27032012130509Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi..pdf

(1)

(2)

Mehmet Şişman

ISBN

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu

aittir.

© 2012, Pegem Akademi

1. Baskı: Ocak 2008

5. Baskı: Şubat 2012

Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Gürleyik

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Ayrıntı Matbaası

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ

978-605-0022-08-7

yazarına

Yayınevi Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 (Ankara-0312-3945590) Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

(3)

iii

Bu kitab

ı

,

Kariyerimi ve bugünümü borçlu oldu

ğ

um rahmetli anneme

(4)

(5)

v

ÖN SÖZ

Türkiye’de e

ğ

itim fakültelerinde 1997’de gerçekle

ş

tirilen yeniden yap

ı

-lanma çal

ı

ş

malar

ı

sonucunda e

ğ

itim programlar

ı

yla programlarda yer alan

dersler de yeniden belirlenmi

ş

ve tan

ı

mlanm

ı

ş

t

ı

r. Olu

ş

turulan bu yeni

prog-ramlarda Türk e

ğ

itim sistemi ve okul yönetimiyle ilgili bir ders yer almam

ı

ş

-t

ı

r. Baz

ı

üniversitelerde bu dersler seçmeli dersler kapsam

ı

nda aç

ı

lm

ı

ş

t

ı

r.

Ancak 2005-2006 y

ı

llar

ı

nda Yüksek Ö

ğ

retim Kurulu taraf

ı

ndan e

ğ

itim

fa-kültelerinin programlar

ı

nda yer alan derslerle ilgili tekrar yeniden

düzen-leme yoluna gidilmi

ş

, meslek dersleri içinde Türk E

ğ

itim Sistemi ve Okul

Yönetimi ad

ı

alt

ı

nda yeni bir ders yer alm

ı

ş

t

ı

r. Bu dersin tan

ı

m

ı

nda

ş

u

ko-nular bulunmaktad

ı

r: Türk e

ğ

itim sisteminin amaçlar

ı

ve temel ilkeleri;

e

ğ

itimle ilgili yasal düzenlemeler; Türk e

ğ

itim sisteminin yap

ı

s

ı

; yönetim

kuramlar

ı

ve süreçleri; okul örgütü ve yönetimi; okul yönetiminde personel,

ö

ğ

renci, ö

ğ

retim, i

ş

letmecilikle ilgili i

ş

ler ve okula toplumsal kat

ı

l

ı

m.

E

ğ

itim fakültelerinin ders programlar

ı

nda ilkin gerçekle

ş

tirilen yeniden

düzenleme çal

ı

ş

malar

ı

nda, ö

ğ

retmen adaylar

ı

na daha çok s

ı

n

ı

f içi ö

ğ

retme

ve ö

ğ

renme süreçleriyle ilgili yeterlilikler kazand

ı

rma amac

ı

güdülmü

ş

tür.

Dolay

ı

s

ı

yla aç

ı

lan dersler de bu amaca dönük olup daha çok ö

ğ

renme süreci

üzerinde yo

ğ

unla

ş

m

ı

ş

t

ı

r. Söz konusu programlarda e

ğ

itimle ilgili makro

düzeyde konular olarak e

ğ

itimin tarihi, sosyal, ekonomik, felsefi, yönetsel

boyutlar

ı

yla ilgili dersler pek yer almam

ı

ş

t

ı

r. Oysa ö

ğ

retmen adaylar

ı

, her

ş

eyden önce bir toplum üyesi olarak dünyaya gelen ve belirli bir toplumda

ya

ş

ayan insanlard

ı

r. Ö

ğ

retmen adaylar

ı

n

ı

n sadece ö

ğ

retme ve ö

ğ

renme

süreçleriyle ilgili mikro düzeyde yeterlilikler kazanmalar

ı

, ilk bak

ı

ş

ta makul

görülebilir. Ancak bu tür bir bak

ı

ş

aç

ı

s

ı

, ö

ğ

retmenli

ğ

i s

ı

ğ

bir çerçeveye

s

ı

k

ı

ş

t

ı

rmak anlam

ı

na da gelebilir. Bu nedenle ö

ğ

retmen adaylar

ı

n

ı

n geni

ş

bir dünya ögrü

ş

üne sahip olmas

ı

; e

ğ

itimin tarih, sosyal , kültürel, politik,

ekonomik, kültürel, felsefi, yönetsel boyutlar

ı

n

ı

da tan

ı

malar

ı

önemlidir.

Di

ğ

er taraftan ö

ğ

retmen adaylar

ı

, büyük toplumun üyesi olmalar

ı

yan

ı

nda ayn

ı

zamanda e

ğ

itim sisteminin ve okul sisteminin de bir üyesi

olarak ya

ş

amlar

ı

n

ı

sürdürürler. Bu nedenle, içinde yer almaya aday

olduklar

ı

e

ğ

itim sistemini ve okulu tan

ı

malar

ı

son derece önemlidir. Bu

kitapta böyle bir ihtiyaçtan yola ç

ı

karak Türk e

ğ

itim sisteminin, bu

çerçevede e

ğ

itim sisteminin bir alt sistemi olan okulun ve okulla ilgili baz

ı

(6)

vi

Kitapta yer alan konular

ı

n ayr

ı

nt

ı

s

ı

na girmeden özet bilgiler sunulmaya

çal

ı

ş

ı

lm

ş

ı

t

ı

r. Bu ders, Türk e

ğ

itim sistemi ve okul yönetimi olmak üzere iki

k

ı

s

ı

mdan olu

ş

maktad

ı

r. Bunlar

ı

n her birinin kapsam

ı

, çok çe

ş

itli

konulardan meydana gelmektedir. Ayr

ı

ca e

ğ

itim sistemi ve okulla ilgili

geni

ş

bir mevzuat da bulunmaktad

ı

r. Bütün bunlar

ı

n ayr

ı

nt

ı

l

ı

olarak ele

al

ı

nmas

ı

, bir dersin s

ı

n

ı

rlar

ı

n

ı

a

ş

maktad

ı

r.

Bu kitapta ele al

ı

nan konular, iki k

ı

s

ı

mda ve onüç bölüm halinde

düzenlenmi

ş

tir Birinci k

ı

s

ı

mda, Türk e

ğ

itim sistemiyle ilgili konulara, ikinci

k

ı

s

ı

mda ise okul yönetimiyle ilgili süreçlere yer verilmi

ş

tir. Kitab

ı

n üçüncü

bölümü olan “E

ğ

itim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yap

ı

s

ı

” 14.11.2011

tarih ve 652 say

ı

l

ı

Kanun Hükmünde Kararname’ye göre yeniden

düzen-lenmi

ş

tir. Kitab

ı

n, ö

ğ

retmen adaylar

ı

için oldu

ğ

u kadar e

ğ

itim sistemi ve

okula ilgi duyan herkes için yararl

ı

olmas

ı

dü

ş

ünülmü

ş

tür. Okuyuculardan

gelecek ele

ş

tirilerle kitab

ı

n bundan sonraki bask

ı

lar

ı

n

ı

n daha nitelikli hale

getirilmesi mümkün olabilecektir. Kitab

ı

n bu bask

ı

s

ı

için düzenlenmesinde

katk

ı

lar

ı

ndan dolay

ı

Ar

ş

. Gör. Mikail Yalç

ı

n’a, Ar

ş

. Gör. Ay

ş

e Dönmez’e,

Okul Müdürü

İ

brahim Ta

ş

demir’e ve bas

ı

m

ı

gerçekle

ş

tiren Pegem

Akademi’ye te

ş

ekkür ederim.

Eskişehir, Ocak 2012

Mehmet ŞİŞMAN

(7)

vii

İ

Ç

İ

NDEK

İ

LER

Ön söz... v

İçindekiler... vii

1. KISIM

TÜRK E

Ğİ

T

İ

M S

İ

STEM

İ

1. BÖLÜM

EĞİTİM SİSTEMİNİN OLUŞTURULMASI

(ss: 3 / 32)

Eğitim Kavramı ...4

Sosyal Bir Kurum Olarak Eğitim ...5

Bir Sektör Olarak Eğitim...6

Bir Sistem Olarak Eğitim ...7

Sosyal ve Açık Sistemin Özellikleri ...8

Eğitim Sistemlerinin Örgütlenmesi ...9

Eğitim Sisteminin Alt ve Üst Sistemleri...10

Eğitim Sistemleri ve Eğitim Bakanlığı...11

Eğitim Bakanlığının Yapısı ve İşlevi...13

Eğitim Sistemlerinin Dayandığı Felsefeler ...14

Eğitim Sisteminde Politika ve Kapasite Geliştirme...14

Eğitim Sistemlerinin Yeniden Yapılandırılması...15

Merkeziyetçi Yönetimin Yararları ve Sakıncaları...15

Merkeziyetçi Olmayan Yönetimin Yararları ve Sakıncaları...16

Yerinden Yönetim Tartışmaları ve Eğitim Sistemi ...17

Eğitimde Yerelleşme ve Okul Merkezli Yönetim ...19

Ülkelerin Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırılması...21

Araştırma ve İnceleme Soruları...23

Değerlendirme Soruları...23

Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar...25

Ek: Türkiye’de Kamu Yönetimi ve Eğitim ...26

(8)

viii

2. BÖLÜM

E

Ğİ

T

İ

M S

İ

STEM

İ

N

İ

N YASAL TEMELLER

İ

(ss: 33 / 49)

Hukuk ve Eğitim...34

Bazı Uluslararası Belgeler ve Eğitim Sistemi...34

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde Eğitim ...35

Çocuk Hakları Sözleşmesinde Eğitim ...35

Türkiye’de Eğitimle İlgili Yasal Belirleyiciler ...37

Türk Anayasalarında Eğitim...38

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na Göre Eğitim ...39

Milli Eğitim Temel Kanunu ...40

Türk Milli Eğitiminin Amaçları...41

Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri ...42

Yükseköğretimle İlgili Yasalar ve Yönetmelikler ...44

Yükseköğretim Kanunu ...45

Yükseköğretim ve Üniversite...45

Öğretim Elemanları...46

Değerlendirme Sorular ...47

3. BÖLÜM

EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜT VE YÖNETİM YAPISI

(ss: 51 / 82)

Eğitim Sisteminin Yapısı...52

Millî Eğitim Bakanlığının Görevleri...52

Eğitim Sisteminin Örgüt Yapısı...53

Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütü ...54

Bakan ...56

Müsteşar ve Müsteşar Yardımcıları...56

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı...56

Bakanlık Müşavirliği...57

İç Denetim Birimi Başkanlığı...57

Milli Eğitim Şurası...58

Hizmet Birimleri...58

Milli Eğitim Bakanlığı Taşra Örgütü ...66

İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinin Görev Alanları...67

İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlerinin Görevleri...67

İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinin Yetkileri...67

Milli Eğitim Müdürlüğünde Kurul ve Komisyonlar ...69

(9)

ix

Yüksek Öğretimle İlgili Üst Kuruluşlar ...72

Yüksek Öğretim Kurulu...72

Yüksek Öğretim Denetleme Kurulu ...72

Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi...73

Üniversitelerarası Kurul ...73

Yükseköğretim Kurumları...74

Üniversite Yönetim Organları...74

Fakülte Yönetim Organları...76

Enstitüler...77

Yüksekokullar ...77

Bölümler...78

Yüksek Öğretimde Diğer Yönetim Birimleri...78

4. BÖLÜM

EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETİM KADEMELERİ

(ss: 83 / 113)

Eğitim ve Okul Sistemlerinin Felsefi Temelleri...84

Türk Eğitim Sisteminin Felsefi Temelleri ...85

Eğitim Sisteminde Okul Kuruluş Sistemleri...86

Eğitim Sisteminde Okul Yapısı...87

Eğitim Sisteminde Örgün Eğitim Kademeleri ...89

Okul Öncesi Eğitim ...89

İlköğretim ...92 Ortaöğretim ...94 Yükseköğretim ...99 Özel Öğretim ...101 Özel Eğitim...102 Yaygın Eğitim...105

5. BÖLÜM

EĞİTİM SİSTEMİNDE İNSANİ VE FİZİKİ KAYNAKLAR

(ss: 115 / 133)

Eğitimde İnsan Kaynakları...116

Eğitimde Uzmanlık Alanları...116

(10)

x

Eğitim ve Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi...119

Eğitim Müfettişlerinin Yetiştirilmesi ...120

Eğitimde İnsan Kaynaklarıyla İlgili Sorunlar ...121

Eğitimde Finansal Kaynaklar ...121

Eğitimin Finansmanında Devletin Görevi ...122

Eğitimde Başlıca Finansman Türleri...123

İlköğretimin Finansman Kaynakları...125

Ortaöğretimin Finansman Kaynakları...127

Yükseköğretimin Finansman Kaynakları...128

Eğitimde Fiziki Alt Yapı...129

Eğitimde İnsani ve Fiziki Kaynaklarla İlgili Sorunlar ...130

6. BÖLÜM

E

Ğİ

T

İ

MDE GÜNCEL TARTI

Ş

MA VE PROJELER

(ss: 135 / 165)

Türk Eğitim Sisteminin Temel Sorunları...136

Eğitim Sistemiyle İlgili Başlıca Sorun Alanları...136

Eğitim Sistemiyle İlgili Bazı Temel Sorunlar...137

Eğitimde Sorun Çözmeye Dönük Politikalar ...137

Eğitim Sisteminin Yeniden Yapılandırılması...138

AB ve OECD Ülkelerinde Eğitimle İlgili Tartışmalar ...139

Eğitim Sisteminde Örgüt Yapısını Yeniden Oluşturma ...139

Eğitimde Yeni Politikalar ve Stratejiler ...141

Orta Vadeli Programda Eğitim Politikaları...143

Milli Eğitim Bakanlığında Stratejik Planlama Çalışmaları...143

MEB Tarafından Hazırlanan ve Uygulanan Bazı Eğitim Projeleri ...144

AB Sürecinde Türk Eğitim Sistemi ...155

Avrupa Birliği Eğitim Programları...156

Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye’de Eğitim Politikaları...157

Eğitim Sisteminin ve Okulun Geleceği ...160

Eğitim Sisteminin Geleceğine İlişkin Bazı Öneriler ...162

Tartışma ve İnceleme Soruları...163

(11)

xi

7. BÖLÜM

YÖNETİM TEORİLERİ VE SÜREÇLERİ

(ss: 167 / 194)

Örgüt ve Yönetim Kavramları...168

Örgüt ve Yönetime İlişkin Bakış Açıları...170

Yönetim Bilimi ...173

Örgüt ve Yönetimle İlgili Teoriler ...173

Klasik Örgüt ve Yönetim Teorisi ...174

Neoklasik Örgüt ve Yönetim Teorisi ...176

Çağcıl Örgüt ve Yönetim Teorileri ...177

Örgüt ve Yönetimle İlgili Teorilerin Değerlendirilmesi ...179

Yönetim Süreçleri...181 Karar Verme ...181 Planlama ...183 İletişim ...185 Koordinasyon ...188 Değerlendirme ...189

8. BÖLÜM

OKUL VE OKUL YÖNETİMİ

(ss: 195 / 224)

Eğitim ve Okul Yönetimi...196

Eğitim ve Okul Yönetiminde Teori...196

Eğitim ve Okul Yönetiminde Teori ve Uygulama ...197

Sosyal Bir Sistem ve Örgüt Olarak Okul ...198

Örgüt Yapısıyla İlgili Temel Kavramlar ve Okul...199

Okulun Örgüt Yapısının Oluşturulması...200

Örgüt Yapısıyla İlgili Modeller ve Okul ...201

Sistem Yaklaşımları Açısından Okul...203

Okul Yönetimi ve Okul Yöneticiliği ...207

Yöneticilerin Yeterlililikleri ...208

Yöneticilerin Güç Kaynakları...208

Okul Yöneticisinin Liderlik Güçleri...210

Hizmet Üreten Bir Örgüt Olarak Okul ...211

Okulun Kendine Özgü Yönleri ...212

Okulun Amaçları...213

Okulun Yapısı...214

Okul Süreçleri...214

Okul Yöneticisinin Görevleri...216

(12)

xii

2. KISIM

OKUL YÖNET

İ

M

İ

SÜREC

İ

9. BÖLÜM

OKULDA İNSAN KAYNAĞININ YÖNETİMİ

(ss: 227 /246)

Personel İhtiyacının Belirlenmesi ve Planlanması...228

Personelin Seçilmesi ve İstihdam Edilmesi ...229

İşe Başlatmayla İlgili İşlemler ...229

Personel Dosyalarının Oluşturulması...231

İşin Tanımlanması...231

Adaylık İşlemleri ...232

Personelin Yetiştirilmesi ve Geliştirilmesi...232

Personelin Değerlendirilmesi ve Yükseltilmesi...233

Personel Sicil ve Disiplin İşlemleri ...234

Personelin Ödüllendirilmesi ve Cezalandırılması...235

Maaş ve Diğer Ödemeler ...236

Sağlıkla İlgili İşlemler...238

İzinlerle İlgili İşlemler...239

Tayinler ve Nakiller...243

Emeklilik İşlemleri...243

10. BÖLÜM

ÖĞRENCİ ÖZLÜK İŞLERİ

(ss: 247 / 259)

Öğrencilerin Okula Kaydedilmesi...248

Sınıf Listelerinin Hazırlanması...249

Öğrenci Dosyalarının Düzenlenmesi ...249

İstatistiklerin Düzenlenmesi ...249

Öğrenci Devamının İzlenmesi ve İşlenmesi ...250

Nakil, Kayıt Silme, Öğrenim Belgesi Düzenleme ...251

Denklik İşlemleri ...252

Sağlık ve Güvenlikle İlgili İşlemler ...252

Kimlik ve Paso Düzenlenmesi ...253

Askerlik İşlemleri...253

Öğrencilere Kredi ve Burs Sağlanması...254

Sınavlar ve Sınıf Geçme İşlemleri...254

Mezuniyet ve Diploma İşlemleri ...256

Mezunların İzlenmesi ...257

(13)

xiii

11. BÖLÜM

E

Ğİ

T

İ

M VE Ö

Ğ

RET

İ

MLE

İ

LG

İ

L

İ

İŞ

LER

(ss: 261 / 281)

Yıllık Öğretim Planının Yapılması...362

Çalışma Planının Yapılması...262

Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ve Ders Planları...263

Sınıf ve Şubelerin Oluşturulması...263

Ders Yükünün ve Öğretmenlerin Belirlenmesi ...264

Ders Dağıtım Programlarının Yapılması...265

Genel Öğretmenler Kurulu Toplantılarının Yapılması...266

Zümre Öğretmenleri Kurulu Toplantıları...266

Şube Öğretmenleri Kurulu Toplantıları...267

Öğretimle İlgili Kaynakların Sağlanması...268

Laboratuar İşleri ...269

Kütüphane İşleri ...269

Öğretim – Öğrenme Sürecinin Gerçekleştirilmesi ...271

Gezi – İnceleme – Araştırma Çalışmaları...271

Yetiştirme Kursları...272

Okulda Rehberlik İşleri...273

Öğrenci Davranışlarını Değerlendirme Kurulu...274

Yöneltme Öneri Kurulu...275

Disiplin ve Onur Kurulları...275

Okulda Nöbet İşleri...276

Sosyal ve Kültürel Etkinlikler...278

Okul Törenleri ...278

12. BÖLÜM

OKUL

İŞ

LETMES

İ

N

İ

N YÖNET

İ

M

İ

(ss: 283 / 312)

Bir İşletme Olarak Okul ...284

Okulun Bütçesi ...284

Okulda Yazı İşleri...287

Gelen ve Giden Yazılar...288

Gizli Yazılarla İlgili İşlemler...289

Veri İşleme ve Raporlar ...290

Satın Alma ve Mal Tedarik İşleri ...292

Okul, Bina ve Tesislerin Bakım ve Onarım İşleri ...294

Okul, Bina ve Tesislerin Kullanılması...296

Okul Temizlik İşleri ...297

Okul Bahçesinin Düzenlenmesi...298

Taşınır Mallarla İlgili İşler ...298

Sivil Savunma ve Güvenlikle İlgili İşlemler ...300

(14)

xiv

Öğrenci Pansiyon Hizmetleri ...302

Kooperatif İşleri ...306

Kantin İşleri ...307

Döner Sermaye İşleri ...308

Arşiv Hizmetleri ...308

Depolar ...309

13. BÖLÜM

AİLE VE TOPLUMUN OKULA KATILIMI

(ss: 313 / 334)

Okul ve Toplum İlişkileri ...314

Eğitimde Paydaşların Katılımı...316

Ailenin Okula ve Eğitime Katılımı...316

Velinin Okul Yönetimine Katılımı...319

Okulda Demokrasi ve Öğrenci Katılımı...320

Okul-Aile ve Toplum İlişkilerinde Yasal Çerçeve ...321

Okul Aile Birlikleri...322

(15)

E

ğ

itim Sisteminin Olu

ş

turulmas

ı

1

1.

TÜRK EĞİTİM

SİSTEMİ

Mehmet

ŞİŞ

MAN

KISIM

(16)

Türk E

ğ

itim Sistemi ve Okul Yönetimi

(17)

E

ğ

itim Sisteminin Olu

ş

turulmas

ı

3

1.

E

Ğİ

T

İ

M S

İ

STEM

İ

N

İ

N

OLU

Ş

TURULMASI

BÖLÜMÜN AMACI

Bu bölümü i

ş

ledikten sonra a

ş

a

ğ

ı

daki sorulara cevap verebileceksiniz.

1. Sosyal bir kurum ve sektör olarak e

ğ

itim nedir?

2. Sosyal ve aç

ı

k bir sistem olarak e

ğ

itim sisteminin

özellikle-ri nelerdir?

3. Ça

ğ

da

ş

e

ğ

itim sistemlerinin ve e

ğ

itimle ilgili bakanl

ı

klar

ı

n

temel i

ş

levleri nelerdir?

4. E

ğ

itimde merkeziyetçi ve yerinden yönetimin yararlar

ı

ve

sak

ı

ncalar

ı

nelerdir?

5. Türkiye’de kamu yönetiminin yeniden yap

ı

lanmas

ı

süre-cinde e

ğ

itim sisteminin yeri nedir?

6. Okul merkezli yönetimden beklenen yararlar nelerdir?

7. E

ğ

itimde demokratikle

ş

me ve kat

ı

l

ı

m

ı

n anlam

ı

nedir?

(18)

Türk E

ğ

itim Sistemi ve Okul Yönetimi

4 E

Ğİ

T

İ

M KAVRAMI

E

ğ

itim Kavram

ı

n

ı

n Tan

ı

m

ı

:

Türkçede e

ğ

itim kavram

ı

kadar yayg

ı

n

ola-rak kullan

ı

lmamakla birlikte bununla yak

ı

ndan ilgili

terbiye, irfan, maarif,

talim, tedris

gibi kavramlar da vard

ı

r. E

ğ

itim kavram

ı

, yayg

ı

n olarak bütün

bu kavramlar

ı

kapsayacak

ş

ekilde kullan

ı

lmaktad

ı

r. E

ğ

itimle ilgili de

ğ

i

ş

mez

ve ortak kabul gören bir tan

ı

m yapmak mümkün de

ğ

ildir. Bu konuda yap

ı

-lan tan

ı

mlar

ı

n ço

ğ

u, e

ğ

itimin içeri

ğ

iyle ilgili olup de

ğ

er yüklüdür.

E

ğ

itimle ilgili yap

ı

lan baz

ı

tan

ı

mlarda, yap

ı

sal-i

ş

levsel bir yakla

ş

ı

mla

e

ğ

itim ve e

ğ

itim sistemine belirli i

ş

levler yüklenmektedir. Söz konusu i

ş

lev-ler, belirli e

ğ

itim felsefeleriyle de ili

ş

kili olabilmektedir. E

ğ

itim

sistemleri-nin amaçlar

ı

konusunda da evrensel düzeyde de

ğ

i

ş

mez ölçütler belirlemek

güçtür. Bu amaçlar, uluslar aras

ı

, evrensel, bölgesel, ulusal ve kurumsal

amaçlar olarak grupland

ı

r

ı

labilir. Bunun yan

ı

nda söz konusu amaçlar, daha

alt düzeyde (sosyal, kültürel, politik, ekonomik, bireysel) amaçlar olarak da

ayr

ı

labilir.

Genel olarak e

ğ

itim, insani bir faaliyet olup insan

ı

n bütün yönleriyle

ge-li

ş

tirilmesi olarak tan

ı

mlan

ı

r. Geleneksel bir yakla

ş

ı

mla e

ğ

itim, bir

toplum-da insanlar

ı

n ortak de

ğ

erler çevresinde bütünle

ş

tirilmesiyle erdemli bir

toplum olu

ş

turma süreci olarak tan

ı

mlan

ı

r. Günümüzde ise e

ğ

itim, sosyal,

kültürel, politik, ekonomik boyutlar

ı

ve i

ş

levleri oldu

ğ

u kadar milli ve

ulus-lar aras

ı

boyutlar

ı

ve i

ş

levleri de olan bir konu ve bir sistem olarak ele al

ı

n-maktad

ı

r. E

ğ

itim sistemlerinin olu

ş

turulmas

ı

nda ve i

ş

letilmesinde de bu

boyutlar

ı

n birlikte dü

ş

ünülmesi gerekli görülmektedir (

Ş

i

ş

man, 2010).

Süreç Olarak E

ğ

itim:

E

ğ

itim, yayg

ı

n bir tan

ı

mla, “ya

ş

am boyu devam

eden bir süreç” olarak görülür

.

E

ğ

itim, do

ğ

umdan ölüme kadar hayat

ı

n her

alan

ı

n

ı

ve an

ı

n

ı

kapsar. Sosyal hayatta insanlar, evde, i

ş

yerinde, sokakta,

sosyal ö

ğ

renme sürecinde birbirinden ö

ğ

renir. Bu süreçte herkes, di

ğ

erleri

için bir ö

ğ

renme kayna

ğ

ı

, ayn

ı

zamanda kendisinden ö

ğ

renilen rol

modeli-dir.

İş

te bu ö

ğ

renme ve ö

ğ

retme sürecinin, amaçl

ı

, sistemli, planl

ı

,

program-l

ı

ve düzenli bir biçimde gerçekle

ş

tirilmek istenmesi, e

ğ

itimin kurumsalla

ş

-mas

ı

n

ı

, bir ba

ş

ka ifadeyle e

ğ

itim ve okul sistemlerinin olu

ş

mas

ı

n

ı

sa

ğ

lam

ı

ş

-t

ı

r. Böylece her ülke, temelde sosyal bütünle

ş

me, süreklilik ve istikrar

ı

sa

ğ

-lamak; sosyal ve kültürel miras

ı

sürdürmek için e

ğ

itim sistemlerini ve çe

ş

itli

e

ğ

itim kurumlar

ı

n

ı

olu

ş

turmu

ş

tur.

(19)

E

ğ

itim Sisteminin Yasal Temelleri

33

2.

E

Ğİ

T

İ

M S

İ

STEM

İ

N

İ

N

YASAL TEMELLER

İ

BÖLÜMÜN AMACI

Bu bölümü i

ş

ledikten sonra a

ş

a

ğı

daki sorulara cevap verebileceksiniz.

1. Türkiye e

ğ

itim sisteminin olu

ş

turulmas

ı

nda belirleyici

olan ba

ş

l

ı

ca uluslararas

ı

belgeler nelerdir?

2. Türkiye Cumhuriyeti Anayasas

ı

’na göre e

ğ

itim

sisteminin özellikleri nelerdir?

3. Milli E

ğ

itim Temel Kanunu’na göre e

ğ

itimin temel

amaç ve ilkeleri nelerdir?

4. Yüksekö

ğ

retim Kanunu’na göre, yüksek ö

ğ

retimi

olu

ş

turan birimler nelerdir?

(20)

Türk E

ğ

itim Sistemi ve Okul Yönetimi

34 HUKUK VE EĞİTİM

Toplumlar

ı

n hayat

ı

n

ı

düzenleyen yaz

ı

l

ı

kurallar toplam

ı

na

hukuk

denir.

Bu kurallar, toplumsal ya

ş

am

ı

n çe

ş

itli yönlerini kapsamakta olup bunlardan

biri de e

ğ

itim alan

ı

d

ı

r. Bugün dünya ülkelerinde e

ğ

itim, yayg

ı

n olarak bir

kamu kurumu ve kamu hizmeti olarak görülmekte, dolay

ı

s

ı

yla zorunlu

temel e

ğ

itim, hemen bütün ülkelerde devlet okullar

ı

nda paras

ı

z olarak

sunulmaktad

ı

r. E

ğ

itim hakk

ı

da temel insan haklar

ı

kapsam

ı

nda yer

almakta, bunu düzenleyen çe

ş

itli ulusal yasalarla birlikte uluslararas

ı

düzeyde baz

ı

belge, anla

ş

ma ve sözle

ş

meler bulunmaktad

ı

r. Bugün

e

ğ

itim

hukuku

olarak adland

ı

r

ı

lan özel bir alan da vard

ı

r.

Türkiye’de bugünkü e

ğ

itim sistemini düzenleyen pek çok yasa ve

yönetmelik bulunmaktad

ı

r.

Türkiye e

ğ

itim sistemine ili

ş

kin örgütlenme ve

yönetim yönünden ilk yasal düzenlemeler, Osmanl

ı

Devleti döneminde

gerçekle

ş

tirilmi

ş

, Cumhuriyetten sonra ise de

ğ

i

ş

tirilerek ve geli

ş

tirilerek

sürdürülmü

ş

tür (

Ş

i

ş

man, 2011).

Burada e

ğ

itimle ilgili yasalar

ı

n hepsinden söz etmek mümkün

görünmemektedir. Bunlar

ı

n bir listesi kitab

ı

n sonunda verilmi

ş

tir.

Türkiye’de e

ğ

itimle ilgili yasal mevzuat oldukça geni

ş

bir yer tutmaktad

ı

r.

Ayr

ı

ca e

ğ

itimle ilgili baz

ı

yasalar ve yönetmelikler, zamanla de

ğ

i

ş

ikli

ğ

e

u

ğ

rad

ı

ğ

ı

ndan bu de

ğ

i

ş

ikliklerin izlenmesi de önemli bir sorun olarak

görülebilir. E

ğ

itimle ilgili ulusal hukukun yan

ı

nda ayr

ı

ca bir de uluslararas

ı

hukuk ve düzenlemeler vard

ı

r. A

ş

a

ğ

ı

da e

ğ

itimin hukuki yönü, uluslararas

ı

düzeyde iki belge (

İ

nsan Haklar

ı

Evrensel Bildirgesi ve Çocuk Haklar

ı

Sözle

ş

mesi) ile ulusal düzeyde yürürlükteki baz

ı

yasalara dayal

ı

olarak ana

çizgileriyle aç

ı

klanmaya çal

ı

ş

ı

lm

ı

ş

t

ı

r.

BAZI ULUSLARARASI BELGELER VE EĞİTİM SİSTEMİ

Türkiye’de mevcut milli e

ğ

itim sistemiyle ilgili politika ve uygulamalar

ı

belirleyen, Türkiye’nin de üye oldu

ğ

u ve imza koydu

ğ

u uluslararas

ı

düzeyde

baz

ı

düzenlemeler vard

ı

r. Türkiye, AB sürecinde, e

ğ

itim alan

ı

ilgili olarak da

söz konusu uluslararas

ı

düzenlemelerin getirdi

ğ

i bir tak

ı

m standartlar

ı

ve

yükümlülükleri sa

ğ

lamaya çal

ı

ş

maktad

ı

r. Bu belge ve kurulu

ş

lardan baz

ı

lar

ı

ş

unlard

ı

r (

Ş

i

ş

man, 2011):

• İ

nsan Haklar

ı

Evrensel Bildirgesi,

• Birle

ş

mi

ş

Milletler Anayasas

ı

,

• Çocuk Haklar

ı

Bildirgesi,

• Çocuk Haklar

ı

Sözle

ş

mesi,

(21)

Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yap

ı

s

ı

51

3.

E

Ğİ

T

İ

M S

İ

STEM

İ

N

İ

N

ÖRGÜT VE YÖNET

İ

M

YAPISI

BÖLÜMÜN AMACI

Bu bölümü işledikten sonra aşağ

ı

daki sorulara cevap verebileceksiniz.

1. Milli Eğitim Bakanl

ı

ğ

ı

’n

ı

n ve milli eğitim müdürlüklerinin

görevleri nelerdir?

2. Türk eğitim sisteminin merkez ve taşra örgütlerinin yap

ı

s

ı

n

ı

oluşturan birimler nelerdir?

3. Milli Eğitim Bakanl

ı

ğ

ı

merkez ve taşra örgütünü oluşturan

birimlerin görevleri nelerdir?

(22)

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

52 E

Ğİ

T

İ

M S

İ

STEM

İ

N

İ

N YAPISI

Bugünkü Türk e

ğ

itim sisteminin yap

ı

s

ı

na ili

ş

kin ilk yasal düzenlemeler,

Osmanl

ı

Devleti döneminde yap

ı

lm

ı

ş

, Cumhuriyetten sonra ise geli

ş

tirilerek

devam etmi

ş

tir. Osmanl

ı

Devleti’nde e

ğ

itimde yenile

ş

me hareketleri, aç

ı

lan

baz

ı

askeri okullarla gündeme gelmi

ş

; e

ğ

itim i

ş

lerini yürütmek üzere ayr

ı

bir

bakanl

ı

ğ

ı

n kurulmas

ı

ve bir tak

ı

m yasal düzenlemelerin yap

ı

lmas

ı

, bu

dönemde gerçekle

ş

mi

ş

tir. Milli E

ğ

itim Bakanl

ı

ğ

ı

’n

ı

n (MEB) ad

ı

, merkez ve

ta

ş

ra örgütlerinin yap

ı

s

ı

zaman içinde baz

ı

de

ğ

i

ş

melere u

ğ

ram

ı

ş

t

ı

r. 1926

y

ı

l

ı

nda 789 say

ı

l

ı

‘Maarif Te

ş

kilat

ı

na Dair Kanun’la e

ğ

itim örgütüne ili

ş

kin

bir düzenleme gerçekle

ş

tirilmi

ş

tir. Bu yasayla ta

ş

ra örgütü kurulmu

ş

,

Bakanl

ı

k yap

ı

s

ı

içinde ba

ş

ta Talim ve Terbiye Dairesi olmak üzere baz

ı

birimler eklenmi

ş

tir. 1933 y

ı

l

ı

nda 2287 say

ı

l

ı

Maarif Vekâleti Merkez

Te

ş

kilat

ı

ve Vazifeleri Kanunu ile merkez örgütünde yeni bir düzenleme

yap

ı

lm

ı

ş

, yeni baz

ı

birimler eklenmi

ş

tir. Bunlardan sonra da zaman içinde

e

ğ

itim örgütü yap

ı

s

ı

nda baz

ı

de

ğ

i

ş

iklikler olmu

ş

,

1992’de ç

ı

kar

ı

lan 3797

say

ı

l

ı

yasaya göre bakanl

ı

ğ

ı

n örgüt yap

ı

s

ı

nda yeni düzenlemeler yap

ı

lm

ı

ş

t

ı

r.

En son haliyle MEB’in örgüt yap

ı

s

ı

14.11.2011 tarih ve 652 say

ı

l

ı

Kanun

Hükmünde Kararname’ye göre olu

ş

turulmu

ş

tur.

M

İ

LLÎ E

Ğİ

T

İ

M BAKANLI

Ğ

ININ GÖREVLER

İ

Türkiye e

ğ

itim sistemi, kamu yönetiminde benimsenen modele göre,

merkeziyetçi olarak örgütlenmi

ş

ve merkeziyetçi bir biçimde

yönetilmektedir. OECD ülkelerinde yap

ı

lan bir ara

ş

t

ı

rmada Türk Milli

E

ğ

itim Sistemi, söz konusu ülkeler içinde en merkeziyetçi olarak

örgütlenmi

ş

ülkelerin ba

ş

ı

nda gelmektedir.

Türkiye’de di

ğ

er baz

ı

bakanl

ı

klara ba

ğ

l

ı

olanlar d

ı

ş

ı

nda bütün e

ğ

itim-ö

ğ

retim kurumlar

ı

MEB’e ba

ğ

l

ı

d

ı

r. Yüksekö

ğ

retim kurumlar

ı

ise özel

yasalara tabidir. MEB’in temel görevi, Bakanl

ı

ğ

a ba

ğ

l

ı

her kademe ve

türdeki e

ğ

itim-ö

ğ

retim kurumlar

ı

n

ı

n çal

ı

ş

anlar

ı

na ve ö

ğ

rencilerine ili

ş

kin

hizmetleri planlamak, uygulamak, denetlemek ve de

ğ

erlendirmektir.

Bakanl

ı

ğ

ı

n görevleri, 652 say

ı

l

ı

Kanun Hükmünde Kararname ile (2011)

belirlenmi

ş

tir. Buna göre, MEB’in görevleri özetle

ş

unlard

ı

r:

• Okul öncesi, ilkö

ğ

retim ve orta ö

ğ

retim ça

ğ

ı

ndaki ö

ğ

rencileri, bedenî,

zihnî, ahlakî, manevî, sosyal ve kültürel nitelikler yönünden geli

ş

tiren

ve insan haklar

ı

na dayal

ı

toplum yap

ı

s

ı

n

ı

n ve küresel düzeyde rekabet

gücüne sahip ekonomik sistemin gerektirdi

ğ

i bilgi ve becerilerle

donatarak gelece

ğ

e haz

ı

rlayan e

ğ

itim ve ö

ğ

retim programlar

ı

n

ı

tasarlamak, uygulamak, güncellemek; ö

ğ

retmen ve ö

ğ

rencilerin e

ğ

itim

ve ö

ğ

retim hizmetlerini bu çerçevede yürütmek ve denetlemek,

(23)

Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yap

ı

s

ı

53

• E

ğ

itim ve ö

ğ

retimin her kademesi için ulusal politika ve stratejileri

belirlemek, uygulamak, uygulanmas

ı

n

ı

izlemek ve denetlemek, ortaya

ç

ı

kan yeni hizmet modellerine göre güncelleyerek geli

ş

tirmek,

• E

ğ

itim sistemini yeniliklere aç

ı

k, dinamik, ekonomik ve toplumsal

geli

ş

imin gerekleriyle uyumlu biçimde güncel teknik ve modeller

ı

ş

ı

ğ

ı

nda tasarlamak ve geli

ş

tirmek,

• E

ğ

itime eri

ş

imi kolayla

ş

t

ı

ran, her vatanda

ş

ı

n e

ğ

itim f

ı

rsat ve

imkânlar

ı

ndan e

ş

it derecede yararlanabilmesini teminat alt

ı

na alan

politika ve stratejiler geli

ş

tirmek, uygulamak, uygulanmas

ı

n

ı

izlemek

ve koordine etmek,

• K

ı

z ö

ğ

rencilerin, özürlülerin ve toplumun özel ilgi bekleyen di

ğ

er

kesimlerinin e

ğ

itime kat

ı

l

ı

m

ı

n

ı

yayg

ı

nla

ş

t

ı

racak politika ve stratejiler

geli

ş

tirmek, uygulamak ve uygulanmas

ı

n

ı

koordine etmek,

• Özel yetenek sahibi ki

ş

ilerin bu niteliklerini koruyucu ve geli

ş

tirici özel

e

ğ

itim ve ö

ğ

retim programlar

ı

n

ı

tasarlamak, uygulamak ve

uygulanmas

ı

n

ı

koordine etmek,

• Yüksekö

ğ

retim kurumlar

ı

d

ı

ş

ı

ndaki e

ğ

itim ve ö

ğ

retim kurumlar

ı

n

ı

açmak, aç

ı

lmas

ı

na izin vermek ve denetlemek,

• Yurtd

ı

ş

ı

nda çal

ı

ş

an veya ikamet eden Türk vatanda

ş

lar

ı

n

ı

n e

ğ

itim ve

ö

ğ

retim alan

ı

ndaki ihtiyaç ve sorunlar

ı

na yönelik çal

ı

ş

malar

ı

ilgili

kurum ve kurulu

ş

larla i

ş

birli

ğ

i içinde yürütmek,

• Yüksekö

ğ

retim d

ı

ş

ı

nda kalan ve di

ğ

er kurum ve kurulu

ş

larca aç

ı

lan

örgün ve yayg

ı

n e

ğ

itim ve ö

ğ

retim kurumlar

ı

n

ı

n denklik derecelerini

belirlemek, program ve düzenlemelerini haz

ı

rlamak,

• Türk Silahl

ı

Kuvvetlerine ba

ğ

l

ı

ortaö

ğ

retim kurumlar

ı

n

ı

n program ve

denklik derecelerinin belirlenmesi ile yönetmeliklerinin

haz

ı

rlanmas

ı

nda i

ş

birli

ğ

inde bulunmak,

• Yüksekö

ğ

retimin millî e

ğ

itim politikas

ı

bütünlü

ğ

ü içinde yürütülmesini

sa

ğ

lamak için, 4/11/1981 tarihli ve 2547 say

ı

l

ı

Yüksekö

ğ

retim Kanunu

ile Bakanl

ı

ğ

a verilmi

ş

olan görev ve sorumluluklar

ı

yerine getirmek,

• Mevzuatla Bakanl

ı

ğ

a verilen di

ğ

er görev ve hizmetleri yapmakt

ı

r.

E

Ğİ

T

İ

M S

İ

STEM

İ

N

İ

N ÖRGÜT YAPISI

MEB’in

örgüt ve yönetim yap

ı

s

ı

, 652 say

ı

l

ı

Millî Eğitim Bakanl

ı

ğ

ı

n

ı

n

Teşkilat ve Görevleri Hakk

ı

nda Kanun Hükmünde Kararname’

ye

göre,

merkez teşkilat

ı

, taşra teşkilat

ı

ve y

urt d

ı

ş

ı

teşkilat

ı

olmak üzere üç ba

ş

l

ı

kta ele

al

ı

nm

ı

ş

t

ı

r. Bunun yan

ı

nda Bakanl

ı

ğ

a ba

ğ

l

ı

baz

ı

kurulu

ş

lar da

bulunmaktad

ı

r. Ad

ı

geçen kararnameye göre, MEB merkez, ta

ş

ra ve yurt

(24)

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

54 d

ı

ş

ı

te

ş

kilat

ı

n

ı

n her kademesindeki yöneticiler, üst kademe yöneticilerine

kar

ş

ı

görevlerini mevzuata, plan, program ve emirlere uygun olarak

düzenlemek ve yürütmekten sorumludur. Bakanl

ı

ğ

ı

n merkez, ta

ş

ra ve

yurtd

ı

ş

ı

te

ş

kilat

ı

yönetim görevlerine atanmada ve yükselmede ba

ş

ar

ı

l

ı

ve

liyakatli olmak yan

ı

nda her kademe yöneticili

ğ

inin gerektirdi

ğ

i hizmet içi

e

ğ

itimi alm

ı

ş

olmak gerekli görülmektedir.

Söz konusu kararnameye göre, yönetim kademeleri, bu kademelerde

yer alan görevler ve bu görevlerdeki en az çal

ı

ş

ma süreleri, görev tan

ı

mlar

ı

,

atanacaklarda aranacak nitelikler, görevin gerektirdi

ğ

i hizmet içi e

ğ

itim,

atanacaklar

ı

n seçimi, atanmalar

ı

, s

ı

navla geçilecek yönetim görevleri, s

ı

nav,

görevden al

ı

nma ve ayr

ı

lmaya ili

ş

kin esas ve usuller, yöneticilik formasyonu

kazand

ı

ran di

ğ

er programlar ile

Talim ve Terbiye Kurulu

üyeli

ğ

i, mü

ş

avirlik,

denetmenlik, uzmanl

ı

k ve ata

ş

elik gibi görevlerden yönetim kademelerine,

yönetim kademelerinden bu görevlere geçi

ş

ler, okul ve kurumlarda yönetici

olarak görevlendirileceklerin say

ı

s

ı

n

ı

n tespitine ili

ş

kin standartlar ve di

ğ

er

hususlar

ı

n

Bakanlar Kurulu Karar

ı

ile yürürlü

ğ

e konulacak yönetmelikle

düzenlenece

ğ

i belirtilmi

ş

tir. Ancak daha önce de pek çok yönetmelikle

düzenlenmesine ra

ğ

men MEB’de e

ğ

itim ve okul yöneticili

ğ

i için kal

ı

c

ı

standartlar olu

ş

turulamam

ı

ş

t

ı

r.

M

İ

LL

İ

E

Ğİ

T

İ

M BAKANLI

Ğ

I MERKEZ ÖRGÜTÜ

Bakanl

ı

k merkez te

ş

kilât

ı

; Bakan, Bakan Yard

ı

mc

ı

s

ı

, Tâlim ve Terbiye

Kurulu Ba

ş

kanl

ı

ğ

ı

, Müste

ş

ar ve Müste

ş

ar Yard

ı

mc

ı

lar

ı

, Hizmet Birimleri

yan

ı

nda Makam Onay

ı

ile kurulan baz

ı

birimlerden olu

ş

maktad

ı

r. Bunlar

ş

öyle s

ı

ralanabilir:

• Bakan

• Bakan Yard

ı

mc

ı

s

ı

• Müste

ş

ar

• Müste

ş

ar Yard

ı

mc

ı

lar

ı

• Talim ve Terbiye Kurulu Ba

ş

kanl

ı

ğ

ı

• Bakanl

ı

k Mü

ş

avirli

ğ

i

• İ

ç Denetim Birimi Ba

ş

kanl

ı

ğ

ı

(25)

E

ğ

itim Sisteminde Ö

ğ

retim Kademeleri

83

4.

E

Ğİ

T

İ

M S

İ

STEM

İ

NDE

Ö

Ğ

RET

İ

M KADEMELER

İ

BÖLÜMÜN AMACI

Bu bölümü i

ş

ledikten sonra a

ş

a

ğ

ı

daki sorulara cevap verebileceksiniz.

1. Dünyada okul kademelerinin olu

ş

turulmas

ı

yla ilgili

modeller nelerdir?

2. Türk e

ğ

itim sistemini olu

ş

turan okul öncesi e

ğ

itim,

ilkö

ğ

retim, ortaö

ğ

retim ve yüksek ö

ğ

retim

kademelerinin amaçlar

ı

nelerdir?

3. Türk e

ğ

itim sistemini olu

ş

turan okul kademeleri içinde

yer alan okul türleri nelerdir?

4. Türk e

ğ

itim sistemini olu

ş

turan okul kademelerinin

sorunlar

ı

nelerdir?

5. Türkiye’de yayg

ı

n e

ğ

itimin amaç ve i

ş

levleriyle yayg

ı

n

e

ğ

itim faaliyetleri nelerdir?

(26)

Türk E

ğ

itim Sistemi ve Okul Yönetimi

84 E

Ğİ

T

İ

M VE

OKUL S

İ

STEMLER

İ

N

İ

N FELSEF

İ

TEMELLER

İ

E

ğ

itim ve okul sistemlerinin arka plan

ı

nda belirli felsefeler ve görü

ş

ler

yer al

ı

r. Esasen felsefenin ba

ş

l

ı

ca çal

ış

ma alanlar

ı

olan varl

ı

k felsefesi, bilgi

felsefesi ve de

ğ

erler felsefesi, ayn

ı

zamanda e

ğ

itimle yak

ı

ndan ilgili

alanlard

ı

r. Ö

ğ

rencilere okulda e

ğ

itim ve ö

ğ

renme sürecinde hangi bilgiler

kazand

ı

r

ı

lacakt

ı

r? E

ğ

itim, hangi de

ğ

erler üzerine in

ş

a olunacakt

ı

r?

Ö

ğ

retmen, hangi de

ğ

erleri temel alacak ve temsil edecektir? Okulda

ö

ğ

renciye öncelikle hangi sosyal, kültürel, ahlaki ve estetik de

ğ

erler

kazand

ı

r

ı

lmaya çal

ışı

lacakt

ı

r? Bu sorular

ı

n cevab

ı

, e

ğ

itim felsefelerine ve

okulla ilgili çe

ş

itli ak

ı

mlara göre de

ğ

i

ş

ebilir.

Ülkelerin kendilerine özgü e

ğ

itim ve okul sistemleri oldu

ğ

u gibi bu

sistemlerin dayand

ığı

farkl

ı

felsefeler vard

ı

r. Ülkelere göre, e

ğ

itim

sistemleri, farkl

ı

biçimlerde örgütlenip i

ş

ledi

ğ

i gibi e

ğ

itimle ilgili anlay

ış

ve

uygulamalar da farkl

ı

dünya görü

ş

lerine dayanabilir.

Her felsefe, belirli sosyal, kültürel ve tarihi ko

ş

ullar

ı

n bir ürünü olarak

ortaya ç

ı

km

ış

t

ı

r. Felsefede geli

ş

en idealizm, realizm, faydac

ı

l

ı

k,

var-olu

ş

çuluk, analitik felsefe gibi felsefi ak

ı

mlar, e

ğ

itimle ilgili anlay

ış

lar

ı

da

etkilemi

ş

, bunlar

ı

n etkisinde e

ğ

itim alan

ı

nda daimicilik, esasicilik,

ilerlemecilik, yeniden kurmac

ı

l

ı

k, var olu

ş

çu e

ğ

itim gibi baz

ı

ak

ı

mlar

geli

ş

mi

ş

tir. Bunlar

ı

n yan

ı

nda ayn

ı

zamanda farkl

ı

ak

ı

mlar (seçkinler e

ğ

itimi

ak

ı

m

ı

, i

ş

okulu ak

ı

m

ı

vb.) da geli

ş

mi

ş

tir. Örne

ğ

in idealist e

ğ

itim, akl

ı

n ve

zihnin geli

ş

tirilmesine; var olu

ş

çu ve hümanist e

ğ

itim, bireyin kendini

gerçekle

ş

tirmesine; ilerlemecilik ve yeniden kurmac

ı

l

ı

k, ki

ş

isel ve toplumsal

de

ğ

i

ş

me ve geli

ş

meye; ele

ş

tirel ve radikal pedagoji de toplumsal de

ğ

i

ş

me ve

dönü

ş

üme vurgu yapmaktad

ı

r.

Bat

ı

l

ı

ülkelerin sosyal, siyasal ve ekonomik ortam

ı

nda ortaya ç

ı

kan ve

geli

ş

en bir tak

ı

m ideolojiler (

liberalizm, sosyalizm, fa

ş

izm

) de e

ğ

itim

sistemlerini, e

ğ

itimin amac

ı

n

ı

, içeri

ğ

ini, okulun i

ş

levlerini etkilemi

ş

tir.

E

ğ

itime ili

ş

kin bir ideoloji, belirli bir insan ve toplum tipi öngörür, belirli ön

kabullere dayan

ı

r. E

ğ

itim sistemini de bunu gerçekle

ş

tirmenin bir arac

ı

olarak kabul eder. Geni

ş

anlamda bir ideoloji, taraftarlar

ı

n

ı

n amaç ve

ideallerini tan

ı

mlar, sosyal, kültürel, e

ğ

itsel, siyasal, ekonomik sorunlar

ı

na

çözümler sunar, geçmi

ş

i yorumlayarak bugünü aç

ı

klar ve gelece

ğ

i kurar.

Belirli bir ideolojiyi temel alan bir e

ğ

itim sisteminde, e

ğ

itim politikalar

ı

,

e

ğ

itimin amaçlar

ı

, okul sistemleri ve e

ğ

itim programlar

ı

bundan etkilenir.

Baz

ı

ideolojiler, belirli felsefi ak

ı

mlarla da ili

ş

kili olabilir (

Ş

i

ş

man, 2010).

(27)

E

ğ

itim Sisteminde

İ

nsani ve Fiziki Kaynaklar

115

5.

EĞİTİM SİSTEMİNDE

İNSANİ VE FİZİKİ

KAYNAKLAR

BÖLÜMÜN AMACI

Bu bölümü i

ş

ledikten sonra a

ş

a

ğ

ı

daki sorulara cevap verebileceksiniz.

1. E

ğ

itimde ba

ş

l

ı

ca uzmanl

ı

k alanlar

ı

nelerdir?

2. E

ğ

itimde bir uzmanl

ı

k alan

ı

olarak ö

ğ

retmenli

ğ

in

özellikleri nelerdir?

3. Türkiye’de e

ğ

itim ve okul yöneticili

ğ

inin meslekle

ş

me

sürecinin geli

ş

imi nas

ı

ld

ı

r?

4. Türkiye’de e

ğ

itimin finansman

ı

yla ilgili ba

ş

l

ı

ca kaynaklar

nelerdir?

(28)

Türk E

ğ

itim Sistemi ve Okul Yönetimi

116 E

Ğİ

T

İ

MDE

İ

NSAN KAYNAKLARI

E

ğ

itim hizmetlerinin üretimi için bir tak

ı

m kaynaklara ihtiyaç vard

ı

r.

Bu kaynaklar, e

ğ

itim hizmetlerinin sunumu için gerekli fiziki ve be

ş

eri

üretim faktörleri sa

ğ

layan k

ı

ymetler veya parasal kaynaklard

ı

r. E

ğ

itim

sisteminin en önemli unsuru, insan kayna

ğ

ı

d

ı

r. E

ğ

itim sistemi, yüz binlerce

çal

ı

ş

an

ı

ve ö

ğ

rencisi ile dev bir sektör durumundad

ı

r. E

ğ

itim sisteminin

ba

ş

ar

ı

s

ı

, onu i

ş

letecek insanlar

ı

n niteli

ğ

ine ba

ğ

l

ı

d

ı

r. Hiçbir e

ğ

itim sistemi,

onun içinde görev alan insanlar

ı

n niteliklerinin üstünde bir hizmet ve ürün

üretemez. Bu nedenle e

ğ

itim sistemi içinde görev alacak insan

kaynaklar

ı

n

ı

n niteli

ğ

i, üretilecek hizmet, ürün ve sonuçlar

ı

n niteli

ğ

i

yönünden son derece önemlidir.

Türk milli e

ğ

itim sisteminde öteden beri ileri derecede bir uzmanla

ş

ma

sistemi geli

ş

memi

ş

olup sistem içinde belirli statü ve görevlere atanmada,

temelde ö

ğ

retmenlikle ilgili yeterliliklere sahip olmak yeterli say

ı

lm

ı

ş

t

ı

r. Bu

nedenle de e

ğ

itimde insan kaynaklar

ı

denince akla hemen ö

ğ

retmenler

gelmektedir.

E

Ğİ

T

İ

MDE UZMANLIK ALANLARI

Türk e

ğ

itim sisteminde, Cumhuriyetten bugüne e

ğ

itimle ilgili yasalarda

yer alan “meslekte esas olan ö

ğ

retmenliktir.” ilkesine ba

ğ

l

ı

olarak e

ğ

itimde

temel uzmanl

ı

k alan

ı

, ö

ğ

retmenlik görülmü

ş

tür. E

ğ

itimde ileri derecede

uzmanla

ş

maya yer verilmemesi, Bakanl

ı

ğ

ı

n birçok alanda lisansüstü e

ğ

itim

görmü

ş

ö

ğ

retmenlere kay

ı

ts

ı

z kalmas

ı

sonucunu do

ğ

urmu

ş

tur. Buna ba

ğ

l

ı

olarak Bakanl

ı

ktan yüksekö

ğ

retim kurumlar

ı

na do

ğ

ru sürekli bir insan gücü

göçü gündeme gelmi

ş

tir. Sistem içinde lisansüstü düzeyde e

ğ

itim gören

ö

ğ

retmelere gerekli te

ş

vik ve destekler sa

ğ

lanmamaktad

ı

r. Birçok

ö

ğ

retmen, güç ko

ş

ullarda lisansüstü e

ğ

itime devam etmeye çal

ı

ş

maktad

ı

r.

Hatta son y

ı

llarda lisansüstü e

ğ

itim görmenin, atamalarda mazeret

grubundan ç

ı

kar

ı

lmas

ı

, ücretlerde farkl

ı

l

ı

k olu

ş

turmamas

ı

, belirli

makamlara atamada tercih nedeni olmamas

ı

ş

eklindeki uygulamalar, te

ş

vik

etmekten öte lisansüstü e

ğ

itim görmeyi engelleyici ve cayd

ı

r

ı

c

ı

bir nitelik

ta

ş

ı

maktad

ı

r.

E

ğ

itimde uzmanl

ı

k alanlar

ı

yla ilgili olarak en kapsaml

ı

çal

ı

ş

ma, XI.

Milli E

ğ

itim

Ş

uras

ı

’nda (1982) gerçekle

ş

tirilmi

ş

tir. Bu

ş

uran

ı

n temel

gündemini, “milli e

ğ

itim hizmetinde görevli ö

ğ

retmen ve e

ğ

itim

uzmanlar

ı

n

ı

n durum ve sorunlar

ı

” olu

ş

turmu

ş

tur. Buna göre

ş

urada

belirlenen ba

ş

l

ı

ca uzmanl

ı

k alanlar

ı

ve uzmanl

ı

k unvanlar

ı

ş

öyledir: