یعیبط عبانم و یزرواشک هدکشناد تتاابن حلاصا و تعارز یشزومآ هوگر
دشرا یسانشراک هجرد تفایرد یارب همان نایاپ هب و کیتنژ شیارگ یزرواشک یسدنهم هتشر یهایگ یداژن
شنت رثا یسررب و درکلمع یور رب لصف یاهتنا یامرگ
پیتونژ درکلمع یازجا ناغم رد نان مدنگ یاه
:رگشهوژپ
روپاضر زیزع
دیتاسا :امنهار
زیرهك هدگ شخبناهج هبادوس رتكد ینارماك یضترم رتكد
سا ا یت :رواشم د
یدابع یلع رتكد
یتاداس یسیئر ادلی هدیس سدنهم
دادرم هام 1399
ناغم رد - روپاضر زیزع
:امنهار ناداتسا زیرهك هدگ شخبناهج هبادوس رتكد
ینارماك یضترم رتكد و
:رواشم ناداتسا یتاداس یسیئر ادلی هدیس سدنهم و یدابع یلع رتكد
خیرات :عافد 15
/ 05 / 1399
دادعت :تاحفص 78
.ص
نایاپ هرامش :همان
تاتابن حلاصا و تعارز هورگ
:هدیکچ :فده رضاح شهوژپ زا فده یامرگ شنت یسررب
ماقرا یخرب رد درکلمع یازجا و درکلمع رب لصف یاهتنا
مدنگ شخب دیما و
تسد یبای هب ماقرا لمحتم هب ییامرگ شنت اب
هناد درکلمع لااب
یم .دشاب اذل و ییااسانش
شور ییآراک دوبهب ،لوصحمرپ و مواقم ماقرا دیلوت صخاش یریگراکب و لابرغ یاه
زا اسانم یشنیزگ یاه
هژیو هاگیاج .تسا رادروخرب یزرواشک تاقیقحت رد یا
شور :شهوژپ یسانش پیتونژ رد لصف یاهتنا یامرگ شنت ریثات یسررب یاتسار رد
هتفراشیپ مدانگ یاه
یشیامزآ هب ترک تروص کولب حرط لاق رد رارکت هس اب )تلاپ تیلپسا( هدش درخ یاه
یفدااصت لماک یاه
هعرزم رد .دنتفرگ رارق یبایزرا دروم ناغم یعیبط عبانم و یزرواشک هدکشناد یتاقیقحت لاصا روتکااف
ی هاس
رات ی خ تشاک ( 15 ،نابآ 1 و رذآ 15 و )رذآ یعرف روتکاف 16
هتفرشیپ مقر مدنگ
.دوب
هتفای :اه پیتونژ رضاح قیقحت زا لصاح جیاتن ساسا رب هرامش یاه
،G1 وG4 هبG7 و هاتوب عافترا یترت
و هتوب عافترا ،هناد درکلمع لبنس دادعت و لکنادپ لوط
هچ ک نزو ، هراماش پایتونژ و هتوب لک نزو و ها G14
ترا هتوب لک رد هناد نزو و هتوب عاف اهتنا یامرگ شنت طیارش رد یرتشیب
پایتونژ ریاس هب تبسن لصف ی ااه
یم ساسا نیا رب .دندرک دیلوت پیتونژ نیا هک تفرگ هجیتن ناوت
پیتونژ ءزج اه یامرگ شنت هب لمحتم یاه
یم بوسحم هدش ماجنا نیگنایم تاسیاقم ساسا رب لصف یاهتنا هیزجت رد .دنوش
هاشوخ ی پایتونژ یا یااه
م رد هعلاطم دروم تافص ظاحل زا یبایزرا دروم هلحر
لوا هوراگ هاک دانتفرگ راراق هاشوخ رااهچ رد شنت ی
پیتونژ اه هرامش ی ،G12
و G8 ندش لماش ار G7
نزو ،هتوب لک رد هناد نزو ،هناد درکلمع تافص رد هک د
لبنس دادعت و هتوب لک .دندوب لااب نیگنایم یاراد هچ
نینچمه هراماش لامحتم پیتونژ قیقحت نیا رد ،G1
تشاک خیرات رد تسناوت یاه
15 و نابآ 15 .دهد صاصتخا دوخ هب ار هناد درکلمع یلااب نیگنایم رذآ هیزجت
و لیلحت یرض یگتسبمه ناشن
داد هک شیازفا درکلمع هناد رد طیارش شنت امرگ هاب رواط یانعم یراد ااب
یگتاسبمه یراض نیرتلااب .دراد تبثم و یوق رایسب یگتسبمه هشوخ رد هناد نزو و هتوب لک نزو تافص مه ( مواس تشاک خیرات یارب هشوخ رد هناد نزو اب هناد درکلمع تفص یارب یبایزرا دروم تافص نیب رد 15
اب ربارب )رذآ 97
/ 0 لماع هب هیزجت جیاتن ساسا رب .دیدرگ هدهاشم اه
لاصف یااهتنا یاامرگ شنات طاس رد
لماع نیلوا 409
/ 55 ت زا دصرد یرض یاراد و دومن هیجوت ار تارییغ تبثم
اب گرزب ،هاتوب لاک نزو تافص
اعت تفاص اب گرزب یفنم یرض یاراد نینچمه هشوخ رد هناد دادعت و هناد درکلمع جیااتن .دواب هاجنپ داد
یاب زا لصاح تلاپ
زین هک داد ناشن پایتونژ لصف یاهتنا یامرگ شنت تحت
هراماش یااه ،G1
،G3 ،G5
وG7 یقب هب تبسن یبایزرا دروم تافص رظن زا ار بولطم طیارشG12 پیتونژ ه
.دنداد ناشن اه
1 - فده و همدقم
مدنگ مهم نیرت هایگ یعارز و نیلوا هلغ ایند تسا هک رد تحاسم یعیسو زا نیمز یااه یزروااشک
رد ایند تشک یم دوش . ییاناوت یراگزاس مدنگ
اب میلقا یاه فلتخم هب یدح تاسا هاک رد راسارس
هرک نیمز تیلباق تعارز دراد ار . شرتسگ تشک مدنگ رد قطانم
،فلتخم نیا هایگ ار تحت ریثاات
طیارش یطیحم یفلتخم رارق هداد و شنکاو یاه توافتم یدرکلمع ار
رد نآ جوم هدیدرگ تسا
(
Emam, 2011
).
یکی مدنگ اب زا
شزرا نیرت زا شیب نیمأت اب هک تسا یناهایگ 40
دصرد یرلااک
و 50 تاسا رادروخرب ییازسب تیمها زا یناریا هعماج ییاذغ هریج رد ،زایندروم نیئتورپ دصرد .
زا
،ایند رد هایگ نیا تیمها هب هجوت اب رگید فرط شیب
یاعارز نااهایگ نیب رد ار تشک طس نیرت
دوخ هب رد و هداد صاصتخا وت نازیم ،عومجم
دودح نان مدنگ دیل 620
تاسا لاس رد نت نویلیم
(
Nouriyani, 2015
.) مدنگ کی لوصحم دوخ هدرگ ناشفا یم رد .دشاب طس
،ناهج ناب ک یااه نژ
کی هعومجم گرزب زا عبانم یکیتنژ هناوج مدنگ زا هلمج هانوگ یااه یاشحو
Triticum
ار افح
هدرک دنا . هنوگ یاه یرامشیب زا
Triticum
اب مونژ یاه فلتخم و داداعت تواافتم موزوامورک دواجو
دراد . هاگتساوخ موکیتیرت
رب ساسا طاس ،یدایئولپ تیعاضو
،یکیژوالویب قطاانم
ییاایفارغج و
تافص وفروم - یعارز عونت لباق یهجوت دراد . دورو للآ یاه دیدج زا قیرط روبع زا عباانم یاکیتنژ
مدنگ
،فلتخم هب ناونع لاثم هنوگ یاه نردم اب هنوگ یاه راگزااس و ،یالحم اعاب شیازافا عوانت
یکیتنژ و باختنا تافص دروم هقلاع یم
،دوش هک یارب نانیمطا زا عونت یعیبط ینعم راد رد طس
پیتونف دروم زاین ( تسا
Ahmed sallam, 2019
.) مدنگ کی عابنم هوبرک دنماشزرا تاردای
یاراب
م نویلی اه ناسنا و هدوب ب ،جنرب و ترذ زا دعب شی
نیرت لوت دی ند رد ای هب ار تسا هداد صاصتخا دوخ .
داوم دیلوت دنیآرف ینایاپ لوصحم مدنگ رد هناد درکلمع هاب ،تسا نآ یفرصم یاهریسم و هدرورپ
-
یروط نازیم هک عباانم رد یالآ داوم تخاس و بذج نیب لداعت هب هناد درکلمع
نزااخم فراصم و
هب تسا نکمم و تسا هتسباو زا یکی هلیسو
وش دودحم ،ود نیا زتناسوتف عابنم هس زا هناد نزو .د
هژاو :یدیلك یاه هناد درکلمع ،کیژولوفروم تافص ،مدنگ ،لصف یاهتنا یامرگ شنت
دعب یراج هدرگ زا
تاردیهوبرک لاقتنا ،یناشفا هدرگ زا لبق هک ییاه
هرایخذ و دیلوت هایگ رد یناشفا
هدرگ زا دعب و هدش هب یناشفا
یم لقتنم هناد دداجم تاکرح ًاحلاطصا دنیآرف نیا هک ددرگ
هدایمان
یم تاردیهوبرک لاقتنا و دوش هدرگ زا دعب هک ییاه
هرود یانعی ،هناد یئطب دشر هرود رد و یناشفا -
هک یا تلایمیسآ ه
هب هایگ یراج زتنسوتف زا لصاح یا لیلد
هاناد شریذاپ تیدوداحم هزاات یااه
لیکشت زاین زا شیب ،هدش هناد
هب نیاربانب و هدوب اه یام هرایخذ هایگ رد تقوم تروص
،دنواش نایا(
یم ددجم لاقتنا ًاحلاطصا ار دنیآرف مأات )دانمان
یام نی .ددراگ ،دداجم تاکرح و لااقتنا عوامجم
ددجم عیزوت ًاحلاطصا یم هدیمان
.دوش زا سپ مدنگ رد یم یراج زتنسوتف
تاردایهوبرک هاب ناوت -
هریخذ یاه رد هدش
شخب هب )هقاس هلمجزا( یشیور یاه نیمأت عبنم ناونع
هداننک تاردایهوبرک -
دروم یاه ن
ومن هراشا هناد ندرک رپ یارب زای .د
ک ءزج هک تاردیهوبر
ریغ یاه بواسحم یراتخااس
یم دودح رد و دنوش 25
ات 40 زا دصرد لیکشت ار هقاس کشخ نزو لک یم
دنهد (
Savic et al.,
.)2012
دراوم زا ی مهم شقن هک ی
لوت رد دی م رون فرصم ،دراد هناد درکلمع و کشخ هدام ی
.داشاب
هب د ترابع
،رگی رگا کی گ های رد نمض دناوتب تفای
ب رون
،رتشی راض اب ار نآ ی
رتلاااب ی ز هاب تاسی
دبت هدوت لی رد ،دنک دیلوت هدام قفوم درکلمع و کشخ .دوب دهاوخ رت
ازفا شی گراب طس صخاش
گ های هب لد لی ازفا شی فرظ و رون بذج تی
زتنسوتف ی گ های ازفا جوم شی
مدانگ هناد درکلمع - یام
درگ د (
Ghobady et al., 2011
) . مهارف ندومن اذغ رصانع یی
رط زا قی ثأت ری آرف راب یاهدانی داشر
گ های عارز
،ی م ی جوم دناوت ازفا
شی درکلمع هایگ ددرگ (
Baghai and Maleki Farahani, 2012
.)
هچرگا یمامت شنت یاه هدنز و ریغ هدنز زا لماوع مهم شهاک هدنهد درکلمع مدنگ بوسحم - یام
،دنوش اما تبوطر و امد زا مهم نیرت لماوع رثوم رب درکلمع نیا هاایگ یاعارز هاب راماش یام دانور .
تاعلاطم ناشن هداد دنا هک مدنگ رد قطانم یریسمرگ رد
یحطس لداعم 7 نویلیم راتکه رد اایند
تحت طیارش شنت امرگ تشک یم دوش . نآ رب هولاع هدیدپ
شیامرگ یناهج و شیاپ یانیب شیازافا
یامد طیحم زا 8 / 1 ات 8 / 5 هجرد یتناس دارگ ات نایاپ نرق
،یراج دایلوت مدانگ ار اات لااس 2050
یدلایم رد یاهروشک رد
لااح ،هعاسوت 20 اات 30 داصرد شهااک داهاوخ داد (
Farooq et al.,
).2011
طیحم زا یعیسو هدودحم رد مدنگ ،ایند طس رد یام رااک و تشک اه
دوداح هاک دواش 7
همین یحاون رد یضارا نیا زا راتکه نویلیم یم هجاوم ییامرگ شنت اب هراح
دنشاب . غت یی تار نااهج ی
هب اوه و بآ ازف روط
ی هدن ا ی لوت رب ی د زرواشک تلاوصحم ی
ثأت ی ر ام ی اراش .دراذاگ ی
ط انارحب ی و بآ
اوه یی
، هب و ی هژ راجنهان ی اه ی گدنراب و امد ی
، ثأت ی ر هجوات لاباق ی
قفوم رد ای ت ز طاس ای ر تاشک
عارز تلاوصحم ی
ز ترارح هجرد .دراد ی
دا غ و ی ر لومعم ی ک ی اش زا ی ع یرت ن شنت لاکشا غ
ی ر هدانز
گرزب رطخ هک تسا ی
ارب ی لوت ی د عارز تلاوصحم ی
م بوسحم ی
ددرگ . دوداح هنلااس ناریا رد 5
/ 6
یم تشک مدنگ راتکه نویلیم دودح هک ددرگ
10 ااب یبوانج قطانم رد عقاو یضارا نیا زا دصرد
،لصف یاهتنا یامرگ شنت یام هاجاوم هاناد نداش راپ هرود و یهدالگ هلحرم رد ًاصوصخ
دناشاب
(
Moshattati et al., 2010
) . ای ن ارش ی ط اوه و بآ یی م ار ی ازفا هاتوک نامز تدم اب ناوت ی
ش اات امد
بی ش زا 5 تناس هجرد ی
دارگ رتلااب امد زا ی لومعم ی صوت ی ف درک . شنت امرگ لغا هب ناونع شیازفا
امد هب رتلااب زا کی دح هناتسآ و یارب کی هرود ینامز هک صخشم تراسخ
لباقریغ تشگرب هب دشر
و ومن هایگ دراو دنک فیرعت یم نیرتشیب .ددرگ یسآ
هدراو یشان زا شنت امرگ رد هالحرم یاشیاز
هب تروص شهاک دادعت هناد رد هلبنس نزو و رازه هناد یم دشاب . شنت امرگ یعبات زا یگرزب و تعرس
شیازفا امد و نینچمه تدم
نامز رارق نتفرگ رد ضرعم یامد شیازفا هتفای تاسا (
Rahman et
al., 2009
).
ن و کشخ قطانم رد همی
کشخ ، تعنامم رطاخ هب زا
تاشاک راثا رد دراکلمع شهااک
د ماگنهری هرود لوط شهاک و دشر
گ
،های من ی ناوت د هب ار مدنگ تشاک رتری
رد .دراک لوکوم رذآ زا
تشاک تروص مدنگ
ور دشر هرود ،رذآ رد یشی
گ های ارش رد طی اوه و بآ یبسانم یی بق زا
لی هجرد
اپ رخاوا رد سانم رون و بولطم ترارح و زیی
یرپس ناتسمز لصف گ اذل ،هدش
هاای ور داشر یاشی
ز یدای ات ،هدرک عضو زا هلبنس روهظ هلحرم تی
باسانم ی یاراد و هدواب رادرواخرب لیاسناتپ
لوت دای
لااب درکلمع یی
م ی
،دشاب لو ی اوا زا لی
،دعب هب دنفسا هب
لیلد ازفا شی رس عی ا رد تراراح هجرد راخاو
،ومن و دشر لصف ینعی
هدرگ هلحرم زا ناشفا
ی سر هلحرم ات یگدی
ف
،کیژولویزی گ
های اب هرود اه یی زا
ط رد لااب یامد ی
،هدش هجاوم هناد ندشرپ هرود یسآ
د هدای ام شهااک نآ دراکلمع و ی
.دابای رد
یتروص ب مدنگ تشاک هک شی
ا زا نی خأت هب ری ب
،دتفی هلحرم رب هولاع ندشرپ
اتح ،هاناد ی
لاحارم
سقت می م زوی ن هلبنس روهظ و زی
یاهامد هب لااب
م دروخرب ی دنک ا رد هاک نای اراش
،طی ،اامرگ شنات
هدلگ لحارم ی
ات سر یگدی ف کیژولویزی ب ار هاناد دراکلمع و هدوامن لتخم ار
رتاشی زا لومعمداح
م شهاک ی دهد . ار ساسا رب ی
نز ی ه و م یرکف ماجنا هدش طسوت نامزاس یقحت تاق ناهج یزرواشک ی
NARS (National Agricultural Research Systems)
حاون رد ی خ مدنگ ی ز اامرگ شنات ،نااهج
ب ه ع ناون یولوا ت قحت رترب ی تاق ی عت یی ن تاسا هدش .
شنات یاامرگ ناایاپ لاصف ًلااامتحا رد هدانیآ
کیدزن یارب مدنگ هب لیلد شیازفا مرگ ندش هرک شیازافا نیمز دابای
. ،نیارباانب لامحت
اامرگ رد
مدنگ کی ینارگن گرزب یناهج تسا (
Paliwal et al., 2012
.) نیگناایم هانازور یاامد
30 هاجرد
یتناس هنازور یامد رثکادح و دارگ 37
تناس هجرد ی
هدراگ زا داعب زور هد زا دارگ ناامز اات ینااشفا
یفنم ریثات اب امرگ شنت رامیت رد یگدیسر رب
وجوم ید ا و قتن ا ا ل م اا و دا سوتف اا زتن ی ب اا ه اد ن اا -ه
ه ا ا ی رد اح ل لماکت و ک ا شها یلوت ا د و تا د موا یلوت ا د ساشن ا هت رد اد ن اا ه جنم اا ر ب ااا ه ک ااا شها
ش اا دید کلمع اا ر د اد ن اا ه م اا ی ش اا و د . ب نیرتشی سآ ی شان هدراو ی از هلحرم رد امرگ شنت زا یشی
هب و هلبنس رد هناد دادعت شهاک تروص نزو
م هناد رازه ی
دشاب . هلبنس هناد دادعت یاراد رتدنلب یاه
نیا زا .دنتسه یرتشیب هب هلبنس لوط ور
.دراد یامهم شاقن هاناد دراکلمع رد میقتاسم ریغ روط
مامت لااب یامد ی
گ یدشر لحارم های
ثأت تحت ار ری
رارق م ی ،داهد هدالگ ی راست ار عی هرود ،هدوامن
هب و هداد شهاک ار هلبنس لوط و هچلبنس دادعت ،هلبنس ومن وحن
بولطمان ی تاحت ار هدرگ هناد ومن
ت ثأ ری م رارق ی دهد . نچمه
،نی رست اب لااب یامد عی
آرف دنی پ یری گراب زبس طس شهاک عاب گرب
لحارم رد یشیاز
اهن رد و هدش تی
هجنپ شهاک اب دراکلمع شهااک هاب راجنم هاتوب رد روراب یاه
م مدنگ ی ددرگ . ارش رد طی هب ،امرگ شنت تلع
فداصم ندش هرود ومن هلبنس اب هجرد ترارح رتلااب
زا هناتسآ لمحت
،هایگ ا لوط نی هب هرود رواط یانعم یراد هااتوک رات هداش و اعاب شهااک داداعت
بنس م هلبنس رد روراب هچل ی
،دوش نچمه نی شنت هناوج تردق و ماود شهاک اب امرگ نز
ی هدراگ هناد
اهن رد و تی لاتخا ل آرف رد دنی هدرگ یناشفا ام هلبناس رد هناد دادعت شهاک عاب ی
دواش . د رد ام ی
ز ای د ب ا ه د یل ا ل وت ان ا ییا یلاعف ا ت ار سیب ا وک هاب ترواص ا انژیسک ز و تیللاح رتمک ید ا دیسک نبرک رد
سیاقم ا ه ب ا ا ا ژیسک
،ن سفنت ون یر ا زف ا شی و زتنسوتف شهاک م ا ی بای ا ( د
Farooq et al., 2011
).
هب
رد نبراک تیبثت شهاک لاح ره د
ام ی ز ای د رد ره ود رش ا طی و وج د و دع م و ج اا و د ت اا سفن ون یر
د دی ه دش ه ا تس . ا نی ضوم ا و ع ح ا یکا ا نآ زا س اا ت هک طقف یئزج زا ک اا شها سوتف اا زتن سوت اا ط
ت ااا سفن ن ااا و یر لباق هیجوت ا تس و شهاک رد تیلاعف آ میزن ار سیب ااا وک رد شهاک سوتف ااا زتن رد
ش ا را طی ت ا شن مرگ ا ا ی یلام ا م قن ا ش م اا رترثو ی .دراد طیارش رد وکسیبار تیلاعف شهاک مدنگ رد
اب میلام یامرگ شنت زوالوبیر شبازافا ااب و هتشاد یگتسبمه صلاخ زتنسوتف شهاک
1 و 5 - یاب
سهاک و تافسف 3
.تسا هارمه تارسیلگ وفسف شنت
یکشخ هارمه اب یامد لااب راجنم هاب هتاسب
ندش هنزور اه یم
،ددرگ یلو شنت امرگ هب ییاهنت رد یطیارش هک بآ یفااک دواجو هتاشاد ،داشاب
یریثات رب هنزور اه درادن . رثا شنت امرگ رب تیاده هنزور یا رد شیامزآ یاه فلتخم هتسب هب تداش
شنت
،امرگ طیارش یطیحم و پیتونژ یاه دروام اسررب ی تواافتم یام داشاب (
Dias et al. 2011
.)
یارب هلباقم اب نیا
،لکشم یم ناوت زا شور یاه هب یعارز و هب هدافتسا یداژن دومن
هک رد نایا ،نیاب
باختنا خیرات تشاک و مقر سانم زا تیمها یاصاخ رادرواخرب دنتاسه
. رد ،هاجیتن هاب یداژان و
هعسوت ماقرا مواقم هب امرگ رد همانرب یاه دیلوت مدنگ زا تیمها هژیو یا رادروخرب تسا
(
Anjum et
al. 2011; Mohamed, 2013
.) رات دروآرب یتنس تفایهر شیاامزآ مااجنا ،بوالطم تشاک خی
یااه
هعرزم میقتسم اب یا
هرتسگ یا خیرات زا یم تشاک یاه تاحت شنات لامحت یاراب بااختنا .داشاب
هعرزم طیارش هب لغا ،یا
پیتونژ نداد رارق هلیسو هاب لااب یامد ضرعم رد اه
خیراات راییغت هلیاسو
کوش رد اهنآ نداد رارق ای تشاک یم ماجنا ییامرگ یاه
.دوش هب ترابع رگید باختنا خیرات تاشاک
سانم و مقر یاراد یژولونف طم بول هک دشر و ومن هایگ اب طیارش یطیحم رد لوط لاصف داشر
قباطت یبسانم هتشاد
،دشاب عاب دشر و ومن بولطم هایگ هدش و
ًلاامتحا هب دایلوت دراکلمع هاناد
بولطم رجنم دهاوخ دش . تیقفوم رد دوابهب تلاواصحم یاعارز
ًاامومع هاب نازایم یریذاپرییغت
یکیتنژ و نازیم تثارو یگژیو یاه بولطم یگتسب دراد (
Kahrizi et al., 2010
.) یهاگآ زا یبایزرا
مرژ مسلاپ یارب باختنا پیتونژ یاه لمحتم هب امرگ و نینچمه یارب
دوبهب درکلمع هناد رد یامد
لااب زا تیمها ییلااب رادرواخرب تاسا
. نااهایگ تاراییغت یاامد
طیاحم ار زا قایرط یگتفاشآ رد
،مسیلوباتم تیلایس
ییاشغ و تابیکرت ینیئتورپ صیخشت
یم دنهد . نینچ شنکاو ییاه ات ندیسر
هب لداعت یلولس
،دیدج یاهدنیآرف یقیبطت
دننام نایب نیئتورپ یاه کوش یترارح ار لااعف - یام
دننک (
Ruelland and Zachowski, 2010
.) رد قطانم نج اا یبو زا هلمج وخ ز اتس ن شنت مرگ اا ا ی
ا هتن ا ا ی صف ا ل جنم ا ر ب ا ه شهاک 5 ات 40 رد دص ی کلمع ا ر د اد نا ه نگ ا د م م ا ی ش ا و د (
Moshattati
et al., 2010
.) زتنسوتف یکی ساسح زا نیرت
یاهدنیآرف یکیژولویزیف
هب شیازفا تسا امد و شهاک
رد زتنسوتف رد رثا شیازفا امد رجنم تیدودحم هب رد
دشر مدانگ و رد تایاهن شهااک دراکلمع نآ
یم .دوش تسین صخشم هک
مادک کی زا یازجا هاگتسد یزتنسوتف یامد هب
لااب تیساسح یرتشیب
هتشاد و زتنسوتف هدننکدودحم شنکاو .تسا
یاه ییایمیشوتف رد
یدیئوکلایت یاشغ و
مسیلوباتم
نبرک رد
،تسلاپورلک یامورتسا نیلوا
ناکم یاه همدص هدید زا یامد .دنتسه لااب هاب مدنگ دورو اب
ردت هب هناد ندشرپ هلحرم جی
م زا نازی گدنراب ی اه فرط زا و هدش هتساک ی
امد ی خبت ،اوه ری قرعت و
تن رد و هجی ن زای بآ ی مدنگ شیازفا م ی دبای گ سپ . های دودحات ی داح و هداش هجاوم بآ دوبمک اب ی
کشخ شنت زا ی
امرگ و یی م هبرجت ار ی
،دنک ا هک نی رما م ی دناوت زتناسوتف تعراس شهاک بس و
گرب یریپ عیرست ( دوش اه
Golabadi et al., 2015
.) قرعت یکی یاهراکوزاس زا مهم
عفد ترارح و
کنخ ندش هایگ و تسا رد طیارش یطیحم مرگ رد تروص دوجو بآ راکوزاس ،یفاک یبسانم
یارب
لیدعت یامد هیاس بوسحم یهایگ زادنا یم
.دوش کنخ ندش یاشان زا قراعت گراب ااه طیاراش رد
یطیحم مرگ اب یرایبآ
،یفاک یارب یراکهار شهاک
تارثا یفنم شنت امرگ تسا اب و لمحت هب امرگ
زا قیرط رارف زا امرگ طبترم رد .تسا
،لباقم رد یقطانم اب یبسن تبوطر نییاپ
و بآ و یاوه مرگ و
،کشخ هنزور تیاده یا
اب شیازفا هجرد ترارح شهاک یام دابای یلمااع و دوداحم
یاراب هداننک
زتنسوتف هب باسح یم دیآ . اربانب
،نی ن زای ارب دصقم ی ندرک رپ رط زا هناد قای
داوام دداجم لااقتنا
زتنسوتف ی خذ هری مأت هدش نی م ی ( ددرگ
Zhang et al., 2015
.) شنت هب مدنگ شنکاو مک و امرگ
-
بآ ی پ راکوزاس ی چ ی هد یا غت لماش هک دراد ایی
تار لواکلوم ی لاعف لاک هاب نآ شرتاسگ و ای
ت یااه
لوباتم ی مس ی وفروم رب نآ یراذگرثا و گ یژولونف و یژول
ی ها م ی داشاب . نیانچمه یااقب
نااهایگ رد
طیارش شنت ییاناوت هب اهنآ
رد تفایرد کرحم
،اه دیلوت و لاقتنا لانگیس و راییغت رد تایلاعف یااه
کایژولویزیف و
ییایمیاشویب فالتخم
دراد یگتاسب (
Farshadfar and Javadinia, 2011
) . خاساپ
یازجا درکلمع هب یامد لااب اب هجوت هب نامز عوقو و تدم نامز رارق
،نتفرگ رد ضرعم یامد لاااب و
نینچمه عون
مقر توافتم یم دشاب . مسیناکم یسررب ناهایگ هک ییاه
یم رداق ار شنات ااب اات دزاس
یکشخ امرگ و ناشدشر و دننک ادیپ شزاس ،دنیامن فح طیارش نآ تحت ار
یم بااختنا رد دناوت
ناهایگ هامین و کاشخ قطاانم رد تشک یارب یکشخ هب مواقم کاشخ
دانک کامک (
Shetabi,
.)2016
پیتونژ رتاشیب ریاخذ ،لیفورلک یاوتحم فح ،زتنسوتف فح اب لااب یامد هب لمحتم یاه
هناد قیرط زا لااب درکلمع ،هقاس تاردیهوبرک رتشیب یدنب
ینلاوط و یاتح هناد ندش رپ هرود ندش
یم تسد مهم نیا هب لااب یامد رد .دنبای
هب یزمسا میظنت زا یاکی ناونع
یراگزااس یاهراکوزااس
رد هایگ یکشخ شنت ربارب امرگ و
عمجت قیرط زا هک تسا هدش هتفرگ رظن رد یام لوالحم داوم
-
لولس سناسژروت فح هب رجنم دناوت و اه
لیاسناتپ رد نآ هاب هتسباو یاهدنیآرف بآ نییااپ یااه
.دوش میظنت زا یکی نیلورپ هدننک
شنت تحت یزمسا یاه یاه
یطیحم داعت رد هک تسا یداایز دا
هنوگ زا
،یهایگ یاه شنت نیا هب لمحت اب ییلااب یگتسبمه
یام اافیا اه دانک
(
Azarpanah et al.,
)2013
. یتنآ تابیکرت دیلوت اب دنرداق ناهایگ رایظن ینادیاسکا
زا اهدایئونتراک و یلوانف تاابیکرت
رد دوخ یلولس یاهراتخاس لاکیدار ربارب
فاحم شنات طیاراش رد هداشدیلوت لاعف یاه تاظ
داننک
(
Bettaaieb et al., 2010
هب .) یترابع رد طیارش بولطمان ،یاطیحم شاقن
متاسیس یعاافد یاتنآ -
نادیسکا تهج
تظافح رد یسآ ربارب یاه
ویتادیسکا هب
شغ ءا یلولس و ریاس کمادنا یاه یهاایگ
رد لاح دشر تارثا شهاک و برخم
هنوگ یاه نژیسکا لاعف رایسب مهم هب راظن یام داسر . زا یاکی
شور هیزجت یاه هب هیزجت ،هریغتم دنچ لیلحتو
لماع میمعت یتلاح هک تسا اه هاب هایزجت زا هتفای
هفلؤم یاه هژیو ًاتبسن لدم کی یانبم رب ،نآ فلاخرب یلو تسا یلصا ا
ی رد .تاسا راوتاسا یرامآ
هطبار یضوت یلصا فده شور نیا ب
هدهااشم لباقریغ یفداصت تیمک دادعت قیرط زا اهریغتم نی
ت لماع ناونع تح رد و اه
نیع هداد مجح شهاک لاح .تسا اه
ینااهنپ لاماوع ،یطیارش نینچ رد
ندمآ دیدپ جوم هک یم تافص نیب یگتسبمه
ساسا رب و هدیدرگ ییاسانش ،دنوش ااهریغتم اهنآ
هورگ هب نورد یگتسبمه اب ییاه لااب یهورگ
هتسد یدنب یم دنواش . هاشوخ هایزجت یا
زا یاکی زاین
شور یاه نیب رد یکیتنژ عونت یسررب یارب یرامآ هتیراو
هوراگ یارب نآ زا هک تسا فلتخم یاه -
و تافص یدنب هورگ
پیتونژ یدنب یم هدافتسا اه
دوش . هورگ پیتونژ یدنب اب اه
شور زا هدافتسا یااه
هب یارب هریغتم دنچ یرامآ نارگداژن
یم مدنگ هاک راظن نایا زا .داشاب یدربراک شزرا یاراد دناوت
کمم پیتونژ تسا ن ب فده هب هتسب اه
ه یاهرتسلاک زا یداژن دوش باختنا فلتخم
. ناققحم یدایز
شور یابGGE
تلاپ ار یشور دمآراک یارب یسررب رثا لباقتم پیتونژ رد طیحم یافرعم هدوامن و
نایب دندرک هک نیا پیتونژ صوصخ رد یدیفم تاعلاطا شور طیاحم و اه
رد یاسررب تاحت یااه
رارق ققحم رایتخا یم
دربراک .دهد یابGGE
ناان مدانگ یاراب اسانم مااقرا شنیزاگ رد تلااپ
(
Mohammadi et al., 2016
؛
Omrani et al., 2017
) .تسا هدش شرازگ
ا مه ی ت شنت امرگ گارف زور هب زور ی
رتر م ی وش د ا اذل . ی ن ازافا عاب عوضوم ی
ش قحت ی تااق دروام رد
فنم تارثا ی ازفا ی ش و ترارح هجرد یا
ب ه یترابع امرگ شنت یی
مک درکلمع رب ی
، ک ی ف ی انچمه و ی ن
ازفا ی ش گ رد امرگ شنت هب لمحت ی
ناها عارز ی ماهف و کرد نیارباانب .تاسا هداش مدانگ هلمج زا
ساپ خ نت هب ناهایگ ش
یاه فلتخم هب هژیو شنت ییامرگ ،دراکلمع هداننک دودحم لماوع ریاس ای و
.تسا یرورض ًلاماک اب
راه یکاشخ و تراراح هاجرد شیازفا و نیمز یجیردت ندش مرگ هب هجوت
نایا داشر ساسح لحارم رد کاخ تبوطر دوبمک لیلد هب درکلمع ندمآ نییاپ دهاش ناریا هلاس و یکاشخ هب مواقم ماقرا زا دیاب رادیاپ یئافکدوخ کی هب ندیسر یارب ور نیا زا ،تسا یعارز هایگ لااب درکلمع اب هارمه امرگ .دومن هدافتسا
فده قیقحت زا رضاح
هعلاطم تایاصوصخ یاخرب یاعارز
پیتونژ تاحت رگیدمه اب اهنآ طابترا و یکیژولوفرم تایصوصخ هلمج زا مدنگ یاه طیاراش
شنات
لصف یاهتنا ییامرگ یم
دشاب .
هیضرف(هیضرف شهوژپ )یاه
:
1 ) جوم ترارح هجرد شیازفا شهاک
هزورکن هجیتن رد و زتنسنوتف ندش
دشر شهاک و هایگ
یم هایگ .دوش
2 ) پیتونژ درکلمع یازجا یبایزرا لصف یاهتنا یامرگ شنت تحت نان مدنگ یاه
3 صخاش یخرب دروآرب ) پیتونژ رد ییامرگ شنت هب تمواقم و لمحتم یاه
و مدنگ فلتخم یاه
یعارز تافص اب اهنآ طابترا 4 شنت اب طبترم کیژولوفرم یاهرتماراپ زا یخرب یسررب ) یعارز لصف یاهتنا یامرگ
شهوژپ )فادها( فده :
1 شخب دیما ماقرا یخرب رد درکلمع یازجا و درکلمع رب لصف یاهتنا ییامرگ شنت یسررب )
مدنگ 2 ) تسد یبای هب ماقرا لمحتم هب ییامرگ شنت اب
هناد درکلمع لااب
3 ) سانم هیارا صخاش نیرت
یزگ ماجنا تهج رد امرگ و یکشخ هب تمواقم یاه پیتونژ شن
لمحتم مدنگ
4 ییاسانش ) هطبار
یخرب تافص یعارز اب تمواقم هب امرگ شنت
2 - نابم ی پ و هنیشی قحت قی
2-1 - هایگ تایصوصخ مدنگ یسانش
هریت ریز ،نایمدنگ هریت زا مدنگ ی
Pooideae
هفیاط ، ی
Triticeae
هفیاط ریز ، ی
Triticinae
و
سنج زا
Triticum
یم مهم زا مدنگ .هنبرک هس و دنلب زور ،هلاسکی تسا یهایگ .دشاب و تلاغ نیرت
کت رادلگ ناهایگ زا هپل
یا .تسا هناوج هلحرم و امد ،بآ هب یرایسب یگتسب مدنگ ینز
هوق هیمان
هناوج یارب دیاب هناد .دراد رذب دوخ هاوخلد یامد ندز
ار یارب امد نیا لقادح هک دشاب هتشاد زین
مدنگ 1 ات 2 یتناس هجرد یم دارگ
ب هقاس هب ماگنه هایگ ،نینچمه .دشا بآ هب یناوارف زاین نتفر
دراد . مدنگ وزج درس و لدتعم یحاون تلاغ و هدوب
ومن و تشک نآ
رد و ایند طاقن زا یرایسب رد
ناکما فلتخم ییاوه و بآ طیارش ریذپ
یم .دشاب هناتسمز ماقرا زا یخرب مدنگ
ات 35 هجرد یتناس -
لمحت زین ار دارگ یم
دننک و بآ رد زین امرگ هب تمواقم رظن زا . دراد یبوخ دشر مدنگ مرگ یاوه
،
یتروص رد دشابن دایز تبوطر هک
یامد ریسمرگ قطانم رد و 50
ات 55 یتناس هجرد هب زین ار دارگ
یم لمحت یبوخ عافترا ات و دیامن
3000 یم تشاک یرتم یکاخ طیارش ظاحل زا .دوش
ناکما
تشاک یکاخ ره رد نآ دراد وجو
نآ طرش هب تیدودحم هک
هتشادن ندوب یقلاتاب و یروش یاه
طیارش نیرتهب .دشاب کاخ ،مدنگ یارب یکاخ
قمع اب طسوتم تفاب یاراد یاه سانم
هتیدیسا و
یم یثنخ ،هدنبادخ( دشاب
87 13 .)
2-2 - مدنگ یکیژولوفروم تاصخشم
هشیر :هشیر هشیر .تسا یحطس و ناشفا مدنگ یاه
جراخ هقوط لحم زا یلصا و یعرف یاه
یم رطق مه یگمه و هدش هشیر تیلاعف قمع .دنشاب
مدنگ یاه
ًلاومعم دودح کاخ رد 30
یتناس یم رتم کاخ رد .دشاب یلومعم و مرن یاه
هشیر ،دشاب مدنگ دشر یارب سانم هک
ًلاومعم اه
قمع ات 80 یتناس یم ذوفن رتم یم بآ مدنگ ومن و دشر یلصا لماوع زا یکی .دنک
هلیسوب هک دشاب
یم بذج هشیر اد یرتمک شرتسگ وج هشیر هب تبسن مدنگ هشیر .ددرگ
نیا و در لیلد
رب
یم یکشخ طیارش رد وج هب تبسن مدنگ رتمک تمواقم .دشاب
هناوتسا و یلاخوت و دنبدنب تلاغ هریت ناهایگ مامت دننام مدنگ هقاس :هقاس هب .تسا یا
یروط هناوتسا لکش ،هک هتسد دوجو و یا
هدش هقاس ماکحتسا جوم نآ رد ربیف یاه نیا و تسا
د ار هقاس یدودحات یگژیو یم مواقم سرو ربارب ر
مدنگ ماقرا لغا یلصا هقاس رب هولاع .دیامن
هقاس یاراد یم زین یعرف یاه
یم هدیمان هجنپ هک دنشاب دنوش
هرگ لحم . زغم و رپوت هقاس رد اه
راد
یم یم توافتم فلتخم ماقرا رد هقاس گنر و تماخض ،عافترا .دشاب .دشاب
ًلاومعم مدنگ هقاس ره یور رد :گرب دعت
دا 7 ات 8 هرگ لحم زا هک گرب هدش جراخ هقاس یاه
هتفرگ رارق هقاس لوط رد نایم رد کی و بوانتم روط هب و تمسق ود زا گرب ره .دراد دوجو ،دنا
هک دنلب و کیراب هغیت و ماین هب
یم گرب کنهپ هلزنم هب هک ماین .تسا هدش لیکشت ،دشاب
هلزنم
هب ار هقاس ،تسا گربمد ب رد یفلاغ تروص
کمک هقاس ماکحتسا هب و تسا هتفرگ رب رد هرگ ود نی
یم کنابز مان هب دننام هنابز یدیاوز گربمد و گرب لصاف دح رد .دیامن .دراد دوجو کراوشوگ و1
کنابز دودح و هدش جراخ گربمد هب گرب لاصتا لحم زا 2
ات 3 یلیم و فافش و دراد لوط رتم
یب ش لیکشت هنابز ود زا کراوشوگ .تسا گنر یم هطاحا ار هقاس زا یتمسق و هد
یاراد و دنک
کرک گرب تیمها .تسا یزیر یاه گرب ریاس زا رتناوج هک مدنگ هقاس یاه
هیقب زا رترید و تساه
یم دوجوب قوف ،دیآ
.تسا دایز هداعلا
و تسا یلصا روحم کی یاراد هک دراد دوجو هلبنس کی مدنگ هقاس ره یاهتنا رد :لگ شیارآ روحم یور رد کلبنس ،یلصا
یم دوجوب هچلبنس ای اه یاراد کیره و دیآ
3 ات 7 یم لگ هک دنشاب
ًلاومعم حاقل لمع زا دعب یم هناد هب لیدبت روراب هچلبنس ره رد لگ ود
کی لماش هچلگ ره .دوش
و یگدام 3
ره .تسا هدش هدیشوپ مولگ ای هشوپ مانب رعقم هدیاز ود طسوت هچلبنس .تسا مچرپ
ضع ود طسوت لگ و
مان هب هدیدرگ هطاحا فارطا زا هنیشوپ هب .تسا
و مچرپ ره فارطا رد ،هولاع
هک تسا مدنگ زا یمادنا یلک رظن زا کشیر .دراد دوجو کنیشوپ مانب کچوک هدیاز هس یگدام مادنا ریاس زا رترید یم دوجوب اه
شقن و تسا رتشیب کشخ طیارش اب نآ یراگزاس ،نیاربانب .دیآ
یمهم یکیژولوزیف یاس و مدنگ رد
دراد هدهع هب تلاغ ر ،یمیرک(
1373 .)
1 ligule
:هناد گنر و لاکشا هب هک تسا همدنگ عون زا مدنگ )رذب ای هویم( هناد هداید فلتاخم یاه
یم نیب هناد لوط .دوش 12
- 4 یلیم تماخض و رتم نآ
4 - 5 / 1 یلیم رتم هناد رازه نزو .تسا ریغتم
نیب زین 60 - 15 تسا ریغتم مرگ .
شخب ،مدنگ هناد یلوط شرب رد ییاه
،رذب هتسوپ ،ربارف لماش
رولآ هیلا نآ ،ن یم هدید مولتوکسا و نینج ،مرپسود لماش مدنگ هناد ییایمیش یکرت .دوش
دیهوبرک ار ت ( اه 5 / 75-62 ( نیئتورپ ،)دصرد 24-8
( یبرچ داوم ،)دصرد 2-5
/ 1 داوم ،)دصرد
( یزلولس 2-5
/ 1 ( یندعم داوم ،)دصرد 3
/ 2-5 / 1 نیماتیو و )دصرد یم اه
ینیئتورپ داوم .دشاب
یب مدنگ یم نینتولگ و نیدایلگ عون زا رتش ب ،بآ اب یکرت تروص رد هک دشاب
یم لیدبت نتولگ ه -
.دندرگ هوهق زمرق ات ،)دیفس مدنگ هب فورعم( یدوخن ای ژب زا مدنگ گنر هرتسگ هب فورعم( یا
یازجا ،فلتخم لماوع هب هتسب .تسا )خرس مدنگ هناد مرپسودنآ هدنهد لیکشت
یم اه تفاب دنناوت
یم نییعت ار نآ تیبوغرم مدنگ نتولگ نازیم .دنشاب هتشاد یتفس ای مرن مدنگ .دنک
زمرق یاه
نآ زا نان هیهت شزرا ،لیلد نیمه هب و دنراد یرتشیب نتولگ هزییاپ و هراهب تخس .تسا رتشیب اه
هب نان تخپ تیفیک یک لماع ود هب هدمع روط
تیمک .دراد یگتسب نان ریمخ نتولگ تیمک و تیف
مدنگ .تسا رثوم نان مجح شیازفا و ریمخت رب نتولگ نتولگ یرتشیب رادقم یاراد هک ییاه
بولطم تیفیک زین ییاونان ظاحل زا ،دنتسه هب هایگ نتولگ تیفیک .دنراد یرت
هنیشیپ هلیسو
یم نییعت نآ یکیتنژ .دوش
م( نینتولگ شخب ود زا نتولگ لولحم( نیدایلگ و )فیعض زاب رد لولح
هدش لیکشت )یوق یدودح ات و لکلا رد نیدایلگ و ریمخ یگدنبسچ لماع نینتولگ هک تسا
،یقدص( تسا ریمخ )ششک( هتیسیتسلاا لماع 1392
.)
2-3 - مدنگ هچخیرات فلع زا مدنگ شیادیپ آشنم .تسا هنایمرواخ و کیدزن رواخ ،هنارتیدم قرش یحاون یشحو یاه
یحاون نیا
ًلاومعم هامین یحاون اب یپتسا کاشخ
و ناتاسمز ناتاسبات و ینارااب یااه کاشخ یااه
هب .دنتسه یترابع
دودح مدنگ 12
ات 17 لبق لاس رازه یم تشک هنایمرواخ رد دلایم زا
دایدرگ و
دودح 10 ات 15 .تاسا هتاشاد دواجو ایسآ رد زین دلایم زا لبق لاس رازه .
فوالیواو ااب هاطبار رد
چیه .دراد أدبم دنچ مدنگ هک تسا دقتعم مدنگ هاگتساخ ب سک
ه یمن یتسرد ًااقیقد هاک دناد
هاچ
مدانگ یلاصا زاکرم قیقد روط هب نکیل ،هدش هتخانش یصخش هچ طسوت و عقوم هاک هایلوا یااه
لماش
Triticum monococcum
و
Triticum dicoccum
یم هاک هدوب نیطسلف و هیروس زا ،دنشاب
طنم ود نیا زا نیب و رصم هب هق
،ناتاسودنه هاب نارایا قایرط زا و هدامآ ناریا هب سپس و نیرهنلا
کرت نم هتفای لاقتنا ناهج طاقن ریاس هب اپورا زا و هدش هدرب اپورا هب ماجنارس و هیسور و نیچ ،ناتس
دودح هایگ نیا .تسا 6500
،ناتاسودنه ،قارع ،ناریا دننام ایسآ زا یقطانم رد دلایم زا لبق لاس
فق دودح و هتشاد دوجو هنارتیدم یایرد فارطا نینچمه و زاق 2500
ات 3000 ام زا لبق لاس دلای
یم تشک نیچ رد زین تسا هدش
،هدنبادخ(
1387 ).
تلاغ هب ناهج یاهروشک یمامت نایم رد ًابیرقت -
فرصم رپ ناونع و هدش هتخانش رشب ییاذغ هدام نیرت
مأت نی هدننک 70 اذاغ داصرد ی
ام نااهج مدرام -ی
دنشاب هب و لک روط ی ب شی هس زا مراهچ یژرنا دروم ن زای ار رشب نیمأت م ی دننک . هاک هداش دروآراب تایعمج
لاس رد ناهج 2025
هاب یدلایام 2
/ 8 رد اایند تایعمج مواس ود زا شیاب .دیاسر داهاوخ رافن دراایلیم
یاهروشک رد
یم یگدنز هعسوت لاح زا شیاب و داننک
20 د هاتفاین هعاسوت یاهرواشک تایعمج داصرد ر
یم رس هب یطحق زا زواجتم و دنرب
50 رااک ترداق و تملااس ماهم لاماع دوخ هک دنراد ییاذغ رقف دصرد
.تسا اربانب نی تلاغ لک شقن یدی ذغت رد هی اقب و ی راب رشب هداهع دانراد ،یدازآ و یفاسوی(
1394 .) هاناد
مدنگ
ٌلاومعم رد دودح 6 ات 7 یلیم رتم و ازارد 3 ات 5 / 3 یلیم نهپ رتم ا و دراد لکاش نآ ماخت یاغرم تاسا .
رد کی فرط نآ فاکش ای رایش یقیمع دادتما دراد هک رد عقاو چیپ یگدروخ هیلا نورلآ و هایلا هامه یااه
یششوپ هب تمس لخاد تسا . رد یاهتنا یگتفرورف کی
هتشر یدنوآ گنررپ رارق دراد و وام یداداعت ،زایر
موسرم هب کرک رد یاهتنا هاناد هدهااشم یام دواش . هاناد مدانگ زا 3 تماسق یلاصا ،هتاسوپ مرپاسودنآ
نیموبلآ(
) و هناوج (
،مژد نویربمآ ) لیکاشت تاسا هداش .
هتاسوپ دوداح 9 داصرد زا نزو کاشخ هاناد ار
لیکشت یم
،دهد تمسق هدمع نآ زا
،زلولس دودح 21 دصرد ربیف ییاذغ ماخ و رادقم رتاسکاخ هتاسوپ رد
دودح 3 دصرد تسا . مرپسودنآ 80
دصرد نزو هناد کشخ مدنگ
ار لیکشت یم دهد هک دوداح 26 داصرد
نیئتورپ و ینغ زا دیپیل و رادقم نآ 10 دصرد تسا (
،اینربکا یلع
،دابرذآ 1389 .)
2-4 - ناهج و ناریا رد مدنگ هاگیاج و تیمها
مدنگ نان یلصا نیرت لوصحم یعارز تسا هک هب لیلد عونت یکیتنژ لااب و یراگزاس اب
طیحم
یاه
،فلتخم زا عونت ماقرا ییلااب رادروخرب تسا
(
Jasemi et al., 2017
.) زا یکی ًلاامتحا مدنگ
هب هک تسا یناهایگ نیلوا هلیسو
هدش تعارز ناسنا ی مهم لیلد نیمه هب و تسا
یعارز هایگ نیرت
یم رامش هب هداس ناهایگ مامت زا نآ تعارز ،اریز .دیآ
یاراد هک فلتخم قطانم رد نآ قباطت ،رت
ییاوه و بآ طیارش یم یتوافتم
یاذغ رگید فرط زا و رتشیب ،دنشاب ار ناهج مدرم لغا هیلوا
یم لیکشت نیمز زا یعیسو تحاسم رد و دایز رادقم هب هک تسا یهایگ مدنگ .دهد
یزرواشک یاه
یم دیلوت یفاک لوصحم و هدش تشک کشخ یحاون رد یتح و ایند .دیامن
رتشیب مدنگ تیمها
یمیش و یکیزیف صاوخ هب طوبرم یم لیکشت ار نآ هناد هک تسا یداوم ییا
مدنگ نیئتورپ .دنهد
قوف ییاذغ ظاحل زا هب .تسا یژرنا رپ هداعلا
یم یدایز نیئتورپ یاراد هک نآ سوبس صوصخ .دشاب
ناسنا تاردیهوبرک یلصا ییاذغ عبنم هدوب
چیه درآ ،ییاونان شزرا و نان هیهت ظاحل زا و هلغ
یا هب
یمن مدنگ درآ یاپ دسر
هب نتشاد لیلد لااب ییاذغ شزرا
( تاردیه و ینیئتورپ داوم هناد نبرک
) ،
تافآ ربارب رد تمواقم
، عونت و هگن ناکما نآ لمح و ینلاوط تدم هب هناد یراد
تفاسم هب اه یاه
نآ رد یتارییغت هکنیا نودب دایز یلیخ دیایب دوجوب اه
، تیبوغرم تلوهس و
هب یسرتسد
هدروآرف تشک ،نآ یاه د رد
هنما یاه عیسو هب کدنا زاین ، رصانع
ناهایگ ریاس اب هسیاقم رد ییاذغ
أت و زا شیب نیم 50
دصرد ناهج یفرصم نیئتورپ ت
هجو هژیو یا تعارز هب .تسا هدش هایگ نیا
مدنگ
٪17 زا طس ریز تشک یعارز ناهج ار لاغشا یم
،دنک دودح
٪40 زا دروم یاذغ و یژرنا
تیعمج زاین ناهج
ار أت یم نیم دنک و لاس ات ناهج تیعمج دشر اب 2020
هب مدنگ یارب اضاقت
زا شیب 40 تفای دهاوخ شیازفا دصرد (
Wei et al., 2014
.) رابوراوخ نامزاس شرازگ قباطم
یناهج یزرواشک (
،)FAO
ناهج تلاغ فرصم 7
( نت نویلیم 3
/ 0 نیا ،هتفای شیازفا )دصرد
یعارز لاس یارب رادقم 2019
- 2018 طس رد 2648
شیپ هراب نیا رد .تسا هدش دروآرب نت -
لاس رد ناهج مدنگ دیلوت تسا هدش ینیب 2018
هب ًابیرقت 722
مک هک ،دسرب نت نویلیم نیرت
لاس زا رادقم 2013
تسا . لاس رد ناهج مدنگ دیلوت طس 2018
، 14 ای نت نویلیم 9
/ 1 دصرد
.تسا هتفای شهاک شیپ شهاک نیا هدمع شخب
ه و بآ هب ینیب هام یط اپورا مرگ و کشخ یاو
-
یمرب ناتسبات یاه .ددرگ
ثداوح هک تسا هدرک دیکات عوضوم نیا رب دوخ یلصف شرازگ رد وئاف
نویلیم ییاذغ یسرتسد ،تیعمج یگراوآ و دیدش ییاوه و بآ نیا رد .تسا هدرک لتخم ار رفن اه
گنج هراب هب تیعمج یگراوآ و یلخاد یاه
یلصا ناونع ان لماوع نیرت
اقیرفآ قرش رد ییاذغ ینما
یلاح رد ،تسا هدش یفرعم کیدزن رواخ و بونج رد ار تلاغ دیلوت کشخ ییاوه و بآ طیارش هک
هب اقیرفآ .تسا هداد رارق ریثات تحت تدش رطاخ هب ًاتدمع ناهج تلاغ تراجت قنور یلصا لماع
نیا تراجت مجح ،ساسا نیا رب .دوب دهاوخ مدنگ تراجت رد ریگمشچ دوبهب زا سپ لوصحم
لاس رد شهاک 2019
- 2018 یراج لاس رد 9
/ 3 ناهج مدنگ ریاخذ .تفای دهاوخ شیازفا دصرد
رد 2020 - 2019 دودح 5 / 4 ( دصرد 12 تفای دهاوخ شیازفا )نت نویلیم ی .
یک نیا مهم تاکن زا
مشچ ،شرازگ شیپ .تسا ناریا تلاغ دیلوت زادنا
لاس رد تسا هدش ینیب 2018
تلاغ دیلوت طس
ا هب ناری 1 / 20 دیلوت زا رتلااب یکدنا نازیم نیا هک ،دسرب نت نویلیم 6
/ 19 نت نویلیم رد نآ
لاس
2017 و 12 نیگنایم زا رتلااب دصرد 5
تسا دوخ هلاس (
FAO, 2018
).
2-5 - هیذغت و یداصتقا تیمها مدنگ یا
شیپ یم ینیب هک دوش یارب نیمأت زاین
،یناهج لاس ات مدنگدیلوت 2050
لاس هب تبسن 2010
دودح 60 دراکلمع شیازافا قایرط زا دایاب شیازفا نیا زا ییلااب مهس .دشاب هتشاد شیازفا دصرد
یارب .ددرگ لصاح طس دحاو رد هناد لاس ات فده نیا هب ندیسر
2050 رد دایاب هاناد دراکلمع
دودح هنلااس یناهج طس 6
/ 1 ( دبای شیازفا دصرد
Lucas, 2013
،) تیعمج ناریا رب یانبم خران
دشر 2
،دصرد رد لاس 1400 زا 120 نویلیم رفن زواجت دهاوخ رد .درک تروص نیا اب
لکشم یدج
تهج نیمأت داوم ییاذغ روکذم تیعمج وربور
میهاوخ وب د . نیاربانب حلاصا ناگدننک مدنگ
دیاب -هب
د لابن حلاصا و دیلوت نیلا ییاه اب درکلمع لااب و رادیاپ .دنشاب نیرتشیب طاس رایز ( تاشک 90%
و )
نیرتشیب نازیم ( دیلوت 94%
طوبرم ) هب یم نان مدنگ هنوگ دشاب
. مدنگ یکی زا عباانم ماهم نیمأات
نیئتورپ و یرلاک تسا هک هب یکی ناونع تلاغ زا
،مهم ریثأت یدایز رب داصتقا و تینما ییاذغ ناهج
دراد و هعسوت رادیاپ ماقرا شخبدیما مدنگ
اب هناد درکلمع لااب
یارب فح تینما ییاذغ یرورض -یم
( دشاب
Mondal et al., 2016
.) ا ایند رد هیذغت رظن زا هچ و دیلوت رظن زا هچ مدنگ یداصتقا تیمه
یزرواشک تلاوصحم ریاس زا شیب یم
طانم رد یتح .دشاب هاب هاک یق
طیاراش ندواب رایغتم تالع
رگید دیلوت ناکما ،طیحم یکشخ ای و یمیلقا یام ،دشاب هتشادن دوجو ناهایگ
دایلوت مدانگ ناوات
.دومن مهم مدنگ نیرت
هایگ یعارز یور نیمز تسا و هب ناونع عبنم ةدمع نیمأت یرلاک و نیئتوراپ
دروم زاین تیعمج روشک یم هب ،دشاب یروط و نیئتورپ زا یمین هک 65
یرلاک دصرد یتفایرد
هنازور
ره درف ار لیکشت یم .دهد هولاع رب نیمأت یژرنا دروم زاین
،هنازور تمسق ماظعا ،نیئتوراپ حلااما
و
نیماتیو یاه هورگ ارB
زین نیمأت یم دنک (
Emam, 2013
.) مدنگ یکی زا واصحم لا ت یکیژتارتاسا
روشک هدوب و شیب زا دصرد کی نیئتورپ
و 11 دصرد یرلاک زاین دروم تایعمج
رواشک ار نیمأات
یم دنک . بوانتم تشک ضارا
ی دشت بس دی
کااخ رد فراصم مک رصانع دوبمک ااه
ی ز رای تاشک
درگ روشک تلاغ هدی
تسا (
Firoozi et al., 2018
).
زا مدنگ هولاع رب هیذغت ناسنا یارب هیذغت
،ماد
نینچمه رویط فراصم
یتعنص زین هدافتسا یم دوش . رد تعنص زا مدنگ ،نتوالگ هتاساشن و لاکلا
هیهت یم دوش هاک و نآ زین تاهج کارواخ ماد و هایهت رتاسب ماد ااه و اات یداح زاین رد عیاناص
یزاسذغاک دروم
هدافتسا رارق یم دریگ . زا لوصحم زبس مدنگ رد هیذغت ماد و یهاگ زین رد همانرب -
یاه تیریدم کاخ و بوانت هب دوک ناونع زبس
هدافتسا یم
،هدنبادخ( ددرگ 1390
.)
2-6 - هب و کیتنژ مدنگ یداژن
هایگ هورگ هس زا لکشتم مدنگ ( دیئولپید یدیئولپ
2n=2x=14
( دیئولپارتت ،)
2n=4x=28
و )
( دیئولپازگه
2n=6x=42
) یم دشاب . 11 ،دیئولپید هنوگ 12
و دیئولپارتت هنوگ 6
دیئولپازگه هنوگ
مدنگ دروم ییاسانش هتفرگ رارق
.تسا هنوگ نیب زا
،مدنگ یاه نان مدنگ هنوگ ود
T.aestivum
دیئولپازگه هنوگ
AABBDD
و دیئولپارتت هنوگ
T.turgidum
یراجت ظاحل زا دنتسه مهم
مونژ . -
یاه ( )AABB T.turgidum
مونژ یکرت زا ( دیئولپید هنوگ یاه
)AA T.monococcum
هنوگ و
هتخانشان دیئولپید مونژ یاراد
هبBB
،ینازرا( تسا هدمآ دوجو 1390
.)
هب هچخیرات دروم رد چیه مدنگ رد یداژن
ملسم هچنآ ،اما .تسین تسد رد یقیقد کردم هنوگ
هتشاد تلاخد راک نیا رد دوخ یدوخ هب تعیبط تسا دوجوب یتارییغت مدنگ رد نامز رورم هب و
و حلاصا راک ناریا رد .تسا هتسویپ عوقو هب فلتخم ماقرا نیب رد یعیبط نویسادیربیه و هدمآ لاس زا مدنگ نویسادیربیه 1309
نیمارو و جرک رد مان هب مقر ود نیب دیربیه نیلوا و عورش
و ییاطع هاش دنسپ هب رثا رد دعب هب نآ زا یلو ،دیدرگ ماجنا سردوز مدنگ یداژن
ماقرا ،فلتخم یاه
هاش هب تبسن هک یرگید ب و هدمآ دوجوب ،هتشاد یرترب دنسپ
ه هاش مدنگ نیزگیاج جیردت دنسپ
،هدنبادخ( دندیدرگ 1390
.)
2-6-1 - شور م و اه تیدودح یتنس لثم دیلوت یاه
هچرگا حلاصا تاتابن نردم اب هدافتسا زا تفرشیپ یاه یژولونکت یکرتون DNA
عاب -هب
یداژن مدنگ و نآ کیتنژ یم
،دوش اما شور یاه یتنس هب یداژن ناهایگ زونه مهم نیرت و نیلوا
تاکن یارب دشر ماقرا دیدج مدنگ اب تافص بولطم تسا . فده یلصا هب یداژن مدنگ نتشاد
یناهایگ تسا هک یم دنناوت رد فیط هدرتسگ یا زا طیحم یاه فلتخم هب یتحار دشر و افوکش
دنوش . تارییغت رد یضارا متسیس ،یعارز یاه
تعارز تخس و تینما ییاذغ دیاب رد رانک لئاسم
یناهج رد لاح روهظ رایسب دروم هجوت رارق دریگ . اب هدافتسا زا شور یاه حلاصا
،تاتابن نیا
تاعوضوم یناهج
رد مدنگ دروم یسررب رارق یم دریگ هک ناکما باختنا پیتونژ یاه یاراد نژ /
