شناخت و جستجوی نقش زنجیره خمپا و جایگاه آن در تمدن‌های باستان*

رد نآ هاگیاج و اپمخ هریجنز شقن یوجت�سج و تخان�ش

*

ناتساب یاه ندمت

2هداز نسح انیم ،^1**نایناماس دمص .ناریا ،نارهت ،رنه هاگشناد ،یدربراک یاهرنه هدکشناد رایداتسا ¹ .ناریا ،نارهت ،هروس هاگشناد ،رنه هدکشناد ،یتسد عیانص دشرا یسانشراک ² )92/2/15 :ییاهن شریذپ خیرات ،91/12/6 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ اهرواب نیا ،دراوم زا یرایسب رد .تساهنآ تاداقتعا و اهرواب تخانش ،فلتخم ماوقا رنه و گنهرف اب طابترا یاه هار زا یکی ادیپ ییازس هب تیمها شوقن نیا تخانش ،ور نیا زا .دنوش یم رهاظ یگنهرف یخیرات ءایشا و یرنه راثآ یور رب شقن بلاق رد کی ناونع هب راثآ یور رب خیرات لوط رد اه ندمت و اه گنهرف نیب رد هک تسا یشوقن زا یکی اپمخ ی هریجنز شقن .دنک یم میهافم و یناعم ،اپمخ ی هریجنز شقن تخانش و یبای هشیر ،شهوژپ نیا یلک فده .تسا هتفرراک هب نیدامن و ینییزت ی هیارآ هریجنز شقن تخانش نمض ،نیاربانب ؛تسا شقن نیا بلاق رد فلتخم یاه ندمت و اه گنهرف یاه هاگدید و اهرواب یلجت و نآ یلیلحت -یفیصوت شور اب هلاقم نیا .دوش یم یسررب نآ طابترا و شقن عاونا ،نآ کیلبمس و یخیرات میهافم و یناعم و اپمخ هیارآ نیا هک دوش یم تفایرد ،اه گنهرف رد اپمخ هریجنز شقن هسیاقم و وجتسج رد .تسا هتفرگ رارق قیقحت و شهوژپ دروم رادروخرب نیدامن یتیفیک زا ًابلاغ هک ناریا رنه رد ،هراگن نیا .تسا هتفای هعسوت نامزمه روط هب ناهج طاقن یضعب رد نیدامن یاه ندمت رد نآ زا یرتریگمشچ و رمت��سم روضح اما ؛تسا هت��شاد دوجو یخیرات شیپ هرود رد ،هتخان��شان دنچ ره ،هدوب .تسا هدش هتخانش رمع لوط و شخب تایح ناراب دامن ًابلاغ و هدش هدهاشم اه ندمت ریاس هب تبسن ،نانوی و نیچ یناتساب

یدیلک یاه هژاو .نانوی ،نیچ ،دامن ،اپمخ ی هریجنز ،نییزت ،شقن

هرود رنه رد نآ یلجت و اپمخ هریجنز شقن یبای هشیر و یسررب" :ناونع تحت مود هدنراگن یتسد عیانص هتشر دشرا یسانشراک همان نایاپ زا هتفرگرب هلاقم نیا ^* .دشاب یم لوا هدنراگن ییامنهار هب "ناریا یملاسا .E-mail: samanian_s@yahoo.com ،021-66725683 :سکفلت :لوئسم هدنسیون ^**

هک تسا جیار کیلبمس و نیدامن شوقن زا یکی اپمخ ی هریجنز شیپ هرود ی هرابرد قیقحت اب .دوش یم تفای نهک ماوقا راثآ یور رب یاهدرکراک و میهافم نایب یارب شوقن بیکرت یگنوگچ هب یخیرات ندمت .دو��ش یم هدرب یپ هرود نآ یاهرواب رد اپمخ ی هریجنز شقن هب اپمخ ی هریجنز شقن لاقتنا رب راذگریثأت لماوع زا نانوی و ن��یچ هلحرم رد .دنا هدوب ناهج رسارس رد نآ شرتسگ و رگید یاه گنهرف یناعم رب هولاع شقن نیا ،اهنآ ریثأت و اه هلسلس سی��سأت اب ،یخیرات ،نینچمه .ت��سا هدرک تفایرد ار یرگید میهافم و ی��ناعم ،یلبق تیعبت هب ریواصت بلاق رد اه ناتساد روضح و اه هروط��سا یریگ جوا شقن هب طوبرم یناعم روضح یگنوگچ رب ،یا هروطسا یاه هاگدید زا نیا .تسا هتشاد ریثأت هباشم یریوصت رصانع طسوت اپمخ ی هریجنز رهاظ یفلتخم یاه تروص هب شقن نیا د��ش ثعاب تلاوحت و رییغت

هن شقن نیا زا خیرات لوط رد یرایسب نادنمرنه ،نآ رب هولاع .دوش هک ییاه ینوگرگد اب هکلب ،دندرک هدافتسا ینییزت رصنع ناونع هب اهنت .دنبای تسد یعونتم ریواصت و شوقن هب دنتسناوت دندرک داجیا نآ رد ،هت��شاد دوجو گرزب یاه ندمت نیب هت��شذگ رد هک یتادوارم یراذگریثأت و یریذپریثأت نمض اه گنهرف نیا ات تسا هد��ش ثعاب یاه هیام شقن زا یخرب ،ن��یبام یف تراجت و تلادابت و رگیدکی ر��ب هرود زا اپمخ ی هر��یجنز شقن .دننک سابتقا رگیدکی زا ار ی��نییزت یزادرپدامن و نییزت هاگیاج هب هجوت اب و دش ناریا دراو یخیرات شیپ دیرجت بلاق رد ار دوخ رظن دروم میهافم ات دیشوک یم ،ناریا رنه رد .دنک نایب عازتنا و

اه گنهرف رد ینعم یوجتسج ،اپمخ ی هریجنز

بیکرت زا هک دنت��سه تانییزت زا هورگ نآ ،ا��پمخ ی هر��یجنز لکشتم ینییزت راون ای هیشاح« .دنا هدمآ دوجو هب طخ یرصب رصنع و هتفرگ رار��ق مه یپایپ هک یزاو��تم ای هداتفا م��ه رد طو��طخ زا رد نآ رامش یب عاونا و دنروآ یم دوجو هب زین ی��سدنه یاه لک��ش و نابزرم( »تسا هتفرراک هب ناهج ماوقا زا یرایسب ینییزت یاهرنه تانییزت زا هت��سد نآ « :رگید یفیرعت رب انب .)126 ،1380،فورعم رگیدکی هب همئاق یاه هیواز اب هک میقت��سم طوطخ لما��ش ،ررکم هب ار لکش ^{G وL ،S ،T} هیب��ش یشوقن یهاگ و دنو��ش یم لصتم ًابیرقت طوطخ نیب یاضف هک تسا یتروص رد نیا و دنروآ یم دوجو ینییزت شقن نیا .)4 ،1995 ،اکیناتیرب( »ت��سا ربارب نآ یانهپ اب یسیلگنا نابز رد و هتفرراک هب نهک یاه ندمت و اه گنهرف رثکا رد مان زا هتفرگرب ردنائم ی هژاو .ت��سا هد��ش هتخانش ¹”ردنائم“ مان هب ار نآ ناتساب ناینانوی و هتشاد رارق یلوتانآ رد هک تسا یا هناخدور

3"ردنائم کویاب" نونکا هک هناخدور نیا .دندیمان یم ²"سوردنایام"

هناخدور نیا ری��سم .دراد رارق هیکرت یبرغ بونج رد ،ه��تفرگ مان بقع تمس هب سپس و دو��ش یم عور��ش دحاو نایرج کی اب ادتبا .دنک یم ادیپ نایرج شدوخ تمس هب هرابود و دهد یم ریسم رییغت رد .تسا ردنائم رصتخم و عماج حیضوت نامه هدا��س فیصوت نیا اپمخ ی هریجنز هب ردنائم ینییزت شقن ،ی��سراف یاه همان گنهرف دیدرت اپمخ ی هژاو ی ه��شیر و أشنم ی هرابرد .تسا هد��ش همجرت ینامز هچ زا هژاو نیا ت��سین صخشم یتسرد هب و هت��شاد دوجو یراذگ مان شقن ن��یا یارب تلع هچ هب و هد��ش ی��سراف نابز دراو یاه مان هب ،اپمخ ی هریجنز رب هولاع ،ینییزت شقن نیا .تسا هد��ش یا هنادند هی��شاح ،یدیلک شقن ،ینانوی ی هریجنز« دننام یرگید ،1384 ،یرجاهم( »تسا هد��ش هتخانش یا هریجنز هیارآ و یدیلک .)201 یفلتخم یاه مان ه��ب زین نوگانوگ یاه گنهرف رد ش��قن نیا حرط" ار ینییزت شقن نیا نیچ گنهرف رد« .ت��سا هدش هتخانش

»دندیمان یم ⁴"نو یلا" و"نو نوی" ار نآ و هتسناد "یردنت و یربا و دنه دننام ییاهرو��شک رد یقرش یای��سآ رد .)9 ،1387 ،لاه(

مان زا هتفرگرب ًلاا��متحا هک هد��ش هتخانش ⁵"وتام" مان هب ،یزنودنا ی هژاو رب هولا��ع ی��سیلگنا نابز رد .ت��سا صاخ یلحم ای هقطنم رطاخ هب .تسا هد��ش هتخانش ⁶"نرتپ یک ،ترف "یاه مان هب ردنائم

ار ⁷"یک کیرگ" ی هژاو نآ هب نانوی رنه رد شقن نیا ناوارف دربراک

و یسیلگنا نابز رد مه ار یدیلک شقن مان هکنیا تلع .دنا هداد بقل ییاه شخب هک تسا نیا ،دنا هداد شقن نیا هب ی��سراف نابز رد مه هیبش یلکش و هتشگزاب بقع هب هرابود و هداد لکش رییغت عبرم زا یعونتم و فلتخم یاه هنومن شقن نیا زا .ت��سا هتخا��س ار دیلک یلصا هیاپ اما ،دنتسه توافتم مه زا هنوگ دیلک شوقن و دراد دوجو هک تسا نآ لیلد هب دیاش عونت نیا .تسا کرتشم اهنآی همه رد فلتخم ماوقا نیب رد خیرات رسارس رد هراومه اپمخ ی هریجنز شقن .تسا هتفرگ رارق هدافتسا دروم

هنیشیپ

نیرت هت��سجرب زا ی��کی ا��پمخ ی هر��یجنز ی��نییزت ش��قن رب یگن��س هنیراپ ی هرود هب نآ ت��مدق هک ت��سا یعازتنا شو��قن یدنبوزاب یور ر��ب ،ش��قن نیا ی هنومن ن��یرت یمیدق .ددر��گ یم

8”نیزم“ ی ه��قطنم رد و هد��ش ک��ح تو��مام جا��ع س��نج زا هب طو��برم ًادود��ح نآ خ��یرات و ،)1 ر��یوصت( ت��سا هد��ش فشک .)28 ،1994 ،نوسلیو( ت��سا حیسم دلایم زا لبق لا��س 22000 ی هرود هیلوا یاه هنومن هب ناوت یم رگید هجوت لباق یاه لاثم زا رب ینییزت هیارآ نیا هک .درک هرا��شا ⁹"اکنیو" گنهرف زا یگن��سون

.)2ریوصت(دوش یم هدهاشم هدنرپ هب هیبش یگنس یاه همسجم یور

همدقم

هب ،نآ هب هیبش یاه لکش و اپمخ یاه هریجنز و چیپرام شوقن یلوتانآ رد یزرواشک تاعامتجا نیلوا رد تانییزت مهم عبانم ناونع ،1994 ،نوسلیو( دنا هتفر یم راک هب دلایم زا لبق مشش ی هرازه رد هقطنم نیا رد ،سر کا��خ سنج زا هد��ش هتخپ ی��یاهرهم .)29 .)3ریوصت(دوش یم هدهاشم اهنآ یور رب هیارآ نیا هک هدش فشک نیرت هدا��س زا یکی ناونع هب اپمخ ی هر��یجنز شقن ش��یادیپ یاه هتفای رد ناو��ت یم ار یخیرات ش��یپ رنه رد ینییزت لاک��شا اکیرمآ نایموب یتح و ییاپورا ،ییایسآ ماوقا و لیابق یسانش ناتساب ی هریجنز شقن ییایفارغج و یخیرات ی هرت��سگ رظن زا .درک لابند عون ه��س هب صاخ قطانم رد نآ جاور و در��براک سا��سارب ا��پمخ .دوش یم یدنب میسقت هتفای یاه هنومن هب طوبرم هورگ نیا :ییادوب یاپمخ ی هریجنز یخرب .تسا رود رواخ یاه نیمزر��س صوصخ هب ای��سآ رد هد��ش هدشرهاظ هنایم رصع رد راب نیلوا اپمخ ی هریجنز شقن دنراد هدیقع مسر یطخ تروص هب ًلاومعم هک تسا یراد هیواز شکچ هیب��ش و اما ،ت��سا جیار و بوبحم قطانم نیا مدرم نایم رد زونه و هد��ش تسا هدوب رتشیب قطانم ریاس زا هدش هتفای نیچ رد هک ییاه هنومن یلافس هزوک یور رب شقن نیا زا هنومن کی هتبلا .)1 ،2009 ،وردنآ(

نآ خیرات هک هدش فشک یزورما مانتیو رد یا هقطنم زا یگنر هایس ریوصت(دهد یم ناشن ار نیچ یاه غرفم و اه هنیلافس زا رت لبق یلیخ ندرگ تم��سق رود ات رود ،راد هیواز یاپمخ هریجنز زا یراو��ن .)4 ات 3000 هب نآ خ��یرات و هدرک هطاحا هت��سویپ تروص هب ار هزو��ک .)6 ،1981،میهلاس(ددرگ یمرب دلایم زا لبق 3500 عون نیا شرت��سگ و شیادیپ ًارهاظ :یکرت یاپمخ ی هر��یجنز

.م.ق لاس 22000 ، نیزم هقطنم ،تومام جاع زا یدنبوزاب -1ریوصت )28 ،1994 ،نوسلیو( :ذخام

.م.ق 3 ات 6 ی هرازه ،اکنیو موق ،هدنرپ هیبش یاه همسجم -2ریوصت )124 ،1974 ،ساتوب میج( :ذخام

.م.ق 6 ی هرازه ،یلوتانآ ،یلگ یاهرهم -3ریوصت )33،1994 ،نوسلیو( :ذخام

یخیرات یجیردت هلحرم هب ینات��ساب ناکرت دورو اب نامزمه شقن ندمت و خیرات یا��یند دراو ناکر��ت هک ینامز ی��نعی ،ت��سا هدوب گنهرف اب یکرت ماوقا هلیسو هب شقن نیا .)3 ،2009،وردنآ(دنا هدش هولاع .تسا هدنام رادیاپ و مدق تباث یزکرم یای��سآ یموق ،یتنس هک هدش هتفای ییاه هک��س هقطنم نیا رد یدعب یاه هرود رد نآ رب اه هکس نیا زا یا هنومن ،ت��سا دلایم زا لبق لوا ی هرازه هب طوبرم نآ رود ات رود اپمخ ی هریجنز شقن هک هدش هداد ناشن 5 ریوصت رد .تسا هتفرراک هب یارب ا��پمخ ی هر��یجنز ش��قن :ی��نانوی یا��پمخ ی هر��یجنز و هدیمخ یاه لک��ش هب و د��ش رهاظ ن��هآ رصع رد را��ب ن��یلوا هد��ش هتفای یاه هنومن نیرت شیب اما .ت��سا هد��ش م��سر راد هیواز هک ت��سا ییاه هنیلاف��س هب طوبرم نانوی ر��نه رد ش��قن ن��یا زا .)6ریوصت( ت��سا هدنام راگدا��ی هب دلایم زا ل��بق لوا ی هراز��ه زا زا ناهج ر��سارس رد ش��قن نیا ینانوی ی هخ��سن ن��ینچمه شرتسگ اکیرمآ ناتسوپ خرس گنهرف هب¹⁰"زینپولپ" ی هریزج هبش هتفای ورپ یاه هتفاب و اه لافس یور حرط نیا اکیرمآ رد .تسا هتفای کتزآ و ایام ماوقا زا هدنام یقاب یرامعم و یزاس همسجم رد و هدش ناتسوپ خرس نایم رد یرگلاف��س راثآ نییزت ناونع هب نینچمه و ی هدنریگ ماو هک نایمور ،اه ینانوی زا سپ .)7ریوصت( تسا هتفرراک هب یور رب یتارییغت ندروآ دوجو هب نمض ،دندوب نانوی رنه و تانییزت ریوصت(دندرک یم هدافت��سا کییازوم یحارط یارب نآ زا ،شقن نیا مهم و هتسجرب شوقن ءزج شقن نیا ،مور یروتارپما رسارس رد .)8 موادم تروص هب زور��ما هب ات شقن نیا .تفر یم رام��ش هب ینییزت ،نوسلیو( تسا هدوب برغ ناهج رد هجوت دروم ینییزت شوقن ءزج .)46 ،1994

،مانتیو ،گنر هایس هنیلافس -4ریوصت .م.ق 3000-3500 )7 ،1981،میهلاس( :ذخام ،اپمخ ی هریجنز شقن اب هکس -5ریوصت

.م.ق لوا هرازه ،یلوتانآ ) 44 ،1994 ،نوسلیو( :ذخام

،نانوی ،شوپرد اب یفرظ - 6ریوصت .م.ق لوا هرازه )www.metmuseum.org( :ذخام ،ک�تزآ مو�ق ،یرا�معم - 7ر�یوصت

.یتیسوکیزکم )www.greek-thesaurus.gr( :ذخام

رب خیرات زا ش��یپ ی هرود ه��ب ناریا رد ش��قن نیا هقبا��س اما یاه هنیلافس یور رب راب نیلوا یارب اپمخ ی هریجنز شقن .ددرگ یم یاه لافس یشاقن رد جیار رایسب یاه ناشن .دش فشک ¹¹"نوکاب لت"

تفای نیچ رد مئلاع و اه نا��شن نیمه هک دراد دو��جو نوکاب ل��ت طابترا رگیدکی اب گنهرف ود نیا هک دو��ش یم طابنتسا و دوش یم زا هک اپمخ شقن فلتخم یاه هنومن هسیاقم اب دنچ ره .دنا هت��شاد وس ناکرهش ار شقن نیا أشنم ،هدمآ تسد هب نیچ و ارماس ،سراف هتفای یاه هنومن نیب زا .)32 ،1384 ،دلفستره(دنا هتسناد نیچ رد دلفستره هک درک هراشا یلافس فرظ هب ناوت یم ،نوکاب لت رد هدش مان "ینیچ یاپمخ ی هریجنز حرط " ناونع هب نآ ینییزت ش��قن زا طاقن هب هک یقفا یکازگیز زا ت��سا ترابع شقن .)9 ریوصت(درب یم .دنا هدوزفا ،راد ه��لپ ای و راد هلصاف یاه طخ یهاگ نآ نییاپ و لاا��ب یکاکح رد اپمخ ش��قن زا یرگید یاهوگلا ، ه��نومن نیا رب هولا��ع نینچمه و هقطنم نیا یرگلاف��س رنه رد ،تفریج ینوباص فورظ .)10ریوصت(تسا هدش هدافتسا زین یرامعم تانییزت رد هدهاشم هیارآ نیا زا هک یا هنومن نیلوا ،ناریا یخیرات هرود رد نآ زا ی��عونتم یاهوگلا .ت��سا یناک��شا هرود هب طو��برم ،هد��ش و اهراوید یور ر��ب اکیت��ساوس شقن اب یقیفلت ای یکت تروص ه��ب تاجوسنم تاعطق یور رب نینچمه .تسا هتسب شقن اه هم��سجم رد شقن نیا روضح ،هدش تفای ناغم تشد یاهروگ زا هک یم��شپ ،یناساس ی هرود رد .)11ریوصت( ت��سا دوهشم شوقن ریا��س رانک هب مه هک ت��سا هرود نیا ی��سدنه تانییزت ءزج اپمخ ی هریجنز

نیا ،تسا هدش لیکشت هدیبات مه رد یاهراون زا مه و هداس تروص هب ار اکیتساوس ی هراگن هک دنا هدش هدیبات مه رد یا هنوگ هب اه قاس روپاشیب رد ییانب راوید یور رب حرط نیا زا یا هنومن .دنا هدروآ دوجو شقن یرامعم تانییزت رب هولاع .)12ریوصت(دوش یم هدهاشم سراف رد ،ت��سا هتفر یم راک هب مه هرود نیا تاجو��سنم یور رب اپمخ کی و سابل اب هارمه یدرم هنت مین ناجنز یکیدزن رد 1372 لاس دسج هارمه هک یا هچراپ هکت یور رب .د��ش فشک تاقلعتم یرس و اه شیامزآ هب هجوت اب هک ؛ت��شاد دوجو اپمخ شقن هد��ش تفای ینعی ،لبق لاس 1700 هب هعومجم نیا تمدق ،یرهاظ تاصخشم .)13ریوصت(ددرگ یمرب یناساس ی هرود داجیا یا هزات ل��صف ،تانییزت خیرات رد یملا��سا رصع زاغآ ا��ب و اهوگلا ،هرود نیا رد .تشگ رادیدپ هرابود یمیدق یاه هیام و د��ش زا ،اپمخ هریجنز و هتسکش بیلص زین و کازگیز و یجنرطش شوقن شقن .دنتفرگ رارق هدافتسا دروم تارک هب هک دندوب ییاه هیام شقن یسدنه و هداس رصنع کی ناونع هب اهرنه رثکا رد ،اپمخ ی هریجنز ،یرامعم ه��ب ناوت یم ،اهرنه ن��یا هلمج زا هک ت��سا هد��شرهاظ .درک هراشا یرگراگن و یفاب شرف ،یرگلافس ،یراکزلف

نیدامن میهافم

ی هقطنم زا هدنام یاج هب راثآ هنیمز رد یتاقیقحت ،1965 لاس رد«

ی هریجنز ،دهد یم لامتحا ¹²"اووک یب یب .یو" هک تفرگ ماجنا نیزم هب هقطنم نیا زا هد��ش فشک راثآ یور رب نییزت ناونع هب هک ییاپمخ و تسا هتفرگ همشچرس تومام جاع یعیبط یحارط زا ،هدمآ ت��سد یلبمس شقن نیا یگنس هنیراپ رصع نا��سنا یارب هک دنز یم سدح و یناوارف موهفم هب و راک��ش ی��ساسا فده ناونع هب و هدوب تومام زا ،ناتساب نیچ رد .)1 ،2008 ،اووکینرز( »ت��سا هتفر یم راک هب تردق نآ ،ور نیا زا و داد یم ناشن ار نا��شورخ شخرذآ و ربا روکذم شقن«

و شخب تایح ناراب حرط نیا .دندیمان یم "یرد��نت و یربا حر��ط" ار .داد یم نا��شن نیدامن روط هب دروآ یم نازروا��شک یارب هک ار یروفو لوط ینیچ یاهدامن ،هدنوشرارکت ی هی��شاح ،ناونع هب نآ رب هولاع شقن نات��ساب نانوی رد« .)10 ،1387 ،لاه( »دریگ یم رب رد ار ر��مع و فارطا رد نآ زا هدافت��سا و هت��شاد رای��سب دربراک اپمخ ی هریجنز

ش�قن ا�ب ک�ییازوم -8ر�یوصت .مور ،اپمخ ی هریجنز )www.bbc.co.uk( :ذخام لت ،اپمخ ی هریجنز ی هراگن اب نادلگ -9ریوصت

.م.ق مراهچ هرازه نوکاب )9 ی هحول ،1381،دلفستره( :ذخام

.م.ق مراهچ هرازه ،تفریج ،یرامعم تانییزت رد اپمخ شقن 10-ریوصت )38 ،1389 ،یسابع اقآ( :ذخام

و اکیت�ساوس ،عبرم ش�قن ،یناک�شا ه�چراپ -11ر�یوصت .اپمخ ی هریجنز )98 ،1370 ،ماهرپ( :ذخام .یناساس ،یکمن درم دسج یایاقب -13ریوصت

)www.pbase.com( :ذخام .یناساس ،سراف روپاشیب رد ییانب - 12ریوصت )www.yanic.ir( :ذخام

شوخ و ینلاوط یاه لا��س یوزرآ بلط زا یلبم��س ،فورظ ی هرانک شقن نیا ،نآ رب هولاع .)5 ،1987،دراوا��س(»تسا هدوب نارگید یار��ب عقاوم یرایسب رد و هتشاد یا هنیرید دنویپ ینانوی ریطاسا اب هدنوشرارکت ،یلوتانآ نیمزرس رد .دنتخا��س یم بیکرت رگید شوقن اب ار شقن نیا ناونع هب و دنت��سناد یم بآ زا یدامن ار شقن نیا ،یزور��ما ه��یکرت راک هب هقطنم نیا نانز یاه هتفاب رثکا یور رب ینییزت ی هی��شاح کی شقن نیا اه گنهرف رثکا رد« هکلب یلوتانآ رد اهنت هن .ت��سا هتفر یم یلبمس بآ هک ییاج نآ زا و هت��سناد بآ زا هتفرگرب ار هدنو��شرارکت ار اپمخ ی هریجنز شقن ،تسا هرابود دلوت و ند��ش ایحا ،یگنادواج زا .)19،1996 ،نامراه( »تسناد یزیخلصاح و یروراب زا یدامن ناوت یم ار هیارآ نیا روضح ،کرت ماوقا زا هدمآ تسد هب ریواصت زا یرای��سب رد هدنرپ کی ریوصت« .دید ناوت یم هدنرپ لکش هب ییاه همسجم یور رب ضحم هب یکرت ریطاسا قبط رب .دراد یکرت ریطاسا رد یمهم هاگیاج ،وردنآ( »ددرگ یم رب أدبم هب هدنرپ لکش هب هدرم صخ��ش حور ،گرم کچوک یاه هرکیپ یور رب اپمخ ی هریجنز« نآ رب هولا��ع .)2 ،2009 یاهاپ ای اه تسد ،هدنرپ یاهر��س ای هدنرپ یاه باقن لکش اب یلاف��س نهک ییاپورا یگنهرف یاه هورگ مامت رد اه هرمجم و فورظ ،هنوگرام ی همسجم یور رب یشقن نینچ هک یمادام .تسا هد��ش یراک هدنک کی اب ار شدنویپ و دا��حتا ،د��شاب هد��ش کح اکنیو موق زا یا هدنرپ .)124 ،1974 ،سا��توب میج( »دنک یم سکعنم بآ و ی��هلا هد��نرپ یحارط رد یبهذم موهفم اب یعازتنا یاه لبم��س ریاس و شقن نیا«

دنویپ یناهیک یگنادواج زا ییاهرواب و دیاقع اب و دنوش یم رهاظ ینییزت ی هیضرف ،هدشدای دراوم رب هولاع .)20 ،1996 ،نامراه( »دنا هدش هداد اپمخ ی هریجنز یر��هاظ لک��ش هب هجوت اب هک دراد دوجو یر��گید میقتسم یاه طخ یاراد هیارآ نیا هک ییاج نآ زا« .ت��سا هدش نایب نیمز زا یلبمس ،دراد عبرم هیب��ش یلکش و ت��سا همئاق یاه هیواز و هیبش ای عبرم کی یتقو نینچمه .)306 ،2002 ،تولریا��س( »تسا سح دوش میسرت شا همئاق یایاوز و میقت��سم و فاص علاضا اب عبرم

.)69 ،1378 ،نتیا( دنک یم اقلا ار تکرح ی هبرجت و دادتما و ش��شک

اپمخ ی هریجنز رد شقن

دوش یم یحارط یزاوم طخ ود نیب ًلاومعم اپمخ ی هریجنز شقن ی هیشاح کی ناونع هب بلغا هیارآ نیا .دننک یم نیعم ار شقن دودح هک یطخ ود ،یطخ کت ،نوچ یفلتخم یاه هنوگ هب و هدش هدافتسا ینییزت .دراد دوجو یطخ دنچ و

نیچ رنه رد اپمخ ی هریجنز شقن

ندنام اج هب ی هجیتن ،نیچ رد ¹⁴وچ ی هرود و ¹³گناش ی هرود رنه یاه همسجم و جاع و نزوگ خاش لماش هدیشارت یایشا و نیلافس فورظ .تسا هدش هتخانش مشی گنس و غرفم زا ییایشا نینچمه و یگنس ات تسا گناش هرود هب طوبرم رتشیب یغرفم ینییزت فورظ نیرتابیز ،ینوزلح ،یسدنه یاه هنومن زا یبیکرت زا تسا ترابع تانییزت نیا .وچ هدمآرد یکبس تروص هب شیب و مک هک ناروناج لاکشا اب ثلثم و عبرم رپ و نیرت هداس زا یکی .تسا هتخیمآ مه رد ی��سدنه حرط اب ًابلاغ و رنه رد هکلب ،نات��ساب راگزور رد اهنت هن هک اهنآ تانییزت ن��یرترارکت رثکا یناتساب رنه رد یمومع روط هب و دراد کارت��شا هجو مه نردم

.یطخ هس یاپمخ ی هریجنز شقن - 16ریوصت

)49 ،2009 ،تنیاسوت و ویل( :ذخام .یطخ کت یاپمخ ی هریجنز -14ریوصت

)344 ،2004 ،ریب( :ذخام .یطخ ود یاپمخ ی هریجنز -15ریوصت

)46 ،2009 ،تنیاسوت و ویل( :ذخام

یدیلک شقن ای )اپمخ ی هریجنز( ردنائم شقن ناونع هب ،اه نیمزرس .دنمان یم " هقعاص" ای"ردنت شقن" ار نآ اه ینیچ .تسا هدش هتخانش یریوصت طوطخ زا حرط نیا هک دنک یم هراشا ¹⁵"وتوگوب" هچ نانچ«

»تسا هتفر یم راک هب ردنت و ربا شیامن یارب هک هدش جارختسا یمیدق لصفنم تروص هب ،شا ییادتبا مرف رد شقن نیا .)134 ،1988 ،زمایلیو(

.)17ریوصت( تسا هدش تفای، گناش ی هلسلس هب بوسنم یاهزنرب رد اراد ار یتیمهااب و لضفا موهفم ،ردنت شقن ،نیچ زرواشک مدرم یارب ،ردنت هب طوبرم لبم��س و دوب مزلا نا��ش یگدنز یارب ناراب نوچ ،دوب ار یناوارف هیده ،نامسآ ی هدش هداتسرف هک دوب یلاوتم شراب ی هنومن هنیمز ،تسا هارمه نآ اب ًابلاغ هک ،ربا حرط دننام ردنت شقن .دروآ یم و ناراب رهظم اهدژا« .)18ریوصت(دزاس یم مهارف اهدژا یارب ار یحرط دوخ هک تسا هار ای وئاد دامن زین میسئوئاد بتکم رد و تسا یناقاخ دامن .)117 ،1373 ،یتسیرک( »دوش یم ناهنپ و دیامن یم ار یکتم ،نافوط هرابرد ینیچ ی هدمع یاه هروطسا یروحم نومضم نامرهق یقلاخا تایصوصخ قیرط زا ،هعجاف یناسنا لرتنک موهفم رب ریطاسا اب اپمخ ی هریجنز شقن و )13 ،1384 ،لریب (ت��سا وجگنج ،هد��شرکذ میهافم رب هولاع شقن نیا اما .دراد یا هنیرید دنویپ ینیچ رب ور نیا زا ،ت��سا یدبا تایح و یگنادواج و ر��مع لوط زا یدا��من هدید مه دنا هتشاد دربراک ینییآ مسارم یارب هک یرازبا و لیاسو یور هب طوبرم هک درک هراشا یغرفم یارد هب ناوت یم هنومن نیا زا .دوش یم

ماجنا و یقیسوم رد نآ دربراک دروم .)19ریوصت(ت��سا وچ ی هلسلس ،سویسوفنک داقتعا هب .تسا هدوب اه نم��ش ییوداج و ینییآ مسارم ،1373 ،یتسیرک(تسا هدوب رمع لوط بجوم یارد نیا یاون ندینش طابترا یارب یعیبط قو��ف یا هلی��سو ار یگنز نینچ نینط و )215 یلبمس شقن نیا هک ییاج نآ زا .دنتسناد یم هکلم و ناقاخ اب نامسآ .تسا هتفرگ تروص هناهاگآ رثا نیا یور رب شروضح ،هدوب رمع لوط زا ییاه هنیلافس یور رب شقن نیا زا یددعتم یاه هنومن ،اه غرفم رب هولاع نآ زا .دوش یم هدهاشم ،هدنام یاج هب وچ و گناش یاه هلسلس زا هک لصتم مه هب ریجنز یاه هقلح دننام نیچ رنه و گنهرف هک ی��یاج و گنات ،ناه دننام یدعب یاه هرود رد ،وچ ی هلسلس زا سپ .دنت��سه یرنه راثآ نییزت یارب کیلوبمس شوقن ریاس و شقن نیا زا زین گنوس ناوت یم ار اپمخ شقن یریگراک هب جوا اما ،تسا هدش هدافتسا فلتخم .)135 ،1988،زمایلیو(درک هدها��شم دعب هب یدلایم 13 ی هد��س زا یاه هلسلس یاه ینیچ و اه لافس یور رب شقن نیا زا یناوارف یاه هنومن اپمخ ی هریجنز شقن .)20ریوصت(تسا هدش هدافتسا ¹⁷گنیم و ¹⁶ناوی زین نارود نیا یاه هتفاب و اه یشاقن رد ،یلافس و ینیچ فورظ رب هولاع .تسا هتفر یم راک هب شقن ،گنیچ ی هل��سلس ندمآ راک یور اب ،گنیم ی هرود زا سپ

ی هلسلس ،یلاف�س ی هزوک -20ریوصت .گنیم )www. Artibet.net( :ذخام :ذخام

.لصفنم ردنت شقن ،گناش ۀلسلس غرفم -17ریوصت )www.artsconnected.com( :ذخام .اهدژا و ردنت شقن اب ،گناش ی هلسلس ،یغرفم فرظ -18ریوصت

)www.arts.cultural-china.com( :ذخام

،وچ ی هل�سلس ،یغرفم یارد -19ر�یوصت .سیلوپانیم یاهرنه وتیتسنا )www.artsconnected.org( :ذخام ی هل�سلس ،ینیچ ی ه�ساک -21ریوصت

.گنیچ )www.artibet.net( :ذخام

رب یلبق یاه هرود هب تب��سن یرت عونتم یاه هنوگ هب اپمخ ی هریجنز هک اهدژا دننام کیلبمس شوقن زا یرایسب و دوش یم هدهاشم راثآ یور کی .دوش یم ایحا هرابود ،تسا هتفر یم راک هب یناتساب یاه هلسلس رد ی هریجنز شقن نآ رد هک دراد دوجو هرود نیا زا ینیچ ی هساک هنومن رد غرمیس و اهدژا شوقن و ،مه زا ادج تروص هب هساک فارطا رد اپمخ ییاه هیام شقن نینچ نتفرگ رارق مه رانک .دنا هتفرگرارق هساک طسو و یروراب دامن و د��ش یم هدهاشم زین گنا��ش هل��سلس یاه غرفم رد ،لصفنم یاپمخ شقن زا یرگید یاه هنومن .)21ریوصت(دوب یزیخلصاح تهاب��ش و ت��سا هتفرراک هب زین هرود نیا یاه شرف و اهزنرب یور رب .دنراد یناتساب یاه هرود یاه غرفم و اه لافس تانییزت هب یدایز رایسب ینییزت شقن نیا رگشیامن هک دنتسه یدایز رای��سب یرنه راثآ

شقن ددعت و عونت .تسین زیاج هلاقم نیا رد اهنآ ی همه رکذ اما ،دنتسه زا یریگ هرهب اب هک تسا هدش هداد ناشن 1 لودج رد اپمخ ی هریجنز نیچ رنه رد بوچ یور یاه یشاقن و اه هتفاب ،اه لاف��س یور شوقن رد فلتخم راثآ یور رب اپمخ ی هریجنز روضح .ت��سا هتفرگ لک��ش راگزور زا نیچ رنه رد هیارآ نیا هک دهد یم نا��شن یلاوتم یاه هرود روشک نیا رنه اب و ت��سا هتفای همادا اه تلاصا ظفح اب نونک ات نهک نمض ات دنک یم کمک یناتساب شوقن تخانش .تسا هت��شگ نیجع رصاعم رنه رد ار نآ یاپدر ناوتب ،ناگتشذگ یاه هدیا و راکفا اب ییانشآ .درک لابند

.نیچ رنه رد اپمخ ی هریجنز شقن -1 لودج

یخیرات ی هرود سنج

رثا اپمخ ی هریجنز شقن

گناش ی هرود غرفم

لافس

وچ ی هرود غرفم

لافس

ناه ی هرود هچراپ

یخیرات ی هرود سنج

رثا اپمخ ی هریجنز شقن

ناوی ی هرود ینیچ

گنیم ی هرود لافس

یشاقن

گنیچ ی هرود ینیچ

زنرب

رصاعم ی هرود شرف

نانوی رنه رد اپمخ ی هریجنز شقن

لبق 1100 ات 3000 دودح رد ،هژا ندمت اب برغ ندمت عور��ش .دمآ دوجو هب نانوی ندمت دعب لاس 200 دودح و د��ش زاغآ دلایم زا لحارم نیتسخن ،دلایم زا لبق 900 ات 1100 هب طوبرم یاه هنیلافس لماکت اب نامز مه .دهد یم ناشن ام هب ار یسدنه کبس یریگ لکش یاه لکش هب ار دوخ یاج ًاجیردت ،هدیمخ یاه لک��ش ،کب��س نیا ی هرود رد«.دهد یم مه هب هدرشف یاه فیدر ای اهراون اب یطخ تسار یور رب هک دوب ینییزت شوقن زا یکی اپمخ ی هریجنز ،نانوی یسدنه ی هریجنز شقن ،هرود نیا یط رد .د��ش یم ارجا یلاف��س فورظ رثکا رهش( ییایفارغج و )رخأتم یسدنه و هنایم ،ادتبا( یخیرات رظن زا اپمخ ،1995،ورج( »تسا هدرک رییغت )اه نیمزر��س رگید و نتآ ینات��ساب یشوقن و دنتشاد ینییآ دربراک یسدنه ی هرود یاه هنیلافس .)159 لاثم یارب .تسا هدوب طبترم ناشدربراک اب دش یم مسر اهنآ یور رب هک زا تیاکح و تسا مظنم و یسدنه یا هرکیپ یاراد ¹⁸"نولیپید" لافس فرظ هناهد رد اپمخ ی هریجنز شقن ،دراد هزانج عییشت مسارم کی یبهذم و ینییآ مسارم یارب لافس نیا .)22ریوصت( ت��سا رگ هولج فورظ و اه نادلگ رد ،یسدنه ی هرود زا سپ .ت��سا هتفر یم راک هب نیا هک تفرگ رارق تانییزت یلصا عوضوم ناسنا ،نهک ی هرود یلافس نیاربانب .دراد یسدنه مظنم ی هویش اب لماک یگت��سسگ زا تیاکح زا .دنتفر یم راک هب فرظ فارطا رد هیشاح ناونع هب یسدنه شوقن دلایم زا لبق 6 ی هدس هب طوبرم یلافس فرظ هب ناوت یم ،هنومن نیا دوب ناریذپانانف زا هک ¹⁹"نونمم" ندش هتشک ناتساد هک درک هرا��شا نانوی رد اپمخ شقن هک ییاج نآ زا .دهد یم ناشن لیشآ تسد هب ار رد نآ ندرب راک هب ،دیآ یم رامش هب مه یگنادواج زا یدامن نات��ساب .)23ریوصت( دراد یناوخمه شقن نیدامن موهفم اب فرظ فارطا عونتم یاه هنوگ هب ینییزت شقن نیا ،کیسلاک ی هرود هب دورو اب یور رب زین هداس یاه هنومن هچرگ ،ت��سا هد��ش رارکت یرت هدیچیپ و نار هبارا درم ی همسجم رد هنومن یارب .دوش یم هدهاشم اهنآ زا یخرب هک دهد یم نا��شن ار شنم فار��شا یناوج ،یفلد رد نولوپآ دبعم زا شتسار ت��سد رد ار ب��سا ی هناهد و هدات��سیا اپ ود یور رب مکحم هک یراون اب همسجم نیا رس یوم .)126 ،1384 ،رندراگ(تسا هتفرگ هاگن مکحم و روج و عمج ،هدش نییزت هداس یاپمخ ی هریجنز شقن اب یارب اپمخ شقن زا اه همسجم رب هولاع )24ریوصت(تسا هدش هتشاد سدقم نغور یرادهگن یارب و یدابع م��سارم رد هک یفورظ نییزت .)25ریوصت( تسا هدش هدافتسا ،دنتشاد دربراک ثعاب ینله گنهرف تفرشیپ ،دلایم زا لبق مراهچ ی هد��س رد رد ینله ناهاشداپ قنور رپ یاهرهش هب ینامتخاس یاه تیلاعف دش یا هنوگ هب ،رنه زا یلکش ناونع هب ،زین کییازوم .دبای لاقتنا یلوتانآ نیرتروه��شم .دمآ دیدپ هنازور یاهدربراک نایرج رد و یداع ًاتب��سن هک ، تشاد رارق نانوی سوتنیلوا ره��ش رد یگنس هولق یاه کییازوم دش ناریو ینودقم ردنک��سا تسد هب دلایم زا شیپ 348 لا��س رد ،هدنام یاجرب اه کییازوم نآ زا ییایاقب ،هزورما .)165،1380،رندراگ(

اپمخ ی هریجنز و یچیپرام ،یا هروط��سا شوقن اهنآ رثکا یور رب هک .)26 ریوصت( دوش یم هدهاشم ی هریجنز شقن روضح زا دلایم زا ل��بق لوا و مود یاه هد��س رد

کمک هب تسناوت شقن نیا ،تیحیسم روهظ اب اما ،دش هتساک اپمخ اها��سیلک نییزت یارب هدا��س ینییزت رصنع کی ناونع هب ا��ه یمور سب یلکش هب دوب هتفرگ نانوی زا هک ار هچ نآ مور اریز .دوش هدافتسا گنهرف(داد لاقتنا دیدج رصع و هنایم یاه هدس یایند هب رت هتفایرییغت هب نآ لاقتنا و نانوی رنه رد شقن نیا تفر��شیپ .)912 ،1996 ،رنه کی هنوگچ هک نیا زا ت��سا یبلاج ی هنومن کی ،رگید یاه گنهرف شقن نیا .دنک یم افیا یرنه راثآ رد یا هتسجرب شقن ،ینییزت ی هیارآ یاه هنومن ور نیا زا ،تسا هتفرراک هب نانوی رنه رد ینوگانوگ لاکشا هب .تسا هدش هداد ناشن 2 لودج رد نآ زا یعونتم و ددعتم

ی�شخرذآ اب سوئز -25ریوصت ،کی�سلاک ی هرود ،ت�سد رد .م ق 450 )www.theoi.com( :ذخام ،نو�لیپید لاف�س -22ر�یوصت .م.ق 8 ی هدس ،یسدنه ی هرود )www.metmuseum.org( :ذخام ،ن�هک ی هرود ،یلاف�س فر�ظ -23ر�یوصت

.م.ق 480 )www.theoi.com( :ذخام

.یفلد هزوم ،م ق 470،کیسلاک ی هرود ،نار هبارا درم همسجم -24ریوصت )www.ancient-greek.org( :ذخام

،یگن�س هولق کییازوم -26ریوصت .م.ق 4ی هدس ،ینله ی هرود www.(:ذخام )commonswikimedia.org

یخیرات ی هرود سنج

رثا اپمخ ی هریجنز شقن

یسدنه ی هرود لافس

جاع

نهک هرود لافس

گنس

کیسلاک ی هرود لافس

گنس

.نانوی رنه رد اپمخ ی هریجنز شقن -2 لودج

هجیتن

طوطخ زا لکشتم هدنوشرارکت یوگلا کی ،اپمخ ی هریجنز شقن هب طوبرم شقن نیا زا هدش هتفای ی هنومن نیرت یمیدق .ت��سا راد هیواز .ددرگ یم رب یگنس هنیراپ هرود هب نآ تمدق هک تسا نیارکوا رد یا هقطنم یاه هنومن مغریلع و ناهج رسارس رد شقن نیا یگدرتسگ هب هجوت اب دوجو هب ههبُش نیا نانوی رنه رد نآ ناوارف دربراک تلع هب ،هدش فشک هب اه ینانوی ،تسا دوهشم هچ نآ ،تسا ینانوی ًاتلاصا شقن نیا هک هدمآ لافس ،یرامعم رد شقن نیا یاه هدنزاس و اه هدننیرفآ نیرت شیب لاح ره ،هدش هتخانش مه "ینانوی دیلک " ناونع هب هک یدوجو اب و دنا هدوب گنس و هک یمادام .تسین شقن نیا ی همشچ رس و أدبم ،نانوی تقیقح رد اما نادب نیا ،دنناوخ یم لحم کی مسا هب ار یرنه رثا کی ای گنهرف کی زا یخرب دنچ ره .تسا هتفرگ تأشن ناکم نآ زا رثا ناینب هک تسین انعم تمس هب یمارآ هب ینانوی رنه هک ییاج نآزا ،دنراد هدیقع نازادرپ هیرظن راچد زین اهنآ دتسوداد نینچمه و هتفای هعسوت ات هدرک تک رح قر��ش دیاب ،یحیسم نایمور هیبش نیچ ینییزت شوقن ؛دوش یقرت و تفرشیپ کی ناونع هب ار اپمخ ی هریجنز و ،دشاب هدش سابتقا ینانوی یاه لدم زا .تسا هدش نیچ دراو اهدتسوداد نیا یط هک دنسانش یم ینانوی شقن شیپ میدق ناینیچ هک دراد دوجو یرگید یاعدا هیرظن نیا ل��باقم رد یارب قرب و دعر دامن ناونع هب ار یسدنه شقن نینچ ریظن اه ینانوی زا یور زا ،ددعتم تارظن هب هجوت اب .دندرب یم راک هب یغرفم فورظ شیارآ اپمخ ی هریجنز هک دومن طابنتسا ناوت یم هدناماج هب یایشا و راثآ تمدق رت شیپ یلیخ نیچ رد گناش ی هلسلس یاه غرفم یور رب نییزت ناونع هب . تسا هتشاد دربراک نانوی یاه هنیلافس زا

یاه چیپرام هیبش ،نیچ رنه رد اپمخ ی هریجنز شقن ی هنومن نیلوا هدش هدهاشم گناش ی هلسلس یاه غرفم یور رب هک هدوب یلکش یعبرم ،نانوی رد .دنا هتشاد یرت هدیچیپ رهاظ ینانوی یاهوگلا هب تبسن و تسا رایسب یلکش هب و یسدنه ی هرود یاه هنیلافس یور رب شقن نیا راب نیلوا نیدامن ی هبنج شقن نیا روکذم ندمت ود ره رد .تسا هتفرراک هب هداس ای و اه هیشاح زا راک رتسب و هنیمز یزاسادج روظنم هب ًلاومعم و هتشاد اهانب زا ییاه شخب رد نینچمه و فلتخم راثآ یطخ و یراون تانییزت رد یاه ندمت نیا ات دش ثعاب فلتخم ماوقا نیب طابترا .ت��سا هتفرراک هب هب هچرگا ،دننک لقتنم مه رگید یاه گنهرف هب ار اپمخ شقن یناتساب ناریا رنه هصرع دراو اه گنهرف نیا زا اپمخ ی هریجنز شقن دسر یم رظن تفریج رد هدش هتفای یاه هنومن نایم دوجوم یاه تهابش اما ،تسا هدش ناوارف نانچ هدمآ تسد هب نانوی و نیچ زا هک ییاه هنومن اب نوکاب لت و رد .درک نایب یعطق ی هیرظن و تسناد یقافتا ار اهنآ ناوت یمن هک تسا رد ناریا راثآ شوقن ی هنیجنگ رد تسناوت اپمخ هریجنز شقن لاح ره و دوش بذج ،ریگارف نادنچ هن ،یملاسا سپس و یخیرات شیپ ی هرود .دور راک هب فلتخم یاهرنه رد طاقن رد یهاگ ،اه ناسنا ی هشیدنا و رواب رب هیکت اب نیدامن ی هیارآ نیا نآ ناوتب دیاش هک ،تسا هدرک تفرشیپ نامز مه روط هب ناهج فلتخم طابترا عقاوم یضعب هچرگ ،درک دادملق کیلوبمس داحتا کی ناونع هب ار .تسا هدوبن ریثأت یب مه رگیدکی اب ماوقا

یخیرات ی هرود سنج

رثا اپمخ ی هریجنز شقن

ینله ی هرود گنس

کییازوم

رصاعم ی هرود گنس و زلف

یتمیق

اه تشون یپ

1 Meander (me.an.der).

2 Maiandros.

ییایفارغج و یخیرات رظن زا هناخدور نیا ،Buyuk Meander River 3 .تسا هدش رکذ زین رموه دایلیا رد نآ مان هک ارچ ،هتشاد یدایز رایسب تیمها

4 Yunwen & Leiwen.

5 Matu.

6 Fret, Key pattern.

7 Greek key.

.یلعف نیارکوا رد یلحم ،Mezin 8 هک دوب یا هقطنم رد ندمت نیا ییافوکش نارود :اکنیو گنهرف ،Vinca 9

.دندمآ دوجو هب نآ رد یولاسگوی و ینامور ،ناتسبرص ،ینسوب اهدعب 10 Poloponnese.

دیشمج تخت یکیدزن رد هک تسا ت��شدورم رد یا هقطنم نوکاب لت 11 .ددرگ یمرب )م.ق مراهچ ی هرازه ( م.ق 3600 هب نآ خیرات و دراد رارق

.یسور سانش هنیرید و سانش تسیز ،V.Bibikova 12 .)م.ق 1050-1500( گناش هلسلس 13 .)م.ق 221-1050( وچ هلسلس 14 .نیچ رنه هنیمز رد ققحم و هدنسیون ،BO GO TU 15 .یدلایم)1368 -1271( ناوی هلسلس 16 .یدلایم )1644 -1368(گنیم هلسلس 17 خیرات و تسا ی��سدنه رصع یاه نادلگ نیرت یمیدق زا یکی :نولیپید 18 ینعی دوخ ف��شک لحم زا ار شمان و .ددرگ یم رب دلایم زا لبق 8 هد��س هب نآ

.تسا هتفرگ نتآ رد نولیپید ناتسروگ و دش هتشک لیشآ ت��سد هب هک دوب سوئا ر��سپ نونمم، Memnon19

.تفریذپ ناریذپانانف عمج هب ار نونمم ،سوئا ملاآ نیکست یارب سوئز

عبانم تسرهف

،دور لیله ی هزو��ح ی هتفایون یاه هیام��شقن ،)1389( ارهز ،ی��سابع اقآ .نامرک ،نامرک رنهاب هاگشناد ،ت��سود هلاژ زورهب ی همجرت ،گنر رصانع:نتیا ،)1378( سناهوی ،ن��تیا

.نارهت ،فافع .نارهت ،زکرم ،ربخم سابع ی همجرت ،ینیچ یاه هروطسا ،)1384( نآ ،لریب

.نارهت ،رصاعم گنهرف ،رنه فراعملا هریاد ،)1382( نیئور ،زابکاپ دلج ،سراف ییاتسور و یریاشع یاه تفابتسد ،)1370( سوریس ،ماهرپ

.نارهت ،ریبکریما ،2و1 نلاجاب ی همجرت ،ن��یچ ریطا��سا تخان��ش ،)1373( ینوتنآ ،یت��سیرک

.نارهت ،ریطاسا ،یخرف ،یزرمارف یقت دمحم ی همجرت ،نامز رذگ رد رنه ،)1380( نله ،ر��ندراگ

.نارهت ،مشش پاچ ،هاگآ ،یمسجت یاهرنه روصم گنهرف ،)1380( بیبح ،فورعم .زیورپ ،نابزرم

.نارهت ،شورس ،مراهچ شیاریو ،رایشناد ،)یسراف -یسیلگنا ( رنه گنهرف ،)1384(یلع��سابع ،یرجاهم

.نارهت همجرت ،برغ و قرش رنه رد اهدامن یا هراگن گنهرف ،)1387( زمیج ،لاه

.نارهت ،رصاعم گنهرف ،یدازهب هیقر نویامه ی همجرت ،نات��ساب قرش رد ناریا ،)1381( ت��سنرا ،دلف��ستره

.نارهت ،یگنهرف تاعلاطم و یناسنا مولع هاگشهوژپ ،هداز یتعنص Andrieu, Sara Anais (2009), Spread of Cultures, (www.

Icas6.org).

Beer, Robert (2004), The Encyclopedia of Tibetan Symbols and Motifs, Serindia Publications, Chicago &

London.

Britannica book of the year(1995), Encyclopedia Britannica Publications, London.

Cirlot, Juan Eduardo (2002), A Dictionary of Symbols, Curier Dover Publication,New York .

Gero, John Steven (1995), Computational and Cognitive Models of Creative design, Key Centre of Design Comp &

Cogntn, Australia.

Gimbutas, Marija Alseikaite (1974), The Gods and Goddesses of Old Europe, University of California Press, California.

Gubser, Mike (2009), Time is visible surface, Wayne State University Press, Michigan.

Haarmann, Harald (1996), Early Civilization and Literacy in Europe, Walter Gruyter Publications, Berlin.

Jones, Owen (1895), The Grammar of Ornament, Day and Son Publications, London.

Lio, Yang; Toussaint, Godfried (2009), A New Method for Classifying Fret and Meander Pattern, Publication of Isama, (www.isama.org).

Saward, Jeff (1987), Unlocking the Labyrinth, NEARA Jornal, spring, vol.21, No.4, Issue No.79.

Solheim, Willhelm. G (1987), Chinese and Southeast Asian Art Styles and their Relationship.

William, C.A.S (1988), Chinese Symbolism and Art Motifs, Tuttle Publishing, Boston.

Wilson, Eva (1994), 8000 Years of Ornament, British Museum Press, London.

Zharnikova, S (2008), Archaic Motifs in North Russian Folk Embroidery and Parallels in Ancient Ornamental Designs of the Eurasian Steppe People, (www.Cultinfo.Ru).

The dictionary of art (1996),valume:20,mac millan.