmişştir.tir. İşİşleme ileme işşareti ile belirtilen yüzeyler, iareti ile belirtilen yüzeyler, işşleme payleme payıı kadar büyütülür.kadar büyütülür. İşİşlenecek içlenecek iç

yüzeyler (delikler), i

(13)

İş

İşleme payleme payıı, gerecin çe, gerecin çeşşidine iidine işşlenecek yüzeyin konumuna ve boyutuna göre farkllenecek yüzeyin konumuna ve boyutuna göre farklıı

al

alıınnıır.r. İşİşleme paylar leme paylar ıı tablo 1.2, 1.3 ve 1.4’te verilmitablo 1.2, 1.3 ve 1.4’te verilmişştir.tir.

Tablo 1.3: Çelik gereçler için i

Tablo 1.3: Çelik gereçler için işşleme paylarleme paylarıı Tablo 1.4: Demir dTablo 1.4: Demir dıışşıımetaller için imetaller için işşleme paylarleme paylarıı

Ş

Şekil 1.6’ da verilen iekil 1.6’ da verilen işş parçasparçasıınnıın n iişşleme payleme payıı, tablo 1.2’ den silindirik iç yüzeye 3, tablo 1.2’ den silindirik iç yüzeye 3

mm, kal

mm, kalıı plama plama şşekline göre düzlemsel üst yüzeye 4–5 mm ve alt yüzeye 2,5–4 mm iekline göre düzlemsel üst yüzeye 4–5 mm ve alt yüzeye 2,5–4 mm işşlemeleme

pay

payııverilir (verilir (ŞŞekil 1.7).ekil 1.7).

(14)

1.2.1.2. Çekme Payl

ıı

Yap

ıı

m Resmi Çizimi

Döküm yolu ile üretilecek parçalar

Döküm yolu ile üretilecek parçalar ıın boyutlar n boyutlar ıınnıın dökümden sonra istedin dökümden sonra istediğğimizimiz

de

değğerlerde olabilmesi için modeller; bazerlerde olabilmesi için modeller; bazıı metalürjik, fiziksel ve mekanik nedenlerle hiçbir metalürjik, fiziksel ve mekanik nedenlerle hiçbir

zaman parçan

zaman parçanıın gerçek boyutlar n gerçek boyutlar ıında yapnda yapıılmazlar.lmazlar.

Döküm s

Döküm sıırasrasıında malzemelerin gösterdikleri en önemli fiziksel denda malzemelerin gösterdikleri en önemli fiziksel değğiişşikliklerden biriikliklerden biri

çekmedir. Bu nedenle modellere çekme pay

çekmedir. Bu nedenle modellere çekme payıı ilave edilir.ilave edilir.

Ergitilerek s

Ergitilerek sııvvıı hâle getirilen maden, kalhâle getirilen maden, kalıı p içerisine doldurularak so p içerisine doldurularak soğğumaya bumaya bıırak rak ııllıır.r.

Madenin kat

Madenin katıılalaşşmasmasıı sonucu parça küçülür. Parça ölçülerinde meydana gelen bu küçülmeyesonucu parça küçülür. Parça ölçülerinde meydana gelen bu küçülmeye

çekme

denir. Çekme miktar denir. Çekme miktar ıı, gereç çe, gereç çeşşidine baidine bağğllıı olarak farklolarak farklııllıık gösterir. Modelde tümk gösterir. Modelde tüm

ölçülere çekme miktarlar

ölçülere çekme miktarlar ııilave edilerek yapilave edilerek yapııllıır.r.

Tablo 1.5’te de

Tablo 1.5’te değğiişşik gereçlerin yaklaik gereçlerin yaklaşşıık çekme payk çekme payıı dedeğğerleri verilmierleri verilmişştir.tir.

Tablo 1.5: Baz

Tablo 1.5: Bazııgereçlerin çekme paylargereçlerin çekme paylarıı

Örnek i

Örnek işşimiz, lamel grafitli dökme demir gereçten üretileceimiz, lamel grafitli dökme demir gereçten üretileceğği için çekme payi için çekme payıı tablotablo

1.2’den %1 olarak belirlenir.

1.2’den %1 olarak belirlenir. İşİşparçasparçasıı ölçüleri %1 büyütülür.ölçüleri %1 büyütülür.

Kal

Kalıı p ay p ayıırma yüzeyi, parçanrma yüzeyi, parçanıınn şşekline göre tespit edilir (ekline göre tespit edilir (ŞŞekil 1. 8). Burada kalekil 1. 8). Burada kalıı p p

ay

(15)

ŞŞekil 1.8: Çekme paylekil 1.8: Çekme paylııyapyapıım resmim resmi

1.2.1.3. Konikli

ğğ

i Verilmi

şş

Yap

ıı

m Resmi Çizimi

Döküm bo

Döküm boşşluluğğunu oluunu oluşşturmak üzere kum kalturmak üzere kum kalıı p içerisine s p içerisine sıık k ıışşttıır r ıılan model, elle veyalan model, elle veya

aparatlarla ç

aparatlarla çııkar kar ııllıır. Modelin çr. Modelin çııkar kar ıılmaslmasıı ssıırasrasıında kalnda kalıı b bıın bozulmamasn bozulmamasıı ve kolay çve kolay çııkmaskmasıı

için kal

için kalıı p ay p ayıırma yüzeyine dik yüzeylere erma yüzeyine dik yüzeylere eğğim, silindirik yüzeylere koniklik verilir. Eim, silindirik yüzeylere koniklik verilir. Eğğim veim ve

koniklik özeli

koniklik özeliğğine göre artine göre artıı eeğğim, eim, eşşit eit eğğim veya eksi eim veya eksi eğğim olarak verilir .(im olarak verilir .(ŞŞekil 1.9)ekil 1.9)

ŞŞekil 1.9: Model yüzeylerinde eekil 1.9: Model yüzeylerinde eğğim ve koniklik im ve koniklik Modelin kal

Modelin kalıı ptan kolay ç ptan kolay çııkmaskmasıı için yüzeylere iiçin yüzeylere işşleme paylleme paylıı ve ive işşleme paysleme paysıız z ççııkarmakarma

yüksekli

yüksekliğğine baine bağğllııolarak çolarak çııkma açkma açııssıı dedeğğerleri tablo 1.6’da verilmierleri tablo 1.6’da verilmişştir.tir.

Tablo 1.6:

(16)

Örnek i

Örnek işş parçasparçasıında tablo 1.6’dan 10 mm yükseklik için 2nda tablo 1.6’dan 10 mm yükseklik için 2˚˚, 30 mm yükseklik için 1, 30 mm yükseklik için 1˚˚

eeğğim açim açııssıı verilir (verilir (ŞŞekil 1.10).ekil 1.10).

ŞŞekil 1.10: Eekil 1.10: Eğğim ve konikliim ve konikliğğin gösterilmesiin gösterilmesi

1.2.2. Konstrüksiyon Model Yap

ıı

m Resmi ve Özellikleri

Bu resimlerde, modelin yap

Bu resimlerde, modelin yapııldldıığğıı gerece göre ( ahgerece göre ( ahşşap, metal, plastik ) parçalar ap, metal, plastik ) parçalar ıınn

birbirleriyle montaj

birbirleriyle montaj şşekilleri gösterilir. Aksam ve parçalar ekilleri gösterilir. Aksam ve parçalar ıınn şşekil, boyut, yüzey iekil, boyut, yüzey işşlemeleme

iişşaretleri, malzeme ve montaj özelliklerini içerir.aretleri, malzeme ve montaj özelliklerini içerir.

1.2.2.1. Konstrüksiyon Model Montaj Resmi Çizimi

Parçalar

Parçalar ıın monte edilmin monte edilmişş şşeklini daha detayleklini daha detaylıı olarak gösteren alt grup montajolarak gösteren alt grup montaj

resimleridir.Konsrtüksiyon model yap

resimleridir.Konsrtüksiyon model yapıım resminin bam resminin başşlanglangııccıı imalat resmidir.imalat resmidir. İİmalatmalat

resminde yeterli görünü

resminde yeterli görünüşşlere, ölçülendirmelere ve yüzey ilere, ölçülendirmelere ve yüzey işşleme ileme işşaretlerine yer verilir.aretlerine yer verilir. Meslek resmin ikinci a

Meslek resmin ikinci aşşamasamasıı model konstrüksiyon resmidir. Burada maçalar model konstrüksiyon resmidir. Burada maçalar ıın konumlar n konumlar ıı veve

iişşlem görecek yüzeyler belirtilir. Modelin yaplem görecek yüzeyler belirtilir. Modelin yapııldldıığğıı gerece göre ( ahgerece göre ( ahşşap, metal, plastik )ap, metal, plastik )

parçalar

(17)

Resim 1.1: Mesnet parças

Resim 1.1: Mesnet parçasııana gövdesi ve metal maça sandana gövdesi ve metal maça sandııklarklarıı

(18)

Ş

Şekil 1.6’da verilen iekil 1.6’da verilen işş parçasparçasıı yapyapıım resmine göre hazm resmine göre hazıırlanmrlanmıışş konstrüksiyon modelkonstrüksiyon model

montaj resmi,

(19)

1.2.2.2. Montaj Resmi Numaraland

ıı

rma ve Antet Çizimi

(20)

1.2.3. Maça Sand

ıı

ğğ

ıı

Model Yap

ıı

m Resmi

İİç ç boboşşluklar luklar ıı meydana getiren kum kitlesinin, yani maçanmeydana getiren kum kitlesinin, yani maçanıın dövüldün dövüldüğğü ve yapü ve yapııldldıığğıı

aağğaç ve metal sandaç ve metal sandııklaraklara

maça sand

ıığğıı denir.denir.İİçerisinde maçançerisinde maçanıın dn dıışş şşekline sahip bir boekline sahip bir boşşluk luk

bulunan sand

bulunan sandııklardklardıır. Bu sandr. Bu sandııklar, iki ya da daha çok parçalklar, iki ya da daha çok parçalıı olup, bu parçalar birbirineolup, bu parçalar birbirine

pimlerle merkezlenir ve yay ya da üstüne a

pimlerle merkezlenir ve yay ya da üstüne ağğıırlrlıık konularak sabitlenir. Maça sandk konularak sabitlenir. Maça sandıığğıı örnekleriörnekleri

Resim1.2, Resim 1.3, Resim 1.4’ te gösterilmi Resim1.2, Resim 1.3, Resim 1.4’ te gösterilmişştir.tir.

(21)

1.2.3.1. Maça Sand

ıı

ğğ

ıı

Model Montaj Resmi Çizimi

(22)

1.2.3.2. Maça Sand

(23)

1.2.3.3. Numaraland

ıı

rma ve Antet

(24)

UYGULAMA FAAL

İ

YET

İ

Ö

Öğğretmen taraf retmen taraf ıından verilecek olan model yapndan verilecek olan model yapıım resmi faaliyetini am resmi faaliyetini aşşaağğııdaki idaki işşlemlem

basamaklar

basamaklar ıı ve önerileri dikkate alarak yapve önerileri dikkate alarak yapıınnıız.z.

İŞ

LEM

LEM BASAMAKLARI

BASAMAKLARI

ÖNER

İİ

LER



 Çizim için gerekli bilgisayar programÇizim için gerekli bilgisayar programıınnıı

aç açıınnıız.z.



 İşİş önlüönlüğğünüzü giyiniz.ünüzü giyiniz.



 Çizim için gerekli bilgisayar ayarlar Çizim için gerekli bilgisayar ayarlar ıınnıı

uygulay uygulayıınnıız.z.



 Modeli çizilecek parça için mala yüzeyiModeli çizilecek parça için mala yüzeyi tespit ediniz.

tespit ediniz.



 ParçanParçanıın en büyük kesit yüzeyini malan en büyük kesit yüzeyini mala

yüzeyi olarak belirleyiniz. yüzeyi olarak belirleyiniz.



 Döküm gerecine göre çekme paylar Döküm gerecine göre çekme paylar ıınnıı

hesaplay hesaplayıınnıız.z.



 Çekme paylar Çekme paylar ıınnıı hesaplarken tablolardanhesaplarken tablolardan

yararlan yararlanıınnıız.z.



 Yüzey kalitelerine göre iYüzey kalitelerine göre işşleme paylar leme paylar ıınnıı

hesaplay hesaplayıınnıız.z.



 İşİşleme paylar leme paylar ıınnıı hesaplarken tablolardanhesaplarken tablolardan



 Mala Mala yüzeyine yüzeyine dik dik yüzeylerdekiyüzeylerdeki

koniklik ve e

koniklik ve eğğimleri veriniz.imleri veriniz.



 Koniklik ve eKoniklik ve eğğimler için tablolardanimler için tablolardan



 ParçanParçanıın model yapn model yapıım resmini çiziniz.m resmini çiziniz.  Model resmi üzerinde eModel resmi üzerinde e_ii_şş_{leme pay}_{leme pay} ğğim, koniklik,im, koniklik, ıı ve mala yüzeyini gösteriniz.ve mala yüzeyini gösteriniz.



 ParçanParçanıın model konstrüksiyon resminin model konstrüksiyon resmini

çiziniz. çiziniz.



 AhAhşşap taramasap taramasıı uygulayarak modeliuygulayarak modeli

olu

oluşşturan parçalar turan parçalar ıın ayr n ayr ıımmıınnıı gösteriniz.gösteriniz.



 MaçayMaçayıı boyutlandboyutlandıır r ıınnıız.z.  BoyutlandBoyutland_{ölçüleri için tablolardan yararlan}_{ölçüleri için tablolardan yararlan}ıırmayrmayıı yaparken maça bayaparken maça başşıı ıınnıız.z.



 Maça sandMaça sandıığğıı model montaj resminimodel montaj resmini

çiziniz. çiziniz.



 Maça sandMaça sandıığğıı resmine ahresmine ahşşap taramaap tarama



 ÇizdiÇizdiğğiniz resimlerin çiniz resimlerin çııktktııssıınnıı alalıınnıız.z.  ÇÇııktktııayarlar ayarlar ıınnııkontrol ediniz.kontrol ediniz.

UYGULAMA FAAL

(25)

ÖLÇME VE DE

Ğ

ERLEND

İ

RME

A

Aşşaağğııda bazda bazıı tantanıımlamalar yapmlamalar yapıılmlmıışşttıır. Bunlardan dor. Bunlardan doğğru kabul ettiklerinizin yanru kabul ettiklerinizin yanıındakindaki

bo

boşşluluğğa (D), yanla (D), yanlıışşkabul ettiklerinizin yankabul ettiklerinizin yanıındaki bondaki boşşluluğğa (Y) yazarak cevaplaya (Y) yazarak cevaplayıınnıız.z.

1.

(….) Maçalar resimlerinde ah(….) Maçalar resimlerinde ahşşap tarama yapap tarama yapıılarak çizilir.larak çizilir.

2.

(….) Mala yüzeyi, modelin kum kal(….) Mala yüzeyi, modelin kum kalıı p derecelerindeki ayr p derecelerindeki ayr ıılma yüzeyidir.lma yüzeyidir.

3.

(….) Kural olarak mala yüzeyinin modelin en (….) Kural olarak mala yüzeyinin modelin en büyük kesitinden geçmesi zorunlubüyük kesitinden geçmesi zorunlu say

sayııllıır.r.

4.

(….) (….) Parça ölçülerinde Parça ölçülerinde meydana gelen meydana gelen küçülmeyeküçülmeye

koniklik

denir.denir.

5.

(….)(….) İşİşlenecek iç yüzeyler (delikler), ilenecek iç yüzeyler (delikler), işşleme payleme payıı kadar küçültülür.kadar küçültülür.

ÖLÇME VE DE

(26)

PERFORMANS DE

Ğ

ERLEND

İ

RME

Dökme demir gereçten döküm yoluyla üretilecek parçan

Dökme demir gereçten döküm yoluyla üretilecek parçanıın yapn yapıım resmi verilmim resmi verilmişştir.tir.



 Çekme, iÇekme, işşleme payleme payıı, , eeğğim ve koniklik deim ve koniklik değğerleriyle kalerleriyle kalıı p ay p ayıırma yüzeyinirma yüzeyini

dikkate alarak model yap

dikkate alarak model yapıım resmini çiziniz.m resmini çiziniz.



 Model konstrüksiyon resmini çiziniz.Model konstrüksiyon resmini çiziniz. 

 Maça ve maça sandMaça ve maça sandıığğıınnıın resmini çiziniz.n resmini çiziniz.

Faaliyet Ad

ıı

Amaç

Model Resmi Model Resmi Kum kal

Kum kalıı p tekni p tekniğği ile üretilecek i ile üretilecek

parçan

parçanıın model resminin model resmini

Modül E

ğğ

itimi

Alan Ki

şş

inin

Ad

ıı

ve Soyad

ıı

AÇIKLAMA:

Bu faaliyeti gerçekleBu faaliyeti gerçekleşştirirken atirirken aşşaağğııdaki kontrol listesini bir daki kontrol listesini bir

arkada

arkadaşşıınnıızzıın doldurmasn doldurmasıınnıı isteyiniz. Sadece ilgili alanisteyiniz. Sadece ilgili alanııdoldurunuz.doldurunuz.

A

Aşşaağğııda listelenen davranda listelenen davranıışşlar lar ıın her birinin arkadan her birinin arkadaşşıınnıız taraf z taraf ıından yapndan yapııllıı p p

yap

yapıılmadlmadıığğıınnıı gözlemleyiniz. Egözlemleyiniz. Eğğer yaper yapııldldııysaysa

“evet”

kutucukutucuğğunun hizasunun hizasıına X ina X işşaretiareti

koyunuz. Yap

koyunuz. Yapıılmadlmadııysaysa

“hay

ıı

r”

kutucukutucuğğunun hizasunun hizasıına X ina X işşareti koyunuz.areti koyunuz.

DE

ĞĞ

ERLEND

İİ

RME KR

İİ

TERLER

İİ

Evet

Hay

ıı

rr

11

İşİş önlüönlüğğünü giydiniz mi?ünü giydiniz mi?

22

Çizim için gerekli bilgisayar ayarlar Çizim için gerekli bilgisayar ayarlar ıınnııuyguladuyguladıınnıız mz mıı??

33

Mala yüzeyini tespit ettiniz mi?Mala yüzeyini tespit ettiniz mi?

44

Çekme paylar Çekme paylar ıınnııtablolardan yararlanarak hesapladtablolardan yararlanarak hesapladıınnıız mz mıı??

55

Yüzey kalitelerine göre iYüzey kalitelerine göre işşleme paylar leme paylar ıınnıı hesapladhesapladıınnıız mz mıı??

66

Tablolara göre gerekli eTablolara göre gerekli eğğim ve koniklikleri verdiniz mi?im ve koniklikleri verdiniz mi?

77

Model resmini çizebildiniz mi?Model resmini çizebildiniz mi?

88

Model konstrüksiyon resmini çizebildiniz mi?Model konstrüksiyon resmini çizebildiniz mi?

99

MaçayMaçayıı boyutlandboyutlandıırabildiniz mi?rabildiniz mi?

10

Maça sandMaça sandıığğıı resmini çizebildiniz mi?resmini çizebildiniz mi?

11

Resimlerinizin çResimlerinizin çııktktııssıınnııalabildiniz mi?alabildiniz mi?

TOPLAM PUAN

PERFORMANS DE

(27)

DE

Ğ

ERLEND

İİ

RME

Arkada

Arkadaşşıınnıız kontrol listesindeki davranz kontrol listesindeki davranıışşlar lar ıı ssıırasrasııyla uygulayabilmelidir.yla uygulayabilmelidir.

Uygulayamad

Uygulayamadıığğıı davrandavranıışştan ditan diğğer davraner davranıışşa geçmek mümkün olamayacaa geçmek mümkün olamayacağğıından faaliyetindan faaliyeti

tekrar etmesini isteyiniz. tekrar etmesini isteyiniz.

(28)

Ö

Ğ

RENME FAAL

İ

YET

İ

-2

Bu

Bu ööğğrenme faaliyetinin sonunda, döküm kalrenme faaliyetinin sonunda, döküm kalıı plama i plama işşleminin aleminin aşşamalar amalar ıınnıı ve dökümve döküm

ham resmini bilgisayar ortam

ham resmini bilgisayar ortamıında iki ve üç boyutlu olarak çizebileceksiniz.nda iki ve üç boyutlu olarak çizebileceksiniz.



 Kum döküm kalKum döküm kalıı b bıı elemanlar elemanlar ıından yolluk ve çndan yolluk ve çıık k ııccıılar lar ıınn şşekillendirilmesi,ekillendirilmesi,

boyutland

boyutlandıır r ıılmaslmasıı ve resimde gösterilmesi hakk ve resimde gösterilmesi hakk ıında bilgi toplayarak snda bilgi toplayarak sıınnııf f

ortam

ortamıında önda öğğretmeniniz ve arkadaretmeniniz ve arkadaşşlar lar ıınnıızla paylazla paylaşşıınnıız.z.

2. DÖKÜM HAM RESM

İİ

2.1. Endüstriyel Dökümcülük

Metalleri ve ala

Metalleri ve alaşşıımlar mlar ıınnıı ergitip hazergitip hazıırlanan kalrlanan kalıı plara dökerek, istenilen plara dökerek, istenilen şşekli vermeekli verme

sanat

sanatıınana

endüstriyel dökümcülük

denir.denir.

Dövme ve tala

Dövme ve talaşş kaldkaldıırma yöntemleriyle yaprma yöntemleriyle yapıılmaslmasıı mümkün olmayan parçalar, dökümmümkün olmayan parçalar, döküm

yoluyla kolay ve ucuza mal edilmi

yoluyla kolay ve ucuza mal edilmişş olur. Örneolur. Örneğğin; motor bloklar in; motor bloklar ıı, krank milleri, büyük , krank milleri, büyük

gövdeli makine parçalar

gövdeli makine parçalar ıı, radyatörler, di, radyatörler, dişşli çark ve kasnak gibi boli çark ve kasnak gibi boşşluklu makine elemanlar luklu makine elemanlar ıı,,

aağğıır tezgâh gövdeleri, madenî süs er tezgâh gövdeleri, madenî süs eşşyalar yalar ıı vb. üretimler döküm yoluylavb. üretimler döküm yoluyla

gerçekle

gerçekleşştirilir.Atirilir.Aşşaağğııda döküm yoluylada döküm yoluyla şşekillendirilmiekillendirilmişşmakine parçalar makine parçalar ıına ait örnek resimler na ait örnek resimler

verilmi

verilmişştir (Resim 2.1, 2.2, 2.3).tir (Resim 2.1, 2.2, 2.3).

Resim 2.1: Döküm yoluyla

Resim 2.1: Döküm yoluylaşşekillendirilmiekillendirilmişşdedeğğiişşik makine parçalarik makine parçalar

AMAÇ

ARA

ŞŞ

TIRMA

Ö

(29)

Resim 2.2: Döküm yoluylaşşekillendirilmiekillendirilmişşdedeğğiişşik makine parçalarik makine parçalarıı

Resim 2.3: Döküm yoluylaşşekillendirilmiekillendirilmişşdedeğğiişşik makine parçalarik makine parçalarıı

Döküm i

Döküm işşlemini gerçeklelemini gerçekleşştirmek için kullantirmek için kullanıılan kallan kalıı plara plara

döküm kal

ıı

plar

ıı denir.denir.

Döküm kal

Döküm kalıı plar plar ıı, her dökülen parça için haz, her dökülen parça için hazıırlanan kalrlanan kalıı plar (kum döküm kal plar (kum döküm kalıı b bıı) veya birden) veya birden

fazla parçan

fazla parçanıın üretimine olanak veren kaln üretimine olanak veren kalııccıı kalkal plar (metal döküm kalıı plar (metal döküm kalıı plar plar ıı) olarak ) olarak

ssıınnııflandflandıır r ııllıır.r.



Derece:

KalKalıı p kumunu s p kumunu sıık k ıışşttıırmaya, kalrmaya, kalıı b bıı parçalara ayparçalara ayıırmaya ve tekrar yerinermaya ve tekrar yerine

oturtmaya yarayan çerçeve ve kasalara

derece

denir. Dereceler, genellikle altdenir. Dereceler, genellikle alt derece ve üst derece

derece ve üst derece şşeklinde ölçülendirilir.eklinde ölçülendirilir.



Döküm kumu:

YaklaYaklaşşıık 2 mm’den 0,1 mm çapa kadar dek 2 mm’den 0,1 mm çapa kadar değğiişşen ebatlarda silisen ebatlarda silis

kristalleri biçimindeki kuvars taneciklerine

döküm kumu

denir. K denir. K ıısaca silissaca silis

kumu olarak adland

kumu olarak adlandıır r ııllıır. Kumu meydana getiren tanecikleri bir arada tutan ver. Kumu meydana getiren tanecikleri bir arada tutan ve

ba

bağğlayan gereç kildir.layan gereç kildir.



Model:

Dökülerek Dökülerek şşekillendirilecek iekillendirilecek işş parçasparçasıınnıın kaln kalıı planmas planmasıı ssıırasrasıında dökümnda döküm

kumu içinde bo

kumu içinde boşşluk meydana getirmeye yarayan, modelcililuk meydana getirmeye yarayan, modelciliğği gerektiren bütüni gerektiren bütün iişşlemleri üzerinde talemleri üzerinde taşşııyan ayan ağğaçtan, metalden vb. gereçlerden yapaçtan, metalden vb. gereçlerden yapıılmlmıışş parçalaraparçalara

model

(30)



Maça:

Parçalar Parçalar ıın iç k n iç k ııssıımlar mlar ıındaki bondaki boşşluklar luklar ıı ya da modelin kum içindenya da modelin kum içinden

ssııyr yr ıılmaslmasıı ssıırasrasıında bozulabilecek kalnda bozulabilecek kalıı p k p k ııssıımlar mlar ıınnıı oluoluşşturmak için kullanturmak için kullanıılanlan

kal

kalıı p elemanlar p elemanlar ıınana

maça

denir. Maçalar; metal, seramik ya da kum esasldenir. Maçalar; metal, seramik ya da kum esaslıı

olabilir. olabilir.



Yolluk:

Ergiyik durumdaki metali, kalErgiyik durumdaki metali, kalıı p bo p boşşluluğğuna ulauna ulaşşttııran kanallararan kanallara

yolluk

denir. Yolluk; hav

denir. Yolluk; havşşa, gidici, topuk, meme vb. k a, gidici, topuk, meme vb. k ııssıımlardan meydana gelir.mlardan meydana gelir.

Yolluklar, yatay ve dü

Yolluklar, yatay ve düşşey olmak üzere iki çeey olmak üzere iki çeşşittir. Düittir. Düşşey yolluklar, yatay düzleme dik ey yolluklar, yatay düzleme dik olarak yerle

olarak yerleşştirilir ve direkt olarak kaltirilir ve direkt olarak kalıı p bo p boşşluluğğu ile temas etmez. Yatay yolluklar, yatayu ile temas etmez. Yatay yolluklar, yatay

düzlemde bulunur ve kal

düzlemde bulunur ve kalıı p bo p boşşluluğğu ile direkt temas halindedir. Au ile direkt temas halindedir. Aşşaağğııda kum kalda kum kalıı b bıı kesitkesit

resmi üzerinde kal

resmi üzerinde kalıı p elemanlar p elemanlar ııgösterilmigösterilmişştir (tir (ŞŞekil 2.1).ekil 2.1).

ŞŞekil 2.1: Bir kum kalekil 2.1: Bir kum kalııbbııkesit resmikesit resmi

2.2. Maçal

ıı

ve Maças

ıı

z Model veya Modelin Konstrüksiyon Yap

ıı

m

Resmi

2.2.1. Modelin Alt ve Üst Derecelerde Kal

ıı

planmas

ıı

Üretimi yap

Üretimi yapıılacak parçanlacak parçanıın model atölyesinde, modelcilin model atölyesinde, modelciliğği gerektiren bütün ii gerektiren bütün işşlemlerilemleri

üzerinde ta

üzerinde taşşııyan (çekme payyan (çekme payıı, koniklik, i, koniklik, işşleme payleme payıı vb.) modeli hazvb.) modeli hazıırlandrlandııktan sonra dökümktan sonra döküm

atölyesinde kal

(31)

Bu bölümde ba

Bu bölümde bağğlantlantıınnıın kurulabilmesi ve daha iyi anlan kurulabilmesi ve daha iyi anlaşşıılmaslmasıı bak bak ıımmıından 1.faaliyettendan 1.faaliyette

modeli haz

modeli hazıırlanan parçanrlanan parçanıın kaln kalıı planmas planmasıı gösterilmigösterilmişştir (tir (ŞŞekil: 2.2).ekil: 2.2).

ŞŞekil 2.2: Model konstrüksiyon resmiekil 2.2: Model konstrüksiyon resmi

2.2.1.1. Alt Derecede Kal

ıı

plama

Model parça ve alt derece kal

Model parça ve alt derece kalıı plama plakas plama plakasıı üzerine uygunüzerine uygun şşekilde yerleekilde yerleşştirilir. Sonratirilir. Sonra

döküm kumu, derece içerisine doldurulur. Tokmaklanarak tabaka tabaka s

döküm kumu, derece içerisine doldurulur. Tokmaklanarak tabaka tabaka sıık k ıışşttıır r ııllıır r ((ŞŞekilekil

2.3). 2.3).

(32)

2.2.1.2. Yolluk ve Ç

ıı

k

ıı

cc

ıı

nn

ıı

n Yerle

şş

tirilmesi

İİkinci ikinci işşlem olarak alt derece, ters çevrilerek bunun üstüne üst derece konur. Derecelem olarak alt derece, ters çevrilerek bunun üstüne üst derece konur. Derece pimleri, kulaklardan geçirilerek alt ve üst derecelerin ayn

pimleri, kulaklardan geçirilerek alt ve üst derecelerin aynıı hizada olmalar hizada olmalar ıı sasağğlanlanıır. Üstr. Üst

derece içine önce pimli maça üst ba

derece içine önce pimli maça üst başşıı, sonra yolluk ve ç, sonra yolluk ve çıık k ııccıı yerleyerleşştirilir (tirilir (ŞŞekil 2.4).ekil 2.4).

ŞŞekil 2.4: Yolluk ve çekil 2.4: Yolluk ve çıık k ııccıınnıın yerlen yerleşştirilmesitirilmesi

2.2.1.3. Üst Derecenin Kal

ıı

planmas

ıı

ve

ŞŞ

ii

şş

leme

Üçüncü i

Üçüncü işşlem olarak alt derecede oldulem olarak alt derecede olduğğu gibi üst derece içine konulan döküm kumuu gibi üst derece içine konulan döküm kumu tokmaklanarak iyice s

tokmaklanarak iyice sıık k ıışşttıır r ııllıır. Gaz geçirgenlir. Gaz geçirgenliğğini saini sağğlanmaslanmasıı için 20–50 mm araliçin 20–50 mm aralııklarlaklarla

(33)

2.2.1.4. Modelin Ç

ıı

kar

ıı

lmas

ıı

, Maça ve Topu

ğğ

un

ŞŞ

ekillendirilmesi

Yukar

Yukar ııda sayda sayıılan ilan işşlemler, tamamlandlemler, tamamlandııktan sonra yolluk ve çktan sonra yolluk ve çıık k ııccıılar yerlerindenlar yerlerinden

ççııkar kar ııllıır. Üst derece, alt dereceden ayr r. Üst derece, alt dereceden ayr ıılarak hem alt derecedeki model hem de üst larak hem alt derecedeki model hem de üst derecedekiderecedeki

maça üst ba

maça üst başşıı kalkalıı ptan çekilerek ç ptan çekilerek çııkar kar ııllıır. Maça, alt derecede bulunan yolluk ve çr. Maça, alt derecede bulunan yolluk ve çıık k ııccıılar lar ıınn

kal

kalıı p bo p boşşluluğğuna bauna bağğlayan memeler ve topuklar layan memeler ve topuklar ıın kesilmesinden sonra alt dereceden çn kesilmesinden sonra alt dereceden çııkar kar ııllıır r

((ŞŞekil 2.6).ekil 2.6).

ŞŞekil 2.6: Modelin çekil 2.6: Modelin çııkarkarıılmaslmasıı, maça ve topu, maça ve topuğğununşşekillendirilmesiekillendirilmesi

2.2.1.5. Maçan

ıı

n Yerle

şş

tirilerek Kal

ıı

bb

ıı

n Kapat

ıı

lmas

ıı

Üst derece, tekrar alt derecenin üzerine konulur. Derece pimleri, kulaklara tekrar Üst derece, tekrar alt derecenin üzerine konulur. Derece pimleri, kulaklara tekrar tak

tak ııllıır. Kum kalr. Kum kalıı b bıınnıın üst yüzeyine döküm sn üst yüzeyine döküm sıırasrasıında ergiyik metalin kaldnda ergiyik metalin kaldıırma kuvvetine kar rma kuvvetine kar şşıı

koyabilecek a

koyabilecek ağğıırlrlııklar klar ıın konulmasn konulmasıı uygun olur.uygun olur. ŞŞekil 2.7’de döküme hazekil 2.7’de döküme hazıır kalr kalıı plama resmi plama resmi

verilmi verilmişştir.tir.

(34)

Model ve kal

Model ve kalıı plama resimlerinde çizilen elemanlar plama resimlerinde çizilen elemanlar ıın kesit gösterilin kesit gösterilişş biçimleribiçimleri

tablo2.1’ de gösterilmi tablo2.1’ de gösterilmişştir.tir.

(35)

2.2.2. Gerece Göre Döküm

İş

lemi

Son a

Son aşşamada yolluktan dökülen ergiyik, metal topuk ve memeden geçtikten sonraamada yolluktan dökülen ergiyik, metal topuk ve memeden geçtikten sonra kal

kalıı p bo p boşşluluğğuna dolar. Kaluna dolar. Kalıı p içindeki hava ç p içindeki hava çıık k ııccııdan ddan dıışşar ar ıı atatııllıır. Madenin çr. Madenin çıık k ııccııdandan

gözükmesiyle döküm i

gözükmesiyle döküm işşlemi tamamlanarak solemi tamamlanarak soğğumaya terk edilir.umaya terk edilir.

İş

İş parçasparçasıı,,şşekilde görüldüekilde görüldüğğü gibi kalü gibi kalıı ptan ç ptan çııkar (kar (ŞŞekil 2. 8). Yolluk ve çekil 2. 8). Yolluk ve çıık k ııccıılar, memelar, meme

diplerinden kesildikten sonra i

diplerinden kesildikten sonra işşlenecek yüzeylerin talalenecek yüzeylerin talaşş kaldkaldıırma irma işşlemi için talalemi için talaşşllıı üretimüretim

atölyesine gönderilir (

atölyesine gönderilir (ŞŞekil 2. 9). Parça burada iekil 2. 9). Parça burada işşlenerek yaplenerek yapıım resminde belirtilenm resminde belirtilen

özelliklere uygun hâle getirilir (

özelliklere uygun hâle getirilir (ŞŞekil 2. 10).ekil 2. 10).

ŞŞekil 2.8: Parçanekil 2.8: Parçanıın dökümden çn dökümden çııkmkmıışş ŞŞekil 2.9: Parçanekil 2.9: Parçanıın yolluk ve çn yolluk ve çıık k ııccıılarlarıınnıınn

halinin üç boyutlu görünü

halinin üç boyutlu görünüşşü ü kesilmikesilmişşhalinin üç boyutlu görünühalinin üç boyutlu görünüşşüü

(36)

2.2.3. Dökümü Yap

ıı

lm

ıı

şş

Parçan

ıı

n Ham Yap

ıı

m Resmi Çizimi

Kal

Kalıı plama i plama işşleminin döküme hazleminin döküme hazıır hâlini gösteren resmer hâlini gösteren resme

döküm resmi

denir. Dökümdenir. Döküm

resimlerinde kal

resimlerinde kalıı plaman plamanıın gösterilin gösterilişşine ilave olarak yolluk, çine ilave olarak yolluk, çıık k ııccıı, topuk ve meme ölçülerini, topuk ve meme ölçülerini

belirten ek resimler çizilir. belirten ek resimler çizilir.

Son olarak kal

Son olarak kalıı ptan ç ptan çııkan döküm ham parçankan döküm ham parçanıın yolluk ve çn yolluk ve çıık k ııccıılar lar ıı ile birlikte üçile birlikte üç

boyutlu perspektif resmi çizilerek döküm resmi tamamlan boyutlu perspektif resmi çizilerek döküm resmi tamamlanıır.r.

Haz

(37)

Döküm yolu ile elde edilen bir parçan

Döküm yolu ile elde edilen bir parçanıın hamn ham şşekli, üç boyutlu olarak ekli, üç boyutlu olarak ŞŞekil 2.12’ deekil 2.12’ de

gösterilmi gösterilmişştir.tir.

(38)

De

Değğiişşik parçalar ik parçalar ıın kaln kalıı plama resimleri, plama resimleri, ŞŞekil 2.13,ekil 2.13, ŞŞekil 2.14,ekil 2.14, ŞŞekil 2.15’ teekil 2.15’ te

verilmi verilmişştir.tir.

(39)

(40)

(41)

UYGULAMA FAAL

İ

YET

İ

Ö

Öğğretmen taraf retmen taraf ıından verilecek olan döküm resmi faaliyetini andan verilecek olan döküm resmi faaliyetini aşşaağğııdaki idaki işşlemlem

basamaklar

basamaklar ıı ve önerileri dikkate alarak yapve önerileri dikkate alarak yapıınnıız.z.

İŞ

LEM

LEM BASAMAKLARI

BASAMAKLARI

ÖNER

İİ

LER



 Çizim için gerekli bilgisayar programÇizim için gerekli bilgisayar programıınnıı

aç açıınnıız.z.



 İşİş önlüönlüğğünüzü giyiniz.ünüzü giyiniz.



 Çizim için gerekli bilgisayar ayarlar Çizim için gerekli bilgisayar ayarlar ıınnıı



 KalKalıı plama resmi çizilecek parçan plama resmi çizilecek parçanıınn

model resmini inceleyiniz. model resmini inceleyiniz.



 Modelin alt ve üst derecelerdekiModelin alt ve üst derecelerdeki

konumunu belirleyiniz. konumunu belirleyiniz.



 Alt ve üst dereceleri çiziniz.Alt ve üst dereceleri çiziniz.  Derece yan yüzeylerini 45Derece yan yüzeylerini 45_taray_taray ˚˚ eeğğik ik

ıınnıız.z.



 KalKalıı p ay p ayıırma yüzeyine göre kalrma yüzeyine göre kalıı p p

bo

boşşluluğğunu oluunu oluşşturunuz.turunuz.



 KalKalıı p bo p boşşluluğğunu oluunu oluşştururken modeltururken model

resminden yararlan resminden yararlanıınnıız.z.



 MaçayMaçayıı çiziniz.çiziniz.  _taramaÇizim sÇizim s_tarama_şş_{ekillerine göre taray}_{ekillerine göre taray}ıırasrasıında maçaynda maçayıı tablodakitablodaki ıınnıız.z.



 ÇÇıık k ııccıı ve yolluklar ve yolluklar ıı çiziniz.çiziniz.



 ÇÇıık k ııccıı ve yolluklar ve yolluklar ıı çizerken topuk,çizerken topuk,

meme, gidici gibi ayr

meme, gidici gibi ayr ııntntıılara dikkatlara dikkat

ediniz. ediniz.



 ŞŞiişşleme boleme boşşluklar luklar ıınnıı gösteriniz.gösteriniz.  Ş_aral_aralŞiişşleme boleme boşşluklar luklar ıınnıın 20–50 mmn 20–50 mm ııkla olmaskla olmasıına özen gösteriniz.na özen gösteriniz.



 BoyutlandBoyutlandıır r ıılmlmıışş yolluk yolluk ve ve ççıık k ııccıı

resimlerini çiziniz. resimlerini çiziniz.



 BoyutlandBoyutlandıırmayrmayıı yaparken dökülecek yaparken dökülecek

parçan

parçanıın büyüklün büyüklüğğünü dikkate alünü dikkate alıınnıız.z.



 Üç boyutlu döküm ham resmini çiziniz.Üç boyutlu döküm ham resmini çiziniz.  Döküm parçalar Döküm parçalar ıınnıı inceleyiniz.inceleyiniz.



 ÇizdiÇizdiğğiniz resimlerin çiniz resimlerin çııktktııssıınnıı alalıınnıız.z.  ÇÇııktktııayarlar ayarlar ıınnıı kontrol ediniz.kontrol ediniz.

UYGULAMA FAAL

(42)

ÖLÇME VE DE

Ğ

ERLEND

İ

RME

A

Aşşaağğııda bazda bazıı tantanıımlamalar yapmlamalar yapıılmlmıışşttıır. Bunlardan dor. Bunlardan doğğru kabul ettiklerinizin yanru kabul ettiklerinizin yanıındakindaki

bo

boşşluluğğa (D), yanla (D), yanlıışşkabul ettiklerinizin yankabul ettiklerinizin yanıındaki bondaki boşşluluğğa (Y) yazarak cevaplaya (Y) yazarak cevaplayıınnıız.z.

1.

(….) Ergiyik durumdaki metali kal(….) Ergiyik durumdaki metali kalıı p bo p boşşluluğğuna ulauna ulaşşttııran kanallararan kanallara

çç

ıı

k

ıı

cc

ıı denir.denir.

2.

(….) Maçalar (….) Maçalar ıı kalkalıı p kumu içerisine oturtabilmek için iki ucuna p kumu içerisine oturtabilmek için iki ucuna babaşştasarlantasarlanıır.r.

3.

(….) Maçalar, kal(….) Maçalar, kalıı p kumundan maça sand p kumundan maça sandıığğıı adadııverilen kutularda sverilen kutularda sıık k ıışşttıır r ıılarak eldelarak elde

edilir. edilir.

4.

(….) Kum döküm kal(….) Kum döküm kalıı b bıı; derece, kum, model, maça, yolluk ve ç; derece, kum, model, maça, yolluk ve çıık k ııccıı gibi k gibi k ııssıımlardanmlardan

meydana gelir. meydana gelir.

5.

(….) Kum kal(….) Kum kalıı plama resimlerinde döküm kumu, çapraz taramalarla gösterilir. plama resimlerinde döküm kumu, çapraz taramalarla gösterilir.