78
و اه هراپ اه هتکنیب
راوش‌ناسحا کیج ن ُم زا
ت ب ود هب هرابود یهاگن :همانهاش و یذ
ِمرِت ک
یجن ُم
متشه لاس ،مود ۀرود مود و مکی ۀرماش 1393 ریت - نیدرورف
:همانهاش و یذِمرِت کیجنُم
کیجنُم زا ت ب ود هب هرابود یهاگن
یبراوش ناسحا
یاقآ‌زا‌یدنمدوس‌دقن،ثاریم شرازگ‌ۀیرشن‌ِنیشیپ‌دلجم‌رد
بحاص ِحیحصت‌هب،یذمرت کیجنم ناوید‌رب‌یهدفسوی‌نموه
زا‌شیپ2.تسا‌هدش‌رشتنم،)1391،بوتکم‌ثاریم:نارهت(ملق‌نیا
هک‌ییاشگهار‌و‌دیفم‌تاکن‌یارب‌ناشیا‌زا‌مناد‌یم‌مزلا‌زیچره
ــ‌رثا‌یدعب‌شیاریو‌رد‌هتبلا‌و‌منک‌یرازگساپس‌دندش‌رکذتم
دراوم‌هژیو‌هب،تاکن‌نیا‌ــ‌دشاب‌راک‌رد‌یدعب‌شیاریو‌رگا
.دش‌دنهاوخ‌لامعا‌و‌حلاصا‌ً
اعطق،متشه‌و‌مجنپ،مراهچ،موس
باب‌رد‌ار‌یرصتخم‌تاکن‌ً
افرص‌مراد‌دصق،رضاح‌ۀزیجو‌رد .موش‌روآدای‌دقن‌نیا‌مشش‌دنب‌رد‌ثحب‌ِدروم‌تایبا :هدش‌هتخادرپ‌لیذ‌تایبا‌زا‌رخآ‌تیب‌ود‌هب،دنب‌نیا‌رد
یـــعفا‌ۀدـــید‌هـــک‌تـــیاکح‌هـــب‌ما‌هدینـــش زارـــف‌دـــنرب‌وا‌رـــب‌درـــمز‌وـــچ‌دـــهج‌نورـــب تــشادب‌تــسد‌هجاوخ‌هک‌مدید،مدــیدن‌نــیا‌نــم زآ‌ۀدـــــید‌دـــــیکرتب‌وا‌لد‌رـــــبارــــب دــننک‌شــقن‌وــت‌تــئیه‌را‌رــب‌همانهاــش‌هــب زارـــف‌گـــنج‌هـــب‌دور‌نادـــیم‌هـــب‌همانهاـــش‌ز دوــش‌همانهاــش‌شــقن‌ودــع‌وــت‌تــبیه‌ز زاـــس‌هـــن‌و‌بـــسا‌هـــن‌و‌دـــیآ‌راک‌هـــب‌درـــم‌هـــن‌وزـــک
)110-109تایبا،11ص،ناوید،کیجنم(
نایاقآ‌زا‌ًاصوصخم،مرازگساپس‌دندناوخ‌راشتنا‌زا‌شیپ‌ار‌هتشون‌نیا‌هک‌یناتسود‌زا.1
روآدای‌ار‌یدنمدوس‌تاکن‌هک‌یراهب‌دنولا‌و‌یماقم‌مئاق‌اضردمحا،یبیطخ‌لضفلاوبا .دندش
،61-60ثاریم شرازگ،»یذمرت‌کیجنم‌ناوید‌ۀرابرد‌یتاکن«،یهدفسوی‌نموه.2 .37-34ص،1392دنفسا‌ـرذآ
هب‌و‌هتسویپ‌تروص‌هب،احصفلا عمجم‌رد،تیب‌راهچ‌نیا
ود‌اهنت،زین‌رگید‌عبنم‌دنچ‌رد3.تسا‌هدش‌جرد‌کیجنم‌مان
لیذ،ًلاصفنم،ریخا‌تیب‌ود‌نیمه4.هدمآ‌کیجنم‌مان‌هب‌رخآ‌تیب
داشرهوگ‌عماج‌ۀناخباتک1392ۀخسن(یطخ‌گنهرف‌کی‌زا‌لخدم‌ود
لیذ)کیجنم ناوید‌رد109تیب(موس‌تیب؛هدش‌رکذ‌زین)دهشم‌رد
ناوید‌رد110تیب(مراهچ‌تیب‌و)28ص‌ۀیشاح(»زارف«لخدم
.ینزوس‌مان‌هب‌راب‌ود‌ره‌اما؛)27ص(»زاس«لخدم‌لیذ)کیجنم
زا‌ریغ،تسخن‌تیب‌ود‌هک‌میوش‌روآدای‌دیاب‌ماجنارس‌و
مان‌نودب‌اما،هدش‌لقن‌زین‌نهک‌عبنم‌کی‌رد،احصفلا عمجم
5.تسا‌نیتمکحلا عماج‌عبنم‌نآ‌و،رعاش
تسد‌نآ‌رب،)۳6ص(ناشدقن‌رد،یهدفسوی‌یاقآ‌هچنآ
کیجنم‌هب‌رخآ‌تیب‌ود‌باستنا‌تحص‌ۀلئسم،دنا‌هتشاذگ
نیا6،هدمآ‌زین‌ینزوس ناوید‌رد‌تیب‌ود‌نیمه‌هک‌اجنآ‌زا.تسا
هدش‌هدافتسا‌عبانم‌نایم‌رد،نینچمه.تسا‌دیدرت‌لباق‌باستنا
نیا‌ذخأم‌کی‌هک‌میدید،کیجنم ناوید‌حیحصت‌و‌یروآدرگ‌رد
ۀقباس‌رب‌هولاع‌هچنآ‌اما.تسا‌هدرک‌تبث‌ینزوس‌مان‌هب‌ار‌تیب‌ود
نیا،یهدفسوی‌یاقآ‌نظ‌هب،ینزوس‌مان‌هب‌تیب‌ود‌نیا‌تبث
و‌تسا‌روصم‌ۀمانهاش‌هب‌تایبا‌ۀراشا،دنک‌یم‌تیوقت‌ار‌دیدرت
ۀخسن‌ای‌و‌روصم‌روثنم‌ۀمانهاش‌دوجو‌زا‌یدهاش‌هک‌اجنآ‌زا
،تسین‌تسد‌رد‌کیجنم‌نامز‌رد‌یسودرف‌ۀمانهاش‌زا‌یروصم
تایح‌زا‌سپ‌اه‌تدم‌یرعاش‌ار‌تیب‌ود‌نیا‌هک‌دور‌یم‌نامگ
تیب‌ود‌نیا‌باستنا،نیاربانب‌و‌دشاب‌هدورس‌یسودرف‌و‌کیجنم
.دوش‌یم‌دییأت،یرجه‌مشش‌نرق‌ِیدنقرمس‌رعاش،ینزوس‌هب
ینزوس‌هب‌تایبا‌نیا‌باستنا‌ۀرابرد‌للادتسا‌نیا‌هچرگ
هتکن‌ود‌ِنتشاد‌رظن‌رد‌نکیل،دیامن‌یم‌یقطنم‌ًلاماک‌لوا‌هاگن‌رد :تسا‌یرورض‌هراب‌نیا‌رد عمجم‌رد،تیاده‌هک‌میریذپب‌رگا،لامتحا‌دیق‌تیاعر‌اب.1
و‌هدرکن‌قصتلم‌رگیدکی‌هب‌ً
اصخش‌ار‌تیب‌راهچ‌نیا،احصفلا
ِتروص‌نیمه‌هب‌تیب‌راهچ‌نیا،وا‌ۀتخانشان‌ِذخأم‌رد،عقاو‌رد
ج،1340نارهت،افصم‌رهاظم‌ششوک‌هب،احصفلا عمجم،تیاده‌ناخ‌یلقاضر.3 .1178ص،5
الله‌حیبذ‌حیحصت‌هب،نیفراعلا تاصرع و نیقشاعلا تافرع،ینایلب‌یدحوا.4
بوتکم‌ثاریم:نارهت،نامرهق‌دمحم‌یملع‌تراظن‌اب،دمحارخف‌هنمآ‌و‌راکبحاص
گنج؛نارهت‌هاگشناد‌یزکرم‌ۀناخباتک5496یطخ‌گنج؛3883ص،6ج،1389 .441ص،نارهت‌هاگشناد‌تایبدا‌ۀدکشناد‌ۀعومجم‌زا‌د-53یطخ
نَبرُک‌یرنه‌یوسنارف‌و‌یسراف‌ۀمدقم‌و‌حیحصت‌هب،نیتمکحلا عماج،ورسخ‌رصان.5 .179ص،1332نارهت،نیعم‌دمحم‌و .131ص،ات‌یب‌نارهت،ینیسح‌هاش‌نیدلارصان‌مامتها‌هب،]ناوید[،یدنقرمس‌ینزوس.6
نارهت‌هاگشناد،یسانش‌ناتساب‌یسانشراک‌یوجشناد
و اه هراپ اه هتکنیب
راوش‌ناسحا ... ت ب ود هب هرابود یهاگن :همانهاش و یذ
ِمرِت کیجن
ُم
7۹
و اه هراپ اه هتکن
کیجنُم زا ت ب ود هب هرابود یهاگن:همانهاش و یذِمرِت کیجنُم یبراوش‌ناسحا
متشه لاس ،مود ۀرود مود و مکی ۀرماش 1393 ریت - نیدرورف
قلعت‌لامتحا‌زا‌دیابن‌بیترت‌نیدب،تسا‌هتشاد‌دوجو‌هتسویپ
.میوش‌لفاغ‌دحاو‌ۀدیصق‌کی‌هب‌رخآ‌تیب‌ود‌و‌تسخن‌تیب‌ود
هراشا‌نیا‌زا‌شیپ‌هک‌نانچ.میدرگزاب‌تسخن‌تیب‌ود‌هب‌لاح
ِنیتمکحلا عماج‌رد،احصفلا عمجم‌رد‌زج‌تیب‌ود‌نیا،دش
یمان‌ورسخ‌رصان‌هکنآ‌دوجو‌اب.دنا‌هدش‌تبث‌زین‌ورسخ‌ِرصان
یفن‌یارب،دوخ،وا‌تایح‌نامز،هدربن‌تیب‌ود‌نیا‌ۀدنیارس‌زا
هب،ورسخ‌رصان.تسا‌یفاک‌ینزوس‌هب‌تسخن ِتیب‌ود‌قلعت
تداهش‌هب،و‌هتفای‌تدلاو‌یرجه۳۹۴لاس‌رد،شدوخ‌ۀتفگ
ینزوس‌هکنآ‌لاح۱.تسا‌هتشذگرد۴8۱لاس‌هب،عجارم‌حصا
رد‌ً
ارهاظ‌و‌هدمآ‌ایند‌هب‌مجنپ‌نرق‌یاه‌لاس‌نیسپاو‌رد‌ًلاامتحا
رد،نیاربانب۲.تسا‌هتفای‌تافو‌یرجه‌مشش‌نرق‌ۀهد‌نیمتفه
،دحاو‌ۀدیصق‌کی‌هب‌تیب‌راهچ‌ره‌قلعت‌تحص‌تروص
ً
اعطق‌هک،اهنآ‌ۀدنیارس‌و‌دوش‌یم‌یفتنم‌ینزوس‌هب‌اهنآ‌باستنا .تسا‌کیجنم،هتسیز‌یم‌ورسخ‌رصان‌زا‌شیپ
،هدش‌حرطم‌تیب‌ود‌نیا‌ۀرابرد‌هک‌یمهم‌رایسب‌ۀتکن.2
یاقآ،نیا‌زا‌شیپ،اضق‌زا.تسا‌روصم‌ۀمانهاش‌هب‌اهنآ‌ۀراشا ناوید‌زا‌ار‌تیب‌ود‌نیا‌زین‌یناوریش‌نایکیلم‌نروس‌اللهدسا
رد‌هک‌دنا‌هدیسر‌هجیتن‌نیا‌هب‌اهنآ‌یاوحف‌زا‌و‌هتسُجزاب‌ینزوس
رد )بایسارفا لآ( یناخارق ماکح ِرما‌هب،ینزوس‌راگزور
هک‌هدوب‌هدمآ‌دیدپ‌یسودرف‌ۀمانهاش‌زا‌یروصم‌قاروا،دنقرمس
نیا‌یلامتحا‌باستنا‌هب‌هجوت‌اب‌اما۳.تسین‌تسد‌رد‌نونکا .درک‌دیدرت‌هیضرف‌نیا‌یتسرد‌رد‌دیاب،کیجنم‌هب‌تایبا
ۀمانهاش‌ایآ‌هک‌تسا‌نیا‌دیآ‌یم‌شیپ‌نونکا‌هک‌یشسرپ
شیارس؟تسا‌یسودرف‌ۀمانهاش‌نامه‌کیجنم‌رعش‌رد‌روکذم
هک‌هدیسر‌نایاپ‌هب‌ییاه‌لاس‌نامه‌رد‌ً
ابیرقت‌یسودرف‌ۀمانهاش
شیپ‌یکدنا‌ای‌و‌هدرک‌یم‌یرپس‌ار‌شیوخ‌رمع‌رخاوا‌ای‌کیجنم
نیرت‌میدق ،رگید یوس زا .هدوب هتفگ تایح دوردب نآ زا
هب‌میسانش‌یم‌یسودرف‌ۀمانهاش‌زا‌هک‌یروصم‌یاه‌هخسن
رد.دنراد‌قلعت،یناخلیا‌ۀرود‌ینعی،یرجه‌متشه‌نرق‌یادتبا
دودح‌هک‌دوش‌یم‌زاغآ‌روصم‌یاه‌هخسن‌دیلوت‌زا‌یجوم‌نامز‌نآ
ۀخسن‌ود.4تسا‌یسودرف‌ۀمانهاش‌یاه‌هخسن‌اهنآ‌موس‌کی
،افص‌الله‌حیبذ:هب‌دیرگنب‌وا‌تافو‌و‌تدلاو‌خیرات‌و‌ورسخ‌رصان‌تایح‌ۀرابرد.1
نارهت،یرجه‌متفه‌نرق‌زاغآ‌ات‌مجنپ‌نرق‌ۀنایم‌زا:مود‌دلج،ناریا رد تایبدا خیرات .452و445ص‌ًاصوصخم،دعب‌هب443ص،1334 .622ص،باتک‌نامه‌هب‌دیرگنب.2 3. A.S. Melikian�Chirvani, « Le livre des rois, miroir du destin », Studia Iranica 17/1, 1988, pp. 7–46 (→ pp. 43f.).
4. R. Hillenbrand, ‘The Arts of the Book in Ilkhanid Iran’, in L.
ۀناخباتک‌و‌لوبناتسا‌یارسوپاقپوت‌ۀناخباتک‌رد‌لماک‌روصم
یرادهگن )دارگنینل ً
اقباس( گروبزرتپ‌تنس یتلود یمومع
ۀعومجم زا 329ۀرامش( دارگنینل روهشم ۀخسن .دوش‌یم
لوبناتسا‌ۀخسن‌زا‌سپ‌لاس‌ود‌دودح‌هک)نرُد‌درانرب‌ییادها
هدیسر‌نایاپ‌هب733لولاا‌یدامج‌زور‌نیرخآ‌رد،هدش‌ریرحت
رت‌نهک‌یکدنا‌ــ‌رگید‌ۀخسن‌دنچ‌زا‌ییاه‌گرب‌نینچمه5.تسا
تمدق‌هک‌هدنام‌یاج‌رب‌زین‌ــ‌دارگنینل‌و‌لوبناتسا‌ۀخسن‌ود‌زا
،فاصوا‌نیا‌اب6.دسر‌یم‌متشه‌نرق‌یاه‌لاس‌نیتسخن‌هب‌اهنآ
یسودرف ۀمانهاش‌کیجنم‌ِرعش‌رد‌همانهاش‌زا‌دوصقم‌هکنیا .تسا‌دیعب‌رایسب‌دشاب
هب‌ییاه‌همانهاش‌زین‌یسودرف‌زا‌شیپ،تسا‌مّ
لسم‌هچنآ‌اما
عبنم‌هک،یروصنموبا‌روثنم‌ۀمانهاش:هتشاد‌دوجو‌رثن‌و‌مظن
شیپ‌ً
ارهاظ‌هک،یزورم‌یدوعسم‌موظنم‌ۀمانهاش؛هدوب‌یسودرف
ترهش‌کیجنم‌تایح‌نامز‌رد‌و‌هدش‌هدورس‌راهچ‌نرق‌ۀنایم‌زا
راگزور‌هب‌نآ‌زا‌یدایز‌یاه‌یهاگآ‌هنافسأتم‌یلو،هتشاد‌یدایز
شفده‌هک،یسوط‌یقیقد‌موظنم‌ۀمانهاش‌زین‌و؛تسا‌هدیسرن‌ام
ِماگنهدوز‌گرم‌اب‌اما،هدوب‌یروصنموبا‌ۀمانهاش‌ِندروآرد‌مظن‌هب
ۀدورس‌تایبا،دوخ‌ۀمانهاش‌رد،یسودرف.هدنام‌مامتان‌رعاش
هک‌اجنآ‌زا7.تسا‌هدرک‌لقن‌ً
انیع‌ار‌بساتشگ‌ۀرابرد‌یقیقد
)جاتحم‌لآ(نایناغچ‌رابرد‌دراو‌یقیقد‌زا‌سپ‌ً
اقیقد‌کیجنم
اب‌و‌هتخانش‌یم‌ار‌یو‌ًلاامتحا‌هک‌تشادنپ‌ناوت‌یم،هدش
زا‌یرعش‌یلامتحا‌ریثأت،رما‌نیا‌دهاش.هدوب‌انشآ‌زین‌شراعشا
ترهش‌هب‌هجوت‌اب8.تسا‌کیجنم‌زا‌هدنامزاب ِتیب‌کی‌رب‌یقیقد
ِروظنم‌تسا‌نکمم،راگزور‌نآ‌رد‌شمامتان‌ۀمانهاش‌و‌یقیقد
ناوت‌یمن‌مه‌زاب‌یلو.دشاب‌یقیقد‌ِرثا‌نامه‌همانهاش‌زا‌کیجنم
Komaroff/S. Carboni (eds.), The Legacy of Genghis Khan: Court- ly Art and Culture in Western Asia, 1256–1353, New York 2002, pp. 135–167; idem, ‘The Shahnama and the Persian Illustrated Book’, in S. Eliot/A. Nash/I. Willison (eds.), Literary Cultures and the Material Book, London 2007, pp. 95–119; M.S. Simpson,
‘Šāh-nāma iv. Illustrations’, in E. Yarshater (ed.), Encyclopædia Iranica, online published in 2009, updated in 2013:
http://www.iranicaonline.org/articles/sah�nama�iv�illustrations 5. А.Т. Адамова/Л.Т. Гюзальян, Миниатюры рукописи поэмы
«Шахнаме» 1333 года, Ленинград 1985, сс. 15, 25.
ۀزوم‌رد ،69.74.1یسرتسد‌ۀرامش‌اب،اه‌هخسن‌نیا‌زا‌یکی‌زا‌یگرب‌لاثم‌یارب.6 :دوش‌یم‌یرادهگن‌کرویوین‌رد‌نتیلوپورتم‌رنه http://www.metmuseum.org/collection/the�collection�online/
search/452041?rpp=20&pg=1&ft=69.74.1&pos=1
،ناریا رد ییارس هسامح،افص‌الله‌حیبذ:هب‌دیرگنب‌هنیمز‌نیا‌رد‌رتشیب‌تاعلاطا‌یارب.7 .دعب‌هب160ص،1379نارهت،مشش‌پاچ .هس‌و‌تسیب‌ص،ححصم‌ۀمدقم‌نینچمه؛47تیب،5ص،ناوید،کیجنم.8
... ت ب ود هب هرابود یهاگن :همانهاش و یذِمرِت کیجن
ُ م
یبراوش‌ناسحا
80
و اه هراپ اه هتکنیب
راوش‌ناسحا کیج ن ُم زا
ت ب ود هب هرابود یهاگن:همانهاش و یذ
ِمرِت ک
یجن ُم
متشه لاس ،مود ۀرود مود و مکی ۀرماش 1393 ریت - نیدرورف
.دوب‌نئمطم‌کیجنم‌نامز‌رد‌رثا‌نیا‌زا‌یروصم‌ۀخسن‌دوجو‌زا
مراهچ‌یاه‌نرق‌رد‌هک‌یروثنم‌و‌موظنم‌یاه‌همانهاش‌رگا‌اما
یا‌هناسفا‌تایاور‌هب،میراذگب‌رانک‌ار‌هدمآ‌دیدپ‌یرجه‌مجنپ‌و
عبنم‌هتسناوت‌یم‌دوخ‌هک‌دیسر‌میهاوخ‌یرت‌نهک‌یخیرات‌و
نامه‌اهنآ‌ِنیرتروهشم.دشاب‌جنپ‌و‌راهچ‌نرق‌یاه‌همانهاش
رد‌نآ‌زا‌یرثا‌چیه‌اما،میسانش‌یم‌همان یادخ‌مان‌هب‌هک‌تسا
دیدرت‌شدوجو‌رد‌نیققحم‌زا‌یضعب‌یتح‌و‌تسین‌تسد
نابز‌هب‌یسامح‌یراثآ،میدن‌نبا‌راهظا‌هب‌انب،نینچمه.دنراد
یاه‌هناسفا‌ِرت‌میدق‌ۀنوگ‌هک‌هتشاد‌دوجو)یولهپ(هنایم‌یسراف راگدای‌زج،نونکا‌یلو1،هدوب‌بوتکم‌اهنآ‌رد‌همانهاش‌نانامرهق
تسد‌رد‌هنایم‌یسراف‌نابز‌هب‌یرگید‌یسامح‌رثا2،ناریرز .تسین
ام‌راگزور‌هـب‌هنایم‌یـسراف‌ِراـثآ‌تـسد‌نـیا‌زا‌یرایـسب
یاه‌هخـسن‌ۀطـساو‌هـب،دـشاب‌هدیـسر‌مـه‌رـگا‌اـی‌هدیـسرن
یاه‌ناتـساد‌بلاغ،دیدرت‌نودـب‌اـما.تـسا‌هدوب‌روـصمریغ
شیارـس‌زا‌شـیپ‌یـسودرف‌ۀمانهاـش‌رد‌دوـجوم‌یـسامح
ترهـش‌و‌هدوـب‌دوـجوم‌بوـتکم‌تروـص‌هـب‌زـین‌همانهاـش
ناوـنع،مـیدید‌رـت‌شیپ‌هـک‌نانچ،یـتح.دنا‌هتـشاد‌یداـیز
)133و364ص،]1352[نارهت،ددجت‌اضر‌قیقحت(تسرهفلا‌رد‌میدن‌نبا‌ًلاثم.1
نابز‌هب)کلملا‌فسارهلیک‌باتک(هاش بسارهل یک‌باتک‌و‌رایدنفسا و متسر‌باتک‌زا
هب‌یناحیرلا‌ةدیبع‌نب‌یلع‌ار‌یمود‌و‌ملاس‌نب‌ةلبج‌ار‌یلوا‌هک‌دنک‌یم‌دای‌هنایم‌یسراف
،یملاسا‌نارود‌یبرع‌و‌یسراف‌عبانم‌ریاس‌رد‌نینچمه.دندوب‌هدرک‌همجرت‌یبرع
مادک‌چیه‌هک،هدش‌هنایم‌یسراف‌نابز‌هب‌رگید‌یخیرات‌و‌یسامح‌رثا‌نیدنچ‌هب‌یتاراشا
،ناریا رد ییارس هسامح،افص:هب‌دیرگنب‌هراب‌نیا‌رد؛تسین‌تسد‌رد‌نونکا‌اهنآ‌زا
هلاژ‌ششوک‌هب،ماسا زا شیپ ناریا تایبدا خیرات،یلضفت‌دمحا؛دعب‌هب42ص
فارشلاا و هیبنتلا‌رد‌یدوعسم،هتشذگ‌نیا‌زا.دعب‌هب267ص،1376نارهت،راگزومآ ینس خیرات‌رد‌یناهفصا‌ۀزمح،)ed. M.J. de Goeje, Leiden 1894, pp. 106f.(
ۀدنراگن‌و)ed. I.M.E. Gottwaldt, Leipzig 1844, p. 48(ایبنلاا و ضرلاا کولم
ص،1318نارهت،راهب‌ءارعشلا‌کلم‌حیحصت(صصقلا و خیراوتلا لمجم‌ِسانشان
تفه‌و‌تسیب‌زا‌یگنر‌ییاه‌یشاقن‌یواح‌هک‌دنهد‌یم‌ربخ‌یباتک‌دوجو‌زا)دعب‌هب33 روص‌ناونع‌اب،کلملادبع‌نب‌ماشه‌نامرف‌هب،یرجه113لاس‌رد‌و‌هدوب‌یناساس‌هاش
.تسین‌تسد‌رد‌نآ‌زا‌یرثا‌نونکا‌یلو،هدوب‌هدش‌هدنادرگرب‌یزات‌هب‌ناساس ینب کولم
تنس‌کی‌دوجو‌زا‌یکاح‌هدنام‌یاجرب‌یونام‌نوتم‌زا‌هک‌یروصم‌یاه‌هخسن،هتبلا
همانزرمارف‌ۀموظنم‌زا‌یتایبا‌نینچمه.تسا‌ناریا‌قرش‌رد‌اه‌باتک‌یزادرپ‌هراگن‌نهک
یسامح‌ینومضم‌ً
ارهاظ‌هک‌هدش‌هراشا‌یروصم‌یولهپ‌رتفد‌هب‌نآ‌رد‌هک‌تسا‌تسد‌رد
ناوج‌و‌رهچ‌بوخ‌رکیپ‌یکی/ناولهپ‌یا‌رتفد‌نیرد‌نودیمه...«:تسا‌هتشاد
»تسوپ]اذک[هدنرد‌ریش‌و‌ردژا‌زا‌هک/تسوارهچ‌نیا‌هک‌هدرک‌هدیراگن
.دنا‌هدرک‌حیحصت‌نِفتوست‌ناف‌نیلویرام‌مناخ‌و‌یبیطخ‌لضفلاوبا‌یاقآ‌ار‌هموظنم‌نیا
و‌دندش‌روآدای‌ار‌همانزرمارف‌تایبا‌نیا‌هلمجزا‌یدنمدوس‌تاکن‌هک،یبیطخ‌یاقآ‌زا
.مرازگساپس،دنتشاذگ‌نم‌رایتخا‌رد،راشتنا‌زا‌شیپ،ار‌تایبا‌نیا‌ححصم‌نتم
یاه‌نادرگرب‌نایم‌زا.هدش‌رشتنم‌و‌همجرت‌نوگانوگ‌یاه‌نابز‌هب‌اهراب‌ناریرز راگدای.2 نارود زا یسامح ینتم :ناریرز راگدای:رثا‌نیا‌ۀمجرت‌نیرت‌هزات‌هب‌دیرگنب‌یسراف .1392نارهت،راگزومآ‌هلاژ‌نادرگرب،نهک
یرگید‌راثآ‌هـب‌یـسودرف‌رثا‌ِندمآ‌دیدپ‌زا‌شیپ‌زـین‌همانهاـش
هک‌یـنهک‌یوـلهپ‌سیون‌تـسد،اـضق‌زا.هدوـب‌هدـش‌قلاـطا
،ناریرز راگداـی‌ینعی،نابز‌نیا‌هب‌دوـجوم‌یـسامح‌نتم‌اـهنت
بتاک‌هک‌دراد‌ماـن‌کمانهاـش یولهپ‌زین‌هداد‌یاـج‌دوـخ‌رد‌ار
لاـس‌رد‌ار‌نآ‌و‌هدوب‌ورـسخیک‌نابآرهم‌دبریه‌ماـن‌هـب‌یدرـف‌نآ
خاـسنتسا‌ناتـسودنه‌رد)یدلاـیم1322(یدرـگدزی691
3.تسا‌هدرک
کیجنم یناگدنز‌ۀنامز‌و طیحم هب ییوس‌زا هچنآ‌اما
یناریا‌نهک‌یا‌هروطسا‌میهافم‌رگید‌یوس‌زا،تسا‌رت‌کیدزن
رنه،دراد‌زین‌یریوصت‌تیهام،ً
اتیاهن‌و،هداد‌یاج‌دوخ‌رد‌ار
ییاج‌نامه‌ً
اقیقد‌دغس‌نیمزرس.تسا‌یدغُس‌یزادرپ‌هراگن
رهش‌تیزکرم‌هب،یرجه‌مجنپ‌و‌مراهچ‌نورق‌رد‌هک‌تسا
هدوب‌کیجنم‌هاگتسیز‌و‌جاتحم‌لآ‌ییاورنامرف‌ورملق،نایناغچ
هک‌میسانش‌یم‌ار‌یناتساب‌ۀطوحم‌دنچ،نیمزرس‌نیا‌رد.تسا
ملاسا‌زا‌سپ‌نورق‌نیتسخن‌و‌یناساس‌ۀرود‌رخاوا‌هب‌اهنآ‌تمدق
رد.تسا‌اشخَرَو‌و‌بایسارفا،تنَ
ک ِجنَپ‌اهنآ‌مها‌و‌ددرگ‌یمزاب
تاعبتت،اه‌هطوحم‌رگید‌هب‌تبسن،تنکجنپ‌ۀرابرد،نایم‌نیا
.تسا‌تسد‌رد‌یرت‌قیقد‌تاعلاطا‌و‌هتفرگ‌تروص‌یرت‌عیسو
دنقرمس‌قرش‌رد‌و‌ناشفارز‌دور‌ۀرانک‌رب‌تسا‌یرهش‌تنکجنپ
و‌هدش‌هتشاذگ‌یناشوک‌ناهاش‌راگزور‌رد‌نآ‌داینب‌ًلاامتحا‌هک
،)Dēwāštīč(چیتشاوید‌تموکح‌نامز‌رد،یدلایم7۲۲لاس‌هب
رد.تسا‌هدش‌قیرح‌ۀمعط‌رهش‌مامت،ناملسم‌بارعا‌ۀلمح‌اب
یاه‌نرق‌زا‌یراوید‌یاه‌یشاقن‌زا‌یددعتم‌تاعطق،هطوحم‌نیا
لیاوا‌ات‌یناساس‌ۀرود‌مود‌ۀمین‌زا‌ینعی،یدلایم‌متشه‌ات‌مجنپ
نیرتروهشم‌زا‌یکی۴.تسا‌هدمآ‌تسد‌هب،یملاسا‌نارود
3. M. Haug, Essays on the Sacred Language, Writings, and Reli- gion of the Parsis, third edition (edited and enlarged by E.W.
West), London 1884, p. 109.
ً
ارمتسم‌ژاتیمرا‌ۀزوم‌یسور‌یاه‌تئیه،شیپ‌لاس‌تصش‌دودح‌زا،ار‌هطوحم‌نیا.4
لاثم‌یارب،تنکجنپ‌یاه‌شواک‌رد‌هدش‌هتفای‌یراوید‌شوقن‌ۀرابرد.دنا‌هدرک‌شواک :اه‌تئیه‌نیا‌یاه‌شرازگ‌زا‌یخرب‌هب‌دیرگنب А.Ю. Якубовский/А.М. Беленицкий/М.М. Дьяконов/ П.И.
Костров, Живопись древнего Пянджикента, Москвa 1954;
А.М. Беленицкий/В.Л. Воронина/П.И. Костров, Скульптура и живопись древнего Пянджикента, Москвa 1959; А.М.
Беленицкий, Монументальное искусство Пенджикента:
живопись, скульптура, Москва 1973.
:هب‌دینک‌هاگن‌نینچمه G. Azarpay, Sogdian Paintings: The Pictorial Epic in Oriental Art, with contributions by A.M. Belenitskii, B.I. Marshak, and M.J. Dresden, Berkeley/Los Angeles 1981; B.I. Marshak, Leg- ends, Tales, and Fables in the Art of Sogdiana, New York 2002.
و اه هراپ اه هتکنیب
راوش‌ناسحا ... ت ب ود هب هرابود یهاگن :همانهاش و یذ
ِمرِت کیجن
ُم
8۱
و اه هراپ اه هتکن
کیجنُم زا ت ب ود هب هرابود یهاگن:همانهاش و یذِمرِت کیجنُم یبراوش‌ناسحا
متشه لاس ،مود ۀرود مود و مکی ۀرماش 1393 ریت - نیدرورف
شقنVI:41قاتا‌یاهراوید‌رب‌تنکجنپ‌یاه‌یشاقن‌هعومجم
هدیشک‌ریوصت‌هب‌ار‌متسر‌ناتساد‌یدغس‌تیاور‌هک،هتسب
نابز‌هب‌یا‌هعطق‌رد‌تیاور‌نیا‌نتم۱.)۱ریوصت:کن(تسا
متسر‌ناتساد‌اب‌هتبلا‌و‌هدش‌هتفای‌گناوه‌نوت‌ۀطوحم‌زا‌یدغس
ۀشوگ‌رد،نینچمه۲.دراد‌ییاه‌توافت‌یسودرف‌ۀمانهاش‌رد
شقن‌زا‌ییایاقب،تنکجنپIدبعم‌یلصا‌رلاات‌ِناویا‌یبرغ‌لامش
هب،یتح۳.تسا‌هدنام‌یقاب‌یدلایم‌مشش‌نرق‌زا‌کاحض
ۀسامح‌شقن‌زین‌تنکجنپXXIII/50قاتا‌یاه‌یشاقن،یگزات
۴.تسا‌هدش‌هتسناد‌زرمارف
هک‌تشاد‌راهظا‌نانیمطا‌اب‌ناوت‌یم،نایاپ‌رد،ساسا‌نیا‌رب
1. Azarpay, op. cit., pp. 95ff., figs. 42–44, pls. 4–13.
:درک‌رشتنم‌تسینِونَب‌لیمِا‌راب‌نیلوا‌ار‌نتم‌نیا‌یوسنارف‌نادرگرب‌و‌شیاریو.2 É. Benveniste, Textes sogdiens [Mission Pelliot en Asie central, série in-quarto III], Paris 1940, pp. 134–136 (fragment 13);
:تسا‌هدش‌رکذتم‌نتم‌نیا‌ۀرابرد‌گنینه‌رتلاو‌هک‌یتاکن‌هب‌دیرگنب‌نینچمه W.B. Henning, ‘Sogdian Tales’, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 11/3, 1945, pp. 465–487 (→ p. 465, note 2) = W.B. Henning Selected papers II [Acta Iranicca 15], Leiden/
Téhéran/Liège 1977, p. 169.
3. Azarpay, op. cit., p. 108, fig. 33.
4. M. Shenkar, ‘The Epic of Farāmarz in the Panjikent Paintings’, Bulletin of the Asia Institute N.S. 24, 2010 [2014], pp. 67–84.
یاه‌نرق‌زا،یسودرف‌ۀمانهاش‌هب‌هتفای‌هار‌یسامح‌یاه‌ناتساد
هدوب‌هدش‌هتخانش‌دغس‌نیمزرس‌نامدرم‌نایم‌رد،ملاسا‌زا‌شیپ
روضح‌یدغس‌گنهرف‌رد‌روصم‌و‌بوتکم ِتروص‌ود‌ره‌هب‌و
هک‌تسا‌لمتحم‌رایسب،هدنراگن‌ۀدیقع‌هب،نیاربانب.هتشاد
یاه‌ینیرفآزاب‌نیمه‌همانهاش‌شقن‌زا‌یذمرت‌کیجنم‌دوصقم
ناریا‌یریطاسا‌ناهاش‌اب‌طبترم‌یسامح‌یاه‌ناتساد‌یریوصت
هدش‌قلخ‌وا‌هاگتسیز‌و‌هاگداز‌یلاوح‌رد‌ً
اقیقد‌اضق‌زا‌هک‌دشاب
،همانهاش‌ظفل‌زا‌کیجنم‌ۀدافتسا‌هب‌هجوت‌اب،لاح‌نیا‌اب۵.دندوب
ۀخسن‌دیاش‌وا‌دوصقم‌هک‌درک‌راکنا‌ناوت‌یمن‌زین‌ار‌لامتحا‌نیا
کی‌زا‌ینادرگرب‌ای‌یسودرف‌زا‌شیپ‌یاه‌همانهاش‌زا‌یکی‌ِروصم
هدیسرن‌ام‌راگزور‌هب‌هک‌دشاب‌هدوب‌هنایم‌یسراف‌یسامح‌نتم
یاه‌هراگن‌نیمه‌هب‌یا‌هدیصق‌رد،هتسیز‌یم‌یرجه‌مجنپ‌نرق‌رد‌هک،یوره‌یقرزا.3.تسا
راثآ‌نیا‌اب‌ناسارخ‌نارعاش‌ییانشآ‌رب‌تسیدهاش‌هک‌دراد‌هراشا‌یسامح‌یاه‌ناتساد :اهنآ‌نیماضم‌و‌نهک نلاف‌دنگفیب‌ریش‌یکی‌یاج‌نلاف‌هک/:دنسیونب‌نورد‌خیراوتب‌بیاجع‌زا ناویا‌رب‌هگ‌و‌یدادغب‌ۀماج‌رب‌هاگ/دنراگنب‌یمه‌و‌دندنبب‌شقن‌نآ‌هگنآو نایژ‌هاگآژد‌کوخ‌مجع‌ناراوس‌اب/تشکب‌هک،نژیب‌ۀصق‌ناهجب‌دش‌یملع نایعب‌مدیدب‌هاش‌زا‌نم‌ریش‌نتشک/ربخب‌مدینشب‌نژیب‌ز‌کوخ‌نتشک )69ص،1336نارهت،یسیفن‌دیعس‌حیحصت،ناوید،یوره‌یقرزا(
گروبزرتپ تنس ،ژاتیمرا ۀزوم رد ظوفحم ،تنکجنپ رد VI:41 یراوید یشاقن .1 ریوصت )Беленицкий 1973(
... ت ب ود هب هرابود یهاگن :همانهاش و یذِمرِت کیجن
ُ م
یبراوش‌ناسحا
