• Tidak ada hasil yang ditemukan

PERSEPSI MASYARAKAT TERHADAP KEBERADAAN PONDOK PESANTREN MANBAUL ULUM DI DESA LUBUK MAKMUR KECAMATAN LEMPUING JAYA KABUPATEN OGAN KOMERING ILIR (OKI) -

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2019

Membagikan "PERSEPSI MASYARAKAT TERHADAP KEBERADAAN PONDOK PESANTREN MANBAUL ULUM DI DESA LUBUK MAKMUR KECAMATAN LEMPUING JAYA KABUPATEN OGAN KOMERING ILIR (OKI) -"

Copied!
96
0
0

Teks penuh

(1)

DI DESA L U B U K MAKMUR K E C A M A T A N LEMPUING JAYA

KABUPATEN OGAN K O M E R I N G I L I R (OKI).

Diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh

Geiar Sarjana Pendidikan Islam (S.Pd.I)

Oleh

EMA FATMAWATI

NIM: 622012011

Jurusan/ProgramStudi (Tarbiyah /Pendidikan Agama Islam)

F A K U L T A S AGAMA I S L A M

UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH PALEMBANG

(2)

H a l : P e n g a n t a r S k r i p s i

K e p a d a Y t h .

D e k a n F a k u l t a s A g a m a I s l a m

U n i v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g

A s s a l a m u ' a l a i k u m W r . W b

S e t e l a h k a m i p e r i k s a d a n d i a d a k a n p e r b a i k a n - p e r b a i k a n s e p e r l u n y a , m a k a s k r i p s i b e r j u d u l " P E R S E P S I M A S Y A R A K A T T E R H A D A P K E B E R A D A A N P O N D O K P E S A N T R E N M A N B A U L U L U M D I D E S A L U B U K M A K M U R K E C A M A T A N L E M P U I N G J A Y A K A B U P A T E N O G A N K O M E R I N G I L I R " d i t u l i s o l e h s a u d a r i E M A F A T M A W A T I t e l a h d a p a t d i a j u k a n d a l a m s i d a n g m u n a q o s y a h F a k u l t a s A g a m a I s l a m U n i v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g .

D e m i k i a n l a h t e r i m a k a s i h .

W a s s a l a m u ' a l a i k u m W r . W b

(3)

Y a n g d i t u l i s o l e h s a u d a r a E M A F A T M A W A T I , N I M 6 2 2 0 1 2 0 1 1 t e l a h d i m u n a q o s y a h k a n d a n d i p e r t a h a n k a n

d i d e p a n p a n i t i a p e n g u j i s k r i p s i p a d a t a n g g a l 2 8 M a r e t 2 0 1 6

S k r i p s i i n i t e l a h d i t e r i m a s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t m e m p e r o l e h

g e l a r S a r j a n a P e n d i d i k a n I s l a m ( S . P d . I ) P a l e m b a n g ,

U n i v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g F a k u l t a s A g a m a I s l a m

K e t u a ,

P a n i t i a P e n g u j i S k r i p s i

P A H I T I A Ujian Munaflosyah Skflfil

Progtain S i FalUllfli ftUJiii" Ulawi A z w a r H a d i , S . A g . , M . P d . I

N B M / N I D N : 9 9 5 8 6 8 / 0 2 2 9 0 9 7 1 0 1

Universitas Mnhammadiyah

Palembang ^

D r a - N N B M / N I D

a , M . P d . I

8 6 5 / 0 2 0 5 1 1 6 9 0 1

(4)

M O T T O

&

P E R S E M B A H A N

6 U R U V A N G M E M I U K I H I K M A H V A I T U G U R U V A N G S A N G G U P

M E N U M B U H K A N B A K A T - B A K A T M U R I D N V A D A N M E N G A R A H K A N N V A

K E P A D A K E B A I K A N D A L A M S U A S A N A K A S I H S A V A N G .

( P R O F . D R . O M A R M. A L T O U M V )

K U P E R S E M B A H K A N U N T U K :

1. M O T I V A T O R T E R B A I K D A L A M H I D U P K U , V A I T U A V A H ( A H M A D )

D A N I B U ( I R A W A T I ) T E R C I N T A V A N G T E L A H M E M B E R I K A N

S E G A L A H A L V A N G B E R G U N A D A N B E R M A N F A A T D E M I

T E R W U J U D N V A K E B E R H A S I L A N K U I N I .

2. KAKAK- K A K A K KU (MARDIAH ROSADA. DIAN PURNAMA SARI, ABDURRAHMAN) BERKAT DUKUNGAN SERTA PERHATIAN

KALIAN SELAMA INILAH V A N G SELALU MEMBUAT KU TERUS

TERPACU DALAM MENGUKIR PRESTASl.

3. A D I K - A D I K K U ( S A D A R P U R W A N T O , V U S U P I S K A N D A R ) K A U A N

A D A L A H S E M A N G A T T A K T E R G A N T I K A N B A G I K U D A L A M

M E N G E J A R C I T A - C I T A D A N M E N J A D I C O N T O H U N T U K K A U A N .

4 . B A P A K D A N I B U D O S E N S E R T A S E G E N A P K A R V A W A N F A K U L T A S

A G A M A I S L A M .

5. R E K A N - R E K A N S E O R G A N I S A S L U K M P R A M U K A U M P .

6. T E M A N - T E M A N S E P E R J U A N G A N .

7 . D A N A L M A M A T E R V A N G K U B A N G G A K A N .

(5)

Assalamu^alaikum Wr. Wb

ttJ

p j > j J I xJJi>>ji\ d i J l poidj

F u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h S W T k a r e n a b e r k a t R a h m a t d a n K a r u n i a - N y a p e n u l i s d a p a t m e n y e l e s a i k a n p e n y u s u n a n s k r i p s i i n i . S h a l a w a t b e s e r t a s a l a m s e m o g a s e n a n t i a s a t e r c u r a h k a n k e p a d a N a b i M u h a m m a d S A W , k e p a d a k e i u a r g a n y a , p a r a s a h a b a t n y a , s e r t a k e p a d a u m a t n y a h i n g g a a k h i r z a m a n , A a m i i n .

P e n u l i s a n s k r i p s i i n i d i a j u k a n u n t u k m e m e n u h i s a l a h s a t u s y a r a t m e m p e r o l e h g e l a r S a r j a n a P e n d i d i k a n I s l a m ( S . P d . I ) d i F a k u l t a s A g a m a I s l a m U n i v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g . J u d u l y a n g p e n u l i s a j u k a n a d a ! a h " P E R S E P S l M A S Y A R A K A T T E R H A D A P K E B E R A D A A N P O N D O K P E S A N T R E N M A N B A U L U L U M D I D E S A L U B U K M A K M U R K E C A M A T A N L E M P U I N G J A Y A K A B U P A T E N O G A N K O M E R I N G I L I R " .

D a l a m p e n y u s u n a n d a n p e n u l i s a n s k r i p s i i n i t i d a k t e r l e p a s d a r i b a n t u a n , b i m b i n g a n s e r t a d u k u n g a n d a r i b e r b a g a i p i h a k . O l e h k a r e n a i t u d a l a m k e s e m p a t a n i n i p e n u l i s d e n g a n s e n a n g h a t i m e n y a m p a i k a n t e r i m a k a s i h k e p a d a :

1 . A y a h , I b u , A y u k , K a k a k d a n a d i k - a d i k k u t e r c i n t a y a n g t e l a h m e m b e r i k a n d o r o n g a n b a i k m o r i l m a u p u n m a t e r i l d a n s e l a l u m e n y e r t a k a n d o a r e s t u u n t u k k e b e r h a s i l a n i n i .

2 . B a p a k D r . A b i d D j a z u l i , S . E . , M . M , S e l a k u R e k t o r U n u v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g .

3 . B a p a k D r s . A b u H a n i f a h , M . H u m , S e l a k u D e k a n F a k u l t a s A g a m a i s l a m U n i v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g .

4 . I b u D r a . N u r h u d a , M . P d . I , s e l a k u P e m b i m b i n g A k a d e m i k .

5 . B a p a k S u r o s o P R . , S . A g . , M . P d . I , S e l a k u P e m b i m b i n g I d a l a m S k r i p s i i n i .

6 . I b u A y u M u n a w a r o h , S . A g . , M . H u m , S e l a k u P e m b i m b i n g I I d a l a m S k r i p s i i n i .

7 . B a p a k d a n I b u D o s e n F a k u l t a s A g a m a I s l a m U n i v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g .

8. B a p a k S o l i k h i n A F S . P d . I , S e l a k u k e t u a Y a y a s a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r .

9 . R e k a n - r e k a n s e o r g a n i s a s i , U K M p r a m u k a U n i v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g .

1 0 . T e m a n - t e m a n s e p e r j u a n g a n d i F a k u l t a s A g a m a I s l a m U n i v e r s i t a s M u h a m m a d i y a h P a l e m b a n g a n g k a t a n 2 0 1 2 .

1 1 . S e r t a s e m u a p i h a k y a n g t e l a h b a n y a k m e m b a n t u p e n u l i s d a l a m m e n y e l e s a i k a n s k r i p s i i n i , y a n g t i d a k b i s a d i s e b u t k a n s a t u p e r s a t u .

(6)

S e m o g a A l l a h S W T m e m b e r i k a n b a l a s a n y a n g b e r l i p a t g a n d a k e p a d a s e m u a n y a . D e m i p e r b a i k a n s e l a n j u t n y a , s a r a n d a n k r i t i k y a n g m e m b a n g u n a k a n p e n u l i s t e r i m a d e n g a n s e n a n g h a t i . M u d a h - m u d a h a n d a p a t b e r m a n f a a t k h u s u s n y a b a g i p e n u l i s u m u m n y a b a g i k i t a s e m u a .

P a l e m b a n g , M a r e t 2 0 1 6

p e n u l i s

(7)

H a l a m a n

H A L A M A N J U D U L i

H A L A M A N P E N G A N T A R i i

H A L A M A N P E N G E S A H A N i i i

M O T T O D A N P E R S E M B A H A N i v

K A T A P E N G A N T A R v

D A F T A R I S I v i i

D A F T A R T A B E L x

A B S T R A K x i

B A B I P E N D A H U L U A N

A . L a t a r B e l a k a n g M a s a J a h I

B . P e m b a t a s a n M a s a l a h 4 C . R u m u s a n M a s a l a h 5 D . T u j u a n d a n K e g u n a a n P e n e i i t i a n 5

E . D e f i n i s i O p e r a s i o n a l 6 F . M e t o d e l o g i P e n e l i t i a n 6 G . S i s t e m a t i k a P e m b a h a s a n 1 0

(8)

B A B I I L A N D A S A N T E O R I

A . P e r s e p s i M a s y a r a k a t 1 2 B . E l e m e n - e l e m e n P o n d o k P e s a n t r e n 1 5

C . T u j u a n P o n d o k P e s a n t r e n 2 0 D . F u n g s i P o n d o k P e s a n t r e n 2 1

B A B i n K E A D A A N U M U M W I L A Y A H P E N E L I T I A N

A . L e t a k d a n b a t a s w i l a y a h P o n d o k P e s a n t r e n

M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r 2 4 B . S t r u k t u r P e m e r i n t a h a n D e s a L u b u k M a k m u r

K e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a k a b u p a t e n O K I 2 5 C . K e a d a a n p e n d u d u k d a n m a t a p e n c a r i a n 2 6 D . S e j a r a h b e r d i r i n y a P o n d o k P e s a n t r e n

M a n b a u l U l u m 2 7 E . K e a d a a n g u r u P o n d o k P e s a n t r e n M a b a u l U l u m

L u b u k M a k m u r 2 7 F . K e a d a a n s i s w a P o n d o k P e s a n t r e n M a b a u l U l u m

L u b u k M a k m u r 3 0 G . K e a d a a n k u r i k u l u m P e n d i d i k a n 3 3

H . K e a d a a n s a r a n a d a n p r a s a r a n a 3 4 I . K e a d a a n p r o s e s b e l a j a r m e n g a j a r 3 8

(9)

P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m 4 0 B . S u m b a n g a n P o n d o k P e s a n t r e n t e r h a d a p m a s y a r a k a t . . . 4 0

C . P e r s e p s i m a s y a r a k a t t e r h a d a p P o n d o k P e s a n t r e n

M a b a u l U l u m L u b u k M a k m u r 4 1

B A B V P E N U T U P

A . K e s i m p u l a n 5 9

B . S a r a n 6 0

D A F T A R P U S T A K A

L A M P I R A N - L A M P I R A N

(10)

DAFTAR T A B E L

B A B I I I H a l a m a n T a b e l 3 . 1 S t u k t u r P e m e r i n t a h a n D e s a L u b u k M a k m u r 2 5

T a b e l 3 . 2 K e a d a a n P e n d u d u k d a n m a t a p e n c a r i a n 2 6 T a b e l 3 . 3 K e a d a a n G u r u P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m 2 9

T a b e l 3 . 4 J u m l a h s e l u r u h S a n t r i P o n d o k P e s a n t r e n

M a n b a u l U l u m 3 1 T a b e l 3 . 5 J u m l a h S a n t r i m u k i m P o n d o k P e s a n t r e n

M a n b a u l U l u m 3 2 T a b e l 3 . 6 J u m l a h S a n t r i n o n m u k i m P o n d o k P e s a n t r e n

M a n b a u l U l u m 3 2 T a b e l 3 . 7 K u r i k u l u m M a d r a s a h A l i y a h P o n d o k P e s a n t r e n

M a n b a u l U l u m 3 3 T a b e l 3 . 8 S a r a n a d a n p r a s a r a n a P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m . . . 3 7

B A B I V

T a b e l 4 . 1 F r e k u e n s i J a w a b a n R e s p o n d e n t e n t a n g P e n g e t a h u a n D a n P e r s e p s i m a s y a r a k a t t e r h a d a p k e b e r a d a a n P o n d o k

P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r 4 1 T a b e l 4 . 2 J a w a b a n R e s p o n d e n P e r a t u r a n P o n d o k P e s a n t r e n 4 3 T a b e l 4 . 3 J a w a b a n R e s p o n d e n p r o s e s b e l a j a r m e n g a j a r d i

(11)

T a b e l 4 . 2 1 J a w a b a n R e s p o n d e n m e m i l i k i s i f a t A k h l a q u I k a r i m a h . . . T a b e l 4 . 2 2 I n d i k a t o r p e n g e t a h u a n m a s y a r a k a t t e r h a d a p k e b e r a d a a n

P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m

T a b e l 4 . 2 3 I n d i k a t o r P e r s e p s i m a s y a r a k a t t e r h a d a p k e b e r a d a a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m

(12)

A B S T R A K

N A M A : E M A F A T M A W A T I . N I M : 6 2 2 0 1 2 0 1 1 . J u d u l : P E R S E P S I M A S Y A R A K A T T E R H A D A P K E B E R A D A A N P O N D O K P E S A N T R E N M A N B A U L U L U M D I D E S A L U B U K M A K M U R K E C A M A T A N L E M P U I N G J A Y A K A B U P A T E N O G A N K O M E R I N G I L I R

P o n d o k P e s a n t r e n m e r u p a k a n s u a t u L e m b a g a P e n d i d i k a n y a n g b e r b e n t u k p e n d i d i k a n k e i s l a m a n u n t u k m e m a h a m i , m e n g h a y a t i d a n m e n g a m a l k a n a j a r a n I s l a m d e n g a n m e n e k a n k a n p e n t i n g n y a m o r a l A g a m a I s l a m s e b a g a i p e d o m a n h i d u p d e n g a n s i s t e m a s r a m a , d i m a n a s a n t r i - s a n t r i m e n e r i m a p e n d i d i k a n A g a m a m e l a l u i s i s t e m p e n g a j i a n a t a u m a d r a s a h .

T u j u a n p e n e l i t i a n i n i i n g i n m e n g e t a h u i t e n t a n g P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r , i n g i n m e n g e t a h u i s u m b a n g a n P o n d o k P e s a n t r e n t e r h a d a p m a s y a r a k a t d a n i n g i n m e n g e t a h u i t a n g g a p a n / p e r s e p s i m a s y a r a k a t t e r h a d a p k e b e r a d a a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m d i D e s a L u b u k M a k m u r k e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a k a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r .

K e g u n a a n p e n e l i t i a n i n i u n t u k m e m b e r i k a n m a n f a a t b a g i p e r k e m b a n g a n l e m b a g a P e n d i d i k a n I s l a m , k h u s u s n y a l e m b a g a P o n d o k P e s a n t r e n d a n m a s y a r a k a t p a d a u m u m n y a . D a n d i h a r a p k a n s e b a g a i p e r t i m b a n g a n b a g i m a s y a r a k a t u n t u k m e n e n t u k a n k e a r a h m a n a a n a k - a n a k n y a a k a n d i s e k o l a h k a n .

S u m b e r d a t a d a l a m p e n e l i t i a n i n i a d a l a h d a t a p r i m e r m e r u p a k a n d a t a y a n g b e r s a n g k u t a n d e n g a n p e r s e p s i m a s y a r a k a t d e s a L u b u k M a k m u r t e r h a d a p P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m , s e d a n g k a n d a t a s k u n d e r m e r u p a k a n d a t a y a n g d i p e r o l e h d a r i s t u d i p e r p u s t a k a a n y a n g b e r k a i t a n d e n g a n j u d u l p e n e l i t i a n i n i .

D a l a m p e n e l i t i e m i n i , y a n g m e n j a d i s a m p e l p e n e l i t i a n a d a l a h m a s y a r a k a t D e s a L u b u k M a k m u r K e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a K a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r h a n y a s e b a g i a n y a n g d i t e l i t i . A p a b i l a s a m p e l k u r a n g d a r i 1 0 0 , l e b i h b a i k d i a m b i l s e m u a , j i k a j u m l a h s a m p e l b e s a r , m a k a d i a m b i l a n t a r a 1 0 - 1 5 % a t a u 2 0 - 2 5 % a t a u l e b i h . M a k a d a l a m p e n a r i k a n s a m p e l p e n u l i s h a n y a m e n g a m b i l 1 0 % x 5 0 0 = 5 0 k e p a l a k e l u a r g a y a n g d i j a d i k a n r e s p o n d e n d a l a m p e n e l i t i a n i n i .

D a r i h a s i l p e n e l i t i a n d a p a t d i a m b i l k e s i m p u l a n b a h w a P e n g e t a h u a n m a s y a r a k a t d e s a L u b u k M a k m u r t e r h a d a p k e b e r a d a a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m a d a l a h b a i k , S u m b a n g a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m t e r h a d a p m a s y a r a k a t D e s a L u b u k M a k m u r y a k n i t e l a h m e m b e r i k a n k o n t r i b u s i y a n g p o s i t i f t e r h a d a p d u n i a p e n d i d i k a n d i D e s a L u b u k M a k m u r d a n P e r s e p s i m a s y a r a k a t d e s a L u b u k M a k m u r k e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a k a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r t e r h a d a p k e b e r a d a a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m a d a l a h b a i k .

(13)

I s l a m a d a l a h a g a m a y a n g s e m p u m a , a j a r a n n y a m e l i p u t i s e g a l a a s p e k k e h i d u p a n y a n g m e n g a t u r h u b u n g a n a n t a r a m a n u s i a d e n g a n A l l a h S W T , j u g a m e n g a t u r h u b u n g a n m a n u s i a d e n g a n s e s a m a n y a . D e n g a n k a t a l a i n , s u a t u p e n a m p i l a n I s l a m m o d e m , n a m u n s e m u a n y a t e t a p d a l a m n i l a i - n i l a i k e i s l a m a n . O l e h s e b a b i t u , p e n e l a a h a n k e m b a l i t e r h a d a p a j a r a n n i l a i u n i v e r s a l i t a s I s l a m a m a t d i p e r l u k a n , ' i s l a m d i t u m n k a n o l e h A l l a h S W T u n t u k m e m p e r b a i k i d a n m e m a j u k a n k e h i d u p a n m a n u s i a . K e s e m p u m a a n a j a r a n I s l a m i t u s e b a g a i m a n a d i t e t a p k a n A l l a h S W T , d a l a m A l - Q u r ' a n s u r a t A l - M a i d a h a y a t 3 s e b a g a i b e r i k u t .

A r t i n y a : ' 'pada hari ini telah Kusempurnakan untuk kamu agamamu, dan telah Ku-cukupkan kepadamu nihnat-Ku, dan telah Ku-ridhai Islam itu Jadi agama bagimu'

K e s e m p u m a a n a j a r a n I s l a m i t u t i d a k a k a n b e r m a n f a a t j i k a t i d a k d i a p l i k a s i k a n k e d a l a m k e h i d u p a n p r i b a d i m u s l i m . S e g a l a a j a r a n n y a w a j i b d i p e l a j a r i d a n d i h a y a t i , y a n g p a d a a k h i m y a d i a m a l k a n d a l a m p r i l a k u k e h i d u p a n s e h a r i - h a r i . S e j a r a h t e l a h m e n c a t a t b a h w a d e n g a n a j a r a n I s l a m N a b i M u h a m m a d S A W d a p a t m e m b a h m a s y a r a k a t J a h i l l i y a h m e n j a d i m a s y a r a k a t i m a n n i y a h .

' Nurcholish Madjid. 1985. Islam Doktrin dan Peradaban,.Jakma: Paramadina. Hal 212 ^ Al-Quran surat Al-Maidah ayat 3.

(14)

2

M e m a j u k a n m a s y a r a k a t i t u l a h y a n g m e r u p a k a n s a l a h s a t u t u g a s u m a t I s I a m . P a d a m u l a n y a p e n y e b a r a n I s l a m i t u b a n y a k d i l a k s a n a k a n d i m a s j i d - m a s j i d , b a h k a n d i r u m a h - r u m a h . A k a n t e t a p i p e r k e m b a n g a n s e l a n j u t n y a b a n y a k d i l a k s a n a k a n L e m b a g a - L e m b a g a p e n d i d i k a n y a n g b e r t u j u a n u n t u k m e n i n g k a t k a n k e i m a n a n d a n k e t a q w a a n k e p a d a A l l a h S W T .

B e r d a s a r k a n u r a i a n d i a t a s , m a k a s a l a h s a t u L e m b a g a t e r s e b u t a d a l a h P o n d o k P e s a n t r e n . P o n d o k P e s a n t r e n m e r u p a k a n s a l a h s a t u L e m b a g a p e n d i d i k a n d a n p e n y i a r a n a j a r a n A g a m a I s l a m , y a n g b e r p a r t i s i p a s i d a l a m m e n e g a k k a n a j a r a n A g a m a I s l a m d a n b e r k e m b a n g s e j a l a n d e n g a n p e r k e m b a n g a n I s l a m . D e n g a n d e m i k i a n P o n d o k P e s a n t r e n b e i j a s a b u k a n s a j a t e r h a d a p p e r k e m b a n g a n I s l a m t e t a p i j u g a p e r k e m b a n g a n b a n g s a , k a r e n a p a d a m a s a p e n j a j a h P o n d o k P e s a n t r e n m e n j a d i s a t u L e m b a g a p e n d i d i k a n I s l a m y a n g m e n d i d i k d a n m e n g e m b a n g k a n k a d e r - k a d e r y a n g t a n g g u h d a n g i g i h d a l a m m e n g e m b a n g k a n A g a m a I s l a m s e r t a m e n e n t a n g p e n j a j a h . ^

S e l a i n i t u , d e f m i s i d a r i P o n d o k P e s a n t r e n a d a l a h L e m b a g a p e n d i d i k a n k e a g a m a a n y a n g m e m p u n y a i c i r i k h a s d a n b e r b e d a d e n g a n L e m b a g a p e n d i d i k a n l a i n n y a , p e n d i d i k a n d i P e s a n t r e n m e l i p u t i p e n d i d i k a n I s l a m , d a k w a h , p e n g e m b a n g a n m a s y a r a k a t d a n p e n g e m b a n g a n l a i n n y a y a n g s e j e n i s . P a r a p e s e r t a d i d i k P e s a n t r e n d i s e b u t d e n g a n s a n t r i y a n g u m u m n y a m e n e t a p d i I i n g k u n g a n P e s a n t r e n d i s e b u t d e n g a n i s t i l a h p o n d o k " . ' *

^ Lembaga pengabdian masyarakat D I N Raden Fatah, islam dan p e m h a h a r u a n . A!- Fatah No 10 Desember 1997. Hal 14.

* Departemen Agama R I . 2003. Pondok pesantren dan M a d r a s a h D i n i y a h P e r t u m b u h a n

(15)

B e r d a s a r k a n u r a i a n d i a t a s , m a k a d e f i n i s i P o n d o k P e s a n t r e n m e r u p a k a n t e m p a t m e n e t a p n y a p a r a s a n t r i d a l a m n a u n g a n L e m b a g a p e n d i d i k a n y a n g b e r o r i e n t a s i p a d a p e n d i d i k a n I s l a m , d a k w a h p e n g e m b a n g a n m a s y a r a k a t d a n p e n g e m b a n g a n l a i n n y a . P o n d o k P e s a n t r e n b e r k e m b a n g d i k a l a n g a n m a s y a r a k a t b a i k d i p e r k o t a a n m a u p u n d i d e s a , h a l i n i b e r t u j u a n u n t u k m e n g e m b a n g k a n d a n m e l u a s k a n a j a r a n I s l a m d i k a l a n g a n m a s y a r a k a t . S a l a h s a t u P o n d o k P e s a n t r e n t e r s e b u t y a i t u P o n d o k P e s a n t r e n " M a n b a u l U l u m " .

B e r b a g a i p e r s e p s i d a n p a n d a n g a n a t a u t a n g g a p a n m a s y a r a k a t d e s a L u b u k M a k m u r t e n t a n g P o n d o k P e s a n t r e n t e r s e b u t , t e r l i h a t b a h w a s e b a g i a n m a s y a r a k a t m e n g i r a b a h w a p e n d i d i k a n P o n d o k P e s a n t r e n i t u s e i u r u h n y a m e n y a j i k a n p e l a j a r a n A g a m a I s l a m d a n m a s a l a h i b a d a h s a j a s e h i n g g a m a s y a r a k a t b e r a n g g a p a n b a h w a b a k a t a n a k t i d a k b e r k e m b a n g . D e n g a n k a t a l a i n r a j i n i b a d a h t i d a k p a n d a i h i d u p , t e r u t a m a d a l a m m e n g h a d a p i e r a g l o b a l i s a s i s e p e r t i s a a t i n i , s e l a i n i t u m a s y a r a k a t j u g a b e r a n g g a p a n b a h w a l u l u s a n d a r i s u a t u P o n d o k P e s a n t r e n m a s a d e p a n a n a k

m e r e k a k u r a n g c e r a h u n t u k k e d e p a n n y a ,

(16)

4

K u r a n g n y a d u k u n g a n m a s y a r a k a t m e n y e b a b k a n P o n d o k P e s a n t r e n y a n g d i a d a k a n t i d a k d a p a t b e r j a l a n d e n g a n s e m p u m a , h a l i n i s e i r i n g d e n g a n h a s i l p e m b u k t i a n m a y o r i t a s m a s y a r a k a t d i I i n g k u n g a n P o n d o k P e s a n t r e n s e d i k i t s e k a l i m e m a s u k k a n a n a k n y a d i P o n d o k P e s a n t r e n t e r s e b u t , s e d a n g k a n m e r e k a p a d a u m u m n y a b e r a g a m a I s l a m , N a m u n s e d i k i t b a n y a k n y a a d a o r a n g t u a y a n g s e t u j u , m e n d u k u n g d a n b a h k a n i k u t s e r t a d a l a m m e n g e m b a n g k a n P o n d o k P e s a n t r e n t e r s e b u t n a m u n k e s a d a r a n t e r s e b u t t i d a k d i m i l i k i o l e h s e m u a o r a n g t u a a t a u m a s y a r a k a t s e k i t a r .

B e r d a s a r k a n u r a i a n d i a t a s , m a k a p e n u l i s t e r t a r i k u n t u k m e n g a d a k a n p e n e l i t i a n d e n g a n j u d u l 'Tersepsi Masyarakat Terhadap Keberadaan Pondok Pesantren Manbaul Ulum Desa Lubuk Makmur Kecamatan Lempuing Jaya

Kabupaten Ogan Komering Ilir (OKI)**.

B. Pembatasan Masalah

(17)

C. Rumusan Masalah

B e r d a s a r k a n l a t a r b e l a k a n g d i a t a s , m a k a r u m u s a n m a s a l a h d a l a m p e n e l i t i a n i n i a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t

1 . A p a k a h m a s y a r a k a t m e n g e n a i a t a u m e n g e t a h u i P o n d o k P e s a n t r e n ? 2 . A p a s u m b a n g a n P o n d o k P e s a n t r e n t e r h a d a p m a s y a r a k a t ?

3 . B a g a i m a n a t a n g g a p a n m a s y a r a k a t t e r h a d a p P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m d i D e s a L u b u k M a k m u r K e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a K a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r ( O K I ) ?

D. Tujuan dan Kegunaan Penelitian

1 . T u j u a n P e n e l i t i a n

S e j a l a n d e n g a n R u m u s a n M a s a l a h d i a t a s m a k a , T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t .

a . U n t u k m e n g e t a h u i t e n t a n g P o n d o k P e s a n t r e n .

b . U n t u k m e n g e t a h u i s u m b a n g a n P o n d o k P e s a n t r e n t e r h a d a p m a s y a r a k a t . c. U n t u k m e n g e t a h u i t a n g g a p a n m a s y a r a k a t t e r h a d a p P o n d o k P e s a n t r e n

M a n b a u l U l u m d l D e s a L u b u k M a k m u r K e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a K a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r

2 . K e g u n a a n P e n e l i t i a n

(18)

6

b . H a s i l p e n e l i t i a n i n i d i h a r a p k a n s e b a g a i b a h a n p e r t i m b a n g a n b a g i m a s y a r a k a t D e s a L u b u k M a k m u r d a l a m m e n e n t u k a n k e a r a h m a n a a n a k - a n a k n y a d i s e k o l a h k a n .

c. H a s i l p e n e l i t i a n i n i d i h a r a p k a n a k a n m e m b e r i k a n m a n f a a t b a g i p e r k e m b a n g a n L e m b a g a p e n d i d i k a n I s l a m k h u s u s n y a L e m b a g a P o n d o k P e s a n t r e n d a n m a s y a r a k a t p a d a u m u m n y a .

£ . Definisi Operasional

U n t u k l e b i h m e m a h a m i i s i y a n g t e r k a n d i m g d i d a l a m p e r m a s a l a h a n s k r i p s i i n i , d i s i n i p e n u l i s m e n u l i s p e n g e r t i a n t e n t a n g k a t a - k a t a d a n p e r m a s a l a h a n y a n g a k a n d i t e l i t i .

1 . P e r s e p s i M a s y a r a k a t t e r h a d a p k e b e r a d a a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m a d a l a h p e n d a p a t , t a n g g a p a n m a s y a r a k a t p o s i t i f m a u p u n n e g a t i f t e n t a n g k e b e r a d a a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m . d a l a m h a l i n i p e n e l i t i a k a n m e n e l i t i p e r s e p s i m a s y a r a k a t L u b u k M a k m u r t e r h a d a p k e b e r a d a a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m , h a l i n i d i u k u r m e l a l u i h a s i l p e n y e b a r a n a n g k e t p a d a r e s p o n d e n .

F. Metode Penelitian

1. Jenis Penelitian Deskriptif Kualitatif

a. P o p u l a s i

P o p u l a s i a d a l a h k e s e l u r u h a n s u b j e k p e n e l i t i a n ^ . P o p u l a s i d a l a m p e n e l i t i a n i n i a d a l a h s e l u r u h k e p a l a k e l u a r g a d e s a L u b u k M a k m u r y a n g b e r j u m l a h 5 0 0 o r a n g k e p a l a k e l u a r g a .

(19)

b . S a m p e l

S a m p e l p e n e l i t i a n a d a l a h s e b a g i a n a t a u w a k i l y a n g d i t e l i t i . A p a b i l a s u b j e k n y a k u r a n g d a r i 1 0 0 , l e b i h b a i k d i a m b i l s e m u a n y a , s e h i n g g a p e n e l i t i a n n y a m e r u p a k a n p e n e l i t i a n p o p u l a s i , j i k a j u m l a h s a m p e l b e s a r m a k a d i a m b i l a n t a r a 1 0 - 1 5 % a t a u 2 0 - 2 5 % a t a u l e b i h . ^ B e r d a s a r k a n u r a i a n t e r s e b u t , m a k a d a l a m p e n a r i k a n s a m p e l p e n u l i s h a n y a m e n g a m b i l 1 0 % d a r i j u m l a h k e p a l a k e l u a r g a d i d e s a L u b u k M a k m u r y a i t u 1 0 % x 5 0 0 = 5 0 o r a n g k e p a l a k e l u a r g a y a n g d i j a d i k a n r e s p o n d e n d a l a m p e n e l i t i a n i n i .

2. Jenis dan Sumber Data

S u m b e r d a t a d a l a m p e n e l i t i a n i n i a d a l a h .

a . D a t a p r i m e r m e r u p a k a n d a t a p o k o k y a n g d i p e r o l e h d a r i r e s p o n d e n l a n g s u n g .

b . D a t a s e k u n d e r m e r u p a k a n d a t a p e n u n j a n g y a n g d i p e r o l e h d a r i b a h a n k e p u s t a k a a n . ^ D a n l i t e r a t u r - l i t e r a t u r y a n g b e r k a i t a n d e n g a n j u d u l p e n e l i t i a n i n i , s e r t a d o k u m e n t a s i p o n d o k p e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r .

3. Teknik Pengumpulan Data

D a l a m p e n e n l i t i a n i n i m e n g g u n a k a n t e k h n i k p e n g u m p u l a n d a t a , y a i t u s e b a g a i b e r i k u t :

"/bid h a l 1 3 1 .

(20)

8

a. O b s e r v a s i

M e n u r u t R o n n i H a n i t i j o S o e m i t r o d a l a m b u k u " M e t o d o l o g i P e n e l i t i a n H u k u m " , y a n g d i k u t i p o l e h J o k o S u b a g y o , d i m a n a o b s e r v a s i d i a r t i k a n s u a t u m e t o d e d e n g a n m e n g g u n a k a n p e n g a m a t a n y a n g d i l a k u k a n s e c a r a s e n g a j a , m e n g e n a i f e n o m e n a s o s i a l d e n g a n g e j a l a - g e j a l a p s i k i s u n t u k k e m u d i a n d i l a k u k a n p e n c a t a t a n . M e t o d e i n i d i g u n a k a n u n t u k m e n g a m a t i r e s p o n t e n t a n g P o n d o k P e s a n t r e n , s u m b a n g a n P o n d o k P e s a n t r e n t e r h a d a p m a s y a r a k a t d a n p e r s e p s i m a s y a r a k a t t e r h a d a p k e b e r a d a a n p o n d o k p e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r y a n g d i b e r i k a n p a d a s a m p e l s e b a n y a k 5 0 r e s p o n d e n .

b . W a w a n c a r a

W a w a n c a r a a d a l a h s u a t u m e t o d e p e n g u m p u l a n d a t a d i l a k u k a n m e l a l u i w a w a n c a r a d e n g a n t u j u a n u n t u k m e n d a p a t k a n i n f o r m a s i s e c a r a l a n g s u n g d e n g a n m e n g u n g k a p k a n p e r t a n y a a n - p e r t a n y a a n k e p a d a p a r a r e s p o n d e n . ^ D a l a m m e n e r a p k a n m e t o d e i n i d i l a k s a n a k a n d e n g a n c a r a b e b a s t e r p i m p i n , y a k n i d a l a m w a w a n c a r a y a n g m e n u r u t p o k o k - p o k o k p e r t a n y a a n , d e n g a n p e l a k s a n a a n t i d a k k a k u , a r t i n y a t i d a k t e r l a l u t e r i k a t d e n g a n p e d o m a n y a n g a d a . M e t o d e i n i b a n y a k d i g u n a k a n u n t u k m e n d a p a t k a n i n f o r m a s i , t a n g g a p a n , p e n i l a i a n p e n d a p a t d a r i k y a i , u s t a d z , d a n m a s y a r a k a t .

(21)

c. A n g k e t

A n g k e t a d a l a h d a f t a r p e r t a n y a a n y a n g d i b e r i k a n k e p a d a o r a n g l a i n y a n g b e r s e d i a m e m b e r i k n r e s p o n ( r e s p o n d e n ) s e s u a i d e n g a n p e r m i n t a a n p e n g g u n a , ' % a l i n i d i l a k u k a n u n t u k m e n g e t a h u i r e s p o n t e n t a n g p e r s e p s i d a n s i k a p k e a g a m a a n m a s y a r a k a t t e r h a d a p p o n d o k p e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r y a n g d i b e r i k a n p a d a s a m p e l s e b a n y a k 5 0 r e s p o n d e n .

d . D o k u m e n t a s i

D o k m e n t a s i a d a l a h d i t u j u k a n u n t u k m e m p e r o l e h d a t a l a n g s u n g d a r i t e m p a t p e n e l i t i a n , m e l i p u t i b u k u - b u k u y a n g r e l e v a n , p e r a t u r a n - p e r a t u r a n , l a p o r a n k e g i a t a n , d a t a y a n g r e l e v a n p e n e l i t i a n , " h a l b e r u p a s e j a r a h b e r d i r i n y a p o n d o k p e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r .

4. Teknik Analisis Data

D a r i h a s i l p e n g u m p u l a n d a t a , k e m u d i a n d a t a t e r s e b u t d i a n a l i s i s s e c a r a d e s k r i f t i f , k u a l i t a t i f . U n t u k m e n g e t a h u i t i n g k a t p e r s e n t a s e r e s p o n m a s y a r a k a t t e r h a d a p p o n d o k p e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r d e n g a n m e n g g u n a k a n r u m u s s e b a g a i b e r i k u t . ' ^

"^Riduwan. 2007. B e l a j a r M u d a h P e n e l i t i a n U n t u k G u r u - K a r y a w a n dan P e n e l i t i P e m u l a . Bandung:Refika Aditama. Hal 7 1 .

' ' I b i d h a l 77.

(22)

10

p = ix 1 0 0 %

K e t e r a n g a n :

P ; A n g k a p e r s e n t a s e

f : F r e k u e n s i y a n g s e d a n g d i c a r i p e r s e n t a s e n y a

N : J u m l a h p r e k u e n s i ' ^

G. Sistematika Pembahasan

D a l a m p e n y u s u n a n s k r i p s i i n i , p e n u l i s m e m b a g i k a n s k r i p s i i n i m e n j a d i l i m a b a b . B e r i k u t a k a n p e n u l i s u r a i k a n l i m a b a b t e r s e b u t .

B A B P E R T A M A : P e n d a h u l u a n m e l i p u t i l a t a r b e l a k a n g m a s a l a h , r u m u s a n m a s a l a h , t u j u a n d a n k e g u n a a n p e n e l i t i a n , v a r i a b l e p e n e l i t i a n d a n m e t o d e l o g i p e n e l i t i a n s e r t a s i s t e m a t i k a p e m b a h a s a n . B A B K E D U A : L a n d a s a n t e o r i m e l i p u t i p e n g e r t i a n d a r i p a n d a n g a n a t a u

p e r s e p s i m a s y a r a k a t , P o n d o k P e s a n t r e n , e l e m e n - e l e m e n y a n g m e l i p u t i P o n d o k P e s a n t r e n .

B A B K E T I G A : D e s k r i p s i l o k a s i p e n e l i t i a n m a s y a r a k a t d e s a L u b u k M a k m u r , b a g a i m a n a g e o g r a f i s n y a , p e n d u d u k n y a , m a t a p e n c a r i a n , s a r a n a p e r i b a d a t a n d a n p e n d i d i k a n s e r t a s t r u k t u r p e m e r i n t a h a n . K e m u d i a n p a d a b a b i n i j u g a m e m b a h a s t e n t a n g s e j a r a h P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k

(23)

M a k m u r , t u j u a n b e r d i r i n y a , k e a d a a n p e n d i d i k a n s e r t a s a r a n a d a n p r o g r a m k e g i a t a n .

B A B K E E M P A T : A n a l i s a d a t a m e l i p u t i p e n g e t a h u a n m a s y a r a k a t t e n t a n g P o n d o k P e s a n t r e n , s u m b a n g a n P o n d o k P e s a n t r e n t e r h a d a p m a s y a r a k a t d a n p e r s e p s i m a s y a r a k a t t e r h a d a p k e b e r a d a a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r .

(24)

BAB I I

LANDASAN T E O R I

A. Persepsi Masyarakat

1. Pengertian Persepsi

M e n u r u t k a m u s " B a h a s a I n d o n e s i a " . P e r s e p s i d i a r t i k a n s u a t u t a n g g a p a n ( p e n e n m a a n ) s e c a r a l a n g s u n g d a r i s e s e o r a n g , t e r h a d a p s u a t u i n f o r m a s i a t a u p e s a n y a n g d a t a n g d a r i I i n g k u n g a n . ' " *

I s t i l a h p e r s e p s i m e r u p a k a n s u a t u p e n d a p a t , t a n g g a p a n d a n p e r t i m b a n g a n t e r h a d a p s e s u a t u , h a l i n i j u g a d i d e f i n i s i k a n s e b a g a i k o n s e p y a n g d i m i l i k i s e s e o r a n g d i m a s y a r a k a t y a n g m e n a n g g a p i d a n m e n e r a n g k a n s e g a l a m a s a l a h d i d u n i a . ' ^ P e r s e p s i j u g a m e m p u n y a i s i f a t s u b j e k t i f , k a r e n a b e r g a n t u n g p a d a k e m a m p u a n d a n k e a d a a n d a r i m a s i n g - m a s i n g i n d i v i d u , s e h i n g g a a k a n d i t a f s i r k a n b e r b e d a o l e h i n d i v i d u y a n g s a t u d e n g a n y a n g l a i n n y a .

2. Pengertian Masyarakat

H a s a n S h a d i l a h m e n d e f i n i s i k a n m a s y a r a k a t a d a l a h g o l o n g a n b e s a r a t a u k e c i l d a r i b e b e r a p a m a n u s i a , y a n g b e r k a i t a n s e c a r a g o l o n g a n d a n m e m p u n y a i p e n g a r u h k e b a t i n a n s a t u s a m a l a i n . ' ^

" Kamus Bahasa Indonesia/Tinn penyusun kamus pusat bahasa, ed.3- cet.4 Jakarta: Balai Pustaka, 2007.

^^Poerwandarmita.1991, Kamus Besar Bahasa Indonesia.Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.Hal 759.

^" Abu Ahmadi, 2003.//mu Sosial Dasar, Jakarta: PT. Rineka cipta. Hat, 106.

(25)

D e f i n i s i m a s y a r a k a t a d a l a h k e l o m p o k m a n u s i a y a n g m e m p u n y a i k e b i a s a a n , t r a d i s i , s i k a p d a n p e r a s a a n p e r s a t u a n y a n g d i i k a t o l e h k e s a m a a n A g a m a , y a k n i A g a m a I s l a m .

S e d a n g k a n p e n g e r t i a n m a s y a r a k a t m e r u p a k a n s e k u m p u l a n m a n u s i a y a n g h i d u p d a l a m s u a t u d a e r a h t e r t e n t u , y a n g t e l a h c u k u p l a m a , d a n m e m p u n y a i a t u r a n -a t u r -a n y -a n g m e n g -a t u r m e r e k -a , u n t u k m e n u j u k e p -a d -a t u j u -a n y -a n g s -a m -a . B e r d a s a r k a n u r a i a n d i a t a s , m a k a d a p a t d i s i m p u l k a n b a h w a p a n d a n g a n m a s y a r a k a t a d a l a h t a n g g a p a n a t a u p e r t i m b a n g a n s e k u m p u l a n m a n u s i a y a n g h i d u p d a l a m s u a t u d a e r a h t e r t e n t u s e c a r a g o l o n g a n d a n m e m p u n y a i p e n g a r u h s a t u s a m a l a i n u n t u k m e n a n g g a p i d a n m e n e r a n g k a n s e g a l a m a s a l a h d i d u n i a .

3. Pengertian Pondok Pesantren

P e r k a t a a n P e s a n t r e n b e r a s a l d a r i k a t a s a n t r i , d e n g a n a w a l a n p e d i d e p a n d a n a k h i r a n a n b e r a r t i t e m p a t t i n g g a l p a r a s a n t r i . ' ^ D i I n d o n e s i a i s t i l a h P e s a n t r e n l e b i h t e r k e n a l d e n g a n s e b u t a n P o n d o k P e s a n t r e n . L a i n h a l n y a d e n g a n P e s a n t r e n , P o n d o k b e r a s a l d a r i b a h a s a A r a b f u n d u q , y a n g b e r a r t i h o t e l , a s r a m a , r u m a h a t a u t e m p a t t i n g g a l s e d e r h a n a . ^ "

S e l a i n i t u , P o n d o k P e s a n t r e n m e r u p a k a n L e m b a g a p e n d i d i k a n t r a d i s i o n a l I s l a m u n t u k m e m a h a m i , m e n g h a y a t i d a n m e n g a m a l k a n a j a r a n I s l a m d e n g a n

Nanih Machendrawaty. Pengembangan Masyarakat Islam, Bandung: PT. Remaja Rosdakarya. Hal 5.

^ M u l k h a n Abdul Munir. 1994. Runtuhnya Mitos Politik Santri, Strategi Kebudayaan Dalam islam. Yogyakarta: Sipress. Hal 1.

^^Dhofier Zamakhsyari. 1994. Tradisi Pesantren, Studi Tentang Pandangan Hidup JYyo/.Jakarta: tP3ES. Hal 18

^^Hasbullah. 1996. Sejarah Pendidikan islam di Indonesia, iintasan Sejarah Pertumbuhan

(26)

14

m e n e k a n k a n p e n t i n g n y a m o r a l A g a m a I s l a m s e b a g a i p e d o m a n h i d u p b e r m a s y a r a k a t s e h a r i - h a r i . ^ ' D i n a m i k a P e s a n t r e n s e b a g a i f u n g s i k e l e m b a g a a n y a n g m e m i l i k i t i g a p e r a n a n p o k o k . P e r t a m a , t r a n s m i s i i l m u p e n g e t a h u a n i s l a m . K e d u a , p e m e l i h a r a a n t r a d i s i I s l a m . K e t i g a , p e m b i n a a n c a l o n - c a l o n u l a m a . k e i l m u a n P e s a n t r e n l e b i h m e n g u t a m a k a n p e r a n a n i l m u d a r i p a d a p e n g e m b a n g a n i l m u .

H a l i n i t e r l i h a t p a d a t r a d i s i p e n d i d i k a n P e s a n t r e n y a n g c e n d r u n g m e n g u t a m a k a n h a f a l a n d a l a m t r a n s f o r m a s i k e i l m u a n d i p e s a n t r e n . S e l a n j u t n y a d e f i n i s i d a r i P o n d o k P e s a n t r e n a d a l a h s u a t u L e m b a g a p e n d i d i k a n I s l a m , y a n g t u m b u h s e r t a d i a k u i o l e h m a s y a r a k a t s e k i t a r d e n g a n s i s t e m a s r a m a .

B e r d a s a r k a n u r m a n d i a t a s , m a k a d a p a t d i s i m p u l k a n b a h w a P o n d o k P e s a n t r e n m e r u p a k a n s u a t u L e m b a g a P e n d i d i k a n y a n g b e r b e n t u k p e n d i d i k a n k e i s l a m a n u n t u k m e m a h a m i , m e n g h a y a t i d a n m e n g a m a l k a n a j a r a n I s l a m d e n g a n m e n e k a n k a n p e n t i n g n y a m o r a l A g a m a I s l a m s e b a g a i p e d o m a n h i d u p d e n g a n s i s t e m a s r a m a , d i m a n a s a n t r i - s a n t r i m e n e r i m a p e n d i d i k a n A g a m a m e l a l u i s i s t e m p e n g a j i a n a t a u m a d r a s a h . S e r t a b a n y a k j u g a P e s a n t r e n y a n g m e n g a n u t p o l a a j a r a n s a t u a t a p d i m a n a d i d a l a m n y a j u g a t e r d a p a t s e k o l a h f o r m a l y a n g m e n u n j a n g

^^Hasbullah. 1995. Kapita Selekta Pendidikan (islam dan umum). Jakarta; Raja Grafindo Persada. Hal 240

(27)

s a n t r i , s e l a i n m e n d a p a t k a n p e n g e t a h u a n k e a g a m a a n j u g a m e n d a p a t p e n g e t a h u a n i n t e l e k t u a l . ^ ^

B. Elemen- Elemen Pesantren

I n d o n e s i a t e m y a t a t i d a k h a n y a t e r k e n a l d e n g a n r a g a m s u k u d a n b u d a y a n y a s a j a , t e t a p i j u g a r a g a m d a l a m b a h a s a n y a . K e r a g a m a n b a h a s a k h u s u s n y a , m e n y e b a b k a n k e r a g a m a n p u l a d a l a m p e n y e b u t a n p e s a n t r e n . A c e h m e n y e b u t P e s a n t r e n i t u d e n g a n n a m a d a y a h a t a u r a n g k a n g , m i n a n g k a b a u m e n y e b u t n y a d e n g a n s u r a u , M a d u r a b i a s a m e n y e b u t n y a d e n g a n p e n y a n t r e n . S e m e n t a r a d i J a w a , u m u m n y a m e n y e b u t d e n g a n n a m a P o n d o k P e s a n t r e n . ^ ' * M e s k i p u n b e r a g a m s e b u t a n u n t u k p e s a n t r e n , n a m u n c i r r i k h a s n y a t e t a p s a m a , y a i t u a d a n y a E l e m e n -e l -e m -e n s u a t u P -e s a n t r -e n y a n g b -e r a w a l d a r i b -e b -e r a p a -e l -e m -e n d a s a r y a n g s -e l a l u a d a d i d a l a m n y a . A d a l i m a e l e m e n P e s a n t r e n , a n t a r a s a t u d e n g a n y a n g l a i n n y a t i d a k d a p a t d i p i s a h k a n . K e l i m a e l e m e n t e r s e b u t m e l i p u t i k i y a i , P o n d o k , m a s j i d , s a n t r i d a n p e n g a j a r a n k i t a b - k i t a b I s l a m k l a s i k , a t a u y a n g s e r i n g d i s e b u t k i t a b k u n i n g . ^ ^ B e r i k u t a k a n p e n u l i s u r a i k a n k e l i m a e l e m e n p e s a n t r e n t e r s e b u t .

1. Kyai

K e b e r a d a a n s e o r a n g k i y a i d a l a m I i n g k u n g a n s e b u a h P e s a n t r e n l a k s a n a j a n t u n g b a g i k e h i d u p a n m a n u s i a . I n t e n s i t a s k i y a i m e m p e r l i h a t k a n p e r a n y a n g o t o r i t e r d i s e b a b k a n k a r e n a k i y a i l a h p e r i n t i s , p e n d i r i , p e n g e l o l a , p e n g a s u h ,

" Azyumardi Azra. 2005. Pemberdayaan Pesantren Menuju Kemandirian dan Profesionalisme Santri dengan metode daurah kebudayaan, cet 1.yogyakarta; Pustaka Pesantren. Hal 3.

" Azyumardi Azra. 2000. Isiam Substantif Agara Umat tidak menjadi buib, Bandung: mizan. Hal 70

(28)

16

p e m i m p i n d a n b a h k a n j u g a p e m i l i k t u n g g a l s e b u a h P e s a n t r e n . O I e h s e b a b a l a s a n k e t o k o h a n k i y a i d i a t a s , b a n y a k P e s a n t r e n a k h i m y a b u b a r l a n t a r a n d i t i n g g a l w a f a t k i y a i n y a . S e m e n t a r a k i y a i t i d a k m e m i l i k i k e t u r u n a n y a n g d a p a t m e l a n j u t k a n u s a h a n y a . ^ ^

S e b a g a i s a l a h s a t u u n s u r d o m i n a n d a l a m k e h i d u p a n s e b u a h P e s a n t r e n , k i y a i m e n g a t u r i r a m a p e r k e m b a n g a n d a n k e l a n g s u n g a n k e h i d u p a n s u a t u p e s a n t r e n d e n g a n k e a h l i a n , k e d a l a m a n i l m u , d a n k e t e r a m p i l a n n y a . S e h i n g g a t i d a k j a r a n g s e b u a h p e s a n t r e n t a n p a m e m i l i k i m a n a j e m e n p e n d i d i k a n y a n g r a p i . S e g a l a s e s u a t u t e r l e t a k p a d a k e b i j a k s a n a a n d a n k e p u t u s a n k i y a i . K i y a i d a p a t j u g a d i k a t a k a n t o k o h n o n - f o r m a l y a n g u c a p a n - u c a p a n d a n s e l u r u h p e r i l a k u n y a a k a n d i c o n t o h o l e h k o m u n i t a s d i s e k i t a m y a . K i y a i b e r f u n g s i s e b a g a i s o s o k m o d e l a t a u t e l a d a n y a n g b a i k , t i d a k h a n y a b a g i p a r a s a n t r i n y a a k a n t e t a p i j u g a b a g i b a g i s e l u r u h k o m u n i t a s d i s e k i t a r P e s a n t r e n . ^ *

K e w i b a w a a n k i y a i d a n k e d a l a m a n i l m i m y a a d a l a h m o d a l u t a m a b a g i b e r l a n g s u n g n y a s e m u a w e w e n a n g y a n g d i j a l a n k a n . H a l i n i m e m u d a h k a n b e r j a l a n n y a s e m u a k e b i j a k a n p a d a m a s a i t u , k a r e n a s e m u a s a n t r i b a h k a n o r a n g -o r a n g y a n g b e r a d a d i I i n g k u n g a n P -o n d -o k t a a t k e p a d a k i y a i . l a d i k e n a l s e b a g a i t o k o h k u n c i , k a t a - k a t a d a n k e p u t u s a n n y a d i p e g a n g t e g u h o l e h m e r e k a , t e r u t a m a o l e h p a r a s a n t r i .

" B a w a n i Imam. 1993. Tradisionalisme dalam Pendidikan Islam. Surabaya: al- Ikhlas. Hal 90.

^^Hasbullah. 1996. Kapita Selekta. Jakarta: Raja Grafindo Persada. Hal 49.

Ismail Faisal. 1997. P a r a d i g m a Kebudayaan I s l a m , Studi Kritis dan Refleksi Historis.

(29)

2. Pondok

P o n d o k a t a u t e m p a t t i n g g a l s a n t r i y a n g m e r u p a k a n c i r i k h a s t r a d i s i P e s a n t r e n y a n g m e m b e d a k a n d e n g a n s i s t e m p e n d i d i k a n t r a d i s i o n a l .

y a n g b e r k e m b a n g k e b a n y a k a n d i w i l a y a h I s l a m N e g a r a - n e g a r a l a i n . D i m a n a p a r a s a n t r i d e n g a n k i y a i p i m p i n a n p e s a n t r e n s e r t a a n g g o t a l a i n n y a , b i a s a n y a t i n g g a l d a l a m s u a t u I i n g k u n g a n t e r s e n d i r i . I n i l a h y a n g d i s e b u t d e n g a n P o n d o k . D i s i n i l a h k i y a i b e r s a m a s a n t r i n y a b e r t e m p a t t i n g g a l .

A d a n y a P o n d o k s e b a g a i t e m p a t t i n g g a l b e r s a m a a n t a r a k i y a i d e n g a n p a r a s a n t r i s a n g a t b e r m a n f a a t d a l a m r a n g k a b e k e r j a s a m a m e m e n u h i k e b u t u h a n h i d u p s e h a r i - h a r i . H a l i n i m e r u p a k a n p e m b e d a d e n g a n l e m b a g a p e n d i d i k a n l a i n n y a . D a n b i a s a n y a P o n d o k a t a u a s r a m a t e r s e b u t b e r a d a d i I i n g k u n g a n k o m p l e k P e s a n t r e n , y a n g t e r d i r i r u m a h t i n g g a l k i y a i , m a s j i d , r u a n g u n t u k b e l a j a r m e n g a j i , d a n k e g i a t a n - k e g i a t a n A g a m a I s l a m l a i n n y a . K o m p l e k P e s a n t r e n b i a s a n y a d i k e l i l i n g i t e m b o k a t a u p a g a r s u p a y a d a p a t m e n g a w a s i k e l u a r m a s u k n y a p a r a s a n t r i , y a n g s e s u a i d e n g a n p e r a t u r a n y a n g b e r l a k u . B e g i t u j u g a c a r a b e l a j a r d a n d i s i p l i n s a n t r i d a p a t t e r j a g a d e n g a n b a i k d a n a m a n .

K e d u d u k a n P o n d o k s a n g a t b e s a r m a n f a a t n y a . D e n g a n s i s t e m p o n d o k , s a n t r i d a p a t k o n s e n t r a s i d a l a m b e l a j a r s e t i a p h a r i . K e h i d u p a n d e n g a n m o d e l P o n d o k a t a u a s r a m a j u g a s a n g a t m e n d u k u n g u n t u k m e m b e n t u k k e p r i b a d i a n s a n t r i b a i k d a l a m t a t a c a r a b e r g a u l d a n b e r m a s y a r a k a t s e s a m a s a n t r i n y a . B e r d a s a r k a n u r a i a n d i a t a s , m a k a p e n t i n g n y a P o n d o k s e b a g a i a s r a m a p a r a s a n t r i t e r g a n t u n g j u g a d a r i s a n t r i y a n g d a t a n g d a r i d a e r a h y a n g j a u h . P a r a s a n t r i y a n g t e m p a t

(30)

18

t i n g g a l n y a d e k a t d e n g a n P e s a n t r e n , m e r e k a m e m a n f a a t k a n P o n d o k h a n y a u n t u k k e p e r l u a n s a j a , d a l a m a r t i k a t a m e r e k a d a t a n g k e t i k a b e l a j a r d a n k e t i k a a d a k e g i a t a n , d a n t i d a k m e n e t a p d i P e s a n t r e n .

3. Masjid

M a s j i d a d a l a h s e b a g a i p u s a t k e g i a t a n i b a d a h d a n b e l a j a r m e n g a j a r . M a s j i d m e r u p a k a n s e n t r a l s e b u a h p e s a n t r e n k a r e n a d i s i n i l a h p a d a t a h a p a w a l b e r t u m p u s e l u r u h k e g i a t a n d i I i n g k u n g a n P e s a n t r e n , b a i k y a n g b e r k a i t a n d e n g a n i b a d a h , s h a l a t b e r j a m a ' a h , z i k i r d a n j u g a k e g i a t a n b e l a j a r m e n g a j a r . P e r k e m b a n g a n s e l a n j u t n y a , s e i r i n g d e n g a n p e r k e m b a n g a n j u m l a h s a n t r i m a k a p e l a j a r a n b e r l a n g s u n g d i b a n g k u , t e m p a t k h u s u s , d a n r u a n g a n - r u a n g a n k h u s u s u n t u k b e l a j a r .

K e d u d u k a n m a s j i d s e b a g a i p u s a t p e n d i d i k a n d a l a m t r a d i s i P e s a n t r e n m e r u p a k a n m a n i f e s t a s i u n i v e r s a l i s m e d a s a r s i s t e m p e n d i d i k a n I s l a m t r a d i s i o n a l . D e n g a n k a t a l a i n , k e s i n a m b u n g a n s i s t e m p e n d i d i k a n I s l a m y a n g b e r p u s a t p a d a m a s j i d s e j a k m a s j i d a l - Q u b a d i d i r i k a n d e k a t M a d i n a h p a d a m a s a N a b i M u h a m m a d S A W t e t a p t e r p a n c a r d a l a m s i s t e m Pesantren.^**Jadi, p e n t i n g n y a m a s j i d s e b a g a i t e m p a t s e g a l a m a c a m a k t i f i t a s k e a g a m a a n t e r m a s u k j u g a a k t i f i t a s m a s y a r a k a t k a r e n a s p i r i t b a h w a m a s j i d a d a l a h t e m p a t y a n g m e m p u n y a i n i l a i i b a d a h .

4. Santri

S a n t r i j u g a s e b a g a i e l e m e n d a r i k u l t u r P e s a n t r e n y a n g m e r u p a k a n u n s u r p o k o k y a n g t i d a k k a l a h p e n t i n g n y a d a r i u n s u r y a n g l a i n . B i a s a n y a s a n t r i t e r d i r i

(31)

d a r i d u a k e l o m p o k . P e r t a m a , s a n t r i m u k i m i a l a h s a n t r i y a n g b e r a s a l d a r i d a e r a h y a n g j a u h d a n m e n e t a p d a l a m P o n d o k P e s a n t r e n . K e d u a , s a n t r i k a l o n g i a l a h s a n t r i y a n g b e r a s a l d a r i d a e r a h - d a e r a h s e k i t a r p e s a n t r e n d a n b i a s a n y a m e r e k a t i d a k m e n e t a p d i P e s a n t r e n . M e r e k a p u l a n g k e r u m a h m a s i n g - m a s i n g s e t i a p s e l e s a i m e n g i k u t i s u a t u p e l a j a r a n d i P e s a n t r e n . ^ '

B i a s a n y a p e r b e d a a n a n t a r a P e s a n t r e n b e s a r d e n g a n P e s a n t r e n k e c i l d a p a t d i l i h a t d a r i k o m p o s i s i s a n t r i k a l o n g . S e m a k i n b e s a r s e b u a h p e s a n t r e n a k a n s e m a k i n b e s a r j u m l a h s a n t r i m u k i m n y a . D e n g a n k a t a l a i n P e s a n t r e n k e c i l a k a n m e m i l i k i l e b i h b a n y a k s a n t r i k a l o n g d a r i p a d a s a n t r i m u k i m .

5. Pengajaran kitab kuning

K i t a b - k i t a b I s l a m k l a s i k a d a l a h k i t a b y a n g t i d a k b e r b a r i s ( k i t a b k u n i n g ) y a n g d i k a r a n g o l e h u l a m a - u l a m a t i m u r t e n g a h . Y a n g m e r u p a k a n s a t u - s a t u n y a p e n g a j a r a n f o r m a l y a n g d i b e r i k a n d i I i n g k u n g a n P e s a n t r e n . P e n g g a l i a n h a s a n a h b u d a y a I s l a m m e l a l u i k i t a b - k i t a b k l a s i k s a l a h s a t u u n s u r y a n g t e r p e n t i n g d a r i k e b e r a d a a n s e b u a h P e s a n t r e n d a n y a n g m e m b e d a k a n n y a d e n g a n L e m b a g a p e n d i d i k a n y a n g l a i n n y a .

P e s a n t r e n s e b a g a i L e m b a g a p e n d i d i k a n I s l a m t r a d i s i o n a l t i d a k d a p a t d i r a g u k a n l a g i b e r p e r a n s e b a g a i p u s a t t r a n s m i s i d a n d e s i m i n a s i i l m u - i l m u k e i s l a m a n , t e r u t a m a y a n g b e r s i f a t k a j i a n - k a j i a n k l a s i k . M a k a p e n g a j a r a n k i t a b k u n i n g t e l a h m e n j a d i k a r a k t e r i s t i k y a n g m e r u p a k a n c i r i k h a s d a r i p r o s e s b e l a j a r m e n g a j a r d i P e s a n t r e n . ^ ^ U n t u k m e n d a l a m i k i t a b - k i t a b k l a s i k t e r s e b u t , m e n u r u t

'^NurcholishMadjid. 1985. Kaki Langit Peradaban Islam. Jakarta: P3M. Hal 52

" Ismail Faisal.. 1997. P a r a d i g m a K e b u d a y a a r ) I s l a m , Studi Kritis dan Refleksi Historis.

(32)

2 0

N u r c h o l i s h M a d j i d b i a s a n y a d i p e r g u n a k a n s i s t e m w e t o n d a n s o r o n g a n . A t a u d i k e n a l d e n g a n s o r o n g a n d a n b o n d o n g a n . ^ ^

W e t o n a d a l a h p e n g a j i a n y a n g i n i s i a t i f i i y a b e r a s a l d a r i k i y a i s e n d i r i b a i k d a l a m m e n e n t u k a n t e m p a t , w a k t u m a u p a u n l e b i h - l e b i h l a g i k i t a b n y a . S e d a n g k a n s o r o n g a n , p e n g a j i a n y a n g m e r u p a k a n p e r m i n t a a n d a r i s e s e o r a n g a t a u b e b e r a p a s a n t r i k e p a d a k i y a i n y a u n t u k d i a j a r k a n k i t a b t e r t e n t u . S a n t r i - s a n t r i t e r s e b u t s e l a m a d i P e s a n t r e n d i a j a r k a n k i t a b - k i t a b k l a s i k , y a n g l e b i h d i k e n a l d e n g a n k i t a b k u n i n g .

K i t a b k u n i n g s e b a g a i s a l a h s a t u u n s u r m u t l a k d a r i p r o s e s b e l a j a r m e n g a j a r d i P e s a n t r e n s a n g a t p e n t i n g d a l a m m e m b e n t u k k e c e r d a s a n i n t e l e k t u a l d a n m o r a l i t a s k e s a l e h a n ( k u a l i t a s k e b e r a g a m a a n ) p a d a d i r i s a n t r i ( t h a l i b ) . ^ ' * D a l a m c a t a t a n N u r c h o l i s h M a d j i d , s e t i d a k n y a k i t a b - k i t a b k l a s i k i n i m e n c a k u p c a b a n g i l m u - i l m u : f i q h , t a u h i d , l a s a u f , d a n n a h w u - s h a r f . ^ ^ D a r i k e a h l i a n i n i , m e r e k a d a p a t m e m p e r d a l a m i l m u - i l m u y a n g b e r b a s i s p a d a k i t a b - k i t a b k l a s i k .

C . Tujuan Pondok Pesantren

T u j u a n P o n d o k P e s a n t r e n a d a l a h m e n c i p t a k a n d a n m e n g e m b a n g k a n k e p r i b a d i a n m u s l i m , y a i t u y a n g b e r i m a n d a n b e r t a q w a k e p a d a A l l a h S W T , b e r a k h l a k , b e r m a n f a a t b a g i m a s y a r a k a t d e n g a n j a l a n m e n j a d i p e l a y a n b a g i m a s y a r a k a t s e b a g a i m a n a k e p r i b a d i a n n a b i M u h a m m a d S A W . M a m p u b e r d i r i

33. Wahjoetomo. 1997. Perguruan Tinggi Pesantren. Jakarta: Gema Insani Press. Hal 83-84.

" Yafie Ali. 1994. M e n g g a g a s Fiqih Sosial, d a r i soal Iingkungan hidup, asuransi hingga

ukhuwah. Bandung; Mizan. Hal 5 1 .

(33)

s e n d i r i , d a n t a n g g u h d a l a m k e p r i b a d i a n , m e n y e b a r k a n A g a m a I s l a m d a n m e n c i n t a i i l m u d a l a m r a n g k a m e n g e m b t r n g k a n k e p r i b a d i a n Indonesia."*^

T u j u a n k h u s u s P o n d o k P e s a n t r e n a d a l a h m e m p e r s i a p k a n p a r a s a n t r i u n t u k m e n j a d i o r a n g y a n g a l i m d a l a m A g a m a y a n g d i a j a r k a n o l e h k i y a i y a n g b e r s a n g k u t a n s e r t a m e n g a m a l k a n n y a k e p a d a m a s y a r a k a t . s e d a n g k a n t u j u a n u m u m P o n d o k P e s a n t r e n a d a l a h m e m b i m b i n g a n a k d i d i k u n t u k m e n j a d i m u b a l i g h I s l a m d a l a m m a s y a r a k a t s e k i t a r m e l a l u i i l m u d a n a m a l n y a . ^ ^

B e r d a s a r k a n u r a i a n d i a t a s , m a k a d a p a t d i s i m p u l k a n b a h w a t u j u a n d a r i P o n d o k P e s a n t r e n a d a l a h u n t u k m e m b i n a k a d e r - k a d e r m u b a l i g h y a n g k o m p e t e n d a l a m b e r d a k w a h , d i s a m p i n g i t u j u g a m e r e k a d i b i n a u n t u k b e r a k h l a k m u l i a d a n b e r w a w a s a n l u a s , m a m p u b e r d i r i s e n d i r i , d a n t e g u h d a l a m b e r k e p r i b a d i a n s e r t a b e r m a n f a a t b a g i m a s y a r a k a t b a n y a k . U n t u k m e n c a p a i t u j u a n t e r s e b u t d i b u t u h k a n k e r j a s a m a a n t a r a s a n t r i , l a p i s a n m a s y a r a k a t d i s e k i t a r P o n d o k P e s a n t r e n s e h i n g g a d a l a m p r o s e s n y a a k a n o p t i m a l .

D. Fungsi Pondok Pesantren

1 . F u n g s i P o n d o k P e s a n t r e n d i t i n j a u b e r d a s a r k a n j e n i s L e m b a g a p e n d i d i k a n . Y a k n i m e l i p u t i L e m b a g a p e n d i d i k a n f o r m a l ( m a d r a s h d a n s e k o l a h u m u m ) d a n p e n d i d i k a n n o n - f o r m a l s e c a r a k h u s u s m e n g a j a r k a n t e n t a n g A g a m a I s l a m .

2 . F u n g s i P o n d o k P e s a n t r e n d i t i n j a u b e r d a s a r k a n p e n y i a r a n A g a m a I s l a m , y a k n i P e s a n t r e n m e m i l i k i L e m b a g a p e r i b a d a t a n s e p e r t i m a s j i d . M a s j i d P e s a n t r e n d a p a t b e r f u n g s i s e b a g a i m a s j i d u m u m , y a i t u s e b a g a i t e m p a t

(34)

2 2

b e l a j a r A g a m a d a n t e m p a t i b a d a h b a g i m a s y a r a k a t u m u m d a n s e r i n g j u g a d i p a k a i u n t u k m e n y e l e n g g a r a k a n m a j l i s t a k l i m ( p e n g a j a r a n ) , d i s k u s i -d i s k u s i k e a g a m a a n -d a n k e g i a t a n l a i n n y a y a n g -d i l a k u k a n o l e h m a s y a r a k a t . ^ ^

3 . F u n g s i P o n d o k P e s a n t r e n d i t i n j a u b e r d a s a r k a n L e m b a g a s o s i a l , y a k n i P e s a n t r e n m e n a m p u n g a n a k d a r i s e g a l a l a p i s a n m a s y a r a k a t m u s l i m t a n p a m e m b e d a k a n s t a t u s s o s i a l d a n t i n g k a t s o s i a l e k o n o m i o r a n g t u a n y a . P e s a n t r e n j u g a m e n e r i m a t a m u d a r i m a s y a r a k a t u m u m y a n g d a t a n g u n t u k b e r s i l a t u r r a h i m , b e r k o n s u l t a s i , m i n t a n a s e h a t d a n s e b a g a i n y a , s e m a c a m s i r a m a n r o h a n i b a g i m e r e k a .

4 . M e n u r u t M a n f r e n Z i e m e k b a h w a P e s a n t r e n j u g a b e r f u n g s i s e b a g a i p u s a t p e n g e m b a n g a n m a s y a r a k a t . K a r e n a P e s a n t r e n t e l a h b e r a k a r d a l a m s t r u k t u r m a s y a r a k a t p e d e s a a n , p r o g r a m - p r o g r a m b e r o r i e n t a s i k e p a d a p e m b i n a a n k e h i d u p a n m a s y a r a k a t s e k i t a m y a . L e b i h l a n j u t Z i e m e k m e n j e l a s k a n s e b a g a i p u s a t p e n g e m b a n g a n m a s y a r a k a t b a i k s p i r i t u a l m a u p u n i n t e l e k t u a l , P e s a n t r e n d a r i s u d u t f u n g s i n y a d i a n g g a p s e b a g a i l e m b a g a p e n g i n d u k s i s w a d a y a , k a r e n a t e r d a p a t k e s a m a a n l a n g k a h - l a n g k a h d a n c a r a - c a r a y a n g d i l a k u k a n a n t a r a P e s a n t r e n d a n p e n d u d u k m i s k i n d a l a m r a n g k a m e n d e f i n i s i k a n k e b u t u h a n p o k o k n y a d a n m e n a n g a n i n y a m e l a l u i o r g a n i s a s i s w a d a y a . ^ ^

Ibid, hat 60- 65

Manfren Ziemek. 1990. Peranan dan Fungsi Pondok P e s a n t r e n . j a k a r t a : Gradension

(35)

5 . S e l a n j u t n y a , b a h w a P e s a n t r e n b e r f u n g s i s e b a g a i L e m b a g a d a k w a h y a i t u d a l a m a r t i a m a r m a ' r u f n a h i m u n g k a r . S e l a m a i n i b i a s a n y a d a k w a h h a n y a d i l a k u k a n d i a t a s s a j a o l e h o r a n g p e r o r a n g a n u n t u k m e n y e b a r k a n a j a r a n I s l a m k e p a d a m a s y a r a k a t . t e t a p i y a n g l e b i h p e n t i n g l a g i , d a k w a h y a n g t e r l i b a t l a n g s u n g m e n a n g a n i o b y e k d a k w a h ( m a s y a r a k a t u m u m ) y a i t u m e l a l u i k e g i a t a n - k e g i a t a n k e m a s y a r a k a t a n a t a u y a n g b e r s i f a t s o s i a l d a n d a k w a h s e p e r t i i n i l a h y a n g s e r i n g d i k e n a l d a k w a h b i l - hal.'*'' D e n g a n d e m i k i a n j e l a s l a h b a h w a P o n d o k P e s a n t r e n s a n g a t p e n t i n g f u n g s i n y a m e m b a n g u n k e h i d u p a n m a s y a r a k a t , b a n g s a , N e g a r a d a n k e j a y a a n A g a m a I s l a m .

(36)

BAB I I I

K E A D A A N UMUM W I L A Y A H P E N E N L I T I A N

A. Letak dan Batas Wilayah Pondok Pesantren Manbaul Ulum

Lubuk Makmur

P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m t e r l e t a k d i D e s a L u b u k M a k m u r . D e s a L u b u k M a k m u r a d a l a h s a l a h s a t u d e s a y a n g t e r d a p a t d i w i l a y a h K e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a K a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r P r o v i n s i S u m a t e r a S e l a t a n .

M e n u r u t l e t a k n y a D e s a L u b u k M a k m u r b e r b a t a s a n d e n g a n d e s a - d e s a y a i t u :

1 . S e b e l a h U t a r a b e r b a t a s a n d e n g a n D e s a M u a r a B u m a i 1 2 . S e b e l a h S e l a t a n b e r b a t a s a n d e n g a n D e s a L u b u k S e b e r u k 3 . S e b e l a h B a r a t b e r b a t a s a n d e n g a n D e s a M u a r a B u m a i I I 4 . S e b e l a h T i m u r b e r b a t a s a n d e n g a n D e s a L e m p u i n g I n d a h

B e r d a s a r k a n d o k u m e n t a s i d i k a n t o r K e p a l a D e s a L u b u k M a k m u r t a h u n 2 0 1 5 , b a h w a l u a s D e s a L u b u k M a k m u r a d a l a h 4 . 8 0 0 h a . K e m u d i a n j a r a k d e s a L u b u k M a k m u r d a r i K e c a m a t a n a d a l a h 2 K m , j a r a k d a r i K a b u p a t e n a d a l a h 1 5 K m j a r a k d a r i I b u K o t a P r o v i n s i a d a l a h 8 5 K m . ' * ' B e r d a s a r k a n h a s i l w a w a n c a r a p e n u l i s d e n g a n s e s e p u h d e s a L u b u k M a k m u r y a i t u :

D e s a L u b u k M a k m u r b e r d i r i k e t i k a N e g a r a I n d o n e s i a d i p i m p i n B a p a k P r e s i d e n S o e h a r t o . P a d a s a a t i t u P r e s i d e n S o e h a r t o m e n g a d a k a n p r o g r a m

*^ Dokumentasi Peta Desa Lubuk Makmur, 1 Desember 2015

(37)

t r a n s m i g r a s i d e n g a n c a r a m e m i n d a h k a n s e b a g i a n p e n d u d u k p u l a u J a w a k e p u l a u -p u l a u b e s a r y a n g a d a d i I n d o n e s i a . A n t a r a l a i n s e -p e r t i -p u l a u S u m a t e r a , K a l i m a n t a n d a n S u l a w e s i . S e k i t a r t a h u n 7 0 - a n d i S u m a t e r a S e l a t a n i n i t e l a h d i b u k a l a h a n t r a n s d a n s a l a h s a t u n y a D e s a L u b u k M a k m u r . " * ^

B. Struktur Pemerintah Desa Lubuk Makmur Keeamatan Lempuing Jaya

Kabupaten Ogan Komering Ilir.

B e r d a s a r k a n u n d a n g - u n d a n g N o . 5 t a h u n 1 9 7 9 t e n t a n g p e m e r i n t a h a n d e s a , m a k a d e s a L u b u k M a k m u r j u g a t e r m a s u k s a l a h s a t u d e s a y a n g b e r a d a d a l a m K e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a K a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r . S t r u k t u r o r g a n i s a s i n y a t e r d i r i d a r i k e p a l a d e s a , s e k r e t a r i s d e s a , d a n k e p a l a - k e p a l a u r u s a n y a n g d i s e b u t d e n g a n p e r a n g k a t d e s a . D a l a m m e n j a l a n k a n r o d a p e m e r i n t a h a n d i b a n t u o l e h k e p a l a d u s u n d a n d a l a m p e r e n c a n a a n p e m b a n g u n a n d i b a n t u o l e h L K M D , u n t u k l e b i h j e l a s n y a d a p a t d i l i h a t p a d a t a b e l b e r i k u t :

Tabel 3.1 Struktur Pemerintahan Desa Lubuk Makmur

N o N a m a J a b a t a n

1 . R a h m a d G u n t u r K e p a l a d e s a 2 . S u k a n d a r S e k r e t a r i s d e s a

3 . Y a p a n i K a d u s I

4 . S u y a n t o K a d u s 11

5 . M a r y a n t o K a d u s I I I

(38)

26

6 A n d u K a d u s I V

7 . J u n a i d i K a d u s V

8. B u s r o n i K a d u s V I

9 . N u r u d i n B P D

1 0 . A l i M a s h u r P 3 N

1 1 . S u t i m a n L K M D

1 2 . C i k A m a d K e t u a A d a t Sumber data: Dokumentasi di kantor kepala desa Lubuk Makmur tanggal 1 Desember 2015

C. Keadaan Penduduk dan Mata Pencarian

B e r d a s a r k a n s e n s u s p e n d u d u k t a h u n 2 0 1 5 j u m l a h p e n d u d u k d e s a L u b u k M a k m u r y a n g b e r a d a d i w i l a y a h d e s a L u b u k M a k m u r K e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a K a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r b e r j u m l a h 1 . 4 1 7 o r a n g j i w a y a n g t e r d i r i d a r i j u m l a h l a k i - l a k i 6 1 7 o r a n g d a n 8 0 0 o r a n g p e r e m p u a n , s e d a n g k a n k e p a l a

k e i u a r g a n y a b e r j u m l a h 5 0 0 K K . K e a d a a n p e n d u d u k b e r j u m l a h c u k u p b a n y a k t e n t u b a n y a k t e r d a p a t b e r a n e k a r a g a m t i n g k a t p e n d i d i k a n d a n m a t a p e n c a r i a n , u n t u k l e b i h j e l a s n y a d a p a t d i l i h a t p a d a t a b e l b e r i k u t :

Tabel 3.2 Keadaan Penduduk dan Mata Pencarian

No Mata Pencarian Jumlah

I . T a n i 4 0 0 o r a n g

2 . B u r u h T a n i 2 5 0 o r a n g

3 . S w a s t a 1 5 0 o r a n g

(39)

5 . P e g a w a i N e g e r i S i p i l 4 0 o r a n g 6 . P e n g r a j i n P e r t u k a n g a n 3 0 o r a n g 7 . P e t e m a k a n 3 0 o r a n g 8. U s i a P e n d i d i k a n d a n a n a k - a n a k 4 6 7 o r a n g

Sumber data: Dokumentasi di kantor kepala desa Lubuk Makmur tanggal 1 Desember 2015

D. Sejarah Berdirinya Pondok Pesantren Manbaul Ulum Lubuk Makmur

S e j a r a h b e r d i r i n y a P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r t i d a k l e p a s d a r i s e j a r a h p e r k e m b a n g a n p e n d i d i k a n d i d e s a L u b u k M a k m u r , y a n g s e b e l u m n y a b e l u m a d a l e m b a g a P e n d i d i k a n M a d r a s a h . B e r d a s a r k a n h a s i l w a w a n c a r a p e n u l i s d e n g a n p i m p i n a n P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m L u b u k M a k m u r a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t . P a d a m u l a n y a P o n d o k P e s a n t r e n M a n b a u l U l u m d i d i r i k a n o l e h B a p a k S h o l i k h i n A F , S . P d . I p a d a t a n g g a l 0 8 A g u s t u s 2 0 0 2 d a n d i s a h k a n p a d a t a n g g a l 3 1 M e i 2 0 0 4 d e n g a n n o m o r p i a g a m / S K p e n d i r i : K w / 0 6 / 5 / 2 / K P . 0 7 / l 4 5 6 / 2 0 0 4 d i d e s a L u b u k M a k m u r K e c a m a t a n L e m p u i n g J a y a K a b u p a t e n O g a n K o m e r i n g I l i r P r o v i n s i S u m a t e r a S e l a t a n .

I n i s i a t i f p e n d i r i a n P o n d o k P e s a n t r e n b e r m u l a d a r i k o n d i s i m a s y a r a k a t d i k a l a i t u , y a n g m a s i h m i n i m d a l a m p e n g e t a h u a n s e r t a t a t a n a n a k h l a k p a d a r e m a j a d a n k u r a n g t e r s e d i a n y a s a r a n a p e n d i d i k a n A g a m a ( P e s a n t r e n ) d a n j u g a p e n d i d i k a n f o r m a l y a n g t e r l a l u j a u h d a r i j a n g k a u a n masyarakat.**^

E . Keadaan Guru Poudok Pesantren Manbaul Ulum Lubuk Makmur

G u r u m e r u p a k a n f a k t o r u t a m a d a l a m m e n c a p a i t u j u a n p e n d i d i k a n d a n p e n g a j a r a n , t u g a s p o k o k p e n d i d i k a d a l a h m e n d i d i k d a n m e n g a j a r .

(40)

28

G u r u a d a l a h s a t u k o m p o n e n m a n u

Gambar

Tabel 3.8 Sarana dan Prasarana Pondok Pesantren Manbaul Ulum Lubuk
Table 4.1 Frekuensi jawaban responden tentang pengetahuan dan persepsi
Tabel 4.18 Profil Pondok Pesantren Manbaul Ulum

Referensi

Dokumen terkait

Penelitian ini bertujuan mengetahui potensi bakteri proteolitik asal saluran pencernaan ikan nila GIFT dalam menghambat pertumbuhan Microcystis aeruginosa BT-02 dan

Seluruh Staf Pengajar Program Studi Pendidikan Guru Sekolah Dasar Universitas Muhammadiyah Purwokerto yang telah memberikan bekal pada peneliti melalui

Dari latar belakang masalah di atas, maka yang menjadi rumusan masalahnya adalah apa faktor yang melatarbelakangi terjadinya tindak pidana suap di Indonesia dan

Pembelajaran Learning Cycle 7E berbasis inkuiri merupakan pembelajaran matematika yang menggunakan tahap-tahap model pembelajaran Learning Cycle 7E dengan berdasarkan pada

Hal ini menunjukkan bahwa pemerintah memiliki komitmen dalam pelaksanaan SAP sebagai sarana mendukung optimasi bidang tugas pemerintahan daerah, pemerintah memiliki

Akhir kata penulis berharap bahwa Landasan Teori dan Program Proyek Akhir Arsitektur Periode LXVI dengan judul Panti Rehabilitasi Narkoba Katolik

meliputi bahasa-bahasa regular dan ekspresi-ekspresi regular, aturan produksi bahasa regular, Tata bahasa bebas kontrks yang meliputi bahasa-bahasa bebas konteks, penyederhanaan

Dudutan panalitèn punika (1) nuduhakên kawontênanipun sêsambêtan unsur-unsur ingkang rumakêt antawis unsuripun nggênêpi lan ngiyatakên unsur sanèsipun (2)