یدمحم بوقعی رف
داتسا ناتساب هورگ نادمه انیس یلعوب هاگشناد یسانش
ینایردنزا یتمه لیعامسا
*
ناتساب یرتکد یوجشناد هاگشناد یسانش
نادمه انیس یلعوب
راسکاخ یلع
نادمه ناتسا یرگشدرگ و یتسد عیانص ،یگنهرف ثاریم ۀرادا سانشراک رفنازورف دازرف
ناسنا یگنهرف ثاریم ۀدکشهوژپ سانش
( زا ص 117 ات 129 )
خیرات تفایرد هلاقم : 31 / 02 / 93 ؛ خیرات شریذپ عطق ی : 08 / 12 / 94
هدیکچ تسد یرامعم یرامعم زا یصاخ ۀنوگ دنک
تیاهن اب ناسنا و تسین یزاین چیه ینامتخاس حلاصم هب نآ یاهاضف داجیا رد هک تسا
تخس یم داجیا ار نآ تعیبط اب لادج رد دوخ تمه و یشوک هنوگ هب یرامعم راکهاش نیا .دنک
فلتخم طاقن رد یتوافتم یاه
ناریا هعومجم زا یکی .تسا هدهاشم لباق نیمز هبرصحنم یاه
یرامعم عون نیا درف تسد یرامعم ۀعومجم ،
نماس ینیمزریز دنک
ۀلصاف رد هک تسا 15
و ریلام رهش یرتمولیک 100
لاس رد هعومجم نیا .تسا عقاو نادمه رهش بونج یرتمولیک 1384
هب روط
تسد یرامعم یاضف هاجنپ زا شیب لماش هک دش فشک ینارمع تامادقا رثا رب یقافتا ششوپ اب هک تسا ینیمزریز دنک
یاه
یسوق قاتا یاراد لکش نلاس ،اه
تسا رگیدکی اب طبترم یاهورهار و اه .
،یزاسکاپ ،ییاسانش لماش( یشهوژپ ۀمانرب لصف راهچ
ناتساب شواک و یراگندنتسم لباق جیاتن و هدش ماجنا راسکاخ یلع یتسرپرس هب هطوحم نیا رد )یتخانش
هلمج زا ،یهجوت
سد هب یناسنا تلکسا یایاقب دروم تصش ییاسانش هتفای .تسا هدمآ ت
نیفدت تروص ود هب هعومجم نیا یناسنا یاه رد اجرب یاه
هدوت و اهاضف فک هراوید ترواجم رد یناوختسا یاه
نیفدت ۀویش و عون یسررب .تسا هدهاشم لباق اهاضف یاه اب نآ ۀسیاقم و اه
هطوحم ناشن ،هباشم یاه وبرم هعومجم نیا یناسنا تلکسا یایاقب هک تسا نآ ۀدنهد
.تسا یناکشا ۀرود هب ط
هژاو :یدیلک یاه تسد یرامعم
،ریلام ،نادمه ،یناکشا نیفدت ،دنک رهش
نماس
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ۀمانایار*
ةدنسیون لوئسم : Hemati30@yahoo.com
1 . همدقم
مهم زا ناتساب رد اهدرکیور نیرت ناتساب ،یزورما یسانش
هداد نآ یط هک تسا یعامتجا یسانش یگنهرف یاه
هعلاطم زا هدمآ تسد هب زا ینوگانوگ یایاوز ،ینادیم یا
صخاش و یداصتقا ،یعامتجا یاهراتخاس یگنهرف یاه
یمرارق رگشهوژپ دید ضرعم رد ار یناتساب ۀعماج ناتساب ،هزوح نیا نارگشهوژپ هاگدید زا و دهد
یسانش
علاطم یعامتجا ۀ
یاجرب داوم ساسا رب هتشذگ عماوج تساهنآ زا هدنام
Redman, 1978 :6(
هلمج زا .)
لوادتم مهم و نیرت شور نیرت
اه یم هک ناتساب فادها زا یکی ناونع هب هتشذگ یزاسزاب هب دناوت کمک یسانش
نیفدت ،دنک هداد و اه
تساهنآ زا لصاح یاه
،کراد(
1387 : 111
،ینیفدت تنس هک دراد دوجو مه لامتحا نیا .)
دننام ؛دهد ناشن ار عماوج یعامتجا راتخاس زا توافتم یلکش ناوختسا هک ینامز
ًاوهس ای ًادمع اه مه اب
دنوش طولخم
،نامه(
113
نییآ هک دراوم یخرب رد .)
لخاد رد ای کاخ ریز رد دسج ندادرارق هب نیفدت یاه
ناتساب ،دشاب هدش رجنم دباعم یم ناسانش
نرق تشذگ زا سپ دنناوت هب ار تلکسا اه
و هعلاطم لماک روط
ناوختسا زا یعمجت و هدوت هک یدراوم رد اما ،دننک یسررب مه هب یاه
طابترا دقاف و هتخیر یلَصفَم
دوجو
یم ،دنشاب هتشاد تسد زا ناشن دناوت
یراک تسد رگنایامن ای دشاب دسج یور نیفدت زا لبق ییاه یراک
ییاه
تسا هداتفا قافتا تلکسا نیتسخن نیفدت رد هک دشاب
،نومیس(
1381 : 30 و 31
هک یدراوم نینچ رد .)
ناوختسا یم طولخم مه اب فلتخم دارفا یاه یمن ار دارفا تیوه ،دنوش
و داد صیخشت رگیدکی زا ناوت
ناتساب یم نیا رب ار ضرف ناسانش تیوه هکنیا ای هدوب یهورگ تیوه زاربا ،هعلاطم دروم ۀعماج فده هک دنهن
تسا هتشاد هژیو یتیمها یهورگ
:نامه(
123 .)
ناکم یسررب ماگنه ناتسروگ ای ینیفدت یاه
تلکسا ،اه ب اجرب و مظنم یاه
دارفا دادعت اب ربارب هدمآ تسد ه
هنومن رد اما ،دوب دهاوخ هدش نفد ناوختسا یمامت ای تمسق هک ییاه
صیخشت ،تسا مظنمان و هتخیر مه رد اه
ناوختسا ندرک ادج و تسین هداس نادنچ هدش نفد دارفا قیقد دادعت
،رگیدمه زا دارفا یاه ؛دوب دهاوخن یلمع
یآ نا ما شور ،نیاربانب
minimum number of individuals) MNI ای
نیفدت لقادح دادعت صیخشت یارب )
یم هتفرگ راک هب ،هدش ماجنا ناوختسا زا کی ره دادعت ساسا رب شور نیا رد .دوش
نیفدت دادعت ،دوجوم یاه اه
یم نییعت توافتم مه اب تایئزج رد هک دوش
اب تسا ربارب دارفا تلکسا دادعت ،همجمج یارب ًلاثم ؛دنا دادعت
همجمج کچوک یازجا یارب یلو ،دوجوم یاه ناوختسا دننام( رت
هنومن دادعت اب ربارب )زارد یاه هب طوبرم یاه
هتفای دادعت رثکادح اب قبطنم و پچ ای تسار تمس تساه
:نامه(
51
تلکسا ۀعلاطم رد رگید مهم دراوم زا .)
اه
هدوت و ب هجوت اب هک تساهنآ تیسنج نییعت ،یناوختسا یاه تلکسا نیب قارتفا هوجو ه
رد ثنؤم و رکذم یاه
ناوختسا تمسق یمامت تسا رتهب تیسنج نییعت یارب ،نگل و همجمج یاه رد .دوش یسررب تلکسا یاه
توافت لیلد هب نگل ناوختسا ،تیسنج نییعت رامش هب یبوخ رایسب ۀصخاش درم و نز نیب یدرکلمع یاه
یم یا تهج هب هنانز نگل یلک روط هب ؛دور نهپ نامیاز یارب یبسانم لاناک داج
رد و تسا هنادرم نگل زا رت
کیراب نگل لباقم بسانم تکرح یارب هنادرم رت
یم غلاب دارفا ناوختسا یایاقب رد .تسا رت ساسا رب ناوت
ویتارنژد تاعیاض تفرشیپ
( Degenerative lesions
نادند ششوپ و )برخم =
ناوختسا یایاقب رد و اه یاه
یم غلابان هبنج هب هجوت اب ناوت
درک نییعت ار نس ،لماکت و دشر فلتخم یاه
: نامه(
72 .)
تسد یرامعم ۀعومجم رد عومجم زا نماس ینیمزریز دنک
،ینیمزریز هاگراک تشه ود
هاگراک ( کی
،I.A
( جنپ و )I.B )V
تلکسا یایاقب یاراد نیفدت تروص هب یناسنا یاه
فک رد اجرب یاه
ریوصت(
4 و 10
نینچمه و )
هدوت یناوختسا یاه (
3 ، 5 ، 6 ، 7 ، 8 و 9 قاتا ۀشوگ رد ) نلاس و اه
کاپ لحارم یط زا سپ .دنتسه اه و یزاس
شواک رد قاتا( اضف تشه نلاس و اه
نیفدت نیا )اه هک دندش صخشم اه
،یزاسدنتسم زا دعب تاعلاطم
ناسنا یسانش تفرگ ماجنا اهنآ یور رب1
،راسکاخ(
1387 : 653 ).
2 . یشهوژپ ۀنیشیپ تسد یرامعم ۀعومجم لاس رد نماس رهش ِینیمزریز ِدنک
یارجا( ینارمع تامادقا رثا رد یقافتا روط هب 1384
سپس و دش ییاسانش رهش زکرم رد نآ راثآ زا یشخب و فشک )یرون ربیف راهچ
ناتساب شهوژپ لصف یتخانش
کاپ ،ییاسانش لماش(
لاس رد )شواک و یراگندنتسم ،یزاس اه
ی ،86 87
، و 89 راسکاخ یلع یتسرپرس هب90
هاگ ۀئارا هلمج زا ،یصخشم فادها اب رب نآ یربراک نییعت و هعومجم یراگن
هتفای و دهاوش ۀعلاطم ساسا یاه
دش ماجنا هدمآ تسد هب
،راسکاخ(
1386 ، 1387 ، 1389 و فلا 1390 .)فلا
3 . م ییایفارغج تیعقو یگژیو و
یطیحم یاه
تسد یرامعم ۀعومجم .تسا عقاو مان نیمه هب یکچوک رهش ینوکسم تفاب ریز رد نماس ِینیمزریز ِدنک
نیا
اب هطوحم ییایفارغج تیعقوم
و هجرد 34 و هقیقد 12
34.62 رد و یقرش لوط هیناث و هجرد 48
هقیقد 42
12.96 یناث ۀ عافترا رد یلامش ضرع بآ حطس زا رتم 1869
دازآ یاه و تسا عقاو
ۀلصاف رد تمولیک 90
یر
،نادمه رهش یقرش بونج .درادرارق ریلام رهش برغ بونج یرتمولیک 15
نماس ریلام ناتسرهش عباوت زا تسا
هک یطابترا ریسم رد نیب
ریلام
، درجورب هدش عقاو دنواهن و
ۀشقن(
1
یاراد و )
هگلج تیعقوم هیاپهوک و یا
یا
تسا میلقا رظن زا و ی
، ءزج اب یقطانم بآ
و یناتسهوک یاوه بوسحم
یم دوش و مهم نیرت عبانم نیمأت نیا بآ
همشچ ،یلصف یاهدور هقطنم تانق هعومجم و اه
هدش رفح یاه تسا
،راسکاخ(
1387 : 5 .)
ۀشقن 1 نادمه ناتسا تیعقوم :
،ناریا ۀشقن رد تیعقوم
نادمه ناتسا ۀشقن رد نماس رهش
4 . تسد یرامعم راثآ هعومجم نماس ینیمزریز دنک
لماش هعومجم نیا یتینارگ گنس تفاب نورد رد و یرهش ینوکسم تفاب ریز رد هک تسا یرامعم یاهاضف
لگ تینارگ(
هبنپ تسا هدش داجیا )یا
ریوصت(
1
داجیا رد.)
اهاضف هعومجم ی یفارگوپوت زا هدافتسا تیاهن
و ماجنا
هراوید و فقس یاه
روط هب اهاضف سوق
قبطم تروص هب اهاضف یخرب و راد هدهاشم لباق
ش .تسا هد نیا
اهاضف
قمع رد نیب ریغتم یاه ات 2
حطس زا یرتم 8 نیمز
تسد تروص هب هدش داجیا دنک
دنا هک لماش قاتا اه و
نلاس اه دنتسه یی هچیرد قیرط زا هک
یهاگرد ،اه یم طبترم مه هب اهورهار و اه
هب اهاضف نیا زا مادک ره .دنوش
ادیدپ نتشاد و توافتم داعبا لیلد ر
)رچیف( یاه یاراد عونتم
یگژیو یاه رصحنم هب اهاضف نیا رد .دنتسه یدرف
رادیدپ )رچیف(
یاه هاگرد ،رتسب گنس رد هدش هدیشارت فک ،یعونصم فک لیبق زا ی ،اه
وکس هچقاط ، هرفح و
هیپ یاج دوجوم اهزوس
ا س ت
،ینایردنزا یتمه(
1392 : 218
نینچمه ).
و راتخاس ظاحل هب هعومجم نیا یرامعم
یگژیو یاه تهباشم یاراد ،ییاضف هعومجم اب ییاه
تسد یرامعم یاه شون هلمج زا ینیمزریز دنک
ناشاک دابآ
،یناخوراس(
1391
هغارم یوجرو موصعم هدازماما ،) ،دنواجرو(
1355 عاجش ؛ ،روپیلع و لد 1384
یراکش و ،یرین 1385
،)
نادمه دوفنازرا
،راسکاخ(
1389 و ب 1390
ریلام جونا و )ب ،راسکاخ(
1388
هداد ظاحل هب اما ،تسا )
دهاوش و اه
ناتساب چیه یتخانش هطوحم زا مادک
لباق روکذم یاه دنتسین نماس اب هسیاقم
،ینایردنزا یتمه(
1392 : 218 - 220 .)
یط لصف راهچ
مانرب ۀ هعومجم نیا رد یشهوژپ
، زا شیب هاجنپ و داعبا اب اضف هزادنا
اه ی غتم ری رد تشه
اک ریز هاگر ( ینیمز ،فلا 1
،ب 1 2 ، 3 ، 4 ، ، 5 ، 6 ، 7 ، )8 تسا هدش ییاسانش
نلاپ(
1 و 2
. )
اب هجوت راتخاس هب
و اهاضف رگید اب نآ قارتفا هوجو و نماس راثآ هعومجم هطوحم
رد شواک شور ،دوجوم یناتساب و یخیرات یاه
شواک زا توافتم زین اضف نیا لومعم یاه
دوب هیلا رد هک اج نآ زا . یرات یاه
یخ یایاقب و دوجوم
اهاضف فک رد
دیابن بنج ای هزاس لابند ۀ
یرامعم زا یصاخ دوب
هتفای قیقد طبض و تبث ، ت دروم و تیمها زئاح رایسب ،اه
أ دیک
دوب شواک رد
؛ زا سپ اذل و هدش دراو تابوسر و راوآ زا اهاضف یزاسکاپ
هاگراک یلک فیصوت دوجوم یاهاضف و
،
شواک هیلا فک یاه زاغآ
ش .د فک اه دنچ یواح یلا اهاضف بلغا رد .دندوب هیلا
ۀ شزیر لصاح یعیبط یبوسر
بوسر و فقس بآ یراذگ
اضف هب یدورو یاه تدمزارد رد
هیلا یور یلا تشادرب اب هک تشادرارق یخیرات یاه
ۀ
یلا هب یبوسر ۀ
یم یخیرات .دیسر
ریوصت 1 تیعضو : یریگرارق راثآ
رد تفاب ینوکسم یرهش
نلاپ 1 : ةرامش هاگراک نلاپ 1
( 1A , 1B تسد یرامعم ۀعومجم ) نماس ینیمزریز دنک
نلاپ 2 ةرامش هاگراک نلاپ : 5
V ( تسد یرامعم ۀعومجم ) نماس ینیمزریز دنک
5 . هتفای یفرعم شواک زا لصاح یناسنا یاه
مهم زا هداد نیرتریگمشچ و نیرت تسد یرامعم ۀعومجم یاهاضف شواک زا لصاح یگنهرف یاه
دنک ینیمزریز
یم ،نماس تلکسا یایاقب هب ناوت
هدوت و اه درک هراشا یناسنا یناوختسا یاه
ریوصت(
2
حیرشت هب همادا رد هک )
نآ یم اه :میزادرپ
5 - 1 . رامش هاگراک ة
(I. A 1 ،فلا 1 )ب
راک نیا هاگ نلاس هس یاراد
،2
قاتا جنپ و 3
یدومع یدورو کی نلاس ترواجم رد
تسا 101 هک رهار و یاه
رامش ۀ و100 نیا طابترا102
هاگراک هاگراک رگید اب ار یم مهارف اه
دننک
نلاپ(
1 ).
هتفای یاه یناسنا نلاس رد :102
نلاس یایاقب 102
جنپ درف هب تبث هدیسر کی لماش هک تسا درف
رکذم
نایم کی ،لاس نز
،ناوج کی ناوجون ثنؤم رد دح غولب و ود کدوک لاسدرخ هک
لحارم رذگ زا نادند یاه
یریش هب ار مئاد یرپس هدرک ۀتکن .دنا بلاج
هکنیا رد نیا اضف ره جنپ دروم نیفدت زابور و دش ییاسانش
هباج نیفدت نیا ییاج اه
هب طوبرم یاهددرت
سپ زا نیفدت ات ۀلحرم بوسر یراذگ و هتسب ندش هار هّلپ رد
ترواجم درگاپ
یدورو تسا
ریوصت(
2 .)
هتفای یاه یناسنا نلاس رد :101
نلاس دوت101
ۀ یناسنا هُن هرفن یا دش ییاسانش هک
هس نآ رفن
،رکذم راهچ
رفن
،ثنؤم کی ناوجون ریز نس غولب و یکدوک لاسدرخ دوب
ریوصت(
3 ).
هتفای یاه یناسنا قاتا رد :102
یسررب هتفای ۀدوت یاه
یناسنا قاتا یایاقب 102
راهچ درف اب ود ۀمجمج
ًاتبسن ملاس ییاسانش هدش
مادنا هک تسا اضعا و
ی نیا دارفا هارمه اب ود همجمج هب
قاتا ۀشوگ لاقتنا
هتفای و
یور نآ اه ار تابوسر ناوارف ششوپ هداد رد .دوب قاتا ۀنایم زین
سپ زا
،یسررب یایاقب ود هب نز نیفدت تروص
زابور رد رانک رگیدکی تسد هب دمآ
هک یگتفشآ رد
مادنا آ هن ا هدهاشم یم هک دوش دهاوش ، ود نیفدت ود هنامز ار
تباث یم زا یضعب و هدش یگتفشآ راچد اهنآ مادنا یخرب هک دنک مه مادنا
ًاقیقد رد یاج یلصا دوخ رب یاج
هدنام دنا . نایم رد نیا
ود
،نیفدت یدهاوش زا
کدوک ی لاسدرخ زین
لباق ندید هدش اب .تسا هجوت
نیا هب
،عوضوم رد قاتا دهاوش102
تفه هک دراد دوجو درف راهچ
دروم نآ رد شوگ ۀ قاتا هدش هدوت و
هس دروم رگید
رد تلاح نیفدت زابور یقاب هدنام دنا
ریوصت(
4 ) .
هتفای یناسنا یاه نلاس
رد :103 ۀلحرم تسخن
، دوت ۀ یناسنا زکرمتم رد
ۀیواز یقرش نلاس یسررب و
ییاسانش دش
هک ترابع تسا زا : کی ریز دازون کی
،لاس کی درف ثنؤم و ناوج رد دودح یلا 20
کی ،لاس30
دودح لاس نایم ثنؤم درف یلا 35
لاس 40 و کی درف یوق رکذم و
تشرد مادنا اب یدق هاتوک دودح یلا30
رد .لاس 40 مود ۀلحرم
، ۀدوت ینایم و راثآ هدنکارپ رد نلاس ییاسانش دش
هک رد یور تابوسر ای رد نایم
تابوسر دنتشادرارق و
سپ زا فک یزاسکاپ رهاظ
دش دن
ریوصت(
5 ، 6 و 7 .)
هتفای یاه یناسنا قاتا رد :104
نیا اضف دوت ه زا یا یایاقب یناسنا رد ریز هچیرد و دح لصاف برد یدورو و
راثآ دنکارپ ه یا زا ناسنا رد یقرش ۀیواز و
رد دادتما وّکس هجوت ار بلج یم دنک . زا اجنآ هک بوسر و لگ و یلا
یناوارف ناوختسا اه ار هتفرگربرد دوب
. زا ۀدوت یناسنا قاتا هس ًاعمج 104
درف زا هعومجم نیا ییاسانش
دش هک
رد یسررب یایاقب هدنکارپ فک قاتا زین راثآ تفشآ ۀ هس درف زین رگید ییاسانش
و یسررب
؛دش نیاربانب رد
عومجم
، هتفای یاه یناسنا قاتا شش 104
دروم هک دوب کی
،کدوک کی نز لاسنهک و
ناوجون کی فکرد
و
کی درف نایم
،لاس کی ناوجون و کی
ِکدوک رد دح غولب رد ۀدوت زکرمتم نیا اضف هب تبث دیسر .
هتفای یاه یناسنا قاتا رب :105 ساسا دهاوش
، ۀدوت کی یناسنا
زکرمتم رد ۀیواز یلوط قاتا دراد دوجو هک
لماش دروم شش راثآ
یناسنا هک دوب ییاسانش دش
ریوصت(
8 .)
ریوصت 2 هنومن : نیفدت زا یا هدوت یاه
نلاس رد هدهاشم لباق یا 102
ریوصت 3 هتفای : یاه یناسنا نلاس 101 هاگراک رد 1-A
ریوصت 4 هتفای : یاه یناسنا قاتا 102 هاگراک 1-A
ریوصت 5 هتفای : یاه نلاس 103 هاگراک 1-A
ریوصت 6 هتفای : یاه نلاس 103 هاگراک 1-A
ریوصت 7 هتفای زا لماک یامن : نلاس یناسنا یاه
103 هاگراک 1-A ریوصت 8 هتفای : یاه یناسنا قاتا 105 هاگراک 1-A
5 - 2 . رامش هاگراک I. Bة
یدومع یدورو کی هاگراک نیا اب طبترم
نوریب یاضف و دراد
یورهار ود و 100
نیا طابترا 101 هاگراک
اب ار
رارقرب رگید یاهاضف یم
هک دنک یورهار
هاگراک اب هاگراک نیا نیب طبار 100 I- A
تسا و ورهار ی زین 101
هاگراک تمس هب ًارهاظ دراد دادتما V
، نآ قیقد و یلصا ریسم یلو نونکات
قاتا .تسا هدشن صخشم هب107
لیلد نتشاد کی یدورو یناکلپ لکش اب زا نابایخ حطس هژیو تّیمها
یا رادروخرب تسا
نلاپ(
1 ).
هتفای یاه یناسنا قاتا یط :107
یارجا یشهوژپ ۀمانرب و
ۀئارا کرادم دنتسم
، رد قاتا
ًًاعمج 107 یایاقب
هدزیس رفن شش لماش درف
،رکذم راهچ ثنؤم و هس کدوک دش ییاسانش هک
هب تروص ناوختسا ۀدوت یناسنا
و
هدنکارپ تفای تسا هدش
ریوصت(
9 ).
5 - 3 . ةرامش هاگراک 5
( )V
هاگراک نیا یاراد
ود رامش اب قاتا ۀ
و501 502 کی و دومع یدورو هب
حطس تسا هک ریسم یدورو نآ یناکلپ
تسین صخشم زونه .
ف طابترا ییاض هاگراک ود و I
روکذم هاگراک اب II
صخشمان تسا
و رب دهاوش ساسا
،
ًلاامتحا هاگراک هاگراک ابI-B
قیرط زاV
یورهار طبترم101
یم دنوش
نلاپ(
2
).
ریوصت 9 هتفای : قاتا یناسنا یاه 107
هاگراک I- B
ریوصت 10 هتفای : یاه یناسنا قاتا 502 هاگراک )یناتحت نیفدت(V
هتفای یاه یناسنا قاتا :501 رد نیا اضف نیفدت دروم کی یناسنا
لااب اب نت ۀ قات رد زاب جنُک دش ییاسانش قاتا ه
تسا هک رب یور تابوسر ارق و دراد اب هجوت هب
،دهاوش مادنا رد یاج ارق یلصا هتشاد
مجمج اما ،تسا ۀ
نیا
بوسر رثا رد تلکسا هباج یناسنا لماوع رثا رد ای یراذگ
ییاسانش اضف نیا رگید شخب رد و اج هدش
.تسا
هتفای یاه یناسنا قاتا :502 رد ۀنایم نیا اضف کی دوت ه یایاقب یناسنا تسا هدهاشم لباق هک
رب یور مجح
یدایز تابوسر زا ادرارق
در یم ناشن دهاوش ، نیا هک دهد
بوسر یراذگ سپ زا یربراک لوا هی هدش ماجنا تسا
.
بلاج ۀتکن رت
نآ هک کاپ یزاس دوت ۀ یناسنا ناشن یم دهد ود درف اب ۀلصاف بوسر یراذگ یمک زا رگیدکی رد
مه یور نفد
هدش دنا
؛ رفن لوا هک رد ریز عقاو ینامز ظاحل زا و هدش یمیدق
رت
،تسا هب تّلع ۀیلا لیکشت
یبوسر رد یور ،نآ
ًاتبسن ملاس هدنام بیسآ و ینادنچ
هب نآ هدیسرن .تسا درف مود یور یبوسر ۀیلا رارق
هتفرگ
، هب لیلد نیفدت زابور و لبق زا بوسر یراذگ
،ییاهن شمادنا هتفشآ و درخ هدش تسا
( ریوصت 10 ).
6 . هسیاقم و ثحب
هعومجم نیا رد دروم 60
تلکسا یایاقب یناسنا
هک هدش ییاسانش دروم 8
تروص هب دهاوش ای نیفدت
یقب و تسا هدهاشم لباق اهاضف فک رد اجرب ینیفدت ۀ
هدوت لکش هب دراوم ناوختسا یاه
ییاسانش هدش
دنا .
نیفدت اه لماش رفن16
،رکذم رفن26
،ثنؤم
،کدوک14 دازون کی و
درف3 ریغ لباق صیخشت سا
.ت نینچمه
زا دادعت دروم 60
تلکسا ییاسانش هدش
، دروم 20 نآ یاراد همجمج یا
ًاتبسن ملاس هدوب و دروم شجنس و
هبساحم )یرتموپورتنآ(
رارق هتفرگ ،ینایردنزا یتمه( دنا 1392
: 193 .)
رد ۀراب هویش اه ی نیفدت رد ریلام ۀقطنم رب
ساسا نیفدت یاه فشک هدش تسد یرامعم ۀعومجم رد دنک
نماس ینیمزریز رک راهظا دیاب
د عون نیا هک هویش
اه ی ینیفدت رد رتمک هقطنم یا و هدش ییاسانش زا
نیا ور
رایسب زئاح تیمها یکی .تسا زا
هویش اه ی نیفدت رد نفد ،نماس ۀعومجم داسجا
رد لخاد ینیمزریز یاهاضف
تسد هبادرس دنک یا
اجنیا رد هک تسا فلاخرب
ریاس هبادرس اه ی نیا هرود
، نودب هدافتسا زا حلاصم ینامتخاس
رد رتسب یعیبط هپت تروص هب هدنک مه اب طبترم ییاهاضف
هدش دنا چقاط و اهوکس و ه
اه یی دنراد داسجا . لخاد
اهاضف نیا
، دروم کی ءزج هب
، اب هارمه نیفدت زا یناشن چیه سابل
و یایشا قلعتم هب یگدنز هرمزور ای ۀفرح
فوتم ا .دنرادن هیلوا داسجا نیفدت زا سپ هطوحم نیا رد نیفدت ،
تروص نیا هب ؛تسا هدش ماجنا زین یدعب یاه
هک تلکسا ۀشوگ رد ار یمیدق یاه هداد ماجنا ار دیدج نیفدت و هدرک عمج قاتا
دنا . ا نیا دهاوش اعد
تروص هب
هدوت اه قاتا راوید ترواجم و هشوگ رد یناوختسا ی تسا دوهشم اه
. عقاو رد تلکسا یاه ،فک رد دوجوم نیرخآ
قاتا رد هتفرگ تروص نیفدت دنتسه
و نیفدت یدوبان زا سپ یلبق یاه ،اعما
اشحا
، تسوپ
، تشوگ ،هریغ و هب
روظنم هدامآ درک هدش عمج یرانک هب دیدج نیفدت یارب اضف ند دنا
و نیفدت نآ یاج دیدج یاه اه
هدش ماجنا
تسا نیا هک عوضوم یایوگ نآ تسا هدش هدافتسا تاوما نیفدت یارب لحم نیا زا یدایز تدم هک تسا
؛
نیاربانب
، یم ناوت تفگ هک یایاقب تلکسا یاه دوجوم یناسنا
، روص هب هدشن عمج لحم نیا رد یفداصت ت ای دنا
هک تسا هدوبن هنوگ نیا هتشک لحم نیا رد یقافتا تروص هب یدارفا
هدش ای هب ماک گرم ورف هتفر دنشاب .
یارب خیرات قلطم یراذگ یایاقب
تلکسا یاه یناسنا
، هنومن زا ییاه ناوختسا
اه رب ی اج رارق فک رد هتفرگ
اهاضف یناسنا فرصت و لخد راچد هک باج و
ه هدشن ییاج دنا
، و باختنا یارب
خیرات یراذگ هاگشیامزآ هب C-14
هداتسرف دش
دن هنافسأتم هک شیامزآ نیا جیاتن
تسا هدشن هئارا نونکات
؛ لیلد هب تسا نکمم هتبلا دافتسا
ۀ
ثحب دروم یاضف زا ررکم رد
رود ۀ یملاسا
، شور خیرات یراذگ یور رب C-14
ناوختسا اه
دشابن نکمم و
شور ًلاامتحا خیرات
روئولف یراذگ (
fluorine dating
) یم خساپ دناوت .دشاب وگ
روکذم دراوم هب هجوت اب نیفدت
ِزابور یاه قاتا زا یدادعت فک
ه و ا هدوت یاه یناوختسا ب اهنآ رواجم
ه یعون
هسیاقم لباق اب
نیفدت هبادرس یاه و یا
همخد روگ رود رد یا
ۀ یناکشا دنتسه هک هباشم نآ قطنم رد ۀ رد دنوامد
ماجنا ناریلو ۀطوحم هدش
تسا
؛ ره هک دراد دوجو ییاهوکس هک تروص نیا هب مادک
کی نادوتسا یصاصتخا
دنراد هک هب ماگنه نیفدت داسجا دیدج
، تلکسا یاه داسجا و هیلوا یمیدق هب هارمه یایشا ینیفدت هتشادرب و
نورد نادوتسا یاه هیبعت هدش رد روگ یم هتخیر هدش
دنا
،یتمعن(
1390 : 443 ،یئاردص و یتمعن و 1391
: 108
زا.)
نیا
ۀویش نیفدت رد ۀرود یناکشا زا رهش نارگتعنص و
رهش شوش یهاش
( De Mecqunem, 1943
رد و )
کلاگ
رتشوش هاگمارآجنپ
هبادرس یا یرجآ ییاسانش دش
یضعب هک اهنآ زا
یاراد هلپ اه ی دایز تسه رد .دن نیا هاگمارآ اه
هس وکس دوجو دراد هک یور اهنآ توبات نیلافس ییاه هدادرارق
ا دن . ریز اهوکس یلاخ تسا و رد لخاد نآ داسجا ار
هب تلاح دازآ نفد یم درک ها هاگمارآ .دن اه
ی دقاف وکس رد تمسق یدورو
، یاراد کی ای ود هلپ دنتسه و توبات اه
ار رد فک هاگمارآ و هداهن یور فک مه نیفدت ماجنا هداد .دندوب
هولاع رب نیفدت هبادرس یا
، نیفدت هرمخ یا رد فارطا هاگمارآ اه زین هب تسد هدمآ تسا
(Rahbar, 1999:
90-93)
. رد ورملق یبرغ یروتارپما یناکشا
رد ریملاپ و سوپورارود زا
جرب یاه هباشم جرب یاه شوماخ
نایتشتدرز هدافتسا
هدش .تسا نینچمه رد
هاگمارآ ،ریملاپ اه
ی ینیمزریز یگداوناخ
و هاگمارآ یهاگشتسرپ
دوجو هتشاد تسا هک توبات یاه یواح داسجا ار لخاد نیا هاگمارآ اه یمرارق هداد
( دنا
.(Horst, 1973: 173-4
رد
هیکولس ییاهروگ شواک
هدش تسا هک یگداوناخ هب
رظن یم و دنسر زا
نیا اهروگ هب ناونع هبادرس یا ای د
یم دوش هک اب توبات یاه نیلافس فورعم هب
« ناو مامح
» ای
« ییاپمد لکش
» نیفدت تروص یم هتفرگ تسا
،جلاک(
1357 : 97 - 101
. )
نامتخاس رضحلا رد هدش هتخاس رهش راصح زا جراخ و لخاد رد نیفدت یارب شوگراهچ یاه
تسا
رفس(
یفطصم و ، 1376 : 82 .)
هبادرس نیفدت ۀرود هب قلعتم یا
ن یناکشا تسی یملایا ۀرود رد نآ زا لبق و اه
، هب هژیو جیار لیبنزاغچ رد
دوجو .تسا هدوب ءایشا
رد روبق ۀرود یناکشا زین زا هلمج دهاوش یرگید هک تسا رب
موادت تنس یاه نیشیپ رد
ۀرود یناکشا دراد تللاد رب .
فلاخ روبق یناکشا
، ریاس قطانم
ًلاومعم هب ظاحل نتشاد ءایشا ریقف دنتسه
، یلو
یدهاوش رد
روگ ی هبادرس یا و یکی زا یاهروگ یلادوگ
هک ءایشا یدایز اهنآ زا هب تسد هدمآ
،تسا ناشن
یم دهد هک ییایشا نوچ رجنخ ، ریشمش و فورظ یلافس زا هلمج لومعم نیرت یایاده روبق رد ناریلو دنوامد و
رد روبق
ِگ ۀقطنم ناجیابرذآ یمر و
ۀقطنم شلات زا هرود یاه لبق لثم ۀرازه لوا م.ق هدوب تسا هک هب ناگرومد
هنومن تسا هدرک هراشا ءایشا نیا زا ییاه
De Morgan, 1905(
رد .)
نیا ایشا اهاضف ینیفدت
دراوم زج هب
هب یدودحم تسد
دماین و هب رظن یم دسر رد هک نیا اضف ،اه مسارم نیفدت یور ماجنا فک یم
.تسا هتفرگ
هیپ زوس یلافس زا هلمج رگید ءایشا یلافس رد هک تسا ینیمزریز یاهاضف یکی
زا ترورض یاه یارجا نیفدت
ناکم نیا رد اه
هیپ .تسا هدوب ییاهزوس
هک زا هطوحم اه ای ناتسروگ یاه
ۀرود یناکشا هب تسد هدمآ دنا ، ود هب
باعل تروص یب و راد
باعل دنا هیپ هک یب یاهزوس هتسد هورگ ود هب باعل
یب و راد هتسد یم میسقت عون و دنوش
باعل هلول یاراد بلغا راد اه
دنتسه هاتوک و دنلب ی و
باعل یاه اهنآ باعل عون زا یخیرات ۀرود یاه
تسا
ریوصت(
11
هیپ زین دنوامد ناریلو ۀطوحم رد نینچمه.)
زوس یاه هدش ییاسانش ی تسا
هک یاراد بلغا هتسد
ای لول ۀ دنلب
دنتسه
، یلو هیپ زوس هدمآ تسد هب زا
ناریلو هیبش هلایپ و یاراد کی هدئاز زیربآ ای کچوک رد یور هبل و
تسد زاس و اب تخپ بسانمان تسا
. زا نیا هیپ زوس ات نونک رد چیه کی هطوحم زا یاه
یناکشا شرازگ هدشن
تسا هیپ نیا . زا زوس
عون فورظ یموب هقطنم تسا
،یتمعن(
1390 : 432
زا .)
یرافح ۀپت نیریآ یمرگ هیپ زوس ی
نیلافس هک هناهد شا هدزدود تسا
، للدم یم دراد هک هب ماگنه نفد تیم هیپ زوس ار نشور هدرک دنا و تدم
ینامز رون نآ هب فارطا عطاس هدوب تسا
شخبماک(
،درف 1377 : 8
. )
نیا عون فورظ روبق رد یناکشا رواگنک ،اوتسد
و روبق هبادرس یا رتشوش ییاسانش هدش
تسا
یچیاچ(
زیخریما ینیسره و ،
1381 : 107 .)
نیفدت ترواجم رد نینچمه هتفای یخرب اه
یرگید دنمشزرا یاه
، زا هداتسیا ینز شقن اب یرهم هلمج زا
تراپ سابل هباشم یششوپ یاراد شقن نیا هک تسا هدش تفای قیقع سنج بوچ هک تساه
یور رب یتسد
رگید تسد رد و تسا نازیوآ یدبس نآ یاهتنا و دراد هناش
، درف نیا هتفرگ ار )گس ًلاامتحا( یناویح تسا
اب و
یم دوخ درب
ریوصت(
12
لباق حرط و شقن ظاحل زا رهم نیا.)
اهرهم اب هسیاقم نیطسلف زا هک تسا ینله ۀرود ی
تسا هدش تفای قارع و یلاغشا
( Herbert, 2003, fig: 6
،)
رتشیب رهم نیا اما نی
یرمرم یرهم اب ار تهابش
هب طوبرم ۀهلا
( یتخبشوخ
Tyche fortune
دراد )
( Vermeule, 1970, fig: 19
؛)
نیاربانب
، هجوت اب هب و عون
تلکسا یریگرارق ۀویش ناتساب دهاوش و اهاضف رد اه
ِیتخانش نیفدت ترواجم رد هدش تفای
اه یمن ، نآ ناوت ار اه
تسناد یملاسا ۀرود هب
، هک یلاح رد اب
دوجو هرود رد هک یددعتم یاهددرت اه
و ینایم نورق( فلتخم ی
رخأتم هدش ماجنا هعومجم یاهاضف رد یملاسا )
، چیه هنوگ خد نآ رد یزاسکاپ ای یدمعت فرصت و ل ماجنا اه
دشن مه روط هب اهاضف رد و تسا ه یم نامز
هرود دهاوش و راثآ ناوت هدهاشم ار روکذم یاه
رک نیا .د تیعضو
ط هقطنم نایموب یبهذم تاداقتعا و رکفت زا دیاش ی
شان نامز یم و هدش ی اهنآ یاهرواب اب دناوت
طبترم دشاب .
ریوصت 11 هیپ ۀنومن : باعل زوس
یناکشا ةرود راد
ریوصت
12 ینله ةرود هب طوبرم هداتسیا نز شقن اب قیقع رهم :
7 . هجیتن تسد یرامعم ۀعومجم نماس ینیمزریز دنک
تسد یاهاضف( یحطسریز یاهاضف لماش ریز )ینیمزریز دنک
گنس نورد رد و یرهش ینوکسم تفاب لگ تینارگ( یتینارگ یاه
هبنپ .تسا هدش داجیا )یا هعومجم نیا
اب
زا شیب هزادنا و داعبا اب اضف50
یاه غتم ری رد اک8 ریز هاگر ( ینیمز ،فلا1
،ب1 2 ، 3 ، 4 ، ، 5 ، 6 ، 7 ، )8 ییاسانش
.تسا هدش نیا
رد اهاضف قمع
یاه نیب ریغتم ات 2
حطس زا یرتم 8 نیمز
هب تروص تسد داجیا دنک هدش
دنا
هک لماش قاتا اه و نلاس اه دنتسه یی هچیرد قیرط زا هک
یهاگرد ،اه طبترم مه هب اهورهار و اه
یم دنوش . رب
شهوژپ ساسا ناتساب یاه
هعومجم نیا رد یتخانش
، ییاسانش یناسنا تلکسا هنومن60 دش
هنومن نیا هک زا اه
هب طوبرم ینیمزریز یاضف8 هاگراک هس
،I.A
I.B
و هدمآ تسد هبV
دنا ،یناسنا تلکسا یایاقب دادعت نیا زا . 8
هب دروم یقب و تسا هدهاشم لباق اهاضف فک رد اجرب ِنیفدت دهاوش ای نیفدت تروص
ۀ هدوت لکش هب دراوم یاه
ناوختسا قاتا ۀراوید ترواجم و هشوگ رد هدش عمج
اه ییاسانش دش
ه ناسنا تاعلاطم ساسا رب هک تسا یسانش
دروم16
،رکذم دروم26
،ثنؤم
،کدوک14 دازون کی و
دروم3 دارفا یغ ر لباق صیخشت هدوب
دنا .
رد ۀراب هویش اه ی نیفدت عومجم رد ۀ
تسد یرامعم هنومن نتفرگ رظن رد اب و نماس ینیمزریز دنک
یاه
یم هدش ییاسانش راهظا ناوت
رک هک د هطوحم رتمک رد نونکات ییاسانش نیفدت دادعت نیا یا
ش هد تسا هب هک
نیفدت تروص هبادرس یاه
تسد یاهاضف لخاد رد یا نیمزریز دنک
رارق ی هدش هداد دنشاب
، زا هکنیا نودب
چیه هنوگ حلاصم دننک هدافتسا ینامتخاس رارق ۀوحن و عون رظن زا اما ،
تلکسا یایاقب یریگ رد یناسنا یاه
یم ینیمزریز یاهاضف نآ ناوت
نیفدت اب ار اه شوش یهاش رهش و لپورکآ ،رتشوش کللاگ ،دنوامد ناریلو یاه
و
واد حلاص و
هسیاقم رتشوش د رک
.دنتسه یناکشا ۀرود هب طوبرم یگمه هک د نینچمه
نایاش تسا رکذ اب هک
دوجو و تهابش لباق
سایق ندوب هطوحم اب نماس نیفدت یناوختسا یایاقب یلک روکذم یاه
، نیا رد یدودح ات
ب دیاش و تسا هتشاد دوجو توافتم یدنیآرف هعومجم ا
هبنج ناوتب لامتحا و طایتحا تیاعر هعومجم زا ییاه
وگلا ناونع هب ار نماس ینیفدت راثآ ی
هتفایون ی نیفدت زا
یفرعم ملاسا زا لبق یاه رک
.د
یپ تشون
1 ناسنا سانشراک ناونع هب رفنازورف دازرف طسوت . ینامسج سانش
.
2 نلاس . هتفگ ییاهاضف هب اه یم
دوش ود هک هار رتشیب ای ود زا
ِهار رتشیب اهاضف نیا .دنشاب یسرتسد یارب
یرارقرب
نوماریپ قاتا دنچ نیب طابترا ی
نیتلا فرح اب و داجیا هدش یفرعمH
.دنا
3 دعاق هک تسا هدش قلاطا یدرفنم یاهاضف هب . تًا
یم یعادت ار قاتا یربراک و دنتسه یدورو کی یاراد ًانایحا و دننک
هدوب اهاضف رگید زا ندش ادج یارب ییاهرد یاراد .دنا
یط قاتا شرازگ نیتلا فرح اب اه
هدش هداد شیامنR .دنا
عبانم
ینیسره اضردمحم و دمحا ،زیخریما یچیاچ (
1381 ناریا رد یتوبات نیفدت هب یهاگن ،) ،لوا پاچ ،نارهت ،
،نارهت .اریمس
یلع ،راسکاخ
، 1386 شواک لوا لصف، ناتساب یاه
نماس یتخانش -
)ناهنپ رهش( ریلام ،
ناتسا یگنهرف ثاریم لک هرادا ویشرآ
نادمه .)هدشن رشتنم(
( 1387 شواک مود لصف )،
ناتساب یاه نماس یتخانش
- )ناهنپ رهش( ریلام ،
ناتسا یگنهرف ثاریم لک هرادا ویشرآ
نادمه .)هدشن رشتنم(
( 1388 ) هیلوا دیدزاب و یسررب ، تسد هعومجم ی
ریلام جونا ینیمزریز دنک
، نهرف ثاریم لک هرادا ویشرآ ناتسا یگ
نادمه .)هدشن رشتنم( ،
( 1389 ب ) شهوژپ لوا لصف ، ناتساب یاه
تسد یرامعم هعومجم رد یتخانش نادمه دوفنازرا ینیمزریز دنک
،
.)هدشن رشتنم( نادمه ناتسا یگنهرف ثاریم لک هرادا ویشرآ
( 1389 فلا لصف )،
موس شواک یاه ناتساب نماس یتخانش -
)ناهنپ رهش( ریلام ،
یگنهرف ثاریم لک هرادا ویشرآ
نادمه ناتسا .)هدشن رشتنم(
( 1390 فلا لصف )،
مراهچ شواک ناتساب یاه نماس یتخانش
- )ناهنپ رهش( ریلام .
ثاریم لک هرادا ویشرآ
نادمه ناتسا یگنهرف .)هدشن رشتنم(
( 1390 ب ) شهوژپ مود لصف ، ناتساب یاه
تسد یرامعم ۀعومجم رد یتخانش نادمه دوفنازرا ینیمزریز دنک
،
.)هدشن رشتنم( نادمه ناتسا یگنهرف ثاریم لک هرادا ویشرآ رآ ،نک ،کراد (
1387 ) ،
« یسانش ناتساب یرظن ینابم
» ،مود پاچ ،یدبع رایماک ۀمجرت ، ،نارهت
.یهاگشناد رشن زکرم
ارهز ،یناخوراس (
1391 ) ،
« شون ییوا تیاور هب ناریا ینیمزریز یاهرهش دابآ
»
، تسد یرامعم شیامه نیلوا تلااقم هدیکچ -
،دنک
،نارهت هدکشهوژپ .یرگشدرگ و یگنهرف ثاریم
س م ،نومی ( سیا 1381 ) ناتساب ، ناوختسا یسانش
،نارهت ،بانب یفرشا رایزام همجرت ،یناسنا یاه یگنهرف ثاریم نامزاس
.روشک ،رفس داؤف دمحم و یفطصم یلع (
1376 ) دیشروخ رهش )رضحلا( ارته ، ان ۀمجرت ،
رد ثاریم نامزاس ،نارهت ،یتشدرس نایمیرک
.روشک یگنهرف عاجش روپیلع میسن و هردان ،لد (
1384 ) ،
« هغارم یوجرو رهم هاگشیاین و یتسرپرهم ۀنیشیپ
» خیرات، یهوژپ ۀرامش ،متفه لاس ،
24 و 25 ، 44 - 55 .
یراکش داوج ،یرین (
1385 ) ،
« ناشن و یناریا یتسرپرهم دبعم هغارم یوجرو موصعم هدازماما ییاپورا دباعم رد اه
» تاعلاطم،
یناریا نابز و گنهرف تاقیقحت زکرم ،مهد ۀرامش ،مجنپ لاس ،نامرک رنهاب دیهش هاگشناد یناریا یاه
109 - 125 .
لام ،جلاک موک ( 1357 ) نایتراپ ، .رحس ،نارهت ،این بجر دوعسم ۀمجرت ،
فیس ،درف شخبماک للها
( 1377 )،
هرمخروگ« اه یناکشا ی
»
، هلجم تسویپ ناتساب
،خیرات و یسانش :نارهت
.یهاگشناد رشن زکرم
،نومیس سیام ( 1381 ) ،
« ناتساب یسانش ناوختسا اه ناسنا ی
» ،لوا پاچ ،بانب نایفرشا رایزام ۀمجرت ، ،نارهت
ثاریم نامزاس
.روشک یگنهرف یئاردص یلع و اضردمحم ،یتمعن (
1391 ) ،
« هویش یسررب دنوامد ناریلو ناتسروگ رد یناکشا ۀرود نیفدت یاه
» تاعلاطم ،
ناتساب یسانش ۀرود ، 4 ۀرامش ، 2 ، 103 - 121 .
اضردمحم ،یتمعن (
1390 یسررب ،) ناریلو یخیرات ۀطوحم :یدروم ۀعلاطم ،یناساس و یناکشا ۀرود رد دنوامد ۀقطنم ،
نایاپ .سردم تیبرت هاگشناد یناسنا مولع هدکشناد یرتکد ۀرود همان
زیورپ ،دنواجرو (
1355 ) ،
« هرخص یرامعم زا یراکهاش و یرهم دبعم کی زا یناشن هاگمدق هاگشیاین ناریا یا
» گنهرف ،
ناریا یرامعم ،
ۀرامش 2 و 3 ، 4 - 17 .
یتمه لیعامسا ،ینایردنزا (
1392 ) ،
« تسد یرامعم لیلحت یرامعم ۀعومجم یدروم ۀعلاطم ،نادمه ناتسا ینیمزریز دنک
تسد ریلام رد عقاو نماس ینیمزریز دنک
» نایاپ ، یناسنا مولع هدکشناد دشرا یسانشراک ۀمان .سردم تیبرت هاگشناد
DeMecqunem, R., 1943. Fouilles, de Suse 1933-1939, Tom XXXIX, Paries, Pp70-123.
De Morgan, M. L., 1905. Decouverte d’une sepulture achemenide a Suse», Memoires de la delegation en Perse, Pp. 29-58.
Herbert, S.C., 2005. The Hellenistic archives from Tel Kedesh (Israel) and Seleucia-on-the Tigris (Iraq), Bulletin of the University of Michigan Museums of Art and Archaeology, 15: 65- 86.
Horst, K., 1973, The art of ancient Syria, Gazelle Book Services Ltd.
Rabar, M., 1999. Shushtar: les tombeaux de poque Parthe de Gelalak, Dossiers d Archeology 243: 90-93.
Redman, C. L., Versaggi, C., and Wanser, D., 1978. Social archaeology: the future of the past, in: C. L. Redman et al., (eds.), social archaeology: beyond subsistence and dating, Academic Press, New York. Pp.1‐18.
Vermeule, C., 1970. Near Eastern, Greek, and Roman gems: a recent gift to the collections, Boston Museum Bulletin, Vol. 68, No. 353, pp. 197-214, Published by: Museum of Fine Arts, Boston Stable URL: http://www.jstor.org/stable/4171534 Accessed: 26/02/2009 03:34.
