بررسی تزیینات معماری سنتی ایران از منظر دیوار نگاری

57

*

یراگن راوید رظنم زا ناریا یتنس یرامعم تانییزت یسررب

3یکلم هداز یسمش للها حور ،² یروصنم ریما ، ،^1** مدقم نایچشفک رغصا .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یمسجت یاهرنه هدکشناد رایداتسا ¹ .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاه رنه سیدرپ ،یرامعم هدکشناد رایداتسا ² .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یمسجت یاهرنه هدکشناد ،یشاقن دشرا سانشراک³ )92/2/15 :ییاهن شریذپ خیرات ،90/8/11 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ یـسررب هکلب ؛دوـش یمن قلاطا ارپمت ای کـسرف کینکت اب ویتاروگیف یاه یـشاقن هب ًاـفرص هـلاقم نـیا رد یراگـنراوید طابترا .تـسا هدوب رظن دروم یراگنراوید رد راذگ شزرا لماع هـس ناونعب بطاخم و یرامعم ،طیحم اب یراویدرثا نیب هطبار یرثا هب نییزت هـبترم زا ،رثا کـی ئاقترا رد رـثوم لماوع یتـسیچ و بطاخم ،طـیحم ،یراـمعم اـب یملاـسا یاـه هراگنراوید ناریا یتنـس یرامعم رد یراگنراوید هاگیاج هب ،هلاقم نیا رد .تـسا هدوب شهوژپ نیا یلصا لاوـس یرنه یاه تلاصا یاراد و عبانم بلغا رد هکنیا هب هجوت اب .تـسا هدـش هتخادرپ یرامعم یاهاضف یرصب یهدناماـس رد نآ شقن و )یملاـسا هرود(

،اه یگژیو ،تسا هدیدرگ حرطم یرامعم تانییزت ناونع تحت هرود نیا یاه هراگنراوید ،نیققحم طسوت هدش ماجنا تاقیقحت یلک هتسد ود هب ناریا یملاسا هرود یاه هراگنراوید همادا رد .تسا هدیدرگ یسررب زین یراذگ مان نیا تلااکشا و اه تیدودحم و مکاح یرامعم و نوماریپ طیحم اب راثآ نیا یموهفم و ییانعم ،یمرف یاه طابترا و هدش یدنب میسقت یبهذمریغ و یبهذم صخاش ود ناونع هب وپاق یلاع خاک و للها فطل خیش دجسم یاه هراگنراوید نیب یا هسیاقم و هتفرگرارق یسررب دروم بطاخم .تسا هتفرگ تروص یبهذم ریغ و یبهذم یراگنراوید

یدیلک یاه هژاو یاه هراگنراوید ،للها فطل خیش دجسم یاه هراگنراوید ،یملاسا یرامعم تانییزت ،یراوید یشاقن ،ملاسا هرود ناریا یراگنراوید .وپاق یلاع خاک

.دشاب یم "یراگن راوید رظنم زا ناریا یتنس یرامعم تانیی زت یسررب" ناونع اب موس هدنراگن دشرا یسانشراک همان نایاپ زا هتفرگ رب هلاقم نیا^* .E-mail: kafshchi@ut.ac.ir ،021-88037741:سکفلت :لوئسم هدنسیون^**

۶4 - 57 تاحفص 1392زییاپ ،3 هرامش ،18هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

58

1392زییاپ ،3 هرامش ،18هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

ناونع تحت یملاـسا هرود رـنه هب طوبرم عـبانم رد هـک هـچنآ دوـش یم قلاطا یصاخ هویـش هب ًلاومعم ،تـسا حرطم یراگـنراوید هب دودحم نآ یکینکت هریاد و هدـش هدافتـسا ویتاروگیف شوقن زا هک شوقن زا یعیسو فیط هک دراوم هیقب ،تسا ارپمت ای کسرف یشاقن یاراد و دوش یم لماش ار ...و اه هبیتک نینچمه و یهایگ و یسدنه )...و یراک هنیآ ،یرب چگ ،یراک یشاک ،یراکرجآ( ناوارف یکینکت عونت .دنوش یم دای یرامعم تانییزت ناونع تحت بلغا ،دنشاب یم تیقفوم و تلاصا ،ددرگ یم مولعم یراگنراوید فیراعت یسررب اب ندوب ویتاروگریغ اـی ویتاروگیف هبنج و کـینکت عون هب یراگـنراوید ،تـسا تیمها یاراد هطبار نیا رد هک هچنآ و دوـش یمن دودحم نآ ،فیرعت نیا رد .تسا بطاخم و یرامعم ،طیحم اب یراوید رثا هطبار ؛تـسین رثا درکراک ای عوضوم ،کینکت راصحنا رد هراگنراوید تلاصا کی یمسجت یاه شزرا و تیعقوم ،هاگیاج هک دنتسه اه هطبار هکلب رد هراگنراوید و یراوید یشاقن ،یراگنراوید .دنزاس یم صخشم ار رثا لداعم ،اوتحم و ینعم ظاحل هب ،یـسراف یاه فراعملا هریاد و عبانم نیتلا نابز رد mural, wall painting, mural paintingِناگژاو یاه یگژیو صوصخ رد ایناتیرب فراعملا هریادرد .تسا هدـش فیرعت ییاه مرف بلغا یراوید رثا رصانع" :تسا هدمآ )mural( یراگنراوید رد گنر ًاصاخ و هتشاد یگتسویپ و یگنهامه یرامعم اب هک دنتسه .دراد یرامعم تابسانت اب یسح و ناهنپ یا هطبار عوضوم دننامه نآ دیمان یدعب هس یشاقن عون اهنت ناوت یم ار یشاقن عون نیا لکش نیدب یگژیو .دریگ یم رارق نآ رد هک دراد ییاضف اب یگنهامه رد یعس هک یناگمه و عیسو طابترا ،یرامعم اب گنتاگنت هطبار زا ریغ نآ هدمع

.)۶9 ،1385 ،مدقم نایچشفک("تسا نآ یرامعم رد یراـمعم تاـنییزت ناونع تحت هـک یراـثآ رد اذـل فـیرعت رد هـحورطم یاـهرتماراپ بـلغا ،تـسا حرـطم یملاـسا هکیلاح رد .دـنک یم قدص زین راثآ نـیا صوـصخ رد ،یراگـنراوید عجارم و نوتم رد یراـمعم تانییزت هژاو ندـش هنیداهن هب هـجوت اـب حرطم لاوس نیا ،یملاسا هرود یاه هراگنراوید رب تللاد یارب فلتخم تانییزت هتـسدود هب یراوید راثآ یدنب میـسقت لیلاد هک دوـش یم ؟تسیچ یراگنراوید و یرامعم لیلاد دناوت یم اـه یدنب میـسقت نیا یانبم دـسر یم رـظن هـب ناونع لیذ حرـش هب ناوت یم ار اهنآ مها هک دـشاب هتـشاد یددعتم

:دومن اه هژاو موهفم رد تقد و کرد مدع)1 رد یرامعم یاهانب یدربراک و یطیحم تایفیک هب هجوت مدع)2

یراوید راثآ یرصب یریگ لکش رد مکاح طیارش و و یملاسا هرود یموهفم و ییانعم تایفیک زا یبرغ نیققحم حیحص کرد مدع)3

یملاسا هرود یراوید راثآ زا راثآ ییاور و ویتاروگیف هجو ،یرنه ناـش و تلاصا هب هجوت)4

یبرغ ناسنا هاگن رظنم نییزت هژاو اب ویتاروگیفریغ شوقن نداد رارق لداعم)5 یلداعم یراگن راوید( یراگنراوید رد کینکت تلاصا رب دیکات )۶

) ارپمت و کسرف اب ربارب

تانییزت هملک هاگتساخ هعلاطم و یسررب یرامعم

یانعم ؛تسا یرامعم و نییزت هژاو ود زا بکرم ،یرامعم تانییزت ،نیز ،ناز( .تسا ندرک نیزم ،ندرک شیارآ ،نتسارآ ،نییزت میقتسم یاه هژاو )...،تانییزت ،ینییزت ،نیزملا ،هتنیز ،نیذآ ،تنیزت ،تنیز ،نیزت دنا هدشرارکت اهراب ،یملاساو یناریا نهک نوتم رد هک تسا نییزت اب طبترم هب یراذگ شزرا و یشخب تفارشو یگتسارآ تیهام رب دیکات یگمه هک ،مینک تقد هملک نیا یسراف یاه لداعم و موهفم رد رگا .دنراد ار هدام یا هدیدپ ره رب دناوت یم یلک تروصب هک دوش یم لماش ار یفیک میهافم یاه فراعملا هریاد رد نییزت لباقم رد .دشاب هتشاد یرگ تللاد قادصم هک دوش یم قلاطا راثآ زا یصاخ هقبط هب نآ یبرغ موهفم هب ای یبرغ حطس کی شیارآ ،رت صاخ یانعم رد و دنک یم داجیا فرص یرصب تذل تبسن یرتمک یرصب شزرا هک ؛نآ یدعب ود تیهام رب دیکات اب تسا وگلا ای نییزت" :دیوگ یم رنرت هکنانچ رگید ریبعت هب .تساراد راثآ رگید هب هدرب راکب ییابیز یارب ًافرص هکلب .دنتسین یرورض ئش کی راتخاس یارب وسکی زا رما نیا هک دوش یم هدهاشم .)Turner,1996, 531("دنوش یم رگید یوس زا و دراد توافت یملاسا عبانم و نوتم رد حرطم فیراعت اب رظنم زا یراگنراوید فیراعت اب یعنم چیه تنیز تلاصا ضرف اب راثآ نیا .درادن یبرغ یاه فراعملا هریاد راثآ هب "یرامعم تانییزت" هژاو قلاطا ،دسر یم رظنب نیاربانب

تسا هدش حرطم ینابز یدادرارق ناونع هب ناریا یملاسا هرود یراوید و بتارم زا یداینب تخانش نودب و رگید ینابز هعماج کی طسوت هک عقاو رد .تسا هتفرگ لکش ،راثآ نیا هاگتساوخ و عماوج رد نآ میهافم رگید یاه نابز طسوت هک تسا یناگژاو باختنا میدهاش زورما هک هچنآ .تسا هدوب ) یناملآ ،هسنارف ،یسیلگنا(

و یزاس هنیهب ،یتنس هدش هنیداهن فیراعت رد یرگنزاب و لیلحت مولع فیاظو زا یکی ،رییغت یاهرتسب داجیا و دشر بتارم یریگ لکش طیارش هب هتسباو یتنس فراعت یاضتقا ،دشاب یم رصاعم یایند رد هن اه هژاو و اه نابز" هکیلاح رد .تسا هدوب دوخ صاخ ینامز و یناکم گرم ماجنا رس و تسیز و شیادیپ خیرات هکلب دنریذپ ینوگ رگد اهنت .)37،1387،یروشآ("دنراد

یرامعم تانییزت

یملاسا یرامعم و رنه رد تانییزت ناونع هب نونکات هک هچنآ )یمیلسا( اه هنابرع بلاق رد یدیرجت شوقن یانعم هب بلغا ،هدوب حرطم

همدقم

59

یراگن راوید رظنم زا ناریا یتنس یرامعم تانییزت یسررب

یتیفیک زا شوقن نامز ره عقاو رد هک ،دشاب یم یسدنه شوقن و .دندرگ یم یدنب هقبط نییزت بلاق رد ،دنوش یم جراخ ویتاروگیف و ینییزت راثآ زیامت هطقن رثا رد تیاور اهنآ هاگن زا ،رگید یانعم هب یارآ هب عوضوم نیا نییبت و رتشیب یسررب تهج .تسا ینییزتریغ .میزادرپ یم صوصخ نیا رد نازادرپ هیرظن یرامعم تانییزت صوصخ رد نازادرپ هیرظن یارآ یایفارغجرد هک هچنآ صوصخ رد یلک هاگدید ود نونک ات -فلا :دراد دوجو ،دوش یم هدیمان یرامعم تانییزت ،ملاسا ناهج رب ینتبم هاگدید -ب ،) یدام( یرهاظ درکلمعرب ینتبم هاگدید .ییاوتحم و ییانعم درکلمع )یدام( یرهاظ درکلمع رب ینتبم هاگدید -فلا یرامعم تانییزت هب )یتسیلامرف( هنایارگ لکش هاگن هک ییاهنآ ره دقاف و یرهاظ ششوپ کی ًافرص تانییزت هک دندقتعم ،دنراد ،یراکیشاک اذل .تسا یگنهرف و یموق ای ینید موهفم و انعم هنوگ مهم ،دنک یمن یقرف ...ای و یربچگ ،هشیش ،یراکرجآ ،یراک هنیآ یرگید هفیظو چیه اهنآ و تسا نیریز تخمز حوطس ندناشوپ هک دنتسه ینیققحم هلمج زا ²رابارگ گلوا و ¹لیه کِرِد .دنرادن دنرادن یگنهرف دعب و ینهذ یانعم هنوگ چیه تانییزت" ؛دندقتعم یانعم اه هبیتک رد طقف ؛دنا یرصب ظح و نتسارآ یارب ًافرص و دقاف و ینییزت ًافرص ار شوقن نیا اهنآ اذل .دوش یم تفای هنازاس هیبش .)3،1387،هداز یکم("دناد یم کیلبمس و یونعم دعب هنابرع هژاو یملاسا یاه هراگنراوید یارب هک ³لنوک تسنرا دیکات هک دسر یمن رظن هب مزلا" :دیوگ یم نینچ تسا هدیزگرب یعون ًافرص هکلب ،دشاب هتشادن نیدامن یانعم زگره هنابرع هک مینک رد نینچمه ؛تسا }تانییزت عاونا زا{ میظع یا هنیجنگ زا نییزت یگژیو نادقف و راثآ نیا ینییزت یحطس تیفیک رب هنابرع باتک ازجا تیاهن یب رارکت هک نانچمه" :تسا هدش دیکات یزاس هیبش زیمت زا فدارت و یلاوت اب هک لاکشا نیا کت کت تیمها رب یدیکات هتسویپ ششوپ روط نیمه ،ددرگ یم وحم ییوگ و دزیرگ یم قیقد ،ولغوا بیجن("دزاس یم یعقاو یانعم هنوگ ره دقاف ار اهنآ ،حطس .)105،1379 نیا یارب" :تسا دقتعم ،انعم نیمه رب دیکات اب زین ⁴چیربماگ ینید نیدامن یناعم ًاعطق ،مظنم یاه هعومجم نیا نطب رد هک اعدا

.)114، نامه( "درادن دوجو یمکحم دهاش چیه ،تسا هتفهن هدش حرطم یارآ و دیاقع رد ،دوش یم هدهاشم هک روطنامه فیرعت رظنم زا یملاسا یاه هراگنراوید یدرکلمع تیفیک ،قوف لیلد هب و دهد یم لیکشت ار تارظن هلکاش ،برغ ناهج رد نییزت یاهدربراک دقاف ار یراوید راثآ ،ویتاروگیفریغ تیهام رب دیکات .دنناد یم دنمفده و یلماعت ،ینییزتارف ییاوتحم و ییانعم درکلمع رب ینتبم هاگدید -ب نوچ یناسک ،هنایارگراتخاس و یتسیلامرف یارآ لباقم رد اما و ینافرع ،یخیراتریغ یتیهام ،شوقن نیا" :دندقتعم ⁵تراهکروب .دنا تدحو رد ترثک و ترثک رد تدحو دومنزاب و دنراد هنارکفتم یاراد هکلب تسین یرهاظ ششوپ کی طقف تانییزت رظنم نیا زا

"تسا یلاعتم و نیدامن یاهانعم اب فلتخم حوطس و نوطب .)3،1387، هداز یکم(

تارظن هب هراشا اب رایتخب هللا و نلادرا ردان ،اتسار نیمه رد هدومن دیکات یسدنه شوقن ییارگ موهفم رب ولغوا بیجن مناخ دندرک ریبعت یدبا و یلزا یلاثم روص هب ار یسدنه شوقن" و شقن رهاظ زا ار شیدنا فرژ نهذ ،یونعم لیوات اب دناوت یم هک ،ولغوا بیجن("دوش ربهار نآ نطب رد ینافرع دولآ زار قیاقح هب .)108،1379 و ینافرع میهافم هب هجوت و ییانعم راب ،هاگدید نیا رد نیققحم و دهد یم لیکشت ار تاقیقحت یلصا هدولاش ،ینیمزارف رد یعس ،تسخن هاگدید نیققحم دیاقع ندرب لاوس ریز اب بلغا .دنراد ویتاروگیفریغ شوقن بلاق رد رتتسم میهافم فشک ،تسین هحورطم تایرظن در ای دییات ،قیقحت نیا هلاسم اما ینایب و یرصب یاه شزرا ناوتب ات تسا یرتسب یزاس هدامآ هکلب رارق هعلاطم دروم یناهج نابز و یرنه یاهدرادناتسا اب ار راثآ نیا یراگن راوید رظنم زا ،یملاسا نارود یراوید راثآ یسررب اذل .داد ،طیحم یرصب تایفیک و لماوع اب قوف راثآ تلاماعت یگنوگچ و هک یزیچ ؛تسا رضاح شهوژپ هجوت دروم ،بطاخم و یرامعم یاه یدنب میسقت زا غراف ار یرثا ره ناوت یم نآ هب دانتسا اب .داد رارق هعلاطم دروم یکینکت یتح و ویتاروگیفریغ ای ویتاروگیف زا غراف ،رثا یمسجت یاه شزرا ،یسررب لدم نیا ساسارب هکنانچ .دوش یم صخشم یا هقیلس و هنایارگ هبناج کی ًاضعب یاه هاگدید هک میوش یم هجوتم ینادیم یاه یسررب رد ،ضرف نیا اب شوقن یلک هتسد ود لماش یملاسا یرامعم یاه هراگنراوید هک دنتسه ویتاروگیف شوقن و )یمیلسا و یسدنه( ویتاروگیفریغ و طیحم رد مکاح طیارش و رثا یارجا ناکم یربراک هب هجوت اب قوف یاه هراگنراوید .دنا هدیدرگ ارجا ،بطاخم تیعقوم و تیعضو یبهذم یاهانب یارب یراگنراوید -1 .دنتسه یلک هتسد ود لماش یبهذمریغ یاهانب یارب یراگنراوید-2 و )مرح ،هسردم ،دجسم(

هورگ ود نیا زا هنومن ود ،همادا رد .دشاب یم )مامح ،هناخ ،رازاب ،خاک(

و یرامعم ،طیحم اب اهنآ یلماعت یاه یگژیو و یسررب هراگنراوید .دش دهاوخ یبایزرا بطاخم

یاه هراگنراوید یسررب وپاق یلاع خاک و للها فطل خیش دجسم

صخاش هنومن ود ناونعب وپاق یلاع خاک و للها فطل خیش دجسم نیا یسررب لدم ،هیوفص هرودرد یبهذم ریغ و یبهذم یرامعم رد ینامز و یناکم تبارق .تسا هتفرگرارق یراگنراوید رظنم زا قیقحت خاک و للها فطل خیش دجسم یاه هراگنراوید شنیرفآ و داجیا رد یراتخاسو یرصب یهدناماس هوحن رد توافت نینچمه ،وپاق یلاع کی ره یدربراک و یطیحم طیارش ببس هب رثا ود یاه هراگنراوید و باختنا ،قیقحت نیا عوضوم یسررب تهج ات دش بجوم ،اهانب زا .دنریگ رارق یسررب دروم

۶0

1392زییاپ ،3 هرامش ،18هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

للها فطل خیش دجسم یاه هراگن راوید هسیاقم و طیحم اب طابترا رظنم زا وپاق یلاع خاک و یرامعم

مکاح یرامعم و اضف یطیحم یاه تیلباق و تایفیک هب هجوت زا دنمرنه تخانش مزلتسم ،نآ هب هتسباو یراگنراوید یهدناماس رد رد اهنآ یراذگریثات هوحن و یرامعم و طیحم رد دوجوم یاهرتماراپ هتسد دنچ رد ناوت یم ار دراوم نیا مها .تسا یراوید رثا یهدناماس .درک یدنب میسقت یلک یمیلقا( یطیحم طیارش اب طابترا رد رثا یژولونکت هب هجوت ) فلا

) یداصتقا ،یسایس ،یگنهرف طیارش ،یوج و رد طیحم اب نآ هطبار و یراوید رثا یگنر رفسمتا هب هجوت )ب

طیحم گنر اب یگنهامه و ینومراه داجیا تهج نآ یاه هزادنا هیاس و دیشروخ یعضو شدرگ و رون هب هجوت )ج یاضف اب طابترا رد یراوید رثا شوقن تیهام و لکش هب هجوت )د

طیحم رد مکاح راتخاس و ینایب ظاحل هب( یراوید رثا اب نآ هطبار و ناکم یربراک ) ه

)یرصب یریگ لکش هوحن زا معا اهانب یکیزیف یازجا تایصوصخ)و یریگ لکش هب هجوت نینچمه .اهرد و اه هرجنپ ،اه نوتس ،اه هراوید

انب رد مکاح یرامعم تایضتقم ساسارب اه هراگنراوید و طوطخ یهدنامزاس هوحنرد اهانب یرامعم راتخاس هب هجوت)ز

اه هراگنراوید حوطس یاه هبیتک و اه حرط رد رتتسم میهافم و شوقن یگنهامه )ح

لحم یربراک و ناکم اب اه هراگنراوید ،نشور و کیرات داضت تیفیکزا هدافتسا اب ،للها فطل خیش دجسم رد ًلاماک کیرات یورهار دوجو هطساوب نامتخاس لخاد رد ییانشور و رون و نوریب نشور یایند نیبام ژاساپ داجیا اب ورهار نیا .تسا هدش لرتنک شناوخ رد ماهبا داجیا و یراذگ هلصاف اب ناتسبش لخاد ینامرآ یایند و رون تیمها هک دنک یم داجیا ار یگدامآ نیا ،ورهار یاه هراگنراوید زا دورو اب ،بیترت نیدب .مینک کرد ناتسبش لخاد رد ار نآ ساکعنا

یا هطبار طیحم رون و اه هراگنراوید نیب ،دجسم نحص هب کیرات یاضف سکعرب ًلاماک هطبار نیا وپاق یلاع خاک رد اما ؛تسا هدش داجیا یقطنم زیلهد دراو یقرش و یبرغ یاه برد نشور یاضف زا بطاخم و دشاب یم .)1و2 ریواصت( دوش یم یدورو دبنگ رود کبشم یاه هرجنپ هطساوب رون ،للها فطل خیش دجسم رد اب یگنهامه رد اه هیاس و رون و اه کبشم یمرف راتخاس و دوش یم نیمات ،بیترت نیدب .دراد رارق اه قاط و دبنگ شوقن و اه هبیتک و تایآ میهافم اه هراگنراوید یور رب )دیشروخ یعضو تکرح ینعی( رون شخرچ ییوگ .تسا هدوب اه هراگنراوید زا یصاخ یاه تمسق رب هژیو یدیکات یعون هب اب هبیتک یناعم و میهافم شناوخ ،هک دسر یم یقطنم رظنب هکیروط هب یوس زا ،ناکم یربراک شقن و صاخ نامز رد یرون شدرگ هب هجوت ،ناتسبش هراگنراوید یبرغ بونج هشوگ رد .تسا هدش باختنا دنمرنه یدروجلا ی هنیمز رب قرعم دیفس یشاک اب ثلث طخ هب راطفنا هروس لامش هشوگ رد لیل هروس ،یقرش بونج هشوگ رد .تسا هدش هتشون یحارط سمش هروس ،یقرش لامش هشوگ رد و هنیبلا هروس ،یبرغ ،سمش هروس هب دیشروخ رون ،رهظ ماگنه هب بیترت نیدب .تسا هدش یاه هروس هب بیترت هب رصع ماگنه هب و راطفنا هروس هب حبص ماگنه هب و رون شبات تیعقوم اب اه هبیتک میهافم یگنهامه .دبات یم لیل و هنیبلا یاه تیلباق زا هدافتسا ی هنومن نیرتهب ناوت یم ار اضف رد نآ شخرچ یلاع خاک رد یرون طیارش اما .)4و3 ریواصت(درک ناونع طیحم یدربراک ًلاماک ،طیحم ندوب ریگ هیاس و یناکم تیعقوم و ایفارغج لیلدب وپاق انب نورد طیحم یارب رون زا یرثکادح هدافتسا هکیروطب ،تسا توافتم .تسا هدوب رظن دروم للها فطل خیش دجسم یاضف یزادرپرون هک تفگ ناوت یم نیاربانب ساسا رب دیشروخ رون بذج و ساکعنا ،فیطلت ،راهم زا هدافتسا اب یاه تیلباق زا دنمرنه ینعی .تسا هتفرگ لکش طیحم یاه هیاراک

وا" هکنانچ .تسا هدومن بطاخم اب لماعت رد ار هدافتسا تیاهن یطیحم

شوقن کت کت هب ار ام هجوت اه یشاک یور هدش راهمرون یهد تهج اب یاه یشاک صوصخب( دجسم یاه یشاک رثکا )ینعی( دنک یم بذج

.هلا فطل خیش دجسم یدورو برد -1ریوصت

دجسم ناتسبش هب یدورو رد 1ریوصت هب کیرات یاضف زا روبع ،للها فطل خیش ریوصت و دهد یم ناشن ار نشور یاضف یدورو زـیلهد هـب اـنب یدورو رد ،2 هب نـشور یاضف زا روـبع ،وـپاق یلاع .دراذگ یم شیامن هب ار کیرات

.وپاق یلاع خاک یدورو برد -2ریوصت

۶1

قارب هداعلا قوف باعل تلعب هک دنراد ار نیا تیلباق )یدروجلا گنر اب هتفرگ دوخب هنیآ تلاح نیعم هیواز کی رد رون اب دروخرب ماگنه رد ار هلصاح رون بیترت نیدب و دنیآرد ششخردب ییلاط گنر هب و راوید هب هدش سکعنم رون ؛دننک سکعنم ،رون دروخرب هیواز هب هتسب "دوش یم هدیبات دجسم فک هب رون تیاهن رد و دنک یم دروخرب لباقم .)40،1381،یدابآ مجن(

یاه هراگن ندش کچوک زا للها فطل خیش دجسم دبنگ هراگنراوید ناشن قیمع و عفترم یارب ^۶ Tromp-l’oeil تلاح هب لکش یزول ریثات نتفرگ رظنرد هب هجوت اب هک ارچ .تسا هدش هدافتسا دبنگ نداد نییاپ ًاتبسن ار دبنگ عافترا رامعم ،رون فیطلت و تسکش مزیناکم و رون ندرب ویتکپسرپ و رارکت" یاه هویش باختنا اب لباقم رد و تسا هتفرگ

اضف دربراک اب بسانتم ینایب و یرصب یتصرف هب ار هصیقن نیا "شوقن نیمه زین )یقیسوم قاتا( ًاصاخ وپاق یلاع خاک رد .تسا هدرک لیدبت ندرک رت کچوک اب دنمرنه هکنانچ .تسا مکاح رگید یلکش هب لاور ،فقس و راوید یلااب تمسقرد اه ماجو اه یحارص یلاخوت یاه لکش هدومن رت یدربراک همه زا رت مهم و عفترم ،خارف ار رظن دروم دروم قاتا .)۶و5 ریواصت(تسا یاه هراگن راوید هعومجم قلاخ و فطع هطقن دیاب ار یقیسوم قاتا یلخاد یاه هراگنراوید لباقم هطقن رد هک ارچ .تسناد وپاق یلاع خاک یربراک بسانت هب قاتا نیا یاه هراگنراوید ،للها فطل خیش دجسم

ناتسبش -3ریوصت ،هلا فطل خیش دجسم نامز ،سمشلا هروس هراگنراوید یریگرون هب یقرش لامش هشوگ .رهظ ماگنه سمشلا هروس

لیللا هروس ناتسبش -4ریوصت

،هلا فطل خیش دجسم نامز ،لیللا هروس هراگنراوید یریگرون ؛یقرش بونج هشوگ .رصع

.یرامعمو طیحم اب طابترا رظنم زا )وپاق یلاع خاک ،هلا فطل خیش دجسم( یاه هراگنراوید هسیاقم -1 لودج

ناکم

هراگنراوید یاه یگژیو وپاق یلاع خاک

للها فطل خیش دجسم

یقیسوم قاتا نحص و هناخدبنگ

ییایفارغج تاهج یهجو راهچ یاهراتخاس تروص هب یلصا تهج راهچ رد

و دبنگ رد راود تـلاح زا یبیکرت ،یلصا تـهج راـهچ رد اهراوید رد یهجوراهچ

هیاس -رون هیاس و رون تاهج نادیم یبرغ تمـسق رد یریگرارق لیلد هب

هیلوا تاعاس رد فلتخم تاعاس رد دیشروخ یعضو تکرح عبات .تسا ریگرون رصع و حبص یاهریگرون یریگرارق و یقرش تمس رد یریگرارق لیلدب

.دشاب یم هدش لرتنک رون یاراد زور تاعاس مامت رد ؛راود

قفا طخ طخ یوربور بلغا ،تاقبط هاتوک فقـس لیلد هب اه هراگن راوید

.تسا هتفای نامزاس بطاخم قفا قفا طـخ یلااـب تمـسق رد اـه هراگنراوید مـظعا شـخب

.دراد رارق بطاخم

یمیلقا طیارش راچد یمیلقا طیارش لیلد هب هدافتسا دروم یاه گنر و تیسنج

.تسا هدش بیسآ .تسا یطیحم طیارش اب قباطم و تباث اه گنر و تیسنج

رثا یارجا کینکت کسرف ،)ارپمت( چگ یور یشاقن ،یرب هتشک ،یرب چگ

یراکرجآ ،)گنر تفه ،قرعم( یراک یشاک

هراگنراوید ،راوید دربراک ویرامعم یاضف ثعاب قاتا هراگـنراوید رد اهنآ ندوب یـلاخوت و اه مرف یـحارط

رظن زا ،)اضف ندش کیتسوکآ( ینف و یعوضوم ظاحلب ات هدش حلاطصا رد و مسارم و اه تبسانم ،نشج یارجا تهج درکراک دشاب یقیسوم هدنز یارجا یارب بسانم یناکم ماع املع سیردت و یبهذم مسارم یارجا یارب یبهذم یربراک

یراگن راوید رظنم زا ناریا یتنس یرامعم تانییزت یسررب

۶2

1392زییاپ ،3 هرامش ،18هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

هکیروطب .دنا هدش یرصب یهدناماس توافتم ًلاماک تروصب ناکم هراوید و دبنگ رد هداس هراوید یاج هب یبیکرت یاه هراوید زا هدافتسا فطل خیش دجسم اب لباقت رد حطسم یاه هراوید یاج هب یمجح یاه طیارش هب هجوت اب رثا ود یدربراک و ییانعم و یوهام توافت رگناشن ،للها .)9 و 8 و7ریواصت( دشاب یم اهنآ یرامعم رد مکاح

للها فطل خیش دجسم یاه هراگنراوید هسیاقم بطاخم اب طابترا رظنم زا وپاق یلاع خاک و

یاه یگژیو نیرت مهم زا یکی دش رکذ همدقم رد هک روطنامه دنمرنه ،رگید یانعم هب .تسا بطاخم اب نآ لماعت ،یراگنراوید

رثا طابترا رظنم زا هک یدراوم هب دیاب ،قفوم یا هراگنراوید قلخ رد طیارش یتح و یحور ،یبهذم ،یموب ،یموق ،یخیرات( تایصوصخ اب هجرد رد ،هراگنراوید هب تبسن بطاخم )تیعقوم و یعضو ،یکیزیف

؛زا دنترابع دراوم نیا .دیامن مزلا هجوت ،دنراد رارق تیمها بتارمو سنج ،نس ،یحور و یگنهرف ،یسنج تایصوصخ ) 1

بطاخم یعامتجا-یخیرات هدایپ، جورخ و دورو هوحن( بطاخم تیعضو و تیعقوم هب هجوت )2

) هداتسیا ای هتسشن،هراوس ای .بطاخم رظنم زا ⁸رثا شناوخ و ⁷ تیور نادیم )3

دجسم دبنگ فقس -5ریوصت و رارکتزا هدافتسا ،هلا فطل خیش رد ،شوقن هدنوش کچوک متیر .اضف نداد ناشن عفترم

خیش دجسم دبنگ -7ریوصت ورعقم هداس هراوید ،للها فطل .کبشم

طوطخ پچ یکورک،للها فطل خیش دجسم دبنگ طوطخ تسار یکورک-9ریوصت خیش دجسم( تسار تمس یکورک رد ،دهد یم ناشن ار وپاق یلاع خاک فقس ) دبنگ یزکرم هطقن( تدحو تمس هب ترثک زا تکرح ،یمرف راتخاس )للها فطل جتنم طاقن ددعت تلعب ،وپاق یلاع خاک یقیسوم قاتا فقس لباقم رد ،رودم هیاپ اب ینکس زا یدامن شوگ راهچ هیاپ اب فقس رد زکرم هریاد زا هدش رود اه سنرقم زا ار توسان ناهج رد ترثک تمس هب ) دبنگ یزکرم هطقن(تدحو زا تکرح و ندیزگ .دننک یم اقلا قاتا راوید و فقس -6ریوصت

هدافتسا ،وپاق یلاع-یقیسوم شوقن هدنوش کچوک رارکتزا ،سنرقم و یلاخوت یحارص ناشن یدربراک و عفترم رد .اضف نداد

خاک یقیسوم قاتا -8ریوصت یبیکرت یاه هراوید ،وپاق یلاع .یمجح و

۶3

یارب اه هتشون و هبیتک زا ،للها فطل خیش دجسم یراگن راوید رد نادیم نتفرگ رظن رد اب و تسا هدش هدافتسا یبهذم میهافم نایب رد دبنگ قرش هب برغ زا اه هیآ یراتشون تهجرد بطاخم ،رثا شناوخ تسار تمس زا اه قاط رب شوقنم یاه هیآ نینچمه .دشاب یم تکرح دورو زا دعب بطاخم هاگن هک ارچ تسا هدش هتشون لااب هب نییاپ زا و یلاحرد .)10ریوصت( دشاب یم لاابو تسار تمس هب ًامومع ناتسبش هب نامزاس و تسا هدشن هدافتسا هتشون و هبیتک زا ،وپاق یلاع خاک رد هک ،تسا ویتاروگیفریغ و ویتاروگیف یاه یشاقن تروصب هعومجم یرصب .)11ریوصت(دناوخ یم ارف لااب تمس هب وس ره زا ار بطاخم هاگن نیا نیبطاخم صاخ طیارش ،تفرگ رظن رد ناوت یم هک هچنآ هدش انب ره صوصخم یرصب تایفیک یریگ لکش ثعاب هک تسا انبود

نیبطاخم یسایس و یعامتجا یاه تیعقوم و طیارش صوصخب .تسا رد یراگنراوید و یرامعم رصانع یهدناماس ماظن رگ هیجوت دناوت یم هک .دشاب انب ود نیا وپاق یلاع خاک و للها فطل خیش دجسم یانب ود یاه هراگنراوید .تفرگ رارق یسررب دروم ) بطاخم و یرامعم ، طیحم(رظنم هس زا عوضوم رت عماج یسررب ناکما ،هدش حرطم یاهرتماراپ ساسا رب ًاعطق نیا هک ،دراد دوج و زین اه هراگن راوید رگید رد نآ شرتسگ و طسب و نیا یرنه یاه شزرا و میهافم هب تبسن ار ام تخانش دناوت یم رما .دیامن رت نوزفا اه هراگنراوید

شناوخ تهج-10 ریوصت للها فطل خیش دجسم یاه هبیتک .بطاخم تیعقوم هب هجوتاب اه مرف شناوخ تهج -11ریوصت

وپاق یلاع خاک یقیسوم قاتا رد .بطاخم تیعقوم هب هجوت اب

.بطاخم اب طابترا رظنم زا وپاق یلاع خاک و للها فطل خیش دجسم یاه هراگنراوید هسیاقم -2 لودج

رد بطاخم یاه یگژیو رثا شناوخ نادیم وپاق یلاع

للها فطل خیش

یقیسوم قاتا نحص و هناخ دبنگ

بطاخم تیعضو و تیعقوم

دید یایاوز دعب و تسا هدش یراگنراوید هناگراهچ یایاوز مامت رد

نیئاپ زا و قرش هب برغ زا بطاخم دید هیواز ،دورو زا دراد تکرح فقس تمس هب اهراوید لامش زا بطاخم دید هیواز شدرگ ناتسبش هب دورو زا دعب

دراد شخرچ روحم قرش هب برغ زا و بونج هب

بطاخم جورخ و دورو یبرغ رد زا یجورخ و یقرش رد بطاخم یدورو

بارحم یوربور یلامش برد زا بطاخم جورخ و دورو

تیور نادیم یناسنا دید هدودحم قبط و قاتا لخاد رد

یناسنا دید هدودحم رد و ناتسیش لخاد

شناوخ نادیم و دراد فارشا قاتا لخاد رد شوقن مامت رب بطاخم

رد لااب تمس هب نیئاپ زا لماک تروص هب رثا شناوخ هب اه سنرقم کون قیرط زا هاگن ددجم و تسا نایرج .دراد نایرج قاتا ینایم یاضف یاراد تایآ تهج اب شوقن و اه هیآ ناتسبش لخاد رد

مهبم شناوخ رون لرتنک لیلد هب ورهار رد ،تسا شناوخ دراد رارق رون لباقم رد هک ناتسبش زا ییاه تمسق رد و تسا دشاب یم رون اب بکرم شوقن شناوخ رون سکلفر لیلد هب

/ هراوس ،هدایپ هداتسیا ،هتسشن تسا هتسشن و هداتسا هدایپ بطاخم

تسا هتسشن و هداتسیا هدایپ بطاخم

بطاخم یعامتجا تیعضو

یعامتجا هاگیاج لها ،فارشا نایعا هدوب تسدلااب هقبط وزج بطاخم

یجراخ نانامهم و مرح نویناحور و املع ،ماع بطاخم ،رابرد نانز

یگنهرف هاگیاج یرابرد رشق

یبهذم رشق

یسایس هاگیاج روشک و رابرد ناگدننادرگ و هاشداپ

تاسلج ًاهاگ هک ارچ تسا زین یسایس هاگیاج یاراد هدش یم رازگرب نآ رد یبهذم یاملع و نایراب رد یصوصخ تسا

یراگن راوید رظنم زا ناریا یتنس یرامعم تانییزت یسررب

64

1392زییاپ ،3 هرامش ،18هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

یرهش یحارط رد یا هژیو هاگیاج رصاعم یایند رد یراگنراوید هزورما رد هک یراگنراوید فیراعت ساسا رب .دراد یرامعم یاهاضف یهدناماس و یملاسا یرامعم یاهانب یراوید راثآ ،دیدرگ هراشا اهنآ هب شهوژپ لوط .دنشاب یم قفوم یاه هراگن راوید یاه یگژیو یاراد دراوم بلغا رد ناریا ،دنا هدش میسقت ویتاروگیفریغ و ویتاروگیف یلک هتسد ود هب هک راثآ نیا یراگن راوید یلصا رتماراپ هس اب لماک یگنهامه یاراد دراوم بلغارد نیا یراوید راثآ ،شهوژپ نیا رد .دنتسه )بطاخم و یرامعم ،طیحم(

تفرگ رارق یسررب دروم یراگنراوید رد مکاح یاه شزرا ساسا رب هرود ،ویتاروگیفریغ راثآ ندوب ینییزت رب ینبم دوجوم یاه یدنب میـسقت و یرامعم تانییزت ناونع تحت نونکات هک یراثآ و دش عقاو دقن دروم یرامعم تاـنییزت هژاو یژوـلونیمرت رظنم ود زا ،دـش یـم هدرـب ماـن ساـسا رب اذل .تفرگ رارق هعلاطم دروم یقادصم و یـنادیم یـسررب و لوا شخب رد ؛دش میظنت یلک شخب ود رد تاعلاطم ،شهوژپ هیضرف عبطب و دراد ییانعم توافت برغ و قرش عبانم رد نییزت هک دش نیعم یرامعم تانییزت اما .تسا تیعقاو نیا زا رثاتم زین نآ اب طبترم یاه هژاو دوجوم یاه تیعقاو هـب تبـسن دراوم بلغا رد هک یـلک تـسا یا هژاو میدـش هجوتم اه یـسررب رد هک ارچ ؛تـسا یرگ تللاد ناصقن راچد یبهذم یاهانب رد یراوـید راثآ بلغا ،یراگنراوید فـیراعت ساـسا رب یاهرتماراپ نتفرگ رظن رد اب ناریا یملاـسا یرامعم رد یبهذمریغ و قلاطا اذل .دنا هدش یهدنامزاس )بطاخم ،طیحم ،یرامعم( یراگنراوید یلخاد و یبرغ نیققحم فرط زا هک راثآ نیا هب یرامعم تانییزت هژاو یبسانم و قیقد هژاو ،راثآ نیا یفرعم و نییبت یارب ،ددرگ یم هدافتسا .دیامن نایب ار اه هراگنراوید نیا یمسجت یاه شزرا دناوت یمن و تسین تهج هب ًافرص راثآ نیا بلغا هک داد ناـشن اه یـسررب ،نیا رب هولاع

زین یرگید مهم یاهدرکراک و فادها هکلب ،دنا هتفاین نامزاس انب نییزت تهج ات دـش شلات زین قیقحت نیا مود شخب رد .تـسا هدوب لیخد ریغ و یبهذم یاهانب یاه هراگنراوید زا هنومن ود ،شهوژپ فادها ققحت یفیک و یمک رظنم زا ) وپاق یلاع خاک و للها فطل خیش دجسم( یبهذم یاه هراگنراوید طابترا صوصخ رد هدش هیارا یاه لدم و دندرگ یسررب هداد ناشن رثا ره اب بسانتم ،بطاخم و طیحم ،یرامعم اب انب ود نیا یاه هراگنراوید یاه یگژیو و لوصا قباطت زا یکاح هلصاح جیاتن .دنوش ناونع هب ناوت یم راثآ نیا زا اذل .تسا یملاسا یاه هراگنراوید اب قفوم .درک دای یملاسا - یناریا یراگنراوید قفوم رایسب هنومن و زراب قادصم یاه هراگنراوید هژاو دربراک عماج لیلاد ناوت یم هصلاخ روطب اـما ات دومن هیارا لیذ تاکن رد ار یرامعم تانییزت یاجب ملاسا هرود یناریا راکشآ یمسجت یاهرنه رد یملاسا یاه هراگنراوید هاگیاج رظنم نیا زا .ددرگ رثا تلاصا هب هـجوت و یراگنراوید رـنه فیرعت ندوب عـماج)فلا

یرامعم و بطاخم ،طیحم اب طابترا رد یراوید قفوم یاه هراگنراوید کرتشم لوصا هب تیانعو فیراعت عیمجت)ب

یدعب کتو هنارگ هبناج کی ،هناریگ تهج فیراعت لباقم رد ،یراگنراوید رظنم زا یملاسا یاهانب یراوید راثآ هب هاگن رییغت)ج تلاصا ای )..و یراک رجآ ،یراک یشاک( یکینکت تلاصا رب دیکات یاجب

)ویتاروگیف ریغ /ویتاروگیف( شقن لباقم رد و یرشق و یا هقیلس یاه یزادرپ هیرظن ندش دودحم)د

راثآ رب یشهوژپ هاگن و یمک یسررب یاضف داجیا

هجیتن

اه تشون یپ

1 Derek Hill (1916 – 2000).

2 Oleg Grabar (November 3, 1929 – January 8, 2011).

3 Ernst Kühnel (1883 – 1964).

4 Sir Ernst Hans Josef Gombrich (30 March 1909 – 3 November 2001).

5 Titus Burckhardt (Ibrahim Izz al-Din after his Islamic name), (1908 in Italy- Switzerland in 1984).

هـک تـسا یراوـید یـشاقن یـعون ،لـیول-پمورت( Tromp-l’oeil 6 زا یمهوت ،اهنآ اب یگنهامه و طیحم رد یرـصب رصانع هب هجوت اـب دراد شلاـت و دوجوم تاناکما یمامت زا دنمرنه ،اتسار نیا رد.دراذگب شیامن هب ار تیعقاو و موس دعب یریگراکب صوصخب یزاس همسجم و یـشاقن رد ییارجا یاه هویـش هابتشا هب مهوت و تیعقاو هب تبسن ار بطاخم ات دیامن یم هدافتـسا ویتکپـسرپ .)دزادنیب نآ ناوتب هک )هراگنراوید رتـسب( هراگنراوید و بطاخم ناـیم لـصافدح 7

.دید هاگن کی رد ار هاگن کی رد ار نآ ناوـتب هـک هراگـنراوید و بـطاخم ناـیم لـصافدح 8

.دومن کرد

عبانم تسرهف

،) تینردمو ناـبز هرابرد یـشهوژپ( زاب نابز ،)1387(شوـیراد ،یروـشآ .نارهت ،مود ،زکرم تاراشتنا ،مراهچ ،رـصاعم گنهرف ،رنه فراـعملا هرـیاد ،)1383( نـییور ،زاـبکاپ

.نارهت ،)یبرع ،یسراف( عماج گنهرف ،دشرملا ،) 1386(گنـشوه ریما ،ییاناد

.نارهت ،هاگن تاراشتنا نیودت ،)1387(1385 اـت1376 ناتـسگنهرف بوصم یاه هژاو گـنهرف

.نارهت ،راثآ رشن ،ینیزگ هژاو هورگ .نارهت ،نارهت هاگشناد ،همان تغل ،)1349(ربکا یلع ،ادخهد هرود رد ناریا رنه خیرات( یراـمعم تانییزت ،)1387(یدـهم ،هداز یـکم

.نارهت ،تمس تاراشتنا ،)یملاسا ،یملاـسا یرامعم رد نـییزتو هـسدنه ،)1379( ور لگ، وـلغوا بـیجن

.نارهت ،هنزور ،یمویقدادرهم ياه يگژیو و للها فطل خیش دجسم ،) 1381( نیسحدمحم ،يدابآ مجن

.نارهت ،نازرف ،نآ هیرشن ،یراوید یشاقن یاهیگژیو یسررب ،)1383(رغصا ،مدقم نایچشفک

.67-78 صص ،20 هرامش ،ابیز یاهرنه

Encyclopedia Britannica(2007), a new survey of universal knowledge, volume 16, The dictionary of art ,Jane turner ,in thirty - four volumes ,1996 ,new

Zander, Giuseppe(1968), Travaux Derestauration de Monuments Hestoriques en Iran, Is méo, Rome.