Pemikiran iekonomi iyang ibanyak iditulis ipara iulama imasa ilalu, ikalau idititik idari iperkembangan idan ikemajuan iilmu ipengetahuan imemiliki irelevansi idengan iperkembangan idan idinamika iekonomi imelalui iteori-teori iilmu iekonomi idi iera imodern isekarang. iMasalah-masalah iharga idan iperubahannya isudah idapat idijumpai idari iberbagai ipemikiran iekonomi imuslim ipada imasa ilampau ihingga isekarang iini imasih irelevan idengan ikondisi iperekonomian iglobal isaat iini. iJika ipada isaat iini iterkesan ibahwa iperkembangan ipemikiran iekonomi iIslam ikurang idikenal idan ikurang imenyentuh idalam ikehidupan imasyarakat, ihal iitu idikarenakan ikajian-kajian ipemikiran iekonomi iIslam ikurang itereksploitasi iditengah idominasi iilmu iekonomi ikonvensional iyang ilebih imapan idan ibanyak idigunakan, ibaik inegara imaju imaupun iberkembang.
Kajian ipemikiran iekonomi iIslam imasa isilam isangat ibesar iperanannya iterhadap iperkembangan idan ikemajuan ipemikiran iekonomi idi izaman imodern isekarang iini. iSejarah imembuktikan ibahwa ibanyak ipemikir imuslim imerupakan ipenemu, ipeletak idasar idan ipengembang idalam iberbagai ibidang ikajian iilmu.
iKontribusi ipemikiran iintelektual imuslim ipada isaat iitu, idimulai idalam ibidang ikajian iilmu-ilmu isosial, ifilsafat, imatematika, iastronomi, ibiologi, ikedokteran, isejarah, isosiologi, ipsikologi isampai isastra itermasuk iilmu iekonomi.
Sebagai imakhluk isosial, imanusia itidak ibisa ilepas iuntuk iberhubungan idengan iorang ilain idalam irangka imemenuhi ikebutuhan ihidupnya. iKebutuhan
imanusia isangat iberagam, isehingga iterkadang isecara ipribadi iia itidak imampu iuntuk imemenuhinya, idan iharus iberhubungan idengan iorang ilain. iHubungan iantara isatu imanusia idengan imanusia ilain idalam imemenuhi ikebutuhan, iharus iterdapat iaturan iyang imenjelaskan ihak idan ikewajiban ikeduanya iberdasarkan ikesepakatan. iProses iuntuk imembuat ikesepakatan idalam irangka imemenuhi ikebutuhan ikeduanya, ilazim idisebut idengan iproses iuntuk iberakad iatau imelakukan ikontrak.1 i
Indonesia ibukanlah inegara iIslam, itetapi ididominasi ioleh iorang-orang imuslim. iFenomena iekonomi idalam ikehidupan isehari-hari imerupakan ifenomena iyang imenjadi ikebiasaan imasyarakat, iterutama imasyarakat iIndonesia iyang ibanyak iberprofesi isebagai ipedagang. iDalam iekonomi iIslam, ijual ibeli ijuga idiatur idalam isyariat iIslam, iakan itetapi ipengetahuan imasyarakat itentang ijual ibeli iberdasarkan isyariat iIslam imasih ikurang, ioleh ikarena iitu ibanyak imasyarakat iyang imelakukan ijual ibeli imenyimpang idari isyariat iIslam. iMaka idari iitu iadanya ijual ibeli imurabahah iini isebagai iwawasan ipengetahuan imasyarakat idalam imelakukan itransaksi ijual ibeli imurabahah iyang isesuai idengan iketentuan-ketentuan isyariat iIslam.
Abdullah iSaeed iberpandangan ibahwa ijual ibeli imurabahah idalam ipraktiknya iterkhusus idalam iperbankan isyariah imerupakan ihilah iuntuk imemperoleh iriba iatau imenghasilkan iuang isebagaimana iyang idilakukan ioleh ibank ikonvensional. iPada ihakikatnya ipembeli i(nasabah) idatang ike ibank iuntuk imendapatkan ipinjaman iuang, idan ibank itidak imembeli ibarang i(aset) ikecuali
1 M. Yatimin Abdullah, Studi Islam Kontemporer, (Jakarta: Amzah, 2002), h. 157.
idengan imaksud iuntuk imenjual ibarang ikepada ipembeli i(nasabah) isecara ikredit.2
Keabsahan ioperasionalisasi iproduk imurabahah isendiri imasih imenjadi ibahan iperdebatan idi ikalangan iulama. iAda isebagian iulama iyang imembolehkan ijika imurabahah iseperti iyang idijelaskan idalam iAl-Quran, iHadis imaupun iIjma’, ikarena imerupakan ijual ibeli. iSebaliknya, isebagian iulama iyang ilain imelarangnya ikarena imenganggapnya isebagai ijual ibeli imurabahah iadalaha ibai’
ial-inah iyang iharam ihukumnya, ijual ibeli iatas ibarang iyang itidak iada ipada iseseorang i(bai i‘ ial-ma’dum), iatau idianggap isebagai idua ijual ibeli idalam isatu ijual ibeli i(bai’ iatani ifi ibai’ah), idan ibahkan idianggap isebagai ihilah iuntuk imengambil iriba. iPada ibeberapa ipenelitian ijuga iada iyang imengkritik imengenai ijual ibeli imurabahah, idiantaranya iAbdullah iSaeed iyang imengkritik iproduk ijual ibeli imurabahah iini. iMenurutnya, itidak iterdapat iperbedaan iyang isubstansial iantara ikenaikkan iharga i(mark-up) idengan ibunga i(financing). iJika ihukum iIslam imembolehkan ijual ibeli imurabahah, imengapa ibunga ibank ikonvensional idilarang.3
Perlu idipahami ipula ibahwa ikonsep ijual ibeli imurabahah idalam ifikih isemata-mata itidak ihanya idalam ibentuk iinteraksi idua iorang iyang isaling imembutuhkan, ilebih idari iitu idalam ikonsep ifikih iada ibeberapa ikaidah iyang iperlu idipahami idalam imelaksanakan itransaksi ijual ibeli idalam ibentuk iapapun.
iSebab ihal iini i imenjadi itolak iukur isah i itidaknya isuatu itransaksi ijual ibeli imenurut isudut ipandang ifikih.
2 M. Abdul Mannan, Teori dan Praktik Ekonomi Islam, (Yogyakarta : Dana Bhakti Prima Yasa, 2016), h. 14.
3Hariyanto Muhsin, Akad Murabahah dan Permasalahannya dalam Praktik Perbankan Syariah di Indonesia, (Jakarta : Gema Insani Press, 2001), h. 28.
Dalam ikaidah ifikih idinyatakan ibahwa, ial-ashlu ifi ial-asya’ ial-ibahah.
iKaidah iini imenegaskan ibahwa isegala ibentuk ikemanfaatan imenurut ihukum iasalnya iadalah idiperbolehkan. iOleh ikarena iitu, isegala imacam ibentuk imuamalah iyang ibertujuan imaupun imengakibatkan ikemanfaatan idiperbolehkan, idemikian ihalnya isegala ibentuk imuamalah iyang imenyebabkan iatau imengakibatkan ikeburukan iakan idilarang.
Pada iprinsipnya iproduk imurabahah iadalah isesuai isyariat iIslam. iHarus idiakui, imasih isering iditemukan iadanya iperbedaan ipendapat iatau iperdebatan idikalangan iulama. i iHal iini ijuga iyang iterjadi ipada ikosep imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i, iyang iditinjau idari isegi itransaksi ijual ibeli imurabahah, ipembiayaan imaupun idari iakad imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i.
Dalam idunia iperbankan imengenai ihumanis iterdapat ifenomena iyang iterjadi, iyaitu ibank isebagai ipenyalur idana idan inasabah idapat imembeli ibarang iyang idiinginkan imelalui iakad imurabahah. iKemudian ifenomena iyang iterkait iemansipatoris imengenai inilai-nilai isosial idalam iperbankan isyariah iyaitu inasabah iterlambat imembayar iangsuran ipembiayaan itidak idikenakan idenda ioleh ipihak iperbankan. iDan iterkait idengan ikeadilan isalah isatu ikegiatan iperbankan iyaitu imenghimpun idan imenyalurkan idana ikepada imasyarakat iyang imembutuhkan, idalam imenjalankan iprinsip ikeadilan iini ipihak iperbankan idalam ipembagian inisbah iantara inasabah idengan iperbankan iharus idibagi isecara irata.
iDalam ijual ibeli imurabahah, ibank iharus imemberi itahu iharga iproduk iyang idijual ikepada inasabah idan imenentukan itingkat ikeuntungan isebagai itambahan.
iDalam iakad imurabahah, ibank imelakukan imark-up i(kenaikan iharga) iterhadap ikeuntungan iyang itelah idisepakati ipada iperjanjian iawal.
Fenomena iinilah iyang imelatar ibelakangi ipenulis iuntuk imelakukan ipendalaman idan ipengkajian iterhadap ikonsep imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i. iDimana idalam imurabahah ibelum iadanya itransparasi iterhadap inasabah idari isegi iharga, ibarang imaupun ikualitas iproduk. iMengingat isemakin itingginya iperkembangan iproduk imurabahah isaat iini, itentu imenuntut ievaluasi iyang iberkelanjutan idengan iberlandaskan ipada iwacana ifikih. iDiharapkan idimasa imendatang, iperkembangan iproduk imurabahah idari isegi iaspek ijual ibeli imaupun iakadnya iagar imampu imenjadi ipendorong iterwujudnya iperekonomian iIndonesia iyang ikokoh, istabil, idan iadil. iJuga iuntuk imerealisasikan ikonsep iyang iideal iyang iharus idikelola isecara ioptimal iberlandaskan iprinsip-prinsip iamanah, isidiq, ifatonah, idan itabligh, itermasuk idalam ihal ikebijakan idalam ijual ibeli imurabahah imaupun idari iakad imurabahah iitu isendiri idalam ikonsep imurabahah imenurut imazhab isyafi’i.
B. Rumusan iMasalah i
Berdasarkan ilatar ibelakang idi iatas, ipermasalahan idari ipenelitian iini iadalah isebagai iberikut:
1. Apa ipendapat imazhab iSyafi’i itentang ijual ibeli imurabahah?
2. Bagaiman ikonsep ijual ibeli imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i?
3. Bagaimana ikonsep ipembiayaan imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i?
C. Tujuan iPenelitian
Berdasarkan iperumusan imasalah idi iatas, imaka itujuan idari ipenelitian iini iadalah:
1. Untuk imengetahui ipendapat imazhab iSyafi’i itentang ijual ibeli imurabahah.
2. Untuk imengetahui ibagaiman ikonsep ijual ibeli imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i.
3. Untuk imengetahui ibagaimana ikonsep ipembiayaan imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i.
D. Kegunaan iPenelitian 1. Secara iTeoritis i
Secara iteoritis ihasil ipenelitian iini iakan imemberikan ikonstribusi iteori itentang imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i, iserta idiharapkan idapat idimanfaatkan idengan i ibaik, isebagai iberikut: i
a. Diharapkan iberguna ibagi ipengembangan iilmu ipengetahuan idalam iarti imembangun idan imenyempurnakan iteori iyang iada.
b. Memberikan isumbangan ipemikiran ibagi istudi iperbankan iIslam ibagi imahasiswa iFakultas iEkonomi idan iBisnin iIslam ipada iumumnya, idan imahasiswa iPerbankan iSyariah ipada ikhususnya. i
2. Secara iPraktis i i
Secara ipraktis ihasil ipenelitian iini idiharapkan idapat idimanfaatkan ioleh iberbagai ipihak iyakni: i
a. Bagi iPeneliti
Untuk imengembangkan idan imenambah iwawasan ikeilmuan, isebagai isarana ipenetapan idari iilmu ipengetahuan iyang iselama iini ipenyusun iperoleh iselama idi ibangku iperkuliahan.
b. Bagi iPerpustakaan iIAIN iParepare
Sebagai irujukan ibagi ipenyusun iselanjutnya idalam imelakukan ipembahasan imengenai imasalah ipelaksanaan imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i. iAgar idapat idigunakan isebagai iperbandingan ibagi ipenyusun iberikutnya iuntuk imembuat iskripsi iyang ilebih isempurna.
c. Bagi iMasyarakat
Hasil ipenyusunan iskripsi iini idiharapkan iagar imenambah iwawasan idan ipengetahuan iserta ipemahaman imasyarakat imengenai imurabahah. i
E. Definisi iIstilah/Pengertian iJudul
Definisi iistilah iyaitu iberisi itentang iistilah-istilah ipenting iyang imenjadi ititik iperhatian ipeneliti idalam ijudul ipenelitian ikali iini. iTujuannya iagar itidak iterjadi ikesalahpahaman iterhadap imakna iistilah isebagaimana iyang idi imaksud ioleh ipenyusun.
Adapun idalam ipenyusunan iskripsi iini iyang iberjudul i“Konsep iMurabahah iMenurut iMazhab iSyafi’i” idapat idilihat idari iuraian idi ibawah.
iMakna idari imasing-masing ikata iyang iterdapat idalam ijudul ipenelitian iini iyang iperlu idijelaskan iadalah isebagai iberikut:
1. Konsep
Konsep iadalah iabstraksi, idari isuatu irealitas iagar idapat idikomunikasikan idan imembentuk isuatu iteori iyang imenjelaskan iketerkaitan ikejadian iatau ihubungan iantar ivariabel.4 iDalam ipenggunaan iformal, ikonsep iistilah imengacu ipada iide iapa ipun, itetapi ijuga imemiliki iarti ikhusus idalam iberbagai ibidang iseperti ilinguistik, ifilsafat, ipsikologi, imatematika idan ifisika.
2. Murabahah
Murabahah iadalah iakad ijual ibeli ibarang idengan imenyatakan iharga iperolehan idan ikeuntungan iyang idisepakati ioleh ipenjual idan ipembeli.
iKarena ikeuntungan iyang idisepakati ioleh ikedua ibelah ipihak, ijadi ikarakteristik imurabahah iadalah ipenjual iharus imemberi itahu ipembeli itentang iharga ipembelian ibarang idan imenyatakan ijumlah ikeuntungan iyang iditambahkan ipada ibiaya itersebut.5
3. Mazhab iSyafi’i
Ulama imazhab iSyafi’i iialah iimam iyang iketiga imenurut isusunan itarikh ikelahiran. iBeliau iadalah ipendukung iterhadap iilmu ihadis idan ipembaharu idalam iagama i(mujaddid) idalam iabad ikedua iHijriah.
Imam iSyafi’i idilahirkan idi ikota iGhazzah idalam iPalestina ipada itahun i105 iHijriah. iTarikh iinilah iyang itermasyhur idi ikalangan iahli isejarah.
iAda ipula iyang imengatakan ibeliau idilahirkan idi iAsqalan iyaitu isebuah iwilayah iyang ijauhnya idari iGhazah ikurang ilebih i3 ikm idan itidak ijauh ijuga
4Nursalam, Konsep dan Penerapan Metodologi Penelitian, (Jakarta: Salemba Medika, 2008), h. 55.
5 Mardani, Fiqh Ekonomi Syariah Fiqh Muamalah, (Jakarta: Kencana, 2012), h. 136.
idari iBaitul iMakdis, idan iada ijuga ipendapat iyang imengatakan ibeliau idilahirkan idi iNegeri iYaman.6
F. Tinjauan iPenelitian iRelevan
Penelitian iterdahulu ibertujuan iuntuk imendapatkan ibahan iperbandingan idan iacuan. iTinjauan ihasil ipenelitian iini imerupakan iperbandingan idengan ipenelitian-penelitian iyang ipernah idilakukan isebelumnya. iSelain iitu iuntuk imenghindari ianggapan ikesamaan idengan ipenelitian iini. iMaka ipenyusun imencantumkan ipeneniti iterdahulu, isebagai iberikut:
1. Rosydatul iAlpi iArumsari, idalam iskripsinya i“Kepala iDesa iSebagai iWakil iWarga iTunagrahita iDalam iTransaksi iJual iBeli iPerspektif iMazhab iSyafi’i”. iAdapun ipersamaan ipenelitian iini iadalah isama-sama iyang iingin idikaji imenurut ipendapat iulama imazhab iSyafi’i. iYang imembedakan ipenelitian iini iadalah idalam ifaktor ipenelitian iterdahulu ijual ibeli iyang iakadnya iwakalah, isedangkan ipeneliti iyang isekarang idari isegi iakad imurabahah.7
2. Khairina iCintya iKusumah, idalam iskripsinya iyang iberjudul i“Implementasi iAkad iMurabahah iMenurut iFatwa iDSNMUI iNo.4/DSN- MUI/IV/2000 idi iPT. iBank iSyariah iMandiri iUrip iSumoharjo iKantor iCabang iPembantu iSolo”. iAdapun ipersamaan ipenelitian iyaitu itentang ibagaimana iimplementasi/pelaksanaan iserta ipenerapan iakad imurabahah.
iSedangkan iyang imembedakan ipenilitian iini iadalah ipada ipenelitian ipertama ilebih imemfokuskan ipada ifatwta iDSN iMUI iNo.4/DSN-
6Ahmad Asy-Syurbasi, Sejarah dan Biografi Empat Imam Mazhab, (Jakarta: Sinar Grafika Offset, 2018), h. 141.
7Rosydatul Alpi Arumsari, “Kepala Desa Sebagai Wakil Warga Tunagrahita Dalam Transaksi Jual Beli Perspektif Mazhab Syafi’i”, (Skripsi Sarjana; Hukum Bisnis Syariah: Malang, 2017), h. 19.
MUI/IV/2000. iSedangkan ipeneliti iyang isekarang ilebih ifokus imenurut iulama imazhab iSyafi’i.8
3. Ninda iDwi iWulandari, idalam iskripsinya iyang iberjudul i“Metode iPerhitungan iMargin iMurabahah ipada iProduk iPembiayaan iMurabahah idi iMBT iAl-Syafi’iyah iMetro”. iPersamaan ipenelitian iterdahulu idengan ipenelitian iyang iakan idilakukan ioleh icalon ipeneliti iyaitu isama-sama imeneliti imengenai iproduk ipembiayaan imurabahah. iSedangkan iyang imembedakan ipenelitian iterdahulu idengan ipenelitian iyang iakan idilakukan ioleh icalon ipeneliti iyaitu ipenelitian iterdahulu iini iterkait idengan iprosedur ipembiayaan imurabahah idi iBMT iAl-Syafi’iyah iMetro.
iSedangkan ipenelitian iyang idilakukan ioleh icalon ipeneliti ilebih idifokuskan ipada ikonsep imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i.9
4. Mirza iKamal, idalam iskripsinya iyang iberjudul i“Tinjauan iHukum iIslam iTerhadap iPembiayaan iMurabahah ipada iPT. iBank iAceh iSyariah iCabang iBanda iAceh”. iAdapun ipersamaan ipenelitian iterdahulu idengan ipenelitian iyang iakan idilakukan ioleh icalon ipeneliti iyaitu imengetahui ikeabsahan idan ihukum iIslam idalam ipembiayaan imurabahah. iSedangkan iyang imembedakannya iadalah ipenelitian iterdahulu imelakukan itinjauan iterhadap ipembiayaan imurabahah ipada iPT. iBank iAceh iSyariah icabang
8Khairina Cintya Kusumah, “Implementasi Akad Murabahah Menurut Fatwa DSNMUI No.4/DSN-MUI/IV/2000 di PT. Bank Syariah Mandiri Urip Sumoharjo Kantor Cabang Pembantu Solo”, (Skripsi Sarjana; Hukum Ekonomi Syariah: Surakarta, 2019), h. 17.
9Ninda Dwi Wulandari, “Metode Perhitungan Margin Murabahah pada Produk Pembiayaan Murabahah di MBT As-Syafi’iyah Metro”, (Skripsi Sarjana; Jurusan Perbankan Syariah: Lampung, 2019), h. 120.
iBanda iAceh, isedangkan ipenelitian isekarang ilebih idifokuskan ipada ipembiayaan imurabahah ipendapat imazhab iSyafi’i.10
G. Landasan iTeori 1. Definisi
a. Murabahah
Murabahah iadalah iistilah idalam ifikih iIslam iyang iberarti isuatu ibentuk ijual ibeli itertentu iketika ipenjual imenyatakan ibiaya iperolehan ibarang, imeliputi iharga ibarang idan ibiaya-biaya ilain iyang idikeluarkan iuntuk imemperoleh ibarang itersebut, idan itingkat ikeuntungan i(margin) iyang idiinginkan.11 iSedangkan idalam ikonotasi iIslam, ipada idasarnya imurabahah iberarti ipenjualan. iSatu ihal iyang imembedakannya idengan icara ipenjualan iyang ilain iadalah ibahwa ipenjual idalam imurabahah isecara ijelas imemberi itahu ikepada ipembeli iberapa inilai ipokok ibarang itersebut idan iberapa ibesar ikeuntungan iyang idibebankannya ipada inilai itersebut. i
Secara ibahasa, ikata imurabahah iberasal idari ikata i(Arab) irabaha, iyurabihu, imurabahatan, iyang iberarti iuntung iatau imenguntung, iseperti iungkapan i“tijaratun irabihan, iwa ibaa‟u iasy-syai imurabahatan” iartinya iperdagangan iyang imenguntungkan, idan imenjual isesuatu ibarang iyang imemberi ikeuntungan. iKata imurabahah ijuga iberasal idari ikata iribhun iatau irubhun iyang iberarti itumbuh, iberkembang idan ibertambah. iMurabahah ijuga iberasal idari ikata iribh iyang iartinya ikeuntungan. iSedangkan isecara isyara’,
10Mirza Kamal, ”Tinjauan Hukum Islam Terhadap Pembiayaan Murabahah pada PT. Bank Aceh Syariah Cabang Banda Aceh”, (Skripsi Sarjana; Jurusan Hukum Ekonomi Syariah: Banda Aceh, 2017), h. 13.
11 Wiroso, Jual Beli Murabahah, (Yogyakarta: UII Press, 2005), h. 14.
imurabahah iadalah itransaksi ijual ibeli ibarang ipada iharga iasal idengan iditambahan ikeuntungan iyang idisepakati.12 i
Sedangkan imenurut iulama iSyafi’i, imurabahah iadalah ijual ibeli idengan iharga ipokok iatau iharga iperolehan ipenjual iditambah ikeuntungan isatu idirham ipada isetiap isepuluh idinar. iAtau isemisalnya idengan isyarat ikedua ibelah ipihak iyang ibertransaksi imengetahui iharga ipokok.13 i
Disamping ijual ibeli imurabahah, idalam ifiqh iAl-Muamalah iada iakad imurabahah, idalam iFiqih imerupakan ijual ibeli idalam ihukum iIslam idiartikan isebagai isuatu iakad iyang idibuat iatas idasar ikata isepakat iantara idua ipihak iuntuk imelakukan itukar imenukar isuatu ibenda idengan ibenda ilain isebagai iimbalan idengan imemindahkan ihak imilik iatas imasing-masing ibenda iitu idari ipihak iyang isatu ikepada ipihak ilain.
b. Mazhab iSyafi’i
Perkembangan imadzhab iSyafi'i idi iPersi iserentak idengan iperkembanganmya idi iKhurasan idan iMa iWaran iNahr. iPencatat isejarah iAs iSakhawi ijuga imenerangkan ibahwa iSyeik iYa'qup iBin iIshaq ian iNisaburi iAl iAsfaraini itermasuk iorang iyang imula-mula imenyiarkan imazhab iSyafi'i idi iAsfarain, iPersi. iPerkembangan imazhab iSyafi'i idi iPersi iini isangat iberpengaruh ikepada iperkembangan imazhab iSyafi'i idi iIndonesia ikarena iorang-orang iIslam iyang idatang ike iIndonesia idahulu ikala ibanyak imelewati iPersi iterlebih idahulu.
12 Nur Rianto, Lembaga Keuangan Syariah, (Bandung: Pustaka Setia, 2012), h.149.
13 Al-Imam Asy-Syafi’i r.a, Al-Umm ( Kitab Induk) IV, terj. Ismail Yakup, (Kuala Lumpur:
Victory Agencie, 2000), h. 73.
Mazhab iSyafi’i iberkembang idi iKhurasan, iKhurasan iadalah isebuah inegeri itua iyang iterletak idi itengah-tengah iAsia iTengah idan isekarang inegeri iini itidak iada ilagi ikarena isudah idibagi-bagi iantara iIran, iAfganistan, iSovyet iUni idan iTiongkok. iDi ibagian iIran iterkenal idengan ikota iNaisabur.
iBahagian iAfganistan iterkenal idengan ikota iBalch, idi ibagian iSofyet iUni iterkenal idengan ikota iSamarkand idan iTurkeminia idan ibagian iTiongkok iterkenal idengan ikota iUrumsyi iSingkiang.14
Penganut imazhab iSyafi’i ijuga iorang iSyam idan iMesir. iKedua inegeri iini idari ipantai ilaut imerah isampai ike idaratan iIraq, imarkas ikekuasaan imazhab iSyafi’i isejak ilahir imazhab i(200 iH) isampai isekarang. iSemua iqadhi idan isemua imubaligh iadalah ipenganut imazhab iSyafi’i. iqadhi-qadhi idi imesir iseluruhnya imenganut imazhab iSyafi’i, ikecuali iseorang iqadhi ibernama iQadhi iBakar. iDi iSyam ibegitu ijuga ikecuali iseorang iqadhi iyang inamanya iBalasaguni, iyang imembikin iribut. iMimbarnya itidak ipernah idinaiki iorang iselain idari imazhab iSyafi’i iRahimahullah. iDi iDamaskus iyang iberkuasa iadalah imazhab iSyafi’i isampai ikekuasaan iZhabir iBalbars iTurki iyang imengangkat i3 iorang iqadhi ilagi idi isamping iqadhi iSyafi’i.
iberkat iAbu iMansur iAl-Bagdadi, i“sebelum imazhab iSyafi’i idi iDamaskus, imaka iqadhi-qadhi idi isana iadalah ipenganut imazhab iAuza’i.” idi iMesir ikata iTajuddin iSubki i“sebelum imuncul imazhab iSyafi’i imaka iurusan imahkamah idan itabligh idikuasai ioleh imazhab iMaliki, imazhab iHanafi itidak iada idi iMesir, ikecuali iQadhi iBakar.” iDemikian iTajuddin iSubki. I
14 Siradjudin Abbas, Sejarah Dan Keagungan Mazhab Syafi'i, (Jakarta: Pustaka Tarbiyah Baru, 2004), h.236
2. Landasan iHukum
Dalam iAl-Quran idan ihadis itidak imembuat iacuan ilangsung itentang imurabahah, iwalaupun iada ibeberapa iacuan idi idalamnya iuntuk imenjual, ikeuntungan, ikerugian, idan iperdagangan. iMaka ipara iahli ihukum iharus imembenarkan imurabahah iberdasarkan ilandasan ilain. iImam iMalik imendukung ivaliditasnya idengan iacuan ipada ipraktek iorang-orang iMadinah, iada ikonsensus ipendapat idi isini i(di iMadinah) imengenai ihukum iorang iyang imembeli ibaju idi isebuah ikota, idan imengambilnya ike ikota ilain iuntuk imenjualnya iberdasarkan isuatu ikesepakatan iberdasarkan ikeuntungan.
Sedangkan iImam iSyafi’i, itanpa ibermaksud iuntuk imembela ipandangannya ioleh iteks isyariah, imengatakan: i“Jika iseseorang imenunjukkan ikomoditas ikepada iseseorang idan imengatakan, ikamu ibeli iuntukku, iaku iakan imemberimu ikeuntungan ibegini, ikemudian iorang iitu imembelinya, imaka itransaksi iitu isah”. iNamun, iseperti iyang itelah idijelaskan idiatas ibahwa imurabahah imerupakan isalah isatu ijenis idari ijual ibeli. iMaka idalam ihal iini, ipenulis imenggunakan ilandasan ijual ibeli idalam imemberikan igambaran ilandasan ihukum imurabahah.15
Murabahah imerupakan isuatu iakad iyang idibolehkan isecara isyar’i, iserta ididukung ioleh imayoritas iulama idari ikalangan isahabat, itabi’in iserta iulama- ulama idari iberbagai imazhab idan ialiran. iBerdasarkan ihal iini, imaka idasar ihukum idiperbolehkannya ijual ibeli imurabahah iberdasarkan iayat-ayat ijual ibeli.
iDiantara iayat-ayat itersebut:
15Al-Imam Asy-Syafi’i ra, Al-Umm (Kitab Induk) IV, terj. Ismail Yakup, Kuala Lumpur:
Victory Agencie, 2000, h. 52.
a. Al-Quran
Al-Quran imemang itidak ipernah isecara ispesifik imenyinggung imasalah imurabahah, inamun idemikian idalil idiperbolehkan ijual ibeli imurabahah idapat idipahami idari ikeumuman idiperbolehkannya ijual ibeli.
iMurabahah ijelas-jelas ibagian idari ijual ibeli, idan ijual ibeli isecara iumum
idiperbolehkan.16 iBerdasarkan ihal iini, imaka idasar ihukum iyang
idiperbolehkannya ijual ibeli imurabahah, idiantaranya iayat-ayat itersebut:
1) Allah iberfirman idalam iQ.S. iAl iBaqarah/2: i275.
i i i i i i i17
... i وٰب ِّ رلا i ََم َّرَح َو i ََعۡيَبۡلا iَهٰاللّ
i ََّلَحَا َو i...
Terjemahnya:
..dan iAllah imenghalalkan ijual ibeli idan imengharamkan iriba. i 2) Allah iberfirman idalam iQ.S. iAn-Nisaa/4: i29.
⧫
i
i
❑⧫◆
i
i
❑➔→⬧
i
⬧◆❑
i
→⧫
i
⧫
i
i
i
❑⬧
i
⧫
i
⧫
i
⧫⬧
i
i
i
◆
i
❑➔⬧
i
→
i
i
i
i
⧫ i
i
◆
☺
i
i i18
16Imam Mustofa, “Fiqh Muamalah Kontemporer”, (Jakarta: Raja Grafindo Persada, 2016), h.86-69.
17Departemen Agama RI, “Alquran dan Terjemahnya Edisi Usul Fiqih”, (Bogor: PT. Sygma Examedia Arkanleema. 2007), h. 47
18Departemen Agama RI, “Alquran dan Terjemahnya Edisi Usul Fiqih”, h. 83.
Terjemahnya: i
Hai iorang-orang iyang iberiman, ijanganlah ikamu isaling imemakan iharta isesamamu idengan ijalan iyang ibatil, ikecuali idengan ijalan iperniagaan iyang iberlaku idengan isuka isama isuka idiantara ikamu.
b. Al-Hadis
Dasar iatau ilandasan iyang iberdasarkan ihadis iantara ilain. Sebagaimana isabda iRasulullah isaw:
ََّنَأ
ََّيِّبَّنلا َi ىَّلَص َi
َهالل َi
َِّوْيَلَع َi
َِّوِّلآ َو َi
ََمَّلَس َو َi :َلاَق ََi
ََi
َ ثَلاَث
ََّنِّهْيِّف َi
ََبْلا َi :هةَك َر َi
َهعْيَبْلَا َi ىَلِّإ ََi
َi
19
iَ .عْيَبْلِّل iَََلiَ َِّتْيَبْلِّل iَ َِّرْيِّعَّشلاِّب iَ َ ِّرهبْلا iَ َهطْلَخ َو iَ ،هةَض َراَقهمْلا َو iَ ،ٍلَجَأ
Artinya:
Nabi ibersabda,“Ada itiga iperkara iyang ididalamnya iterdapat ikeberkahan ijual ibeli isecara itidak itunai, imuqaraddah i(mudharabah) idan imencampur igandum idengan itepung iuntuk ikeperluan irumah itangga i idan itidak iuntuk idijual i(HR iIbnu iMajah).
Hadis iriwayat iIbnu iMajah idi iatas imerupakan idalil ilain idibolehkannya imelakukan iakad imurabahah isecara ijatuh itempo. iNamun ikedudukan ihadis iini ilemah, ikarena idemikian ibanyaknya iulama iyang imenggunakannya iuntuk idalil iakad imudharabah imaupun imurabahah i(jual ibeli itempo).20 iDengan imenunjuk iadanya ikeberkahan iini, ihal iini imengindikasikan idiperbolehkannya ipraktik ijual ibeli iyang idilakukan isecara itempo, ibegitu ijuga idengan iakad ipembiayaan imurabahah iyang idilakukan isecara itangguh iuntuk imelakukan ipelunasan iatas iharga ikomoditas isesuai ikesepekatan idari ipihak ibank imaupun inasabah.
19Al-Imam Abu Abdillah Muhammad bin Yazid Ibnu Majah Al-Quznawi, Sunnah Ibnu Majah, Jilid II, (Kairo: Dar al-Fikr, No. Hadist 2289, 2010), h. 768.
20Al-Imam Abu Abdillah Muhammad bin Yazid Ibnu Majah Al-Quznawi, Sunnah Ibnu Majah, Jilid II, No. Hadist 2289, h. 768.
Ketika iNabi iMuhammad iakan ihijrah, iAbu iBakar imembeli idua iekor ikeledai, ilalu iRasullah iberkata ikepadanya, i“Jual ikepada isaya isalah isatunya”.
iAbu iBakar imenjawab i“Salah isatunya ijadi imilik ianda itanpa iada ikompensasi iapapun. iRasulullah ibersabda, iKalau itanpa iada iharga isaya itidak imau”.
Sebuah iriwayat idari iIbnu iMas’ud imenyebutkan ibahwa iboleh imelakukan ijual ibeli idengan imengambil ikeuntungan isatu idirham iatau idua idirham iuntuk isetiap isepuluh idirham iharga ipokok. iSelain iitu, itransaksi idengan imenggunakan iakad ijual ibeli imurabhah iini isudah imenjadi ikebutuhan iyang imendesak idalam ikehidupan. iBanyak imanfaat iyang idihasilkan, ibaik ibagi iyang iberprofesi isebagai ipedagang imaupun ibukan.
c. Ijma’ iulama
Ijma ipara isahabat iNabi iyang imengizinkan itransaksi imurabahah iyang idinarasikan ioleh iIbn iMas’ud idan idilaporkan ioleh iAl-Kasani, ibahwa: itidak iada iruginya iuntuk imemberitahukan iharga ipokok idan ilaba idari itransaksi ijual ibeli.21
22
iَ.
اَهِّمْي ِّرْحَتiَىَلَعiََ لْيِّلَدiََََّلهدَيiََْنَأiَََّلِّإiََهةَحاَبِّلإْاiََِّتَلاَماَعهمْلاiَىِّفiََهلْصَلأَا Artinya:Pada idasarnya, isemua ibentuk imuamalah iboleh idilakukan ikecuali iada idalil iyang imengharamkannya.
Berdasarkan ilandasan idiatas, idapat idikatakan ibahwa ihukum ijual ibeli imurabahah iadalah iboleh idengan iberbagai isyarat idan iketentuan iyang
21 Mardani, Fiqh Ekonomi Syariah, h. 144.
22 Muhammad Arifin, Panduan Praktis Fikih Perniagaan Islam, (Jakarta: Darul Haq, 2015), h.49.
iberlaku. iArtinya ijual ibeli isemacam iini i(murabahah) idiperbolehkan iapabila imemenuhi irukun idan isyarat isahnya.
Transaksi iini isudah idipraktikan idiberbagai itempat itanpa iada iyang imengingkarinya. iItu iberarti ipara iulama imenyetujuinya. iKaidah ifikih imenyatakan: i“pada idasarnya, isemua ibentuk imuamalah iboleh idilakukan ikecuali iada idalil iyang imengharamkannya”. iSedangkan imenurut iImam iSyafi’i imembenarkan ikeabsahan imurabahah iberdasarkan ipada isyarat-syarat iyang ipenting ibagi ikeabsahan ijual ibeli idalam imurabahah idan ijuga ikarena iorang imemerlukannya, idan iterjadi ikarena isuka isama isuka idiantara ikamu.
Hukum iasal ijual ibeli iadalah iboleh. iImam iSayafi’i iberkata: i“asal ijual ibeli isemuanya iboleh iapabila idengan iridhho ikedua ibelah ipihak iyaitu iperkara iyang iboleh iketika ikeduanya isaling iberjual ibeli, ikecuali iyang itelah idilarang ioleh iRasulullah isaw. iMaka iiya iharam idengan iizin ibeliau idan imasuk ike idalam iperkara iyang ibeliau ilarang idan iapa-apa iyang iterpisah idari iitu imaka ikami imemperbolehkannya idengan idalil idiperbolehkannya ijual ibeli, iyang ikami ijelaskan idalam ikitab iAllah iSwt.”23
d. ‘Urf
‘Urf iialah isesuatu iyang itelah idikenal ioleh imasyarakat idan imerupakan ikebiasaan idi ikalangan imereka ibaik iberupa iperkataan imaupun iperbuatan. iOleh isebagian iulama ifiqh, i‘urf idisebut iadat i(kebiasaan). i‘Urf imenjadi isalah isatu ilandasan imurabahah ikarena isejak izaman iNabi isudah iada ipraktek ijual ibeli iwalaupun ibelum idinamakan isebagai imurabahah.24 1) Rukun iDan iSyarat iSah i
23Al-Imam Asy-Syafi’i ra, Al-Umm (Kitab Induk) IV, terj. Ismail Yakup, h. 33.
24 Muin Umar, Usul Fiqih 1, (Jakarta: Raja Grafindo Persada, 2013), h. 51.
a) Rukun imurabahah i
Menurut ijumhur iulama iada iempat irukun idalam imurabahah, iyaitu:
(1) Orang iyang imenjual i(ba’i).
(2) Orang iyang imembeli i(musytari).
(3) Sighat iatau iijab ikabul.
(4) Barang iatau isesuatu iyang idiadakan.25 b) Syarat isah imurabahah
Selanjutnya imasing-masing irukun idiatas iharus imemenuhi isyarat- syarat iberikut:
(1) Pihak iyang iberakad, iharus:
(a) Cakap ihukum.
(b) Sukarela i(ridha), idak idalam ikeadaan iterpaksa iatau iberada idibawah itekanan iatau iacaman.
(2) Obyek iyang idiperjual ibelikan iharus:
(a) Tidak itermasuk iyang idiharamkan iatau iyang idilarang.
(b) Memberikan imanfat iatau isesuatu iyang ibermanfaat.
(c) Penyerahan iobyek imurabahah idari ipenjual ikepada ipembeli dapat idilakukan.
(d) Merupakan ihak imilik ipenuh ipihak iyang iberakad.
(e) Sesuai ispesifikasinya iantara iyang idiserahkan ipenjual idan iyang iditerima ipembeli.
25Wiroso, Jual Beli Murabahah, h.16.
(3) Akad/Shigat
(a) Harus ijelas idan idisebutkan isecara ispesifik idengan isiapa berakad.
(b) Antara iIjab idan iqabul i(serah iterima) iharus iselaras ibaik idalam ispesifikasi ibarang imaupun iharga iyang idisepakati.
(c) Tidak imengandung iklausul iyang ibersifat imenggantungkan ikeabsahan itransaksi ipada ikejadian iyang iakan idatang.26
2) Jenis-Jenis iMurabahah i
Murabahah ipada iprinsipnya iadalah ijual ibeli idengan ikeuntungan, ihal iini ibersifat idan iberlaku iumum ipada ijual ibeli ibarang-barang iyang imemenuhi isyarat ijual ibeli imurabahah. iPembiayaan imurabahah idapat idibagi imenjadi i2 ikategori, iyaitu: i
a) Berdasarkan ijenisnya
(1) Murabahah itanpa ipesanan
Murabahah itanpa ipesanan, imaksudnya itidak imelihat iada iyang imemesan iatau itidak, isehingga ipenyediaan ibarang iyang idilakukan ioleh ipihak ipenjual.27 iMurabahah iini ibisa idilakukan ibaik isecara itunai imaupun isecara itangguh.28
(2) Murabahah iberdasarkan ipesanan i
Murabahah iberdasarkan ipesanan, ipenjual ibaru iakan imelakukan itransaksi iatau ijual ibeli iapabila iada ipembeli iyang imemesan ibarang
26 Jaih Mubarok, Fikih Mu’amalah Maliyyah Akad Jual beli, (Bandung: Simbiosa Rekatama Media, 2017), h. 22.
27Wiroso, Jual Beli Murabahah, h.37.
28Gemala Dewi, Aspek-aspek Hukum dalam Perbankan di Indonesia, (Bandung: Citra Aditya Bhakti, 2000), h. 111.
isehingga ipenyediaan ibaru idilakukan ijika iada ipesanan. iMurabahah iberdasarkan ipesanan idapat idibedakan imenjadi idua, iyaitu:
(a) Murabahah iberdasarkan ipesanan idan ibersifat imengikat
Murabahah iberdasarkan ipesanan idan ibersifat imengikat, imaksudnya iapabila itelah ipesan iharus ibeli. iAdanya idua ipihak iyang imembuat iperjanjian iyang imengikat idiantara imereka, idimana ipihak ipertama imengajukan ipermohonan ikepada ipihak ikedua iuntuk imembelikan isuatu ibarang, ikemudian ipihak ipertama iakan imembeli ibarang itersebut idengan imemberikan isejumlah ikeuntungan, ibaik isecara ipersentase imaupun idengan icara iperhitungan iyang ilain.
iperjanjian iini idibuat isebelum ibarang idibeli idan imengingat ikedua ibelah ipihak, isehingga iada ikonsekuensi ihukum iyang iakan iditanggung ibagi ipihak iyang itidak imemenuhi ikewajibannya.
iMisalnya iAndi imengajukan ipermohonan ikepada isebuah ilembaga ikeuangan iuntuk imembelikan isebuah imotor idengan iharga iRp i15.000.000, ikemudian iAndi idan ipihak ilembaga ikeuangan isepakat ibahwa iAndi iharus imemberikan ikeuntungan isebesar iRp i1.000.000.
imereka imembuat iperjanjian, inamun ibarang iyang imenjadi iobjek iperjanjian ibelum iada iatau ibelum idibeli ioleh ipihak ipenjual. i
Hukum imurabahah imodel iini idiperdebatkan idikalangan iulama. iJumhur iulama imuta’akhirin imengharamkan imodel imurabahah isemacam iini, ikarena iadanya iperjanjian iyang imengikat ibahwa ipihak ikedua imengharuskan ipihak ipertama iuntuk imembeli ibarang itersebut.
(b) Murabahah iberdasarkan ipesanan idan ibersifat itidak imengikat Murabahah iberdasarkan ipesanan idan ibersifat itidak imengikat, imaksudnya iwalaupun ipembeli itelah imemesan ibarang, itetapi ipembeli itidak iterikat, ipembeli idapat imenerima iatau imembatalkan ibarang itersebut.
Dalam ihal iini itidak iada iperjanjian iyang imengikat ibahwa ipihak ipembeli iharus imembeli ibarang itersebut. iSetelah ipihak ipenjual imembeli ibarang itersebut idari isuplier ibarulah ipihak ipenjual idan ipembeli imelakukan itransaksi ijual ibeli ibarang itersebut.
iTentunya idalam itransaksi iini ikedua ibelah ipihak imenyepakati iberapa ikeuntungan iyang iakan idiberikan ikepada ipihak ipenjual isebagai ipenjual ibarang. iKeuntungan iini ipada idasarnya isebagai ikompensasi ibagi ipihak ipenjual ikarena iadanya ipenundaan ipembayaran idari ipihak ipembeli.
Hukum itransaksi ijual ibeli imurabahah imodel iseperti idiatas imenurut imazhab iSyafi’i, iMaliki, iDan iHanfiyah idiperbolehkan idan itidak iada iperbedaan ipendapat idiantara imereka. iBerkaitan idengan iadanya iperintah imembeli idan iadanya itawaran ilaba iatau ikeuntungan idari isang ipembeli iseperti imodel idiatas, iImam iSyafi’i imengatakan: i“Bila iseseorang imemperlihatkan ikepada iorang ilain isuatu ibarang, ikemudian iberkata ikepadanya: ibelikanlah ibarang iini, idan iaku iakan imemberikan ikeuntungan ipadamu!. iMaka iorang i(yang idisuruh) iitupun imembelinya. iPembelian iseperti iini iboleh.
iOrang iyang imengatakan: i“Aku iakan imemberikan ikeuntungan
ipadamu”, imempunyai ipilihan: ijika imau idia imembeli ibarang i(sebagaimna ijanjinya), ijika imau idia imeninggalkannya i(tidak ijadi imembelinya)”.29
Meskipun imayoritas imemperbolehkan ijual ibeli imurabahah idengan imodel ikedua iini, inamun iada iketentuan-ketentuan iyang iharus iditaati. iPertama, itidak iboleh iada iperjanjian iyang imengikat iantara ipihak ipenjual idan ipembeli isebagaimana iyang iberlaku ipada imurabahah imodel ipertama. iBila itidak iada iperjanjian iantara ikeduanya, ibaik isecara ilisan imaupun itertulis, imaka ihukumnya iboleh. iKedua, ipihak iyang iharus imenjamin ibarang iadalah ipihak ipenjual, idalam ihal iini iadalah ibukan ipihak ipembeli. iKarena ipihak ipenjual isebagai ipemilik ibarang. iDengan idemikian, iapabila iada icacat ipada ibarang, iyang ibertanggung ijawab iadalah ipihak ipenjual. iKetiga, ipihak ipenjual iboleh imenjual ibarang itersebut isetelah iia imenerima idan imenjadi ipemilik ibarang iobjek ijual ibeli.
iJadi ialurnya iadalah ipihak ipenjual imembeli ibarang ikepada isuplier isetekah iitu imenjualnya ikepada ipihak ipembeli.
Ada ibeberapa ilarangan imenurut ijumhur iulama, idiantaranya
(a) Pihak ipenjual imembuat iperjanjian idengan ipembeli iuntuk imembeli ibarang itertentu, inamun ibarang iyang imenjadi iobjek iperjanjian itersebut ibelum iada. I
29Al-Imam Asy-Syafi’i r.a, Al-Umm (Kitab Induk) IV, terj. Ismail Yakup, h. 35.
(b) Bila iada iperjanjian iantara ipihak ipertama i(penjual) idengan ipihak ikedua i(pembeli) iuntuk ijual ibeli ibarang isecara imurabahah, isementara iobjek ijual ibeli iatau ibarang ibelum iada, imaka ihal iini isama ihukumnya idengan ijual ibeli ibarang iyang ibelum imenjadi ihak ipenjual. iHukum ijual ibeli isemacam iini iharam iatau idilarang.
(c) Jumhur iulama imengatakan ibahwa ihakikat ijual ibeli imurabahah isemacam iini ipada idasarnya isama isaja idengan ijual ibeli iuang idengan iuang, idengan iada itambahan idari isalah isatu ipihak ikarena iada itenggang iwaktu, idan idiantara ikeduanya iada ipenyerahan ibarang.30
Sebagian iulama imemperbolehkan itransaksi imurabahah idengan iperjanjian iyang imengikat. iArgumentasi ipendapat iini ikarena ikebutuhan imanusia imembutuhkan ipenyelesaian ihukum iyang ilebih ifleksibel. iSelama imodel itransaksi itersebut idalam irangka iuntuk imemenuhi ikebutuhan, imaka idiperbolehkan. iMeskipun ibarang isebagai iobjek ijual ibeli ibelum iditangan ipenjual. iHal iini isebagaimana iyang iberlaku idalam iakad isalam idan iistishna.
Menurut iKhalid ibin iAli ial-Musyaiqih, idari idua ipendapat isebagaimana idipaparkan idiatas, ipendapat iyang ilebih ikuat iadalah ipendapat ijumhur iulama iyang imengharamkan ijual ibeli imurabahah idengan iadanya iperjanjian ijual ibeli iyang imengikat. iAlasan
30 Imam Mustofa, Fiqih Muamalah Kontemporer, h. 77.
ipenghalalan ikarena iadanya ikebutuhan itidak idapat iditerima isecara ihukum, ikarena imasih iada ikelonggaran imelalui icara ilain.
b) Berdasarkan icara ipembayaran (1) Murabahah itunai
Tunai iartinya ipembeli imembayar ibarang ipesanannya isecara ilumpsum iatau isekaligus isetelah ipenyerahan ibarang.
(2) Murabahah icicilan
Cicilan iartinya ipembeli imembayar ibarang ipesanannya idalam ibentuk iangsuran iatau icicilan isetelah ipenyerahan ibarang idiawal.31 3) Ketentuan iUmum iMurabahah
Ketentuan iumum idalam imurabahah iadalah isebagai iberikut:
a) Jual ibeli imurabahah iharus idilakukan iatas ibarang iyang itelah idimiliki iatau ihak ikepemilikan itelah iberada iditangan ipenjual.
b) Adanya ikejelasan iinformasi imengenai ibesarnya imodal i(harga ipembelian) idan ibiaya-biaya ilain iyang ilazim idikeluarkan idalam ijual ibeli.
c) Ada iinformasi iyang ijelas itentang ipengembalian ikeuntungan ibaik inominal imaupun ipresentase isehingga idiketahui ioleh ipembeli isebagai isalah isatu isyarat isah imurabahah.
d) Dalam isistem imurabahah, ipenjual iboleh imenetapkan isyarat ikepada ipembeli iuntuk imenjamin ikerusakan iyang itidak inampak ipada ibarang, itetapi ilebih ibaiknya isyarat iseperti iitu itidak iditetapkan.
31Adiwarman Karim, Bank Islam: Analisis Fiqih dan Keuangan, (Jakarta: PT. Raja Grafindo Persada, 2004), h. 105
e) Transaksi ipertama i(antara ipenjual idan ipembeli ipertama) iharuslah isah, ijika itidak isah imaka itidak iboleh ijual ibeli isecara imurabahah i(antara ipembeli ipertama iyang imenjadi ipenjual ikedua idengan ipembeli imurabahah).32
4) Syarat iDalam iTransaksi iMurabahah
Didalam itransaksi imurabahah iini ipersyaratan iyang iharus idiketahui idalam iproses imurabahah iantara ilain:
a) Diketahuinya iharga ipokok. i
Harga ibeli iawal i(harga ipokok) iharus idiketahui ioleh ipembeli ikedua, ikarena imengetahui iharga imerupakan isalah isatu isyarat isahnya ijual ibeli iyang imenggunakan iprinsip imurabahah. iMengetahui iharga imerupakan isyarat isahnya iakad ijual ibeli, idan imayoritas iahli ifiqih imenekankan ipentingnya isyarat iini. iBila iharga ipokok itidak idiketahui ioleh ipembeli imaka iakad ijual ibeli imenjadi ifasid i(tidak isah). iUntuk imenghindari iterjadinya itransaksi iyang itidak ijelas i(gharar) idiantara ikedua ibelah ipihak imaka ipenjual iwajib imemberitahukan isecara ijelas iharga ipokok iatau iharga iawal idari isuatu ibarang iyang iakan idijual.
b) Mengetahui ikeuntungan
Keuntungan iseharusnya ijuga idiketahui ikarena iia imerupakan ibagian idari iharga. iKeuntungan iatau idalam ipraktik iperbankan isyariah isering idisebut idengan imargin imurabahah idapat idimusyawarahkan iantara ibank isebagai ipenjual idan inasabah isebagai ipembeli, isehingga ikedua ibelah ipihak, iterutama inasabah idapat imengetahui.
32Azharudin Latif, Fiqih Muamalat, (Jakarta: UIN Jakarta, 2005), h. 119-120.
Pihak ipenjual iketika imelakukan itransaksi idengan ipembeli idiwajibkan iuntuk imenjelaskan ibeberapa idan ibagaimana ikeuntungan i(margin ikeuntungan) iyang iakan iditetapkan idari ibarang iyang idijual idan ihal iitu imerupakan iunsur iterpenting iyang imendukung iterjadinya itransaksi iyang isaling irela idiantara ikedua ibelah ipihak.33
c) Harga ipokok idapat idihitung idan idiukur
Harga ipokok iharus idapat idiukur, ibaik imenggunakan itakaran, itimbangan iataupun ihitungan, iini imerupakan isyarat imurabahah. iHarga ibisa imeggunakan iukuran iawal, iataupun idengan iukuran iyang iberbeda, iyang ipenting ibisa idiukur idan idiketahui.
d) Akad ijual ibeli ipertama iharus isah
Bila iakad ipertama itidak isah imaka ijual ibeli imurabahah itidak iboleh idilaksanakan, ikarena imurabahah iadalah ijual ibeli idengan iharga ipokok iditambah ikeuntungan, ikalau ijual ibeli ipertama itidak isah imaka ijual ibeli imurabahah iselanjutnya ijuga itidak isah.
e) Jual ibeli imurabahah itidak ibercampur idengan itransaksi iyang imengandung iriba.34
Salah isatu iskim ipembiayaan idalam ikonteks ifiqih iyang ipaling ibanyak idigunakan ioleh iperbankan iIslam iadalah iskim ipembiayaan ijual ibeli imurabahah. iTransaksi imurabahah iini idalam isejarah iIslam ilazim iterjadi idan idilakukan ipada imasa iRasulullah idan ipara isahabatnya. iSejak iawal
33 Mahsyar, St. Nurhayati & Nun Maziyyah binti Mahsyar, ‘Analysis of the Influences of Prudential Sharia and Life Protection towards the Customer Welfare: Sharia Prudential Insurance in South Sulawesi’, ANTANTIS PRESS: Advences in Social Science, Education and Humanities Research, 231 (2018).
34Wahbah Az-Zuhaili, Al-Fiqh Al-Islam Wa Adullatuh, (Yogyakarta: Pustaka Pelajar), h. 37.
imunculnya idalam ikajian ifiqih, ikontrak iini itampaknya itelah idigunakan imurni iuntuk itujuan idagang. iSecara isederhana, ikonsep imurabahah idiartikan isebagai isuatu ibentuk ijual ibeli idengan iadanya ikomisi iatau isuatu ibentuk ipenjualan ibarang idengan iharga ijual iditambah ikeuntungan iyang idisepakati.
Di idalam iAl-Quran, ipembahasan isecara ilangsung imengenai imurabahah itidaklah iada imeski iterdapat ibeberapa iayat iyang imenunjukkan ikajian iyang iterkait idengannya iseperti ipembahasan imengenai ijual ibeli iataupun ipermasalahan ikeuntungan idan ikerugian idalam isuatu iperdagangan.
iDemikian ipula idengan ihadits-hadits iRasulullah iSAW. itidak iada isatupun ihadits iyang imembahas iatau imemiliki irujukan ilangsung imengenai ipermasalahan imurabahah iini.
Imam iSyafi'i iyang isecara ikhusus imengatakan ibahwa ijual ibeli imurabahah iadalah iboleh ihukumnya, iwalaupun imereka itidak idapat imemperkuat ipendapat imereka idengan isatu ihadits ipun. i
Imam iSyafi'i idalam ikitabnya iAl-Umm imengatakan ibahwa i“Jika iseseorang imenunjukkan isuatu ibarang ikepada iseseorang idan iberkata iberikanlah iaku ibarang iseperti iini idan iaku iakan imemberikanmu ikeuntungan isekian, ilalu iorang itersebut imembelikannya imaka ijual ibeli iini iadalah iboleh ihukumnya”.35
Demikian ijuga ijika iia iberkata: i"belilah iuntukku ibarang itersebut".
iLalu iia isifatkan ijenis ibarangnya iatau ibarang ijenis iapa isaja iyang ikamu isukai idan isaya iakan imemberikan ikeuntungan ikepadamu, isemua iini isama.
iDiperbolehkan ipada iyang ipertama idan idalam isemua iyang idiberikan iada
35Al-Imam Asy-Syafi’i r.a, Al-Umm (Kitab Induk) IV, terj. Ismail Yakup, h.80.
ihak ipilih i(khiyaar). iSama ijuga idalam ihal iini iyang idisifatkan iapabila imenyatakan: i"belilah idan iaku iakan imembelinya idarimu idengan ikontan iatau itempo". iJual ibeli ipertama idiperbolehkan idan iharus iada ihak imemilih ipada ijual-beli iyang ikedua. iApabila ikeduanya imemperbarui iakadnya imaka iboleh.
Seorang iulama ipengikut imazhab iHanafi imenganggap ibahwa imurabahah iini iadalah ihukumnya idengan ipertimbangan iterpenuhinya isyarat-syarat iyang imendukung iadanya, idan ijuga ikarena iadanya ibeberapa ipihak iyang imembutuhkan ikeberadaan itransaksi iini, ibegitu ijuga idengan iimam inawawi iseorang iulama ipengikut imazhab iSyafi'i imenyatakan ikebolehannya itanpa iada ipenolakan isedikitpun.36
5) Pembebanan iBiaya
Pembebanan ibiaya ipada ipembiayaan imurabahah, iyang iselanjutnya iakan imemengaruhi ipenetapan iharga ipokok idan iharga ijual. iSementara iitu, imenurut iulama imazhab iSyafi’i imembolehkan iuntuk imembebankan ibiaya- biaya iyang isecara iumum itimbul idalam isuatu itransaksi ijual ibeli, ikecuali ibiaya itenaga ikerjanya isendiri ikarena ikomponen iini isudah itermasuk idalam ikeuntungannya. iBegitupula idengan ibiaya-biaya iyang itidak imenambah inilai ibarang itidak iboleh idimasukkan isebagai ikomponen ibiaya.
Mazhab iSyafi’i imenyepakati iuntuk itidak imembolehkan ipembebanan ibiaya ilangsung iyang iberkaitan idengan ipekerjaan iyang isemestinya idilakukan ioleh ipenjual imaupun ibiaya-biaya ilangsung iyang iberkaitan idengan ihal-hal iyang iberguna. iDisamping iitu, imereka ijuga imembenarkan
36Yahya Al-Nawawi, Majmu’ ala Syarh al-Muhadzab, (Al-Maktabah Al-Syamilah, 2005), Jilid VII, h. 69.
ipembebanan ibiaya itidak ilangsung iyang idibayarkan ikepada ipihak iketiga idan ipekerjaan iitu iharus idikerjakan ioleh ipihak iketiga itersebut.37
6) Pengawasan iMurabahah
Pengawasan imerupakan isuatu iproses iuntuk imenetapkan ipekerjaan iapa iyang isudah idilaksanakan, imenilainya idan imengoreksi ibila iperlu idengan imaksud ipelaksanaan ipekerjaan isesuai idengan irencana isemula.
ipengawasan iyang idilakukan ipada ipengelolaan ipembiayaan imurabahah iadalah idengan imenerapkan ifungsi ipengawasan iyang ibersifat imenyeluruh idengan i3 iprinsip iutama iyaitu: i
a) Prinsip ipencegahan idini
Pencegahan idini iadalah itindakan ipreventif iterhadap ikemungkinan iterjadinya ihal-hal iyang idapat imerugikan, idalam ipembiayaan iatau iterjadinya ipraktik-praktik ipembiayaan iyang itidak isehat.
b) Prinsip ipengawasan imelekat i
Pengawasan imelekat idi imana ibagian ipembiayaan imelakukan ipengawasan isehari-hari iuntuk imemastikan ibahwa ikegiatan ipembiayaan itelah iberjalan isesuai idengan ikebijakan iyang itelah iditetapkan idan iketentuan-ketentuan ioperasional ilainnya idalam ipembiayaan imurabahah.
c) Prinsip ipemeriksaan iinternal
Pemeriksaan iinternal imerupakan iupaya ilanjutan idalam ipengawasan ipembiayaan. iuntuk ilebih imemastikan ibahwa ipembiayaan idilakukan idengan ibenar isesuai idengan ikebijakan ipembiayaan idan itelah
37Adiwarman Karim, Bank Islam Analisis Fiqih dan Keuangan, h. 104.
imemenuhi iprinsip-prinsip ipembiayaan iyang isehat iserta imematuhi iketentuan iyang iberlaku idalam ipembiayaan.
Kaidah idan ihal-hal iyang iberhubungan idengan imurabahah iantara ilain:
a) Harus idigunakan iuntuk ibarang-barang iyang ihalal.
b) Biaya iaktual idari ibarang iyang iakan idijual ibelikan iharus idiketahui I oleh ipembeli.
c) Harus iada iada ikesepakatan ikedua ibelah ipihak i(penjual idan ipembeli) iatas iharga ijual iyang itermasuk ididalamnya iharga ipokok ipenjualan idan imargin ikeuntungan.
d) Jika iada iperselisihan iatas iharga ipokok ipenjualan, ipembeli imempunyai ihak iuntuk imenghentikan idan imembatalkan iperjanjian.
e) Jika ibarang iyang iakan idijual itersebut idibeli idari ipihak iketiga imaka iperjanjian ijual ibeli iyang idengan ipihak ipertama itersebut iharus isah imenurut isyariat iislam.
f) Murabahah imemegang ikedudukan ikunci inomor idua isetelah iprinsip ibagi ihasil idalam ibank iislam.38
H. Metode iPenelitian
Metode ipenelitian iyang idigunakan idalam ipenulisan iini imerujuk ipada iPedoman iPenulisan iKarya iTulis iIlmiah iyang iditerbitkan iIAIN iParepare, itanpa imengabaikan ibuku-buku imetodologi ilainnya. iMetode ipenelitian idalam ibuku itersebut, imencakup ibeberapa ibagian, iyakni ijenis ipenelitian, ifokus ipenelitian,
38 Mardani, Fiqh Ekonomi Syariah Fiqh Muamalah, h. 42.
ijenis idan isumber idata iyang idigunakan, iteknik ipengumpulan idata, idan iteknik ianalisis idata.39
1. Jenis iPenelitian
Jenis ipenelitian iini iditinjau idari isumber idata ipenelitian ikepustakaan i(library iresearch), iteknik ilibrary iresearch iadalah imetode ipenelitian ikepustakaan iyang idgunakan ikarena iobjek ipenelitian iyang idigunakan iadalah ikitab-kitab itafsir iatau ibuku. i iPada idasarnya isetiap ipenelitian imemerlukan ibahan iyang ibersumber idari iperpustakaan.40 i
Dengan ipenelitian ikualitatif, iperlu idilakukan ianalisis ideskrptif.
iMetode ianalisis ideskriptif imemberikan igambaran idan iketerangan iyang imengenai ikonsep imurabahah imenurut imazhab iSyafi’i iyang ibersumber idari ibuku, ikitab, imajalah, iserta iinternet. iKemudian idianalisis isecara icermat iuntuk imemperoleh ihasil ipenelitian iyang ivalid.
2. Pendekatan iPenelitian
Penelitian idan ipembahasan idalam iproposal iskripsi iini imenggunakan ipendekatan ikomparatif, iyaitu isuatu icara iuntuk idapat imemahami idan imengetahui isuatu iilmu idengan imenggunakan isuatu iperbandingan. iPendekatan ikomparatif idapat idigunakan idalam iberbagai ikeilmuan iuntuk imencari idan imenganalisis isuatu ibidang ikeilmuan idalam ihal ipersamaan idan iperbedaannya, ijuga idalam ihal ikelebihan idan ikekurangannya.
39Tim Penyusun, Pedoman Penulisan Karya Ilmiah, (Parepare: IAIN Parepare, 2020), h. 46.
40Nasution, Metodologi Research (Penelitian Ilmiah), (Jakarta: Bumi Aksara 2007), h.145.
3. Jenis idan iSumber iData i
Jenis idan isumber idata iyang idigunakan isebagai ipenelitian ikepustakaan, imaka isumber idata iada idua imacam iyang iakan idipaparkan isebagai iberikut: i
a. Data iPrimer
Data iprimer iyaitu isumber idata iyang idiperoleh isecara ilangsung idari iobjek iyang iakan iditeliti. iAdapun iobjek iyang imenjadi isumber idata iprimer idari ipenelitian iini iadalah ibuku-buku iyang imerupakan isumber ipustaka iilmiah iyang isecara iresmi itelah imenjadi ipegangan iseperti iAlquran, iHadis idan irujukan ikitab ifiqih iImam iSyafi’i. i
b. Data iSekunder
Data isekunder imerupakan idata iyang itidak idiperoleh ilangsung idari ipihak iyang idiperlukan idatanya.41 iAdapun iyang imenjadi isumber idata isekunder idari ipenelitian iini iadalah idata-data iyang idiperoleh idari ibuku-buku iyang iberhubungan idengan iobjek ipenelitian, ihasil ipenelitian idalam ibentuk ilaporan, ijurnal, iskripsi, itesis idan idisertai idengan ibuku- buku ilainnya. iData isekunder iini idapat imenjadi ibahan ipelengkap ibagi ipenelitian iuntuk imembuktikan ipenelitiannya imenjadi ilebih ivalid, isehingga imembantu ipeneliti iuntuk imemecahkan imasalah idan imenyelesaikan idengan ibaik. I
41Juhana Nasruddin, Metodologi Penelitian Pendidikan, (Bandung: PT. Panca Terra Firma, 2019), h. 30.
4. Teknik iPengumpulan iData
Teknik ipengumpulan idata iyang idigunakan iadalah ikepustakaan idimana isifatnya itertulis.42 iStudi ikepustakaan idilakukan iuntuk imenemukan iteori iserta iperspektif idalam ipembahasan iini, iutamanya idari ikonsep ipemikiran ipara iImam ipengikut imazhab iSyafi’i iyang iakan idikaji. iDalam istudi ikepustakaan iyang iakan idigunakan idalam ipenelitian iini iadalah iberupa idokumen i(buku iatau ikitab), imakalah iilmiah, itulisan iilmiah, ibahan iseminar iataupun ikoran idan imajalah iyang irelevan idengan ipenelitian iini.
5. Teknik iAnalisis iData i
Teknik imenganalisis idata ipada iskripsi iini ipenyusun imenggunakan ianalisis ideduktif, iinduktif, iinterpretatif, ikomparatif, idan ihistoris.
a. Deduktif, ipemikiran iyang ibertolak ipada ifakta-fakta iyang iumum ikemudian iditarik ipada isuatu ikesimpulan iyang ibersifat ikhusus.
b. Induktif, imengambil isuatu ikonklusi iatau ikesimpulan idari isituasi iyang ikongkrit imenuju ipada ihal-hal iyang iabstrak, iatau idari ipengertian iyang ikhusus imenuju ipengertian iyang iumum.
c. Interpretatif, imenginterpretasikan isuatu imakna ike idalam imakna inormatif.
d. Komparatif, imembandingkan iobjek ipenelitian idengan ikonsep ipembandingan.
42 Kaelan, Metode Penelitian Kualitatif, (Yogyakarta: Paradigma, 2005), h. 58
e. Historis, imelakukan ianalisis ikejadian-kejadian idimasa iyang ilalu iuntuk imengetahui imengapa idan ibagaimana isuatu iperistiwa iitu itelah iterjadi.43
43 Burhan Bungin, Metodologi Penelitian kualitatif, (Jakarta: Raja Grafindo Persada, 2008), h.
58.
