یملاسا یسًُمج طثايس نبجیبثسرآ یسًُمج ي ناشیا
،
ٍىیمص ي ییاشگمَ یبَشتسث ییاشگاي یبَ
یسبجع ذیجم
1*
ٚیت ظتاٝس سایداتػا عاثع ٠ٗلاػ ٟاِـٛاد ْٔ٘ٓا
یئاث
یًسًم بضسذمحم ذیس
یئاثعاثع ٠ٗلاػ ٟاِـٛاد ذؿسا یػاٜؿساً یٞجـٛاد :تكایسد خیسات(
26 / 12 / 1391 - :ةیٞلت خیسات 29
/ 9 / 1392 )
ٌذیکچ یؿاپٝشك ٙاٗص صا داحتا
ٙاش٢ت ظتاٝس ،ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ّلاوتػا ٕلاػا ٝ یٝسٞؿ
ًٞات – سٞع ٠ت
ساشه یتٞٔغٗ حغػ سد ّٞ٘ؼٗ
ٛ ٠تؿاذ
ٝ صاشك ات ةیـٛ ٝ ییا١ یٔٗاٞػ .تػا ٟدٞت ٟاش٘١ شیخا ٠١د ٝد سد
صا یسادسٞخشت ذٜٛاٗ
ذٛٞیپ یا١ دٞجٝ ٝ یِٜ١شك ٝ یخیسات یا١ تیكشظ
یساٌ٘١ یاشت دٞجٞٗ
یا١
٠ت یدالتها یٗ باؼح ٠ت فشع ٝد ظتاٝس ؽشتؼُ یاشت یًشحٗ ٙاٜٞػ
ظتاٝس ٚیا ّاح ٚیػ سد اٗا .ذیآ
ٟذٛسادصات ْٗاٞػ ٝ غٛاٞٗ ات یا
ٜٛاٗ
ذ ٠ٗادا فلاتخا ا١ ٖیطس ات ظتاٝس ،سضخ یایسد یهٞوح ٖیطس دسٞٗ سد
اشػا ی صا ٞتاٛ ٠ت ٚتػٞیپ ٝ اٌیشٗآ ٝ ْی فشع
یسٞ٢٘ج
ٝس ٙاجیاتسرآ ٠ت
ٚیاشتاٜت .تػا ٝس ات
یخشت دٞجٝ
تكشك ،سٞـً ٝد ظتاٝس حغػ یاوتسا یاشت ا١ سد
ؾٓاچ ْٗاٞػ ْ٘ػ ٙاش٢ت ظتاٝس یٝساشك تیدٝذحٗ اص
اضكا اس ًٞات ٝ ٚیا .تػا ٟداد ؾی
ساتؿٞٛ
ٟساؿا ات ،ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا ظتاٝس ٠ٜیـیپ ٠ت ٟاتًٞ یا
٠ٜیٗص ٝ ییاشِ٘١ یا١شتؼت اٝ یا١
دسٞٗ اس سٞـً ٝد ٚیت ظتاٝس ییاشُ
یٗ ساشه یػسشت .ذ١د
ٌطاي ذیلک بَ
یساٌ٘١ تیٜٗا ،یجساخ تػایػ ،ییاشُاٝ ،ییاشِ٘١ ،یتٜٞج صاوله ،یدالتها یا١ .
1 *Email: abbasi@atu.ac.ir
ٍمذقم ٙاتتػا ات بٜٞج صا ٠ً تػا ٙاشیا یتشؿ ّا٘ؿ یِیاؼ٘١ سد ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ،ْتیتدسا یات١
ٝ تػا ٠یاؼ٘١ یتشؿ ٙاجیاتسرآ ٝ یهشؿ ٙاجیاتسرآ 767
صشتٗ ٙاشتیا اتت شتٗٞٔیً
دساد ىشتتـٗ
.
یسٞ٢٘ج
ٟساه یهلات ٠غوٛ سد ٙاجیاتسرآ ٠تت ٝ ٟذؿ غهاٝ اپٝسا ٝ ایػآ یا١
سات٢چ تتیؼهٞٗ ْتیٓد
اس ٙآ صا ٝ ٙا٘ػ یایسد ٝ عساك جیٔخ ،ٙاشیا ات ّا٘ؿ سد اس ٠یػٝس طاثتسا ،دٞخ ی١
ٟاس یا٢تآ ات
یٗ ٖ١اشك بٜٞج سد ٙا٢ج .دصاػ
یسٞ٢٘ج ٠تً تتػا ٠ؼیتؿ ٝ ٙا٘ٔتؼٗ سٞتـً يی ٙاجیاتسرآ
سٝد ٙاذٜچ ٠ٛ یٛاٗص ات ٝ دساد ٙاشیا ات یوی٘ػ یخیسات یا١ذٛٞیپ
، ٟدٞتت ٙاشیا ٚیٗصشػ صا یـخت
ػ صا .تػا ٠ت ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج شِید یٞ
یتػایػ فاخ ْیلاد -
ٝ یتِٜ١شك ،یٗٞته ،یتتیٜٗا
٠ت صاوله ٠وغٜٗ ٠ت ٙاشیا ٟاِٛ یٔكا ٠غوٛ ٟساٞ٘١ ،یخیسات باؼح
َتٜج ٠تً ذٜچ ش١ .تػا ٟذٗآ
دشػ تػا ٠تكای ٙایاپ یػاػا اٗا
تتتاهس یتٜؼی دشػ َٜج شلٜػ ٚیشت ٝ یدشتث١اس ،یتتیٜٗا یات١
ٜٗ سد ٙاٜچ٘١ یٌیتیٔپٞئط ؾوٛ صاوله ٠وغ
ی٘٢ٗ
اتلیا ٙاِیاتؼ٘١ ات ا١سٞـً ظتاٝس ٖیظٜت سد اس
یٗ
.ذًٜ
یسٞ٢٘ج صا جٝشخ سد اس دٞخ تیٜٗا ٙاجیاتسرآ
شتچ ٚتتػٞیپ سٞتحٗ سد ٝ ٠یػٝس رٞلٛ
یا١ساتخاػ ٝ بشؿ ٠ت ا
– ٝسٝ
٠ت ٝ )ییاٌیشٗآ ٝ ییاپٝسا(یٌیتٛلاتآ یتٗ ٞجتؼج ٞتاٛ ٟظیٝ
.ذتًٜ
سٞحٗ سد ٙاشیا ،ْتاوٗ ٠غوٛ سد یتٗ تتًشح اتٌیشٗآ سٞحٗ صا یسٝد ٝ ٠یػٝس ات یِتػٞیپ
.ذتًٜ
٠ٜیٗص ٚیا سد ٚیاشتاٜت یسٞ٢٘ج
ٙاشتیا یٞتػ ٝ ت٘ػ ات داضت سد ٙاجیاتسرآ سد
،تتػا تتًشح
٠ت ٞتاٛ ٝ اٌیشٗآ یٌیدضٛ اشیص یسٞ٢٘ج
ٙاجیاتسرآ ةثػ
ٟذؿ ات تػا صا ٙاشیا یسٞت٢٘ج یٞػ
عاؼحا ٙاجیاتسرآ دٞثٛ
تخاٜؿ ٝ ىسد .ذًٜ تیٜٗا اتؼٗ
ی ٝ ٙاشتیا ٙاتیٗ دٞتجٞٗ ْ یسٞت٢٘ج
غػ سد ٟذؿ ٕاجٛا تلاٞحت ٞتشپ سد ٙاجیاتسرآ ح
یا١ ٠توغٜٗ
ٚیتت ٝ یا ساتتكس ٟصٞتح سد یتٔٔ٘ٓا
یكاخ تی٘١ا یجساخ تػایػ دساد
ٚیا عاػا ٚیا شت . ساتؿٞٛ
تػا ؾػشپ ٚیا ٠ت خػاپ یپسد
یٗلاػا یسٞ٢٘ج ظتاٝس سد ییاشُاٝ ٝ ییاشِ٘١ یا١شتؼت ٠ً
١ا ٝ ٙاشیا فاتخ تی٘
یسٞت٢٘ج
؟تؼیچ ٙاجیاتسرآ ساٌؿآ
یٗ ْٗاٞػ ٚیا تخاٜؿ ات تػا ٠ٜیٗص ٙاٞت
یاشت ةػاٜٗ یا١ ؾیاضتكا
.دشً ٖ١اشك اس ٠ثٛاجٝد ظتاٝس ي ناشیا طثايس ٍىیشیپ یسًُمج
نبجیبثسرآ
یٗلاػا یسٞ٢٘ج غكاٜٗ
صا ٙاشیا شظٛ
ٟدسٞتخ ٟشتُ یتٞتٜج صاتوله ٠توغٜٗ ات يیتیٔپٞئط .تتػا
صا
یٞػ یا شِید صا ٠تً ٟدٞتت ٙاشتیا سٝاٜ٢پ ٚیٗصشػ ٝضج ٖیوتؼٗشیؿ ای ٖیوتؼٗ ٠تؿزُ سد ٠وغٜٗ ٚ
ٖ١دضٛاؿ ٙشه تپ ٙاٗص صا ٖ١ذج١ ٙشه صا غپػ ٝ
ش ٚتیا ٠تت شتیثً
یایتػآ سد سٝاتٜ٢پ نعاتٜٗ ٞتػ
٠ت صاوله ٝ یضًشٗ
صا جیسذت رٞلٛ
سد ٝ جساخ ٙاشیا سا٘تؿ
صا .ذتٗآسد یساضتت ٠یتػٝس تاكشتلتٗ
ٚیا
ٝشٗا ٠ت ات ٙاشیا ٝس ٟدشتٌٛ ؽٞٗاشك ٠وغٜٗ ٚیا سد اس دٞخ یخیسات ؾوٛ ص
تتػا ،شٓٞتك(
159 ،
ف . 1373 ).
یسٞ٢٘ج ٚیا ٠یتػٝس ساذتتها ٟصٞح سد )ٙاشیا( یسداٗ ٚیٗصشػ صا ییاذج ٙاٗص صا ا١
ذٜتؿاد ساشه یٝسٞؿ داحتا غپػ ٝ یساضت .
ٝ یٓ
یؿاپٝشك ات داحتا
یا١سٞتـً ٠تت دٞخ یٝسٞؿ
ْیذثت یٔوتؼٗ
ؿ
٘ج اتػاس ٚیا سد .ذٛذ ٠تت ٙاجیاتسرآ یسٞ٢
یتؿاپٝشك ّاتثٛد داتحتا
ٝ یٝسٞتؿ
ّاػ سد ّلاوتػا ٕلاػا 1991
٠تت شتتـیت ٠تچش١ یتٌیدضٛ شیتؼٗ سد اس دٞتخ یجساتخ تتػایػ
،ییاپٝسا یا١سٞـً
اشػا ٝ ٠یًشت ،ٟذحتٗ تلاایا ی
سد نتكٞٗ ٝ غٗاج یدشث١اس ٚیٝذت .داد ساشه ْی
٠ت تثؼٛ ٙاشیا یجساخ تػایػ یسٞ٢٘ج
ٝشُ سد ٙاجیاتسرآ ٠ٜیٗص تخاٜؿ
ٝس یخیسات یا١ ا
ظتت
ٝ ٙاشیا یا١ذٛٞیپ .تػا سٞـً ٝد یسٞ٢٘ج
٠ٜیـیپ ،ٙاجیاتسرآ ىشتتـٗ خیساتت .دساد یٛلاٞع یا
یتِٜ١شك یتٌیدضٛ شتكاٜػ صا ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا -
ظتتاٝس .تتػا سٞتـً ٝد یتػایػ
یٗ اس ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا یػایػ :دشً ٖیؼوت ٟسٝد ٠ػ ٠ت ٙاٞت
1 یا . (ٙاجیاتسرآ يیتاشًٞٗد یسٞ٢٘ج ٝ ٙاش 1918
- 1920
،)
2 (یٝسٞؿ داحتا ٟسٝد . 1920
- 1991
،)
3 ّاػ صا(یٝسٞؿ صا ّلاوتػا ٟسٝد . 1991
).
)فلا ( نبجیبثسرآ کیتاشکًمد یسًُمج ي ناشیا 2320
- 2328 )
ّاػ سد ٙاجیاتسرآ يیتاشًٞٗد یسٞ٢٘ج تٌٗٞح ٟسٝد سد یا١
1918 - 1920 ٠تً
ٖت١ ٙاتٗص اتت
صا غپ ٟسٝد شثتًا بلاوٛا ،ّٝا یٛا٢ج َٜج ٙایاپ
1917 ،٠یػٝس یدٞتاتٛ
ٝ یٛات٘مػ یسٞتتاشپٗا
ضیٛ
یدٞتاٛ
تاثتػاٜٗ یساشتهشت ٟاس سد ،دٞت ٠وغٜٗ ٝ ٙاشیا سد فشِؿ تلاٞحت ٝ ٠یساجاه ٠ٔؼٔػ
غٛاٞٗ فشع ٝد ٠ثٛاج ٠٘١ ی٘٢ٗ
ّلاوتتػا تذتٗ ٟاتتًٞ ٟسٝد سد اشیص .تؿاد دٞجٝ
یسٞت٢٘ج
د یٛاذٜچ تاثث ٙاجیاتسرآ آ ٠وغٜٗ ٝ دٞثٛ صاوله ٠وغٜٗ س
ٟداتٗ
یا١داذتیٝس َتٜج ٙاتیاپ صا غتپ
يیٞـٔت ضیِٛا باجػا یصٝشیپ ،یٛا٢ج ٠تت ٙآ ؽشتتؼُ ٝ ٠یتػٝس سد ا١
یایتػآ ٝ صاتوله یٞتػ
ی٘ٛ ٟسٝد ٙآ سد ٠ً تػا یؼیثع .دٞت ٙاشیا سد ساجاه ٠ٔؼٔػ طٞوػ ٝ یضًشٗ
دٞتجٝ ساظتٛا ٙاٞت
ٜ١شك ٝ یساجت ،یدالتها ،یػایػ تاثػاٜٗ
.تؿاد یٓٞكا ٝ یوغٜٗ ٝ ٖظٜٗ یِ
)ة ( یيسًش دبحتا ٌسيد 2328
- 2332 )
ّاػ صا ٠ً یٝسٞؿ داحتا ٟسٝد سد 1921
شثٗاػد ات 1991
یؿاپٝشك ات ٝ داحتا
صاتؿآ ٝ یٝسٞتؿ
بٞچساتچ سد ٙاتجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا تاثػاٜٗ ،تػا ٟاش٘١ ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ّلاوتػا ٙاشت٢ت ٝ ٌٞتؼٗ یٞػ صا ٝ یٝسٞؿ داحتا یتٗ ٖیتظٜت
ًٞاتت ش٢تؿ سد ٙاشتیا ٟسٝد ٚتیا سد .ذتؿ
یشِٓٞؼًٜشػ تؿاد
. یسٞ٢٘ج اس ٙاشیا یتشؿ ّا٘ؿ ٠یاؼ٘١ ،دشػ َٜج ٟسٝد سد یٝسٞؿ یا١
یتؼیٓایػٞػ
، ذٛدٞت یٝسٞؿ داحتا ىاخ صا یـخت ٠ً ٙاتؼٜٗسا ٝ ٙاجیاتسرآ
، یٗ ْیٌـت .ذتٛداد
ٙاجیاتسرآ ٝ ٙاشیا یصشٗ ساٞٛ
ذؿ ّشتًٜ یا١صشٗ اس یٝسٞؿ یؿ ٝ ٟ
ش
ْتاه یتٗ ْیٌتـت یسٞثػ داد
٠ً
٠ت یٗ ٚیٜ١آ ٟدشپ ٙآ ٠ت حلاغكا ات ٙاشیا یٜیٗص یا١صشٗ .ذٜتلُ
داحتا ٠توغٜٗ ٚیا سد یٝسٞؿ
یٌی ،یًشُ٘ ٟاُسزُ ٝد
« الٔج
» یشِید ٝ یهشؿ ٙاجیاتسرآ ٙاتػا سد
« اساتػآ
» ٙلایتُ ٙاتػا سد
تؿاد سٞـً یتشؿ ّا٘ؿ سد ٟاُسزُ ٝد ش١ ٠ً
ذٛساد ساشه ت .
دٞجٝ ا ذٛٞیپ یا١ یِٜ١شك ٝ یٜید
چی١ ،ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ات ٙاشیا ٙا٘ٔؼٗ تٔٗ ٚیت دٞجٝ صشٗ یٞػ ٝد ٕدشٗ ٚیت یعاثتسا ٠ُٛٞ
.تؿاذٛ
)ج لبس صا(یيسًش دبحتا صا للاقتسا ٌسيد 2332
)
،دشػ َٜج ٟسٝد ٙایاپ صا غپ
ٟظیٝ یٌیتیٔپٞئط تیؼهٞٗ صا ّا٘ؿ یا١صشٗ سد ٙاشیا سادسٞخشت یا
ذؿ یسازُ ٠یاٗشػ ؛تؿاذٛ دٞجٝ ٙآ صا ْثه ٠ً
یا١ ٖت٢ٗ
،ْتوٛ ٝ ْت٘ح یات١اٜتشیص سد ٙاشتیا
٠ٛایاپ
،ا١ ا١سذٜت
ٟاس ٠ٌثؿ ،ٚ١آ ٟاس ، ا١ساثٛا ،یعاثتسا یٜیٗص یا١
، ٠ٛاخدشػ
ٟاُسزُ ،ا١ ،یصشٗ یا١
یشِید دساٞٗ ٝ ىشُ٘ ٠ؼػٞت ا٢ٜیا ذٜٛاٗ
،ٙاتجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ّلاوتػا صا غپ .تكشُ تسٞك
ساشهشت ی٘ػس ظتاٝس ی
ٝ سٞتـً ٚیا ٙایٗ
سد ٙاشتیا ٠تیٞٛاط
1992 ذتؿ صاتؿآ .
سٞتحٗ ٚیتتؼخٛ
یػایػ یساٌ٘١ ات ٙاشیا
یسٞ٢٘ج ٙاٗصاتػ ٠تت ًٞاتت دٝسٝ یاشتت ٙاش٢ت ؽلات ٙاجیاتسرآ
یات١
٠وغٜٗ
ٚیت ٝ یا
ًٞا ٠ٔ٘ج صا یٔٔ٘ٓا یساٌ٘١ ٙاٗصاػ ٝ
یٗلاػا یا١ ّاتػ سد یتتح .دٞتت1
1992
یٗلاػا یسٞ٢٘ج
ٙاشیا سد سٞتػد
،یساً
٠٘١ ٠ٛاختسالػ اسا ٠تت ٕضتٔٗ اس ٙات٢ج سد دٞخ یا١
تی ٠
تا٘ٔپید ٠ت تاٗذخ ،ٙایذت٘حا شتیٗا(دشً ٙاتجیاتسرآ یسٞت٢٘ج یا١
1384 ف ، 163 ).
غتپ صا
ٕاوٗ یا١شلػ داذؼت ّلاوتػا یسٞ٢٘ج یا١
صا ْتتاوتٗ یا١شلتػ صا ؾیتت ،ٙاشتیا ٠تت ٙاتجیاتسرآ
غیئس فا یٔػ سذیح .تػا ٟدٞت ٙاشیا فشع سٞ٢٘ج
ٚیـیپ یسٞ٢٘ج سات ٠ػ ٙاجیاتسرآ
( ساتٝد
1. Organizations of Islamic Countries (OIC)
ّاػ سد یا١ 1994 ٝ 2002 ٠تت )یٗلاتػا یا١سٞتـً ٙاشػ غٛاشلًٜ یساضُشت ٕاِٜ١ سات يی ٝ
٠١د سد ضیٛ ٙاشیا صا .دشً شلػ ٙاشیا 1990
شثًا یٔػ ی٘ؿا١ يی یٛاجٜؼكس ٠تت ساتت
س ٙاٞتٜػ تی غی
شلػ ًٞات ٠ت سٞ٢٘ج شً
صا ؾیت .د 90
ٗص سد یساٌ٘١ ذٜػ ٠تٜی
٠تت ُٙٞاتُٛٞ یات١ ٠تیٗلاػا ٟظتیٝ
ٟٝشُ
تٓٝد ٙایٗ یتػٝد یا١ ٝد غٓاجٗ ٝ ا١
سٞتـً
ّاتػ سد فا یٔػسذتیح شلتػ ٙاتیشج سد
1994
ٚیت س ؤ ،ٙایذ٘حاشیٗا(ذیتػس اتضٗا ٠ت سٞـً ٝد یسٞ٢٘ج یاػ 1383
ف ، . 10 ).
صا غتپ
یٔػ ٕا٢ٓا ٙذٗآ ساً یٝس ّاػ سد فا
2003 تػایػ ٠ت ٠جٞت ات ٝ بشتؿ یات١
ت٢٘ج یاشتُ
یسٞ
.تكای ؾ١اً یدٝذح ات ظتاٝس ٚیا ٙاجیاتسرآ یتٔػ سذتیح ٙذتٗآ ساً یٝس صا غپ
ٙاتیشج فا
یشیُسد تتكای ٠ٗادا ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ؽات ٟشه ٠ٜٗاسا ٙایٗ َٜج ٝ .
ؾتخت تتیا٢ٛسد یات١
صا ٝا یسٞ٢٘ج تػایس یذلت ٙاٗص سد یٞ٢٘ج ٚیا ىاخ صا یشِید یسٞ٢٘ج
اذتج ٙاجیاتسرآ
ٗا ٠ت سٞثجٗ یٝ .ذؿ ٝ تتیٜٗا ٙاٗصاتػ يتؼٜیٗ ٟٝشتُ بٞچساتچ سد غتت ؾتآ دادساشه یاض
سد اپٝسا یساٌ٘١
ّاػ 1994 .ذؿ سد ٙاتجیاتسرآ یسٞ٢٘ج یجساخ تػایػ داذیٝس ٚیا صا غپ
تًشؿ بزج یاتػاس صاُ جاشختػا ٝ تلٛ غیاٜك سد یجساخ ٙاسازُ ٠یاٗشػ ٝ یتشؿ یتلٛ یا١
یسٞ٢٘ج
ٕاوٗ .تكشُ ٌْؿ ٙاجیاتسرآ سٞـً ٚیا یا١
ٚیا ات ات ذٜتؿاد ذله ؽٝس
ٝ ا٢ٛآ يً٘
تٓٝد ت یاشت اس ا٢ٛآ ٠ت ٠تؼتاٝ یا١ أ
٠یاٗشػ تیٜٗا ٚیٗ
تیٜٗا ات ذًٜٜ بزج دٞخ یا١ یسٞت٢٘ج
ت ٙاجیاتسرآ أ
٠ت ٝ دٞؿ ٚیٗ
ّاتثٛد ٟشته ٠ٔلتؼٗ ٙآ -
صا ٠تٜٗاسا جٝشتخ ٠تت تثتؼٛ ٝ ْتح اس ؽاتت
ٚیٗصشػ
ًٜ ٕاذها یٓاـؿا یا١
ٜ .ذ یجساخ تػایػ ٟسٝد ٚیا سد ج
یسٞت٢٘
یاتٜثٗ شتت ٙاتجیاتسرآ
بشؿ یتػایػ ٠ت یؼیثع ةیتشت ٚیا ٠ت .دٞت ساٞتػا اشُ
یٗ شظٛ
٠ً ذیػس یسٞت٢٘ج اتت ٙاتجیاتسرآ
ی٘ٛ ٠یًشت ٝ بشؿ ات ٟدشتؼُ ظتاٝس دٞجٝ
اس ٙآ ٝ ٟداد ؽشتؼُ ٙاشیا ات اس دٞخ ظتاٝس تؼٛاٞت
ٟداسا ٝ ذـخت دٞث٢ت س اٗا .تؿاذٛ دسٞٗ ٚیا سد ٖ١ یا
ی سٞ٢٘ج غی ٢٘ج
یسٞ
ساًٜ سد ٙاجیاتسرآ
٠ت ،دشث١اس ٚیا ذٗآشت ضیٛ ٙاشیا ٝ ٠یػٝس ات ظتاٝس دٞث٢ت ّاثٛد
. ٠تً ّاتح ٚیػ سد یتشؿ یا١سٞـً
یسٞ٢٘ج یٗ ٖیشحت اس ٙاجیاتسرآ
يً٘ ٙاتؼٜٗسا ٠ت ذٛدشً
اسا ی٢جٞت ْتاه یا١ تی
یتتح ٝ ٟداد ٠
ا٢ٛآ ٠ت ٚتِٜؿاٝ سد ٝ ٠تؿادشت ٕاُ ٠ٜٗاسا ؾثٜج ییاػاٜؿ یاتػاس سد ٟداد یتكالتخا ساتً شتكد
،ٙایذ٘حاشیٗا( ذٛدٞت 1385
قك ، . 30 - 31 )
یثًىج صبقفق ٍقطىم یدشجَاس تیمَا یتٞتٜج صاتوله ٠توغٜٗ یا١سٞتـً صا یٌی ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج تتػا
ْٗاتؿ ٠تً ٠توغٜٗ ٚتیا .
٠ت تػا ٙاتؼجشُ ٝ ٙاتؼٜٗسا ،ٙاجیاتسرآ یا١سٞـً
یتػایػ فاتخ ظیاشؿ ْیٓد
ٝ ،يتیتیٔپٞئط
یػایػ ْئاؼٗ
- یٗاظٛ ،یخیسات
ٙا٢ج ٖ٢ٗ ٝ ضیخ ٙاشحت طاوٛ صا یتخاٜؿ ٠ؼٗاج ٝ تتػا
غتپ .
یؿاپٝشك صا داحتا
ٚیشتذیذؿ یاشت یٛاٌٗ ٠ت صاوله ،یٝسٞؿ یشیُسد
یات١ یٗٞته سد یتػایػ ٝ
ذؿ ْیذثت ٠وغٜٗ
. ؾؿًٞ
ذؼتؼٗ اس ٠وغٜٗ ٙاٜچ٘١ ٠ً ٚچچ ٝ ٙاتؼجشُ سد ٠ٛاثٔع ییاذج یا١
یشیُسد صٝشت یٗ ٟصات یا١
ًٜ
شییـت ای ٝ ذ یا١
یا١ساتخاتػ سد ٙٞٛاه صا شتاشك ٝ ضیٗآ ت٘ٓاؼٗشیؿ
تیاٜج ؽشتؼُ ٝ ا١سٞـً صا یخشت یتٌٗٞح ساتًٜ سد یساتٌ٢ثت یا١ذتٛات ٝ ٠تكای ٙاٗصاػ یا١
ٙاتٌٗا ٝ ٟدشتً ّلاتتخا ساتچد اس ٠توغٜٗ ٕدشٗ یداػ یُذٛص ،شِید یتیٜٗا تلاٌـٗ صا یسایؼت تیٓاؼك مٗ ْٗاؼت ٝ ٟذٛصاػ یدالتها یا١ ْهاذتح ٠تت اس ٙاِیاتؼ٘١ ٝ ٠وغٜٗ یا١سٞـً ٙایٗ تث
تػا ٟذٛاػس صاوله سد ْوتؼٗ سٞـً ٠ػ سٞ٢ظ ٝ یؿاپٝشك صا غپ.
یتٜٞج تتی٘١ا شتت یدشتث١اس
ٔٗاٞػ صا یخشت .تػا ٟذؿ ٟدٝضكا ٠وغٜٗ ٚیا ی
ساشته ٠تجٞت دسٞتٗ ٝ ٟدشً تی٘١ا ات اس صاوله ٠ً
:صا ذٜتساثػ تػا ٟداد ًٜٙٞا صاوله )قٓا ٙٝضكا
ٞٗ شت یسایؼت یٌیًٗٞٛٞاٞئط تی٘١ا ،یٌیتیٔپٞئط ٝ یدشث١اس تیؼه دساد
٠ً
ٙٝضكا اشك یا١سٞـً ،٠وغٜٗ یا١سٞـً شت ٠وغٜٗ
اٌیشٗآ( یا -
ٟدشً شیُسد دٞخ سد ضیٛ اس )ٞتاٛ
تػا
، اصٞٗ صاوله )ب ی
یٗ ٟذیٗاٛ ٕاٞها يی ییایكاشـج ٠ٜ٢پ ٚیا سد .دٞؿ
50 یٗٞه ٟٝشُ
٠تػ صا یٛاتتص ٝ
ىشت یٛاتص ٟداٞٛاخ -
اتٓآ ی ذٜ١ ،يی - شثیا ٝ ییاپٝسا -
یٗ یُذٛص ٖ١ ساًٜ سد یصاوله ذًٜٜ
،
ٟاس )ج
ٟداج یعاثتسا یا١ ٠وغٜٗ صاُ ٝ تلٛ ٠ٓٞٓ طٞغخ ٝ مشت یٝشیٛ ّاوتٛا طٞغخ ،یٔیس ٝ یا
ٟسٝد صا داحتا یٗ ٙلااد ٚیا صا ،ًٜٙٞات یٝسٞؿ دسزُ
،
ٖ١ شِیذٌی ات تیحیؼٗ ٝ ٕلاػا ٚید ٝش٘ٔه ٝد صاوله سد )د ساٞج
تؼ١ اس تٝالتٗ ٝش٘ٔه ٝد ٝ ذٜ
ت ٠ یٗ دٞجٝ
ذٛسٝآ
،
ٟساه ٙایٗ ّالتا ٠ؤح )ٟ
ایػآ ٝ اپٝسا یا١ .تػا
صا ،سضتخ یاتیسد ٠تت مشؿ ت٘ػ صا ٠وغٜٗ ٚیا
تؿد ٠ت ّا٘ؿ ت٘ػ صا ،ٟایػ یایسد ٠ت بشؿ ت٘ػ ٠تت بٞتٜج ت٘ػ صا ٝ ٠یػٝس بٜٞج یا١
ْلتٗ ٠یًشت ٝ ٙاشیا سٞـً ٝد تػا
وغٜٗ ٚیا ،ةیتشت ٚیذت . ٖ١ ٠
شظٛ صا یٓا٘ؿ - ٖت١ ٝ یتٜٞج
شظٛ صا یهشؿ - یٗ ذٛٞیپ شِیذٌی ٠ت اس ایػآ ٝ اپٝسا ٟساه ٝد ،یتشؿ ییاتیكاشـج تیؼهٞٗ ٚیا .ذ١د
تسذته یاشت خیسات ّٞع سد ٟساٞ٘١ صاوله ٠وغٜٗ ٠ً ٟذؿ ةثػ تتی٘١ا اتت سایتؼت ٍسضتت یات١
ذؿات ،یذ٘حٗ شیٗ(
1386 ف ، 27 ).
ًٜٙٞات صاتشید صا ،صاوله ٠وغٜٗ )ٝ
ٙذ٘ت یهلات ْحٗ
تػا ٟدٞت قٔتخٗ یا١ .
ٙذ٘ت ٝ ٍسضتت یا١
سٞتضح ٠توغٜٗ ٚتیا فاشتعا سد ییاتپٝسا ٝ عٝس ،یٛات٘مػ ،ٚیتچ ،ٙاتٛٞی ،ٙاشیا ذٜٛا٘١ ،ٚ٢ً
٠تؿاد .ذٛا
نبجیبثسرآ یسًُمج ي ناشیا طثايس سد ییاشگمَ یبَشتسث ٠ت یٗ شظٛ
یٗ ٠ً یٔٗاٞػ ٠ػٞ٘جٗ ،ذػس یسٞت٢٘ج ٝ ٙاشتیا ظتاٝس سد ٙاٞت
٠تت ٙاتجیاتسرآ ٙاٞتٜػ
تكشك ٠ت دشً یكشؼٗ دٞجٞٗ یا١ ٚیا
:تػا حشؿ
)فلا کشتشم تَزم ي هید صا یسادسًخشث
ٕدشٗ ىشتـٗ ٚید ٕلاػا یسٞ٢٘ج
ٝ یٜٞؼٗ ٠ٜیٗص ىشتـٗ ٚید ٚتؿاد .تػا ٙاشیا ٝ ٙاجیاتسرآ
یِٜ١شك یثػاٜٗ
یتٗ داتجیا سٞـً ٝد ٕدشٗ ظتاٝس یٌیدضٛ یاشت اس سد ة١زتٗ .ذتًٜ
یسٞت٢٘ج
آ
ٙشه سد ٙاجیاتسر یٗٞ٘ػ تایح یاشت یدا٘تٗ یا١
اتثیشوت ٖیذته ٙاسٝد صا .تػا ٟدٞت سٝآ ٕاضٓا
َٜج ٕا٘ت سد یػایػ یا١ذٜیاشك ٝ تاحلاكا ،ا١
یسٞ٢٘ج ٙاجیاتسرآ
شیص عٞهٝ ٠ت ة١زٗ یاٞٓ
تػا ٠تػٞیپ
Valiyer, 2005(
. )
یُظیٝ ٚیا یٗ مذك ضیٛ ٙاشیا دسٞٗ سد
٠ت .ذًٜ
یٌٔؿ یسایؼت ٠ً
ت صا
ّٞح یا١ تتٗ خیسات ّٞع سد ٖ١ ٙاشیا یػا٘تجا ٝ یػایػ أ
ٟصٞتٗآ صا شث یٗلاتػا یات١
ٟدٞتت
.تػا غیـت ، ٠ت سٞـً ٝد ٕدشٗ یٔكا ة١زٗ
یٗ سا٘ؿ ،ٙاشتیا صا ذؼت .دٝس یسٞت٢٘ج
ٙاتجیاتسرآ
تتػا ٟداد یاتج دٞخ سد اس ٠ؼیؿ ٚیشتـیت ذتٛٞیپ یٔتكا شتلٜػ ،ة١زتٗ غتهاٝسد
یسٞت٢٘ج
تػا ٙاشیا ات ٙاجیاتسرآ ت(
،یٓذِی 1377 ف ، . 162 ).
)ة کاشتشا یبَ
یگىَشف ي یخیسبت
ٝ ٙاشیا یسٞ٢٘ج ٙاجیاتسرآ
٠ٜیـیپ ٚتیا صا ٝ ذٛساد ٠ٓاػ ساض١ دٝذح ىشتـٗ یخیسات اشتیٗ ٝس
ىشتـٗ یخیسات ساد
ذٛ
. دٞجٝ
شػاؿ
ٙا ٛ ٙٞتچ یٛاتُسضت ٝ تظ
یٗا ٝ یٛاٝشیتؿ یٛاتهاخ ،یٞتجُٜ
ٝ یٛاٞجخٛ ٝ یٛاشٌٜٓ ٙٞچ یٛا٘ٔؼٗ ٙاذٜ٘ـیذٛا یتٌ٘حٗ ْتیلاد دٞتخ شِید ٠ٛٞ٘ٛ ا١ذك
شتت
یتؿاپٝشك ٝ ٙاتجیاتسرآ یسٞت٢٘ج ّلاوتػا صا ذؼت .تػا تٔٗ ٝد ىشتـٗ یخیسات ٠وتاػ دٞجٝ
،باتتً ساتـتٛا .تتكای ؽشتتؼُ یسٞت٢٘ج ٚتیا ٝ ٙاشتیا ٙاتیٗ یِٜ١شك طاثتسا یٝسٞؿ داحتا ٝ ا١ساٜی٘ػ یساضُشت ؾیا٘١
ت ،یِٜ١شك یا١ أ
یتؿصٞٗآ ضتًاشٗ غیػ -
صا یتِٜ١شك داتؼتا ٠تٔ٘ج
،یشیٗا(تػا ٟدٞت یِٜ١شك ٟصٞح سد فشع ٝد ظتاٝس 1386
ف ، . 256 ) ٙاتص ْٗاػ ٠ٌٜیا ٚ٘ض .
ٙاتػا سد ٙاشیا ٕدشٗ صا یـخت ٠ً یًشت ٙآ ٠تت طاتوٛ شیاتػ ٝ یسٞت٢٘ج ٚتیا اتت ساٞتج٘١ یا١
یٗ تثحك ذًٜٜ
، ذٛٞیپ صا شِید یٌی .تػا تٔٗ ٝد یِٜ١شك ٖ٢ٗ یا١
)ج دًجي تیفشظ کمَ یاشث تسبىم یسب
کیتیلپًئط یکیدضو ي یدبصتقا یبَ
تیكشظ ی٘٢ٗ یا١شیـتٗ صا یٌی یٛاُسصات ٝ یدالتها یساٌ٘١ یاشت دٞجٞٗ یا١ ؾتوٛ ٠ً تػا
ٟذٛصاػ ٝ تثمٗ
اد ٙاتجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا ٙایٗ ظتاٝس ٠ؼػٞت سد یا دس
. دٞجٝاتت یٛاٗاتؼتاٛ
ّاػ سد ٠ً یدالتها یا١
1992 - 1993 ٠ت داحتا صا ّلاوتػا ٠غػاٝ
ؽاتت ٟشته ٠تـهاٜٗ ٝ یٝسٞتؿ
٠ت دالتها ،ذٗآ دٞجٝ
یسٞت٢٘ج ٝ ٙاتتؼٜٗسا ٠تٔ٘ج صا دٞتخ ٙاِیاتؼ٘١ ٠تت تثتؼٛ ٙاتجیاتسرآ
تتتٓٝد صا یتتخشت ٝ ٙاتتتؼجشُ
تتتؿاد ساشتته یشتتت٢ت ظیاشتتؿ سد یضتتًشٗ یایتتػآ یاتت١
.
www.monagaba.com(
ّاػ سد ذٛٝس ٚیا)
٠ت ضیٛ ذؼت یا١ یػسشت .تؿاد ٠ٗادا یػٞؼحٗ ٌْؿ
ّاػ سد ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا یدالتها ظتاٝس یساٗآ ٙاضتیٗ ذتؿس صا یًاتح شتیخا یات١
دٞجٝ ٝ ییایكاشـج یٌیدضٛ .تػا ٟدٞت سٞـً ٝد یدالتها ظتاٝس
ٟاس ٠ؼتػٞت یاشتت ةػاٜٗ یا١
ا١ ٠ٓداثٗ
ٖ٢ٗ ٠ٔ٘ج صا .تػا ٟدٞت ْٗاٞػ ٚیشت
٠تتتٛٞ٘ٛ یاشتتتت
ّاتتتػ سد 1388
تتتك ٠تتتت ٙاتتتجیاتسرآ یسٞتتت٢٘ج ٠تتتت ٙاشتتتیا ْتتتً تاسدا
ؽصسا 373،791،360 ّاػ سد ٝ سلاد
1389 ؽصسا ٠تت 375،464،011
سلاد ّاتػ سد ٝ 1390
٠تت
ؽصسا 464.410.160 سلاد
.تػا ٟدٞت ٖ٢تػ ّاتػ ٚیت٘١ سد
ٙاشتیا تادساٝ ْتً صا یسٞت٢٘ج صا
ّاتتتػ سد ٙاتتتجیاتسرآ 1388
ؽصسا ٠تتتت 171،657،505
ّاتتتػ سد ٝ سلاد 1389
ؽصسا ٠تتتت
111،502،185 ّاػ سد ٝ سلاد
1390 ؽصسا ٠ت 37494286.97 سلاد
.تػا ٟدٞت ٠تت
یتًٔ تسٞتك
یٗلاػا یسٞ٢٘ج یدالتها ظتاٝس ٙاشیا ٝ تػا ٠تؿاد ةیـٛ ٝ صاشك ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا
یٗ یدالتها ٠ٜیٗص سد ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج شت ذٛاٞت
شیثأت ذؿات ٠تؿاد
www.irica.gov.ir( .)
ٍىیمص نبجیبثسرآ یسًُمج ي ناشیا طثايس سد ییاشگاي یبَ
ةیـٛ ٝ صاشك ات سٞـً ٝد ظتاٝس غغوٗ سد ٝ ٟدٞت ٟاش٘١ ٠١د ٝد ٠ت يیدضٛ ّٞع سد یدذؼتٗ یا١
.دساذتٛ ساشته یذػاؼٗ ظیاشؿ سد ضیٛ یًٜٛٞ
٠تٛٞ٘ٛ یاشتت ٠تچٛاٜچ ٖت١
یسٞت٢٘ج ٕدشتٗ یٛاتتص
ت ات ٙاجیاتسرآ ٠ت ٙاشیا ٕدشٗ صا یـخ
ؾٜت یخشت ْیٓد ا١
ی ٝ اتٌیشٗآ یتلٜٗ ؾوٛ ،سٞـً ٝد ٙایٗ
اشػا ی
ٙایشج تیٓاؼك ضیٛ ٝ ْی ٠ت ،ٙاشیا سد ةٔع ٠یضجت یا١
ٝد ظتتاٝس سد تتثمٗ یسازتُشثا یاج
تػا ٟدشً الیا یلٜٗ ؾوٛ ،سٞـً
،ییلاًٞ(
1389 ف ، . 87 ).
)فلا سضخ یبیسد یقًقح میطس
ٝ سضخ یایسد ٖیؼوت ٠ٔلؼٗ
ٙآ یهٞوح ٖیطس ٚییؼت صا
ٖت٢ٗ
ٜػ ٚیشتت ا ت شتك أ ٚیتیؼت سد سازتُشیث
ظتاٝس یٓٝ ،تػا یهٞوح ٠ٔلؼٗ يی سضخ یایسد یهٞوح ٖیطس عٞضٞٗ .تػا سٞـً ٝد شتظٛ صا
تأ یٗٞ٘ػ ساٌكا ٝ یٔٗ غكاٜٗ ٚیٗ
،سٞـً ٝد ٠ت
ٟظتیٝ
سد اس سٞتـً ّا٘تؿ صا یوعاتٜٗ ٠تً ٙاشتیا
شه
ٙ یا١ ا ٟداد تػد صا ٠تؿزُ
تػ اخ تیػاؼح یك
دساد . شتاٜت یهٞتوح ٖتیطس ٙاشتیا ٟاُذتید
یا١دادساشه ٠ت ٠جٞت ات ذیات سضخ 1921
ٝ 1940
ٝ دٞؿ ٚییؼت ٙاشیا عاـٗ ٖ٢ػ یا١سٞتـً شتُا
،ٙاشیا ٖ٢ػ ْهاذح ،ذٜؿات ٠تؿاد ایسد ٖیؼوت شت ساشكا یٔحاػ 20
ٝ یتتآ غتاتٜٗ حغػ سد ذكسد
ٟاُذید ْتاوٗ سد .دٞت ذ١اٞخ ایسد شتؼت ٚیٜچ٘١ یسٞ٢٘ج
آ
ٙاجیاتسر سٞتع ٠تت
تٝاتلتٗ ْتٗاً
یٗ سضخ حغػ ،سٞـً ٚیا ٟاُذید صا .تػا ٠ت ذٛاٞت
ىشتتـٗ یسادشتت ٟشت٢ت دسٞتٗ عاتـٗ تسٞك
اتیسد اٗا ،دشیُ ساشه یٔحاػ یا١سٞـً
ذتیات ٖیتؼوت ا١سٞتـً یٔحاتػ ظتخ ّٞتع عاتػا شتت
دٞؿ ،یػاثػ(
1388 ف ، . 12 .) ٠ت تًشح ٠ً تػا ٚیا ٠تٌٛ
یٜتثٗ یٜیتاٜیت ْح ٟاس يی یٞػ شتت
یؼهاٝ
ت یا١ تتػا ٌْتـٗ ٚتیا ْتح یاشتت یػاػا ْح ٟاس ا٢ٜت ،٠وغٜٗ دٞجٞٗ
. ًٜٙٞاتت ٙاشتیا
٠ت ٝ فلاتتخا ٚیشتتـیت ٙاتجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ات ىشتـٗ صشٗ صا یسادسٞخشت ٝ یٌیتیٔپٞئط ْیلاد ىشتـٗ ْكا صا اذتتا ٙاشیا .تػا ٠تؿاد سٞـً ٚیا ات سضخ یایسد یهٞوح ٖیطس دسٞٗ سد اس ؾٜت
ت عاـٗ ٝ ٖیتؼوت ْتكا شتت یٔحاػ یا١سٞـً شیاػ تلٓاخٗ صا غپ ٝ تیا٘ح سضخ یایسد ٙدٞ
ت ایسد ٚیا شتاشت أ
ذیً
شً
یاتیسد ٖیتؼوت ساتتػاٞخ ٙاتجیاتسرآ یسٞت٢٘ج ٠ً تػا یٓاحسد ٚیا .د
ؾتخت ٠ت )ٙآ یؼیثع غتاٜٗ ساًٜ سد شِیذ٘١ ات بآ یاضك ٝ حغػ ،شتؼت(سضخ تتحت یتٔٗ یات١
تتٓٝد ْٗاً تیً٘اح یات١
تتػا یٔحاتػ
Merzaliakov,1999,p.123(
. )
تت ٠ یشیُساتً
ٝد ٚتیا
صا سضخ یایسد یهٞوح ٖیطس ٠ت تثؼٛ قٓاخٗ ٟاُذید یٞػ
ٝ ٙاشیا یسٞ٢٘ج ٙاجیاتسرآ
ةثتػ
ٟاُذید ٝ غكاٜٗ یهلات دشتً ٖ١اشتك اس سضتخ ٟصٞتح سد ا٢ٛآ یا١
ٟ ْتٗاٞػ صا یتٌی ٠ٔلتؼٗ ٚتیا ٝ
تأ ػ سد ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا ظتاٝس تیلیً شت سازُشیث
ّا ،یشیٗا(تتػا ٟدٞتت شتیخا یات١
1386 ف ، . 265 .)
)ة غبث ٌشق ناشحث ٚیشتساذیاپ صا یٌی یا١ یشیُسد
داحتا
ٟشه ٞٛسُٞاٛ ٙاشحت ،یٝسٞؿ ؽاتت
تتػا ّاتػ سد . 1988
٠ً یٛاٗص دا٢ٛ
٠وغٜٗ ٚیا ٠ٜٜوٗ
، ٠ٗاٜؼغه ذٛاتػس ةیٞتلت ٠تت ٙاتتؼٜٗسا ٠تت ٚتتػٞیپ یاشت اس یا
غٜٗ ٚیا .تكشُ جٝا ؽات ٟشه ٠ـهاٜٗ
٠و شظٛ صا .دساد ساشه ٙاجیاتسرآ یا١صشٗ بٞچساچ سد یٛٞٛاه
اٗا شتـیت یٗ ْیٌـت یٜٗسا ٕٞه اس ٙآ ٙاًٜاػ
ّاػ سد .ذٜ١د تایح یٛایاپ یا١
داحتا ٚیا یٝسٞؿ
صا تؼٛاٞت ٠وغٜٗ
یسٞ٢٘ج تٛٞـخ تیا٢ٛسد ٝ دٞؿ اذج ٙاجیاتسرآ
٠تت ییات١ ٠تً ذتٗآ دٞتجٝ
.تؿازُ یاجشت ٟساٝآ ساض١ ا١ذك ٠ً یٛاٗص
ٝشك یٝسٞؿ داحتا یسازتُ ٙٞٛاته تتلی١ ،ذیتؿاپ
ٟشه ّاػ سد .تكشُ ْٗاً ّلاوتػا ٕلاػا ٠ت ٖی٘لت ؽات 1992
ٙاتیٗ ساتیػ ٕات٘ت َتٜج یسٞت٢٘ج
ّاتػ ات .تكشُ سد ٙاتؼٜٗسا ٝ ٙاجیاتسرآ 1993
٠تت يتیدضٛ ٙاتتؼٜٗسا یات١ٝشیٛ
20 صا ذتكسد
یضاسا یسٞ٢٘ج ك ٝ ٟدشً ّاـؿا اس ؽات ٟشه فاشعا سد ٙاجیاتسرآ
ٙٝشتیت ٠تت اس یسرآ ساض١ ا١ذ
سد ٠یػٝس یشِیجٛایٗ ات یؼت ؾتآ یساشهشت ٙاٗص ات تیؼضٝ ٚیا .ذٛدٞت ٟذٛاس 1994
اذتیپ ٠ٗادا
ساد ساشته ٙاتؼٜٗسا ّشتًٜ سد ٙآ فاشعا نعاٜٗ ٝ ؽات ٟشه ٠وغٜٗ شضاح ّاحسد .دشً
د
(Beehner,
2005)
غضٞٗ ٟساتسد.
ٚیا ّاثه سد ٙاشیا یشیُسد
تؿاد سا٢ظا ذیات صا یشیُٞتٔج یاشتت ٙاشتیا ٠ً
ٙا٘ٔؼٗ ٕدشٗ ساتـً ٝ یضیشٛٞخ یسٞ٢٘ج
ٕاذها ٠وغٜٗ سد غت ؾتآ یساشهشت ٝ ٙاجیاتسرآ یات١
شِیجٛایٗ
ا ٠ٛ
یضسا تیٗا٘ت ظلح شت ٝ دشً صاؿآ اذتتا صا اس یا یسٞ٢٘ج
ت ٙاتجیاتسرآ أ
ذتیً
دشتً
.
ٚیٓٝا تلُ
یا١ُٞٝ
ٝ ٙاتؼٜٗسا یسٞ٢٘ج ٟظیٝ ٙاُذٜیا٘ٛ یٝس سد ٝس سٞ٢٘ج
ی سد ٙاتجیاتسرآ
سد ؽات ٟشه دسٞٗ
1992 ذؿ ساضُشت ٙاش٢ت سد .
ٕاذها ٠ٔ٘ج صا یات١
٠توغٜٗ ٟاتُٝدسا داتجیا ٙاشتیا
سد ؽات ٟشه ٙاشحت ٙاُساٝآ ٙاٌػا یاشت ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج سد داتآ شتاك ّاتػ
1994 ٙاٌتػا ٝ
یٛاجیاتسرآ ٠تً دٞتت یٔتـی٘یا ٟاُٝدسا سد ا١
ت سد شت٘حا ّلات١ ٠ٔیتػٞ
ّاتػ 1993 شتت ذتؿ اتپ
Beehner, 2005(
.)
ٝ ٙاشیا ٚیت یساٌ٘١ داٜػا یسٞ٢٘ج
٠تٜیٗص سد ٙاتجیاتسرآ صا قتٔتخٗ یات١
٠ت ْوٛ ٝ ْ٘ح ٠ٔ٘ج ٙاشتیا ٚت١آ طٞتغخ ّاتلتا حشع ٟظیٝ
- یسٞت٢٘ج ٙاتجیاتسرآ
- ،٠یتػٝس
یصاػ ذػ ،مشت ،یطشٛا
ٝ اتت یتثمٗ ٟاُذید ذح ٠چ ات ٙاشیا ٠ً داد ٙاـٛ یًشُ٘ سٞٗا یسٞت٢٘ج
اد ٙاجیاتسرآ ضیٗآ ت٘ٓاؼٗ ٝ ٠ٛلاداػ ْح ٟذیا صا ٝ ٠تؿ
یشیُسد یٗ تیا٘ح ذًٜ
. ٠ٛاتػس ٠چشُا -
بشؿ یا١ یسٞ٢٘ج یاشُ
آ ٙاتتؼٜٗسا صا ٙاشتیا تتیا٘ح یػذتٗ غغوٗ ٚیا سد ٙاجیاتسر ذتٛدٞت
،یٞػٞٗ(
1391 ف ، . 25 ).
یٔػ ٕا٢ٓا ّاػ سد فا
2003 یتٔػ سذیح ؽسذپ ٠ً یغیاشؿ سد ٝ فا
٠ت ،دٞت یسا٘یت شتؼت سد ٙاٜٞػ
تاتتاختٛا سد ٝ ذتؿ بٞتلٜٗ ٙاتجیاتسرآ یسٞ٢٘ج شیصٝ تؼخٛ
یسٞ٢٘ج تػایس 15
شثتًا 2003 ٠ت س ٙاٜٞػ ی سذتیح تٞك ات .ذؿ باختٛا ٙاجیاتسرآ سٞ٢٘ج غی
یٔػ ٟذٛٝشپ فا 15
٠ٓاػ یشیُسد یٔػ ٕا٢ٓا ٠ت ؽات ٟشه ذتؿ سازُاٝ فا
. سد ٠تً یساذتید صا غتپ
ّاػ 2004 یٔػ ٕا٢ٓا پ سد ٙایساچًٞ تشتاس ٝ فا ٍاشتپ ذتٛٝس ٕاٛ ٠ت یذیذج ذٛٝس ذٜتؿاد ٍاش
یداصآ ٠ٔلؼٗ ٠ت ٠ً ذؿ عٝشؿ ؽات ٟشه ٠ـهاٜٗ سد سا٘ؿ
یا١ش٢تؿ صا ی یسٞت٢٘ج
سد ٙاتجیاتسرآ
غغوٗ ٚیا سد .تؿاد یشتـیت ٠جٞت ؽات ٟشه صا جساخ ظتاٝس
٠تـهاٜٗ سد شیُسد سٞـً ٝد ات ٙاشیا
٠ت ٠ت .تكای یدٞؼك شیػ ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٟظیٝ
یٌٔؿ ٠ً
ّاػ سد 2004 ذیػ ی٘تاتخ ذ٘حٗ
ّاػ سد .دشً ساذید ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج صا ٙاشیا تهٝ یسٞ٢٘ج غیئس 2005
یتٔػ ٕا٢ٓا ضیٛ
فا
ساذید ٙاشیا صا شً
اتضٗا ٠ت سٞـً ٝد ٙایٗ یساٌ٘١ ذٜػ تؼیت دٝذح ا١ساذید ٚیا عٞ٘جٗ سد .د
.ذیػس )ج یلم ٍلئسم اشگ
،بَ
شیاشگ کیشحت
ٍوبجلط ییاذج یبَ
تسبیس ي یگىَشف یبَ
- یجَزم
ظتاٝس سد اص ؾٓاچ ْٗاٞػ صا یٌی ىشتحت ٙاتجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا
یات١ ٝ شتكاٜػ یتخشت
ؾیاشُ ٠ت ٙدص ٚٗاد ٟساتسد ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ْخاد سد ْٗاٞػ ٚتیا .تػا ٠ٛاثٔع ییاذج یا١
٠ت ٠ٔلؼٗ
ٌْؿ تتلٓاخٗ ٠ت ٙاشیا ٙاجیاتسرآ ٙاذٛٝش٢ؿ يیشحت یاشت ؽلات بٞچساچ سد فاخ
ت یتٗ تسٞتك ًٞات ٠ت یٌیدضٛ ٝ یضًشٗ تٌٗٞح ا .تتكشُ
سد ذتحاٝ ٙاتجیاتسرآ ٠ٔلتؼٗ حشتع
ّاػ یٗ حشغٗ یٝسٞؿ داحتا تایح یا١ ٠ت عٞضٞٗ ٚیا اٗا ،ذؿ
یسٞت٢٘ج ّلاوتػا صا غپ ٟظیٝ
٠١د ْیاٝا سد .دشً اذیپ یشتـیت یشیِیپ ٠ٜیٗص ٙاجیاتسرآ 1990
س َتیت یتچٔیا ْتضلٓاٞتا تی
غی
سٞ٢٘ج
ٚیـیپ یسٞ٢٘ج رآ
داحتا صا اساٌؿآ ٙاجیاتس یسٞ٢٘ج
ٙاتتػا اتت ٙاتجیاتسرآ یسرآ یات١
.دشً تیا٘ح ٙاشیا ّا٘ؿ
) Vatanka,2003
ّاػ سد)
1998 ٠ت ذحاٝ ٙاجیاتسرآ ٠یداحتا ضیٛ
٠ٔیتػٝ
ت َیت یچٔیا أ
طٞتتشٗ نیاوح ؽلاتا ٟٝشُ ٚیا یٔكا فذ١ عشپؼًا ٠ٗاٛصٝس ٠تؿٞٛ ٠ت .ذؿ غیػ
یٛاؼٛا ٝ یٔٗ مٞوح ٠ت 34
رآ ٙٞیٔیٗ
ات٢ٛآ یداصآ ٝ یٛات٢ج غٗاتجٗ ٠تت ٙاشتیا ًٚاػ یس ا
تتػ
،یشیٗا(
1386 ف ، . 269 ).
سٞت٢٘ج غیئس فا یٔػ سذیح ٙذیػس تسذه ٠ت صا غپ ٠تثٓا ٚیتـیپ
یسٞ٢٘ج
ٙاجیاتسرآ
، اس ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا ٙاجیاتسرآ تذحٝ عٞضٞٗ سات ٚیذٜچ یٝ
ٟٝشُ ٝ باضحا یضؼت فشع صا ٟذیا ٚیا ّاح ٚیا ات .دشً دس ٠ت ٝ ا١
ٟظیٝ
٠ٛاتػس یات١ یسٞت٢٘ج
ت دسٞٗ ٙاجیاتسرآ أ
ٕاوٗ .تكشُ ساشه ساشٌت ٝ ذیً
یا١ حشتع اتت یذتج یدسٞتخشت ات٢ٜت ٠ٛ یسرآ
ذًٜٜ
ٙاُ
ماشتػا ٠ت خػاپ سد ٠ٌٔت ذٜتؿاذٛ ٟذیا ٚیا یا١
٠ٛا٢ت اس ٙایت یداصآ ،ٙاشیا حشع یاشت یا
ا١اػدا ٚیا یٗ
ذٜتؼٛاد ٠ٛاػس ّاؼك تیا٘ح . دص ٚٗاد صا یا
یسرآ مٞوح ثحت ٠ت ٙ صا ٙاشتیا سد ا١
ىشتحت ٠تٔ٘ج صا ْوتتؼٗ یسرآ عساذٗ صا یسادسٞخشت نح عٞضٞٗ ٠ٔ٘ج ییات١
سد ٠تً تتػا
ّاػ ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج سد ٠تؿزُ یا١ ا١سات
(تػا ٟذؿ ٕاجٛا
Brown, 2002, p. 68
) . ٙٝضتكا
،ٚیا شت ٠چٛآ ٕا٢ٓا یٔػ
ّاػ ّٞع سد فا اجٛا غیـت ٝ ٕلاػا ٠یٔػ ٠تؿزُ یا١
ذٜٔت تػش٢ك ٟداد ٕ
ییلاات یٗلاػا یسٞ٢٘ج ات ییاشُاٝ ٠ؼػٞت شت یِ٘١ ٠ً تػا
ٖ٢ٗ صا .تػا ٟدٞت شثإٗ ٙاشیا ٚیشت
٠ٗاٛشت ٚیا یٗ ا١
:دشً ٟساؿا دساٞٗ ٚیا ٠ت ٙاٞت
1 . ی٘ػس ٕلاػا
ٟاِـٛاد ٝ عساذٗ سد باجح تیػٜٞ٘ٗ
یؼیٔپ ٠ٔتاوٗ ٝ ا١ -
٠ً یٛاؼً ات یتیٜٗا
یٗلاػا ؾؿٞپ ذٜؿات ٠تؿاد
داشكا دٝسٝ صا یشیُٞٔج ٝ باجح ات
ٟاِـٛاد ٠ت
ٝ ا١ سادا
ٟ یا١
ٝ یتٓٝد یشیُساً ٠ت آ ٠یٔػ تیدٝذحٗ
،ا٢ٛ
2 . تٌٗٞح ٠ت ْیا٘تٗ ٙایدٞ٢ی ْٗاً یداصآ
« یٔػ ٕا٢ٓا فا
» ٠ت ،یٜید یا١دا٘ٛ ات ٟصساثٗ تٔػ
یٗلاػا تیٓاؼك عاٞٛا سد ٝ ٠تؿاد تػشػ ٟساٞ٘١ یث١زٗ ٝ صآ یِٜ١شك ٝ یدالتها یا١
ذٜتؼ١ دا
،
3 . یٛاغیؿ تایآ ٚ١ٞٗ باتً ساـتٛا ٠ت
٠یشـٛ سد یهسٝاپ تسٞك
«
ّاٌیٛٞی » ٝ ًٞات جاچ
ضؼت یتح ٝ ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج یٜید سٞٗا یتٓٝد ٠تیً٘ تٌٞػ ی
تیا٘ح یٜٞؼٗ ٝ یداٗ یا١
تٓٝد ظػٞت ٠یشـٛ ٚیا صا
،
4 . ٟذٜؼیٞٛ صا تیا٘ح
ٚی١ٞت
ٟذًٜٜ
شثٗایپ ٠ت )ف(
ٖ٢یٔػ ٚیٗٞلؼٗ ٠٘ئا ٝ
،ٕلاؼٓا نیكاس یٜؼی
یٗ ٙاجیاتسرآ یذؿس ٙا٘ٔػ اس دٞخ ٠ً یوت ذیٗاٛ
،
5 . ٠یٛایت ساـتٛا ٙٞچ٘١ ٕلاػا ٚید ٠یٔػ یتٓٝد ؾیٔثت
ٚی١ٞت یا ّاػ صاؿآ یا١صٝس سد ٠ً ضیٗآ
2012 ٕدشٗ ٠ت سٝص ٠ت ٕلاػا ٚید ٠ً دٞت یػذٗ ٠یٛایت ٚیا .ذؿ شـتٜٗ ٙاجیاتسرآ تاػٞثغٗ سد
ذؿ ٟذٛلاٞثه ٚیٗصشػ ٚیا ٠ت ٠ً ٠یٛایت ٚیا .تػا ٟ
ٕاٛ
54 یسٞ٢٘ج ٙاساِٛ ٠ٗاٛصٝس ٝ ٟذٜؼیٞٛ
ٟذًٜٜ ٠یجٞت ْكا سد ،ذؿ سداك ٙاجیاتسرآ یشظٛ
ٕاذها یا١ ذض یٔػ تٓٝد یٜید دٞت فا
(www.farsnews.com)
.
)د
ًکبث کیدضو طثايس -
ًیيآ لت
اشػا ٖیطس ،یٝسٞؿ داحتا یؿاپٝشك صا غپ ی
یسٞت٢٘ج تػشتػ ات ْی یات١
ٞتٛ
وتتػا یایتػآ ّلا
٠ت اس صاوله ٝ یضًشٗ
ت ٝ ا١سٞـً ٚیا ات يیتا٘ٔپید ظتاٝس یساشهشت ٠ت ٝ تخاٜؿ تی٘ػس أ
غیتػ
سد ٠ٛاختسالػ شتـیت
یسٞ٢٘ج ٚیا غهاٝسد .دشً ٕاذها ا١
صا فذ١
ٖ٢ٗ یا١ ٠تت ٠جٞت صا ٖیطس ٚیا
ٗ ا١سٞـً ٚیا یٗلاػا یسٞ٢٘ج شثإٗ سٞضح ات ٠ٔتاو
ٙاشیا یتشػ یا١سٞـً ٝ تٛا صا جٝشخ ،
یاٝض
،يیتیٔپٞئط ا١سٞتـً ٚتیا سد ٠ثٛاج ٠٘١ رٞلٛ ؾیاضكا
تتیؼهٞٗ صا ٟدالتتػا ، تتكشك ٝ ات١
یات١
یسٞ٢٘ج ٚیا یدالتها ا١
ٚیت ٠٢جٝ ةؼً ٝ ْتت فشتع صا ظتاٝس ؽشتؼُ ٠ت ْیا٘ت .دٞت یٔٔ٘ٓا
یسٞ٢٘ج ٚیا ّاثوتػا ات ٞیٝآ ذؿ ٠جاٞٗ ا١
. یسازتُ ٠یاٗشػ اشیص تتشجت ٝ یطٞتٌٜٓٞت ،ات١
٠ یات١
یدالتها یٗ ٖیطس ٚیا .ذؿات ذیلٗ سایؼت ا١سٞـً ٚیا یدالتها ٠ؼػٞت ٝ ذؿس ذٛٝس سد تؼٛاٞت
ٙایٗ سد
،٠وغٜٗ یا١سٞـً
ٟظتیٝ تی٘١ا ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ات ظتاٝس اشتػا ٖتیطس یاشتت یا
ی ْی
.دساد
ٝد ش١ اشیص
، ٠ت اس ٙاشیا یٗ یكشؼٗ دٞخ ذیذ٢ت ٙاٜٞػ
،یدٞتٓٞٗ ٝ یٞػٞٗ(ذًٜٜ
1391 ف ، .
28 ).
ؽلات
ٞ٢٘ج یٗلاػا یس ت یاشت ٙاشیا
أ سد ٠ؼیؿ تیشمًا شت یسازُشیث یسٞ٢٘ج
ٝ ٙاجیاتسرآ
یٗلاػا ٕاٌحا یاشجا سد ٙایدٞ٢ی تیٔها سٞضح ،سٞـً ٚیا سد
یسٞ٢٘ج یساٞتج٘١ ،ٙاجیاتسرآ
صاُ ٝ تلٛ یٜؿ غتاٜٗ ٚیٜچ٘١ ٝ ٙاشیا ات سٞـً ٚیا یسٞ٢٘ج
،ٙاجیاتسرآ ةثػ
٠تً تتػا ٟذؿ
اشػا ٖیطس ی
ٟظیٝ ٠جٞت ْی ت یا
اشػا.ذؿات ٠تؿاد ة١زٗ ٠ؼیؿ سٞـً ٚیا ٠ ی
٠ت غعاه یؼضٞٗ ْی غتلٛ
یسٞ٢٘ج
ٞٛسُٞاٛ ٙاشحت سد ٙاجیاتسرآ -
ؽات ٟشه تكشُ ساً ٠ت ٝ
شتاتٜت اشتػا غتاتٜٗ یتخشت ی
ٝ ْی
یٗاظٛ تاضی٢جت ٝ تاحیٔؼت ٝد ش١ ٠یًشت ٙاجیاتسرآ یاشت
ٟدشتً ّاػسا ،یذت٘حا(ذٛا
1387 ف ، .
72 ).
ٞػ شِید صا
، ٠تشجت ٝ یطٌٜٞٓٞت اشػا یدالتها ٝ یػایػ
ی صا یٗاظٛ تیا٘ح ،ْی یسٞت٢٘ج
سد اتٌیشٗآ تیا٘ح صا یسادسٞخشت ضیٛ ٝ ٙاشیا ٝ ٙاتؼٜٗسا ةٛاج صا ذیذ٢ت تسٞك سد ٙاجیاتسرآ
ْٗاؼت ٚیا ٠جیتٛ
ا١ یاشت یسٞ٢٘ج
ٟظیٝ تی٘١ا ٙاجیاتسرآ غهاٝسد .دساد یا
یسٞ٢٘ج ٙاجیاتسرآ
ًٞات ثٔمٗ
-
ٞیٝآ ْت - شتاشت سد اس اساٌٛآ
ٌٞؼٗ ثٔمٗ
-
ٙاٝشیا - ٠تتؼٛاٞت ٝ ٟدشتً داتجیا ٙاشت٢ت
،یٌتاچ(ذتًٜ داتجیا یتٞتٜج صاتوله ٠توغٜٗ سد اس یتٞخ ٠ٛصاٞٗ تػا 1388
ف ، 81 .) . شتِید صا
٠ٗاٛشت یا١ یاشػا
ْی سد یسٞ٢٘ج یٗلاتػا ٙذ٘ت ش١اظٗ ات ٟصساثٗ ٙاجیاتسرآ
صا یتیادص تتػاذه ٝ
ّاػ سد ٠ً تػا ٙاٛا٘ٔؼٗ تاػذوٗ ٝ ٕلاػا ٖیشح یا١
تتٓٝد یت١اش٘١ ٝ یساتٌ٘١ اتت شتیخا
ساتـتٛا ،ذجاتؼٗ یتخشت یتٔیغؼت ٝ ةتیشخت .تتػا ٟذتؿ ّاتثٛد یشتتـیت تذتؿ ات ٙاجیاتسرآ
ؾخت ٠تت ٚی١ٞتت ٝ عساذتٗ سد باتجح تیاػس تیػٜٞ٘ٗ ،یٛاغیؿ تایآ ٚ١ٞٗ باتً صا ییا١
٠ٛٞ٘ٛ ا٘ٓآ ٝ ّاٌیٛٞی ،تؼٜك :ذٜٛاٗ تایشـٛ یخشت سد ٕلاػا شثٗایپ عذوٗ تحاػ صا ییا١
حشع
ٛاج ٠٘١ تیا٘ح ات ٠ً تػا ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج سد ٕلاػا ةیشخت ٠ث
ْییاشػا .تػا ٟدٞت ٟاش٘١
اشػا ی تػایػ ٚیٜچ صا ْی ییا١
فذ١ یا١ ی٘٢ٗ
یٗ ّاثٛد اس یاشتت ذػاتؼٗ ٠تٜیٗص داتجیا ٠تً ذًٜ
تػایػ یاشجا
،یٛاشیا ذض یا١ ذتض یاتضك ات ٙا٢ٜپ ٠ٔتاوٗ
یا١سٞتـً شتت ًٖاتح یتتؼیٛٞی٢ك
یٗلاػا ج ٝ
ٟصٞٗآ نی٘ؼت صا یشیُٞٔ
یٗلاػا یا١
ٖ٢ٗ صا ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٕدشٗ ٚیت سد ٚیشتت
،یُٔ(تػا ا٢ٛآ 1389
ف ، . 63 ّاػ سد ىاسات دٞ٢یا .) 2000
٠وغٜٗ ٠ت شلػ سد
، ساشوتتػا ساتػاٞخ
ٝ ٙاشیا صشٗ ٠یؿاح سد دٜٞؿ ٟاِیاپ یسٞ٢٘ج
ّاتػ سد ٝ ذتؿ ٙاتجیاتسرآ 2003
ٟاتِیاپ ٚیتٗٝد
اشػا یتاػلاعا ی
سد ْی یتٜٞج ٠وغٜٗ
سٞـً ٚیا
ٟاِتػد ةلٛ ات یسٝآ غ٘ج فذ١ ات ٝ دٜٞؿ یا١
ت ٙاشیا صا ساثخا أ
.ذؿ غیػ ٙٝضكا
اشػا ٚیا شت ی
تتیٓاؼك ٠یًٔ ٚتؿاد شظٛ شیص ات ْی سد ٙاشتیا یات١
یٗاتظٛ یٓات٘تحا ْتتاوت سد ٠توغٜٗ یات١صشٗ صا ٟدالتػا ٝ صاوله ٠وغٜٗ ات ٙآ یا١صشٗ یٌیدضٛ
اتت
ایػ یصات یاضك ،ٙاشیا یتٞتت ٝ یٞتػٞٗ(تػا ٟدشً دٝذحٗ اس ٙاشیا یجساخ تػ
، 1391 ف ، .
72 ).
ت أ بث نبجیبثسرآ یسًُمج طثايس شیث ناشگیصبث
ٍقطىم اشف ي یا
ٍقطىم شث یا طثايس یسًوُمج بث
یملاسا ناشیا
طٞوػ داحتا ٠ت ٙاشیا یٓا٘ؿ یا١صشٗ سد یتلاٌـٗ ذؿ ةثػ یٝسٞؿ ٚتیا سد ،ذیآ دٞجٝ
،ٙاتٗص
صا ْثه ٠ً ٙاشیا یؿاپٝشك
داحتا دٞت ٠جاٞٗ ٠چساپٌی سٞـً يی ات ا٢ٜت یٝسٞؿ
، یؿاپٝشك صا غپ
تیٗٞه ات دٞخ یٓا٘ؿ یا١صشٗ سد یدذؼتٗ ٕاٞها ٝ ا١
ٝشتٝس سد ذٜچش١ اس یتلاٌـٗ شٗا ٚیا .ذؿ
٠ت تذٗ ٟاتًٞ
یسٞت٢٘ج ْیٌتـت .ذٜتؼ١ اجشتاپ ٙاٜچ٘١ تلاٌـٗ ٚیا صا یخشت ٠ً دسٝآ دٞجٝ
ا دٝس ّا٘ؿ سد ٙاجیاتسرآ یتٌٗٞح ات عس
یٔٗ
اشُ
ٝ یٜید شیؿ ٙاشتیا یاشتت ْئاتؼٗ ٚیا صا یٌی
یٗ حیجشت ٙاشیا عٞ٘جٗ سد .تػا ٟدٞت ساً شػ ٙاجیاتسرآ سد ٠یػٝس ٠ت ْیا٘تٗ یتٌٗٞح ٠ً ذ١د
اٞخ ٙاشتیا .ذتؿات يتیدضٛ اتٌیشٗآ اتی ٠تیًشت ٠ت سٞـً ٚیا تٌٗٞح ٠ٌٛآ ات ذیآ ساتتػ
ّلاوتتػا
د یٞػ صا ٝ تػا ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٙاشتِٛ بشتؿ ٠ت ٙذؿ ٠تؼتاٝ ٝ ٙآ ٚتكشُ تسذه صا شِی
ٚیا صا .تػا ٙاشیا ،ٝس
ؽلات یٗ
ذًٜ
یسٞت٢٘ج اتت ٠تت ٙاتجیاتسرآ
٠تت اس دٞتخ یِتتؼتاٝ یػٞتٛ
،یسذیح(ذًٜ ظلح ٠وغٜٗ یا١سٞـً
1382 ، .ف 126 ) . یؿاپٝشك ات ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج داتحتا
ٝ یٝسٞؿ
ٙدسٝآ تػد ٠ت ّلاوتػا
ٟساتٝد ّاػ سد 1991 ٠تت ذتیذ٢ت ْتیٓد یا١
ٟٞوٓاتت صا ٠تً یا
یٗ عاؼحا ٙاتؼٜٗسا ٝ ٙاشیا ،٠یػٝس فشع یتٌیدضٛ تت٢ج سد اس دٞتخ یجساتخ تتػایػ دشً
اشػا ٖیطس ٝ ٠یًشت ،ٟذحتٗ تلاایا ،ییاپٝسا یا١سٞـً ٠ت شتـیت ی
یاشتت تتویوح سد ٝ داد ساشه ْی
اشك ظتاٝس ٠ت دٞخ تیٜٗا ٚی٘ضت ٠وغٜٗ
ٌ٘١ اتػاس ٚی٘١ سد .دسٝآ یٝس یا اتٌیشٗآ ٝ ٞتاٛ ات یسا
تكشُ ساشه ًٞات ساً سٞتػد سد .
٠ت یٌٔؿ
ٕاوٗ ٠ً
یا١ ْتیا٘ت صا اساٌتؿآ سٞتـً ٚتیا یسٞت٢٘ج
ٟاِیاپ یٛاتضیٗ ٝ ٞتاٛ سد تیٞضػ یاشت ٙاجیاتسرآ یٗاظٛ یا١
ىاتخ سد ٙاٗصاػ ٚیا سٞتـً ٚتیا
یٗ ٚخػ ْیاٝا سد .ذٜتلُ
ّاػ 1997 ی٘ػس یساذید ٞتاٛ ًْ شیتد صا
یسٞ٢٘ج تسرآ
تؿاد ٙاجیا
س ات ٝ ی ٠ثتس یٓاػ ٙاساذ٘تػایػ ٝ سٞ٢٘ج غی سٞـً ٚیا
یٗ اس داذیٝس ٚیا .دشً ساذید صاتؿآ ٙاٞت
ات ٞتاٛ ظتاٝس یسٞ٢٘ج
ّاتػ سد ٞتاٛ ًْ شیتد ٚیٜچ٘١ .تؼٛاد ٙاجیاتسرآ یات١
1998 ، 2000 ،
2001 ٝ 2001 صا یسٞ٢٘ج ،ٙایذ٘حاشیٗا(دشً ذیدصات ٙاجیاتسرآ
1382 ف ، . 121 ظتتاٝس .) ٞتاتٛ
ٝ یسٞ٢٘ج تٔ٘ح صا غتپ ٙاتجیاتسرآ
یات١ ٠ یتتؼیسٝشت 11
ٝ دات٢ٛ ؽشتتؼُ ٠تت ٝس شثٗاتپتػ
یساٌ٘١ یٗاظٛ یا١ .ذتؿ یتایٔ٘ػ ْحاشٗ دساٝ فشع ٝد
ٙداتتػشك یٗاتظٛ یات١ٝشیٛ
یسٞت٢٘ج
یٗاظٛ یا١سٞٛاٗ یساضُشت ،ٙاتؼٛاـكا ٠ت ٙاجیاتسرآ دا٢ٜتـیپ ،سضتخ یاتیسد سد اتٌیشٗآ ات ىشتـٗ
شت ٞتاٛ ٠ت ًٞات ت یا
أ یٗاظٛ ٟاِیاپ غیػ ىاخ سد
سٞـً ٚیا ییاٌیشٗآ یا١ٝشیٛ صا یـخت ساشوتػا ،
يً٘ ٝ ٙاجیاتسرآ ىاخ سد تخاتػشیص یصاتػصات تت٢ج سد ًٞاتت ٠تت ٚتِٜؿاٝ یٓاٗ یا١
یات١
یٗاظٛ
، یساٌ٘١ ٚیا صا یـخت ،یدٞٓٞٗ ٝ یٞػٞٗ(تػا ا١
1391 ، .ف 32 ).
غتهاٝسد یسٞت٢٘ج
ات دٞخ ظتاٝس ؽشتؼُ صا ٙاجیاتسرآ فذ١ ٝد اٌیشٗآ ٟذحتٗ تلاایا ٝ ٞتاٛ
ٖ٢ٗ
یٗ ّاثٛد اس ،ذًٜ
صات تؼخٛ
غپ صا ٙاتؼٜٗسا صا دٞخ ٟذؿ ّاـؿا یضاسا یشیُ
ٟاس تیا٘ح ةؼً
ٝ یتػایػ یات١
یٗاتتظٛ
ذتتیذ٢ت صٝشتتت تسٞتتك سد ٞتاتتٛ تتتیا٘ح صا یسادسٞتتخشت یشتتِید ٝ ٞتاتتٛ یاتتضػا یا١
یٗاظٛ
٠تثٓا .ٙاشیا ٝ ٙاتؼٜٗسا ،٠یػٝس فشع صا یٓا٘تحا ٠تً دشتً ؽٞتٗاشك ذیاثٛ
س سد ٝ ٞتاتٛ
أ ع
٠ت شتـیت اٌیشٗآ ا٢ٛآ تسذه ٠ت صا یشیُٞٔج ،سضخ یایسد ٟصٞح یطشٛا غتاٜٗ صا یسادشت ٟش٢ت ّاثٛد
اشُدایٜت ٙذیػس
ٙای یٗلاػا ٚیا سد ٠یػٝس ٝ ٙاشیا رٞلٛ صا یشیُٞٔج ٝ یضًشٗ یایػآ ٝ صاوله سد
تػا نعاٜٗ
. یٔكا فذ١ ٠ً یٓاح سد یسٞ٢٘ج
ٙاجیاتسرآ ظتاٝس ٚیا ؽشتؼُ صا
ٖ١اشتك ٙدشتً
ٚیت ظیاشؿ یٗاظٛ ٝ یػایػ تیا٘ح ةؼً ٝ یٔٔ٘ٓا
صات یاشت ٞتاٛ
غپ دٞتخ یٓاـؿا یضاسا یشیُ
یسازُ ٠یاٗشػ .تػا ٙاتؼٜٗسا صا 73
تًشؿ یدسایٔیٗ
تت ،ٙاجیاتسرآ سد ییاٌیشٗآ یا١ ٠
ٟظتیٝ
سد
ػ صا یشیُٞتٔج ٝ سضتخ سد سٞضح یاشت ؽلات ضیٛ ٝ صاُ ٝ تلٛ ٠ٜیٗص صا تتلٛ ٠تٓٞٓ ظتخ سٞتث
ٔػ شِید صا ،ٙاشیا
ْ سد سٞضح ٠ت اٌیشٗآ ْیا٘ت یسٞ٢٘ج
،یٓذ٘ك(تػا ٙاجیاتسرآ 1379
ف ، .
64 .) یسٞ٢٘ج صا ٙاجیاتسرآ
ٟاس یساٌ٘١ ؽشتؼُ
٠تٜیٗص سد ٠تیًشت ٝ اٌیشٗآ ات دٞخ یا١ ییات١
یات١ٝشیٛ ؽصٞتٗآ ٝ تاتػلاعا یسٝآ غت٘ج ٝ ساداس تاضی٢جت ،قٔتخٗ یا١سٝاٜؿ ذیشخ ٙٞچ یذٜ٘ٛاٞت ؾیاضكا ٠ت ٕاذها ٠یًشت ٝ اٌیشٗآ سد دٞخ یٗاظٛ یا١
.تتػا ٟدشتً سضخ یایسد سد دٞخ
شت ی٘ػس یساضُشثخ ساثخا عاػا ؽصٞتٗآ یٔتكا تیٓٞلتؼٗ صٞیٛسرآ ،ٙاجیاتسرآ
یات١ٝشیٛ یات١
٠ت سضخ یایسد سد سٞـً ٚیا یتلٛ نعاٜٗ صا تیا٘ح یاشت فٞلخٗ
اٌیشٗآ ٟذ٢ػ ا
تتػ . فذت١
ؽصٞٗآ ٚیا صا ت ا١
یٗصس ٜٙٞك ٠ؼػٞ
جاشختتػا ٝ فاتـتًا تاتیٔ٘ػ صا تتظالح یاشت یؼكاذت ٝ
یتلٛ نعاٜٗ سد تلٛ
یسٞ٢٘ج ىشتـٗ سٞٛاٗ ٝ تػا ٙاجیاتسرآ
یسٞ٢٘ج اتٌیشٗآ ٝ ٙاتجیاتسرآ
سد ا١ٝشیٛ ٚیا ٙذؿ ٟداٗآ یاشت
ٙاٗص یا١ تػا یساشغضا (
www.azemnews.net/viewphp?
.)
یٗلاػا یسٞ٢٘ج یاپ تیٞوت ات ضیٛ ٙاشیا
ٟاِ
ذتٜٛاٗ سٞتـً ّا٘تؿ سد دٞتخ ییاٞ١ ٝ ییایسد یا١
ٟاِیاپ ت ات ٚیٜچ٘١ ٝ ش٢ؿٞٛ ٝ شؼٔتات ،یٓضٛا یا١ ٠
ٖت١ ٠ً ٟسٞظٜٗ ٝد ذیذج یا١سٝاٜؿ یشیُساً
اج ٠ت سداه ٠ت
یٗ ٖ١ ٝ ٟدٞت ٝشیٛ ییاج سد ذٛاٞت
ٙاٗص یا١ تتیكشظ ،ذٛٞتؿ َٜج دساٝ یساشغضا
یٗاظٛ
تػا ٟداد ؾیاضكا سضخ ٟصٞح سد اس دٞخ ٠وتاتؼٗ ٙاشتیا ٠تتثٓا .
٠تثٛاج ٠ت٘١ اس یتاحیٔتؼت
یٗ ٕصلاشیؿ ٝ یٔ٘ػشیؿ ذٜیت
.
ٚیاشتاٜت یٗاظٛ سٞضح ٙاضیٗ ٝ ذح تتیٗا٘ت صا عاكد قوػ سد ٙاشیا
ٚی٘١ ٠ت ٝ تػا سضخ سد ٙاشیا یتیً٘اح دٝذح ٝ یضسا ْتیٓد
دٝذتحٗ ٠تیشظٛ صا عاتكد ٚ٘تض
یٗاظٛ یصاػ سد ٠یػٝس شظٛ صا ،سضخ سد یشُ
دسٞٗ
ٛ ْیٌتـت تتیا٘ح غیشتػ ؾٜتًاٝ یات١ٝشی
یٗ
ٖ١ ٝ ذًٜ
صا ٙاٗص
ٟاس اضٗا
ٙا٘یپ ی مشؼت ٙدشٌٛ
ات یسٞت٢٘ج اس سٞتـً ٝد ٠تً ٙاتجیاتسرآ
یٗ ذ٢ؼتٗ
ٌٜ
یٗاتظٛ تایٔ٘ػ شِیدسٞـً ٠یٔػ دٞخ ىاخ صا ذٜ١ذٛ ٟصاجا ات ذ ؽلاتت ،دٞتؿ ٕاتجٛا
یٗ
یشتیُسد یٓات٘تحا حغتػ ذًٜ
ذت١د ؾ١اتً سضتخ سد اس ات١ .
(www.cacianalyst.org.vew-
article.php.?articleid)
ٝ ییایكاشـج تیؼهٞٗ ات ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٚیٜچ٘١ یدشتث١اس
دٞتخ
یٗ ،دساد صاوله ٠وغٜٗ سد ٠ً
ذتیذ٢ت ،ٞتاتٛ ٙا٘یپ ٝ اٌیشٗآ یساٌ٘١ ات ذٛاٞت ییا١
صا ٙاشتیا یاشتت
ذیذ٢ت ٚیا .دسٝآ ذیذپ ّا٘ؿ یٞػ ا١
یٗ اس ٠ت ٙاٞت ٚیا :دشً یتایصسا حشؿ
1 . یسٞ٢٘ج اتسرآ
یٗاتظٛ ٝ ی١اتِیاپ تلای٢تؼت ٝ تاتٛاٌٗا ٙداد اتت ٙاجی یتٗ
یتػشتػد ذتٛاٞت
ذًٜ ْی٢ؼت ٙاشیا ٠ت ٚیٗص ٝ ایسد یٞػ صا اس ٖكاختٗ یا١ٝشیٛ
،
2 عٝس . ظتاٝس یساشهشت ٠ت ذٜ٘هلاػ ضیٛ ا١ تثمٗ
ات یسٞ٢٘ج ذٜتؼ١ ٙاجیاتسرآ
. سٝات ٚیا شت اشیص
ییاٛاٞت ٠ً ذٜتؼ١ صا ا٢ٛآ یا١
ٟاس یسٞ٢٘ج اجیاتسرآ
ٙ یاشت ت أ ؾیاضكا یٓا٘ؿ صاوله سد تاثث ٚیٗ
یٗ
تای ذ
Smith, 2003(
. )
صاُ ٝ تلٛ ٖیظػ غتاٜٗ ٠یػٝس ٠چشُا دساد
٠ت اٗا ، ٠تت تذؿ غتاتٜٗ یٞتػ
سد یٜتشًٝسذی١
« تٞٔخ تایح »
اٜت .تػا ٟذؿ ةٔج دٞخ ذتٜ٘هلاػ ٠یتػٝس ،ْتیلاد ٚیت٘١ ٠تت
٠ت اس ٙآ ٠چٛآ ٝ ٠وغٜٗ صا اس بشؿ ٠ً تػا تلحٛا ٠توغٜٗ ٙاٜٞػ
یتٗ دٞتخ غكاتٜٗ یسا سٝد ،ذتٜیت
دصاػ
، 3
ٝش٘ٔه صا ٖكاختٗ یا١ٝشیٛ ٠ٔ٘ح . ی
یسٞ٢٘ج صا ٙاجیاتسرآ
یٞػ دٝس صا سزتُ ٝ ٙاـٗ تؿد
یٗ ّا٘ؿ یٞػ صا عسا
ٙا٘١ .دشیُ ٕاجٛا ذٛاٞت ٠ُٛٞ
َتٜج ٟسٝد سد ٠ً
سد عٝس ٝ ٙاشتیا یات١
آ ّاـؿا ٟسٝد سد ٝ ٖ١دصٞٛ ٙشه
ٙاٌٗا ٕٝد یٛا٢ج َٜج سد ٙاجیاتسر زپ
.ذؿ شی
ٍجیتو ةیـٛ ٝ صاشك ات شیخا ٠١د ٝد سد ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا ظتاٝس ذٜچش١
ٝس یدایص یا١ ت
٠ ٝس
ٟدٞت ؛تػا ؾٓاتچ ٝ غتٛاٞٗ دٞجٝ اٗا سٞـً ٝد ظتتاٝس سد سایتؼت یات١
ةثتػ ٖتجح ٠تً ٟذتؿ
ْٗاؼت یا١ .ذؿات ٠تؿاد ساشه یٜییاپ حغػ سد ٟساٞ٘١ سٞـً ٝد شتـیت
فلاتخا یا١ ٠تت سٞتـً ٝد
ٕاظٛ تی١اٗ
یذٜت ٠تػد بٞچساچ سد ا٢ٛآ تتاهس ضیٛ ٝ یػایػ یا١ یا١
٠وغٜٗ
ٚیتت ٝ یا یتٔٔ٘ٓا
شت یٗ
ٌْؿ .ددشُ
یشیُ
یػایػ ٕاظٛ
یسٞ٢٘ج اتت تتػایػ صا ٚتید ییاذج عاػا شت ٙاجیاتسرآ
یِٞٓا یٗلاػا یسٞ٢٘ج ٙاشیا
ٖ١ تػایػ ٝ ٚید ذٛٞیپ شت یٜتثٗ
ٛ یٛاٞخ دساذ . یٓاحسد ٚیا تػا
اش٢ت ٠ً
تؿاد ذله اذتتا صا ٙ ات
تتیشمًا سٞتضح ٠تت ٠تجٞت ات اس ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ات ظتاٝس
اؼٗ تیسٞحٗ ات سٞـً ٚیا سد ٠ؼیؿ ی
٠ت ٝ یِٜ١شك ْ ی١اُ.ذًٜ ّاثٛد یث١زٗ ٟظیٝ
ٙاٗص ا١ یخشت
٠ت ٠ً شكاٜػ تسٞك
یٗ اذیپ عٌٞؼٗ یدشًساً ذٜتؼ١ صاػ تكشك ٟٞوٓات ٝ ْتٗاٞػ ٠تت ٝ ذتًٜٜ
اصذیذ٢ت یا١شتٗاساپ یٗ ْیذثت
یاشت .ذٛٞؿ ٠ٛٞ٘ٛ
تت ٠ً ییایكاشـج یٌیدضٛ ْٗاػ ٠
تسٞتك ٟٞوٓاتت
یٗ
تسٞك سد ،ذًٜ ْی٢ؼت اس شِیصات ٝد ظتاٝس ٠ؼػٞت شیؼٗ ذٛاٞت دٞثٛ
یٗ ٌْ٘ٗ ْٗاٞػ ٠ت ذٛاٞت
تػایػ یاشت یؼثٜٗ
دٞؿ ْیذثت ٠ٛایٞج ٠ٔخاذٗ یا١ .
شتـیت ٠تت ٠تً یٔٗاٞػ سد یتیاشِ٘١ ٙاٞتٜػ
ٝ ٙاشیا ظتاٝس یسٞ٢٘ج
ٙاجیاتسرآ ٠تلُ
ٝ ییاتیكاشـج یتٌیدضٛ ٠تٔ٘ج صا ذتؿ ٚتتؿاد
اشتیٗ
ٟٞوٓات ْٗاٞػ ىشتـٗ یخیسات ٝ یِٜ١شك ییاشِ٘١ یاشت یا
ذٜتؼ١ . ٠ت یث١زتٗ شتظٛ صا ٠ٌٜیا ٟظیٝ
.ذٜتؼ١ يیدضٛ ٖ١ ٠ت ْٗاً سٞع ٠ت سٞـً ٝد ٕدشٗ ضیٛ یٛاتص ٝ
ٟساپ اٗا ٠ً ذٜتؼ١ ْٗاٞػ صا یا ٠ت
تسٞك تار ی
ٞت یاشت یذیذ٢ت ظتتاٝس ٠ؼػ
ذٜتتؼ١ فلاخشتت ٝ
ٟٞوٓات ْٗاٞػ
ّٞ٘ؼٗ سٞع ٠ت ی٘ٛ شییـت یٛاػآ ٠ت ا٢ٛآ تی١اٗ
یاشت .ذًٜ
٠تٛٞ٘ٛ
شتػ شتت فلاتتخا
غت٘ج ْتكاح ات یصات ذػاٞه غتات ٠ً ییاجٛآ صا سضخ یایسد سد سٞـً ٝد صا يی ش١ ٖ٢ػ ٙاضیٗ
ٝد غكاٜٗ مساؼت ٝ ٟدٞت شلك سٞـً
٠ت اس ؾٓاتچ ْتؼلٓات غتثٜٗ ،دساد ّاتثٛد ٝ ٙاشتیا ظتتاٝس سد
یسٞ٢٘ج
ّٞحت شیػ ٠ت ٠جٞت ات .دٞت ذ١اٞخ ٙاجیاتسرآ ا١
٠ت یٗ شظٛ
ٚتیا ضتیٛ ٟذتٜیآ سد ٠ً ذػس
٠ت ْٗاٞػ یؼهاٝ صا یـخت ٙاٜٞػ ت
یا١ .دٞت ذٜ١اٞخ حشغٗ سٞـً ٝد یتآ ظتاٝس
عثبىم )فلا یسسبف
1 . (تٜٓٞت ،عسا 1387
)
،
« یظتاشتػا
ْییاشػا ایػآ ٝ ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج سد یضًشٗ ی
» ذی٘ح :٠٘جشت ،
،یذ٘حا
ٍوبیمسيبخ تبعلبطم ٍمبىلصف ٟسا٘ؿ ،
20 .قك ، 63 - 88 .
2 . (ٕاش٢ت ،ٙایذ٘حاشیٗا 1374
)
،
« ؼٛاتپ ی
ْ ات٢ٛآ یٌیتیٔپٞتئط ؾتوٛ ٝ صاتوله سد یطشتٛا ْوٛ ٝ ْ٘ح یا١
» ،
صبقفق ي یضکشم یبیسآ تبعلبطم ٍمبىلصف ٟسا٘ؿ ،ٕٞػ ّاػ ،
8 ، .قك 263 - 284 .
3 . اش٢ت ،ٙایذ٘حاشیٗا (ٕ
1382 ،)
«
ٞتاٛ ٝ ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج تیٜٗا
» ، ي یضکشم یبیسآ تبعلبطم ٍمبىلصف
صبقفق ٟسا٘ؿ ،ٖ١دصاٝد ّاػ ، 42
، .قك 105 - 146 .
4 . (ٕاش٢ت ،ٙایذ٘حاشیٗا 1384
)
، نبجیبثسرآ یسًُمج ي ناشیا طثايس ٚیت ٝ یػایػ تاؼٓاغٗ شتكد :ٙاش٢ت ،
.یٔٔ٘ٓا 5 . (یذ٢ٗ ،یشیٗا 1386
)
،
« اشیا ظتاٝس یتایصسا
ٖتؼیت ٙشه سد ٙاجیاتسرآ ٝ ٙ
» ، شَيظوپ ي سلجم ٍیششو ،
ّاػ
ٖ١دضیػ ٟسا٘ؿ ، 53 . .قك ، 239 - 279 .
6 . (اضشیٔػ ،یٓذِیت 1377
)
،
« یٗلاػا یسٞ٢٘ج ظتاٝس ٠ت ی١اِٛ
ٙاجیاتسرآ یسٞ٢٘ج ٝ ٙاشیا
» ، ٍمبىلوصف
تبعلبطم صبقفق ي یضکشم یبیسآ ٟسا٘ؿ ،ٖتل١ ّاػ ،
24 ، .قك 161 - 168 .
7 .
ٚیٜثٓا ٕا ،یٌتاچ (
1388 )
،
« ؾٓاچ ٙاتجیاتسرآ یسٞت٢٘ج ٝ ٙاشتیا ظتتاٝس یا١
» ، تبوعلبطم ٍمبىلوصف
یبیساسيا یضکشم
ٟسا٘ؿ ،ٕٝد ّاػ ، 4
.قك ، 63 - 84 .
