б) Сопақша мидың ісіктері кезінде осы аймақта шағын кеңістікте жинақталған бассүйегінің ядроларының (VІІІ-ХІІ) қатары, қозғалыс, сезімталдық және мишық жолдары және өмірлік маңызды орталықтарының (ертерек тыныс алу орталығы) зақымдалуымен сипатталады. Жүрек және тыныс алу бұзылулары, дененің қарама-қарсы жағында қозғалыс және сезімталдық бұзылулар. Сонымен қатар жүрісі мен статикасының бұзылуы, бас айналуы, құсу, дисфагия, дизартрия, тілдің семіп салдануы, өңештің салдануы, жұтқыншақ пен жұмсақ таңдайының парезі мен атрофиясы, естудің төмендеуі немесе бір құлағының саңырау болуы сияқты белгілер осы ісіктерге тән болып саналады. Бассүйек ішілік қысымының жоғарылауын шақырмайтын бағана ішілік ісіктер кезінде жазьлып кетуге әкелетін сәулелік терапияны қолданады. Ісіктермен сильвий су құбыры немесе Мажанди тесігінің қысылуынан қарынша жүйесінен ликвордың ағуының бұзылуы бассүйек ішілік қысымның жоғарылауы салыстырмалы түрде сирек кездеседі, әдетте сырқаттың ең ақырғы кезендерінде байқалады. Мұндай жағдайда ликвор циркуляциясын қалпына келтіру мақсатымен қатты ми қабықшасын ашумен артқы бассүйек шұңқырының декомпрессиясы көрсетілген және кейінірек сәулелік терапиясын қолданады. Егер артқы бассүйек шұңқырының ісіктері бар науқастар операциялық кірісуді жақсы қабылдаса, онда кейін олардың көбісі әбден айығып кетеді. [41]
Мидың метастаздық ісіктері. Мидағы қатерлі ісіктердің метастаздары әртүрлі ағзаларда таралуы мүмкін. Метастаз көбінесе өкпеден, сүт безінен, бүйректен және т.б. таралады. Ақырғы жылдардағы статистикалық зерттеулер бойынша дүние жүзі елдерінде бронхогенді қатерлі ісіктер санының едәуір өсуін көрсетті. Бұл кезде басқа ағзалардың ісіктеріне қарағанда өкпе қатерлі ісігі миға өкпелік веналар жүйесі бойынша ерте және жиі метастаз береді. Әр түрлі авторлардың мәліметтері бойынша өкпеден миға метастаз беру жиілігі 11-50% аралығында. Миға метастаз берудің ең негізгі жолы гематогенді болып саналады, бірақ лимфа және ликвор жолдары бойынша метастаз беру де байқалады. Қатерлі ісіктерден қайтыс болғандар арасында церебральды метастаз беру жиілігі 10%-дан 38%-ға дейін
байқалады. Қатерлі ісіктің метастазы мида солитарлы немесе көптеген түйін ретінде және оның супратенториумдық орналасуы субтенториумдық орналасуына қарағанда 3 есе жиі кездеседі.
Қатерлі ісік алғашқы ошағының және церебралды метастаздардың кезектесіп пайда болуына келетін болса, жарты жағдайында, бастапқысында бассүйек ішілік ісіктің неврологиялық симптоматикасы, ал басқаша милық белгілер ішкі ағзалардағы қатерлі ісіктің клиникалық көрінісі түрінде пайда болады.
Сондықтан жиі миға қатерлі ісіктің метастазы бар жағын анықтайтын мәліметтерсіз бассүйек ішілік ісіктердің белгілеріне байланысты оталық кірісулер жиі жасалады және ісіктен алынған гистологиялық анализ оның сипатын анықтайды. Кахексия жоқ болғанда, сонымен қатар алғашқы ошақ орналасуы анық емес жалғыз ғана метастаздың клиникалық мәліметтері бар кезде ғана ота көрсетіледі. Қатерлі ісіктің миға жалғыз ғана солитарлы метастазының салыстырмалы жиілігін айта кеткен жөн. Ішкі ағзалардың қатерлі ісігі кезінде бас ішін ашып тексеру мәліметтері бойынша миға метастаз 1/3 жағдайында, жалғыз метастаз 1/3 жағдайда, көптеген метастаз 1/2 жағдайында қатерлі ісік жасушаларының диффузды таралуымен қабықтардың карциноматозы табылған. Бірақ та мида жалғыз метастаз болса да, тағы басқа ағзаларға метастаз берілуі анықталған. [31]
Ісіктің миға метастаз беруі кезінде нейрохирургтар хирургиялық кірісуге ұстамды келеді, ал кейбір нейрохирургтар отаға көрсеткішті кеңейтуді қолдауда, өйткені метастазды алып тастағаннан соң науқастың өмір ұзақтығы 1-2 жылға ұзарады.
Ал ісіктің мишықтағы метастазын жойған соң қолайлы нәтижелер пайда болады, яғни окклюзиялық гидроцефалия мен бағанның қысылу құбылыстары жойылады. Церебральды метастазға ота жасалған науқастың өмірі ұзарады. Мидағы немесе мишықтағы қыртысты аймақтарында орналасқан солитарлы ісік түйінін алып тастау қиындыққа соқпайды. Өйткені бұл түйін мишық ұлпасынан ісік зонасы мен некроздың ыдырауымен шектеліп тұрады. Бірақ солитарлы түйінге ми мен мишықтағы капсуласы жоқ және инфильтрациялық өсудің барлық қасиеттері тән болады, олар қоршаган милық ұлпамен еріген демаркациялық аймақпен шектеледі.
Мидағы жалғыз метастаз науқастың ауыр жағдайын нашарлатады. Алғашқы үрдістің жасырын кезеңі және науқастың бірінші реттік ошағын жою және метастаздың пайда болу аралығы қатерлі ісіктің кейбір критерийі болып табылады.
Гипернефромдық ісіктің биологиялық ерекшеліктері мидан метастазды алып тастау кезіндегі қолайлы нәтижелерге негіз бола алады, бұл құбылыс ота жасалған науқастарды бақылаған кезде анықталады. [33]
Балалар бас ми ісік ерекшеліктері
Ісік үрдісінің этиологиясы толық зерттелмеген. Осы үрдістің табиғаты полиэтиологиялы. Осы уақытта ең жақын тұжырым ол мутациялы үрдіс, соматикалық жасушалардың хромосомалық мутационды өсуінен болады. Дизэмбриологиялық тұжырым балалар онкологиясына жақынырақ, оның ішінде бас ми ісігіне. Ол мидың бір топ жасушалары эмбриональды кезеңде бөлінуді қояды және алғашқы түрде көптеген жылдар қалады. Бір мезетте кенеттен әсер алып тез өсе бастайды, еш тиылымсыз бөлінеді. Осыдан толық жетілмеген жасушалардан ісік пайда болады – қатерлі ісік.
Осындай эмбрионның жүйке жасушаларының дамуының тоқтауы екіге бөліну жерлерінде, айырылу жерлерінде жиі кездеседі. Себебі көбінесе балалар ми ісігі 80% жағдайда орта сызықта орналасқан:
мишықтық құртты тәріздісінде, III және IV қарыншаларда, түрік ершігінде кездеседі.
Смирнов Л.И. ісіктік өсуге эмбриональды ыдырау ғана емес, жарақатты немесе қабыну үрдістері де әсерін тигізеді.
Тұқымқуалаушылық тұжырымы – бастың жүйкесін және дененің жабындысын ісікпен зақымдайтын, жиі есту жүйкесін зақымдайтын Рикленгаузен нейрофиброматозында анық айтуға болады. Сырқат аутосомды доминантты типпен беріледі. [27]
Ми ісіктерінің жіктелуі
Ми ісіктерін бірнеше түрмен жіктеуге болады:
гистологиясына байланысты, орналасуына байланысты, қатерлік деңгейіне байланысты, өсуіне байланысты және тағы басқа.
Гистологиялық принцип (гистогенез) Б.С. Хоминский жіктелуінде көрсетілген.
1. Персестирленген эмбрионалды медулобласт – медуло- бластомага өсуге себеп болады, осы ісік мидың ең жетілмеген ісіктеріне жатады (25.8%). Мүмкін, ми ісігінің осы түрі ғана метастаз беретін ісік, бірақ ликвор жүйесінде ғана. Көбіне мишықты ғана зақымдайды.
2. Астроцит астрицитомаға өзгереді (42.5%). Ол қатерсіз глиальді ісік болып табылады, киста түзуге бейім. Ота сәтті өткен жағдайда толық жазылып кетуі мүмкін. Астроциттерден атипті астроцитома түзіледі – қатерлі ісік, глиобластома.
3. Олигодендроцит олигодендроглиомаға бастама болады (4.5%). Бұл ісік ми ішілік ең қатерсіздеу ісік, ақырын өседі, жылдап өседі. Бұл ісік жиі әктенеді, шолу краниограммада көруге болады.
Осы жасушалар атипті олигодендроглиомаға немесе глиобластомаға айналуы мүмкін – қатерлі ісіктер.
4. Эпиндема жасушалары, ми қарыншаларын қабырғалары- нан тұрады, қатерсіз ісік эпендиомаға бастау болады (8.6%).
Бірақта осы ісіктерденде қатерлі ісіктер түзілуі мүмкін: атипті эпиндиома немесе глиобластомаға айналуы мүмкін. Мүмкін, осы ісіктер, әсіресе біріншісі, қарынша ішілік басталуы мүмкін.
5. Тамыр шоғырының эпителиі хориоидпапилломаның және хориодкарцинома негізі болып табылады. Және де осыған дейінгі ісіктер қарыншаішілік сияқты басталады.
6. Бүршік тәрізді дененің жасушасынан пинеалома түзілуі мүмкін.
7. Шванов жасушалары қоршап тұратын осьті цилиндр, шваномаға бастау болады немесе жүйке ісігі деп те атайды. Оны клиницисттер невринома деп атайды. Бұл ісік жиі жағдайда вестибулярлы жүйкенің (VIII) есту бөлігінде орналасады, қатерсіз ісік.
8. Менинготамырлық ісіктер қатары мезодермалды тіннен түзіледі, экстрацеребралды орналасады, сондықтан оны толық алып тастауға болады – радикалды ота. Оған мидың қатты қабығына жабысқан арахноидальды қабаттан дамыған (3-4%) және тамыр адвентициясының ангиоретикулемасынан дамыған менингиомалар жатады.
9. Гипофизарлы аймақтың ісіктері. Балалар жасында жиі кездесетін ісік – краниофарингиома. Ол ісік Ратке қалтасының жұтқыншақ жолының персистерлеуші жасушасынан өседі (7-12%).
Ісіктер көбіне әктенеді. Гипофиз ісіктері – аденомалар балаларда сирек кездеседі.
Балалар жасындағы ісіктердің клиникалық көрінісі
1. Ісіктер артқы бас сүйек ойығында (субтенториальды) 1.5-2 есе жиі кездеседі супратенториальды орналасқан ісікке қарағанда.
Біріншіге тек мишық ісіктері мен ми бағанасының ісіктері жатады.
2. Балалар жасында ісіктер көп жағдайда орта сызықта орналасады. Бұл ісіктер III және IV қарыншаларда, ми бағанасында, мишықтың құртында орналасады.
3. Ересектермен салыстырғанда балалар жасындағы ісіктер салыстырмалы тұрғыдан үлкен көлемде болады. Бұны түсіндіру қиын емес, балалар бас сүйектері және тігістері эластикалы. Ісікпен көлемі ұлғайған ми бастың тігістерінің ашылуына әкеліп соқтырады, бас сүйектің көлемі ұлғаяды. Ісіктің сиымдылығы мен зақымдалған ми көлемінің арасындағы келіспеушілік ересектерге қарағанда кеш клиникалық көрініс береді. Жалпы ми симптомдары ересектерде клиникалық көрініс ерте байқалады және айқынырақ болады, балаларда керісінше.
4. Балаларда жасырын кезеңі ұзақтау, ересектермен салыстырғанда, әсіресе қатерсіз ісік кезінде.
5. Балаларда ересектермен салыстырғанда компенсация жағдайы декомпенсация жағдайына тез өзгеруі мүмкін немесе керісінше. Осы жағдай көбінесе дәрігерді дұрыс диагноздан шатастырады.
6. Балалар жасында ісітктің әктенуі жиі кездеседі. Шолу краниограммада әсіресе краниофарингиомада немесе олиго- дендроглиомада әктенген ошақтар көруге болады.
Сурет 36. Баладағы аса ірі кисталық ісік