Ang wika ay bahagi ng ating kultura. Ang wika bilang kultura ay koliktibong k
Ang wika ay bahagi ng ating kultura. Ang wika bilang kultura ay koliktibong kaban ng karanasan ng aban ng karanasan ng tao sa tiyak na lugar at panahon ng kaniyang kasaysayan. Sa isang wika makikilala ng bayan ang tao sa tiyak na lugar at panahon ng kaniyang kasaysayan. Sa isang wika makikilala ng bayan ang kanyang kultura at matututuhan niya itong angkinin at ipagmalaki.
kanyang kultura at matututuhan niya itong angkinin at ipagmalaki. Ang wika ay mabisang kasangkapan ng tao sa pakikipag
Ang wika ay mabisang kasangkapan ng tao sa pakikipag-unawaan sa kanyang kapwa Ito ay -unawaan sa kanyang kapwa Ito ay biyayang galing sa Diyos upang ipaabot ng tao ang kanyang iniisip, nadarama, nakikita at biyayang galing sa Diyos upang ipaabot ng tao ang kanyang iniisip, nadarama, nakikita at nararanasan sa kanyang kapaligirang ginagalawan. Samakatuwid, ito ay isang dan sa nararanasan sa kanyang kapaligirang ginagalawan. Samakatuwid, ito ay isang dan sa pakikipagsapalaran at pagsulong ng bansa sa iba‟t ibang aspeto ng buhay.
pakikipagsapalaran at pagsulong ng bansa sa iba‟t ibang aspeto ng buhay. Ang wika, katulad ng panahon, ay mabilis na nagbabago. I
Ang wika, katulad ng panahon, ay mabilis na nagbabago. Ito ay may iba‟t ibang kat to ay may iba‟t ibang kat angian:angian: 1.
1. Ang wika ay likas at katutubo, kasabay ito ng tao sa pagsilang sa mundo Ang wika ay likas at katutubo, kasabay ito ng tao sa pagsilang sa mundo 2.
2. May kayarian at nakabubuo ng marming salitang may mga kahulugan ang isang wika May kayarian at nakabubuo ng marming salitang may mga kahulugan ang isang wika 3.
3. May pagbabago ang wika, di napipigilan para umunlad May pagbabago ang wika, di napipigilan para umunlad 4.
4. May sariling kakanyahang di-inaasahan, ang wika ay nalilikha ng tao upang ilahad ang nais May sariling kakanyahang di-inaasahan, ang wika ay nalilikha ng tao upang ilahad ang nais ipakahulugan sa kanyang mga kaisipan (nanghihiram sa ibang wika upang makaagapay sa mga ipakahulugan sa kanyang mga kaisipan (nanghihiram sa ibang wika upang makaagapay sa mga pagbabagong nagaganap sa kapaligiran)
pagbabagong nagaganap sa kapaligiran) 5.
5. May kahulugan ang salita na batay sa taglay na ponolohiya, palatunugan at diin May kahulugan ang salita na batay sa taglay na ponolohiya, palatunugan at diin 6.
6. Nauuri ang wika sa kaanyuan, kaantasan, ponolohiya at kalikasan.Nauuri ang wika sa kaanyuan, kaantasan, ponolohiya at kalikasan.
1. Ang wika ay isang masistemang balangkas dahil ito ay binubuo ng mga makabuluhang tunog 1. Ang wika ay isang masistemang balangkas dahil ito ay binubuo ng mga makabuluhang tunog
(fonema) na kapag pinagsama-sama sa makabuluhang sikwens ay makalilikha ng mga salita (morfema) (fonema) na kapag pinagsama-sama sa makabuluhang sikwens ay makalilikha ng mga salita (morfema) na bumabagay sa iba pang mga salita (semantiks) upang makabuo ng mga pangungusap. Ang
na bumabagay sa iba pang mga salita (semantiks) upang makabuo ng mga pangungusap. Ang
pangungusap ay may istraktyur (sintaks) na nagiging basehan sa pagpapakahulugan sa paggamit ng pangungusap ay may istraktyur (sintaks) na nagiging basehan sa pagpapakahulugan sa paggamit ng
wika. wika.
a. Ponolohiya o fonoloji
a. Ponolohiya o fonoloji – – pag-aaral ng fonema o ponema; ang fonema ay tawag sa pag-aaral ng fonema o ponema; ang fonema ay tawag sa makabuluhang yunit ng binibigkas na tunog sa isang wika. Halimbawa ay ang mga makabuluhang yunit ng binibigkas na tunog sa isang wika. Halimbawa ay ang mga fonemang /l/, /u/, /m/, /i/, /p/, /a/ at /t/ na kung pagsama-samahin sa makabuluhang fonemang /l/, /u/, /m/, /i/, /p/, /a/ at /t/ na kung pagsama-samahin sa makabuluhang
ayos ay mabubuo ang salitang [lumipat]. ayos ay mabubuo ang salitang [lumipat]. b. Morpolohiya o morfoloji
b. Morpolohiya o morfoloji – – pag-aaral ng morfema; ang morfema ay tawag sa pag-aaral ng morfema; ang morfema ay tawag sa Kahulugan at Katangian ng Wika
Kahulugan at Katangian ng Wika
Iba pang mga katangian ng wika: Iba pang mga katangian ng wika:
pinamakamaliit na makabuluhang yunit ng salita sa isang wika. Sa Filipino ang tatlong uri ng morfema ay ang salitang-ugat, panlapi at fonema.
Salitang-ugat = tao, laba, saya, bulaklak, singsing, doktor, dentista Panlapi = mag-, -in-, -um-, -an/-han
Fonema = a
*tauhan, maglaba, doktora
c. Sintaksis – pag-aaral ng sintaks; sintaks ay ang tawag sa formasyon ng mga
pangungusap sa isang wika. Sa Filipino, maaaring mauna ang paksa sa panaguri at posible namang pagbaligtaran ito. Samantalang sa Ingles laging nauuna ang paksa.
Hal. Mataas ang puno. Ang puno ay mataas.
The tree i s tall. (hindi maaaring „Tall is the tree.‟ o „Tall the tree.‟)
d. Semantiks – pag-aaral ng relasyon ng salita sa bawat isa sa iisang pangungusap; ang mga salita sa pagbuo ng pangungusap ay bumabagay sa iba pang salita sa pangungusap upang maging malinaw ang nais ipahayag.
Hal. Inakyat niya ang puno. Umakyat siya sa puno.
Makikita na nang ginamit ang pandiwang [inakyat] ang panghalip ng aktor sa pangungusap ay [niya] at ang pantukoy sa paksa ay [ang]. Samantalang sa
ikalawang pangungusap ang pandiwa ay napalitan ng [umakyat] kaya nakaapekto ito sa panghalip ng aktor na dati‟y [niya] ngayo‟y [siya] na. Imbis na pantukoy na [ang] ay napalitan na ng pang-ukol na [sa]. Nagkaiba na ang kahulugan ng
dalawang pangungusap.
2. Ang wika ay binubuo ng mga tunog. Upang magamit nang mabuti ang wika, kailangang maipagsama-sama ang mga binibigkas na tunog upang makalikha ng mga salita. (Tingnan ang ponolohiya)
3. Ang wika ay arbitraryo. Lahat ng wika ay napagkakasunduan ng mga gumagamit nito. Alam ng mga Ilokano na kapag sinabing [balay], bahay ang tinutukoy nito. Sa Chavacano naman ay [casa] kapag nais tukuyin ang bahay at [bay] naman sa Tausug samantalang [house] sa Ingles. Kung sakaling hindi naintindihan ng isang tao ang isang salita o pangungusap ng isang wika,
nangangahulugan na hindi siya bahagi ng kasunduang pangkaunawaan. Ngunit kung pag-aaralan at matututunan niya ang wika, nangangahulugang sumasang-ayon siya sa kasunduan ukol sa naturang wika.
4. Ang wika ay may kakanyahan. Lahat ng wika ay may sariling set ng palatunugan, leksikon at istrukturang panggramatika. May katangian ang isang wika na komon sa ibang wika samantalang may katangian namang natatangi sa bawat wika.
Halimbawa:
Wikang Swahili – atanipena (magugustuhan niya ako) Wikang Filipino – Opo, po
Wikang Subanon – gmangga (mangga)
Wikang Ingles – girl/girls (batang babae/mga batang babae) Wikang Tausug – tibua (hampasin mo), pugaa (pigain mo) Wikang French – Francois (pangngalan /fransh-wa/)
Mapapansin sa wikang Swahili (isang wika sa Kanlurang Afrika) isang salita lamang ngunit katumbas na ng isang buong pangungusap na yunik sa wikang ito. Sa Filipino lamang matatagpuan ang mga salitang opo at po bilang paggalang. Sa Subanon naman, mayroong di pangkaraniwang ayos ng mga fonema gaya ng di-kompatibol na dalawang magkasunod na katinig sa iisang pantig na wala sa karamihang wika. Sa Ingles naman, isang fonema lamang ang idinagdag ngunit nagdudulot ng makabuluhang pagbabago. Sa Tausug naman ang pagkabit ng fonemang /a/ ay nagdudulot na ng paggawa sa kilos na saad ng salitang-ugat. Sa French naman, mayroon silang natatanging sistema sa pagbigkas ng mga tunog pangwika.
5. Ang wika ay buhay o dinamiko. Patuloy na nagbabago at yumayaman ang wika. Nagbabagu-bago ang kahulugan ng isang salita na dumaragdag naman sa leksikon ng wika.
Halimbawa: BOMBA Kahulugan: a. Pampasabog
b. Igipan ng tubig mula sa lupa c. Kagamitan sa palalagay ng hangin
d. Bansag sa malalaswa at mapanghalay na larawan at pelikula e. Sikreto o baho ng mga kilalang tao
kaya‟t ito‟y patuloy na umuunlad. Gaya sa Chavacano, binibigkas na ang „ka‟ na hiniram sa Visaya bilang kapalit ng „tu‟ at „bo‟. Ang Filipino ay madalas manghiram gaya ng paghiram sa mga salitang [jip, jus at edukasyon] na mula sa Ingles na [juice], [jip] at Kastilang [educaćion].
7. Ang wika at kultura ay magkabuhol at hindi maaaring paghiwalayin. Maraming salita na hindi maisalin sapagkat wala silang katumbas sa ibang wika. Dahil sa ganitong pagkakataon, napipilitang humiram ng salita mula sa isang wika sapagkat hindi komon ang salita sa kultura ng wikang
patutunguhan. Halimbawa, walang katumbas ang /malong/ sa Tagalog sapagkat h indi bahagi ng kultura ng mga Tagalog ang salitang ito. Ang /lamaw/ naman ng Cebuano ay hindi rin matutumbasan sapagkat iba ang paraan ng paghahanda ng buko ng mga Cebuano sa iba pang komunidad sa bansa. 8. Ang wika ay bahagi ng karamihang anyo/uri ng komunikasyon. Sa komunikasyon ng mga pipi, hindi wika ang kanilang ginagamit kundi mga kilos. Hindi wika ang kanilang midyum sapagkat hindi nito taglay ang katangian ng isang ganap na wika.
9. Nasusulat ang wika. Bawat tunog ay sinasagisag ng mga titik o letra ng alfabeto. Ang tunog na “bi” ay sinasagisag ng titik na „b‟. Ang simbolong „m‟ ay sumasagisag sa tunog na “em”.
10. May level o antas ang wika.
Isang mahalagang instrumento ang wika sa komunikasyon. Nagkakaroon ng kakayahang kumuha at makapagbahagi ng kaalaman; mithiin at nararamdaman sa halos lahat ng aspect ng pag- iiral --- sa ating pang-araw araw na pamumuhay. Nakasalalay ang epktibong pagkatuto at matagumpay na paghahatid ng mga ideya sa ibang tao sa pamamagitan ng wika. Kinakailangang maging mahusay ang isang idibidwal sa pagsasanay ng wika upang magamit ito nang maayos. Inaasahang sa papel na ito na maipaliwanag ang tungkulin na ginagampanan ng wika sa pagkatuto sa ibat ibang disiplina.
Malaki ang papel ng wika sa pagkakatuto. Ang pang-araw araw na buhay ng tao ay umiikot dahil sa wika. Sa pamamagitan ng pasulat at pasalita, ang wika ay nagiging daan upang ipaabot ng isang idibidwal ang kaniyang kaisipan at damdamin. Ang wika ay nalilinang ang kakayahang komunativo ng isang mag-aaral. Ang pagiging marunong sa wika ay nagtataglay ng kapangyarihan na makapaghanapbuhay, makipamuhay sa kapwa at mapahalagan ng lubos ang kagandahan ng buhay na gingalawan ng isang indibidwal. Ang wika ang pinakamahalagang instrumento ng Ang papel ng wika sa pagkatuto:
komunikasyon. Samakatuwid, ang wika sa pagkakatuto ay makabuo ng isang pamayanang progresibo at kapaki-pakinabang. Pangalawa, ang wika ay dapat may interaskyon. Ang pagunawa sa mensaheng ipinahayag ng mga kasangkot sa interaskyon ay may pantay na kahalagahan sa pagpapahayag sa sariling ideya. Pangatlo, ang wika ang kaluluwa ng bayan at salamin ng lipunan. Ang isang bayan ay hindi makikilala kung hindi dahil sa kanilang wikang pambansa. Ang wika ang
nagbibigay ng katauhan sa isang lipunan. Ang mga nabanggit ay ilan lamang sa maraming papel ng wika sa pagkakatuto. Kasama sa pag-aaral ng katangian ng wika, kinakailangan ang pageensayo sa pagsasalita at pagsusulat.
Ang wika ay ginagamit sa pang-araw araw na pamumuhay. Ito ay isang mahalagang salik sa pagkakaunawaan ng bawat indibdwal. Maraming papel ang wika sa pagkakatuto tulad ng mga nabanggit kanina. Una, ang wika ay kasangkapan na ginagamit ng isang indibidwal upang makapagpahayag ng damdamin at kaisipan. Pangalawa, ang wika ay may interaskyon, at Pangatlo ang wika ang nagsasalamin sa bayan. Mahalaga na maging malinang sa panunulat at pagsasalita ang isang indibidwal upang maging mahusay at epektibong instrumento ng wika. Ang wastong paggamit ng wika sa pagkakatuto ng isang indibidwal ang siyang magdadala at magbubuo ng isang pamayanang kapaki-pakinabang at progresibo. Bagam at ang wika ang kaluluwa ng lipunan.
