аралас әдісі
Зерттеу әдістері мен емі. Науқасты зерттеудеғі негізгі мақсат, жүйке жүйесінің зақымдануының сипаты мен дәрежесін, омыртқаның бұзылуын, жалпы соматикалық жағдайын, ішкі ағзалардың, аяқ-қолдардың зақымдануын анықтау. Сынықтардың клиникалық көрінісі, зақымданған жерді сипағанда ауырсыну, пішінінің өзгерісі (мысалы, тік бұрыпггы кифоз немесе бүйірлік көкірек бөлімінің омыртқасының сынуынан пайда болады), арқа және мойын бұлшық еттерінің тартылуы, жоғары екі мойын омыртқаның алға ығысуы кезінде, ауыз арқылы пальпация жасап білуге болады. Жұлынның зақымдану дәрежесін немесе олардың түбіршектерінің зақымдануын анықтаған кезде, топикалық диагноз қою үшін неврологиялық белгілер көп көмек береді.
Рентгенография жүргізу үшін тұрақты және арнайы қалыптарды
қолданады, кейде томография жасайды. Бірақ мұның бірі омыртқаның жылжуына әсер етпеу керек. [27]
Омыртқа сынықтарындағы ем шаралары:
1. Науқасты емдеу мекемелеріне омыртқа деформациясын күшейтетіндей және жұлынды екінші реттік зақымдап алмайтындай етіп тасымалдау керек. Егер омыртқа сынығына күдік болса, жұлын зақымдануының белгілері байқалса, ондай жағдайда, науқасқа медициналық қызметкер келгенше көмек көрсетпеу керек. Омыртқаның мойын бөлігі зақымданған жағдайда жедел түрде науқасты Стрикер жақтауына фиксация жасау керек.
2. Емдеу мекемесінде зардап шеккен науқасты қатты төсекке жатқызады немесе тақтайдың үстіне ішіне ауа толтырылған матрас салып жатқызады. Көбінесе арнайы кереует қолданады. Ол кереуетте арнайы айналмалы екі жақты Стрикер жақтауы бар.
Мұнымен науқас жақсы иммобилизация жасалынады, айналуын қамтамасыз етеді және терісін тазалап, төсегін ауыстыруға, дәретке шығуға, басқа жаққа ауыстыруға жағдай жасалынады.
3. Емдеу мекемесінде ортопедиялық шаралар жүргізіледі, бұлар омыртқа пішінінің дұрысталуына, 2-ші реттік бұзылуға жол бермейді. Жарақат алған кезде болған омыртқа бөлшектерінің ығысуы омыртқа каналының ісінуі, гематомалар асқындыру факторлары болып табылады. Олар жұлынның жағдайын нашарлатады. Сондықтан тез арада ортопедиялық немесе хирургиялық көмек көрсету керек. Сүйек сынығын емдеудің негізгі қағидасы сүйек жаңқаларын бір-біріне келтіріп, оларды бекіту және әрі қарай функциялық емдеу.
Бірақта, қай емді қолдану үшін омыртқа сынығының түріне және неврологиялық зақымдануына байланысты емдеу керек.
Бірақ, әр түрлі
көзқарас пайда болады. Омыртқа шығуы және сынығы кезіндегі пайда болған омыртқа каналының деформациясын және жұлын қысылуын болдырмау:
1. Жабық түрде дұрыстау; 2. Тарту; 3. Ота жасау.
Жабық түрде дұрыстау. Мойын омыртқаларының ығысуы кезінде, жартысынан көбісінде неврологиялық өзгерістер болады.
Осы кезде жиі түбіршектік ауырсыну болады, сирек оның көлденең
зақымдануы болады, екіншілік невроз болады. Екінші реттік неврологиялық өзгерістер бұл ығысудың қайталануы кезінде немесе жарақатты емдеуде болады. Мойын омыртқасының жарақатының ығысуы кезінде келесі ем қолданады:
1) Әр уақытта тартып қояды;
2) жабық түрінде дұрыстау;
3) Ашық түрінде отамен дұрыстау.
Ең кең қолданылатын әдіс тартып дұрыстау әдісі. Атлант пен төменгі мықын омыртқасының шығуы кезінде тұрақты тарту мен дұрыстау ең тиімді әдіс болын табылады. Мойын омыртқаларының ілініп сынуы кезінде бұл әдістің тиімділігі жоқ. Өткен он жыл аумағында омыртқаның мойын бөлігінің сынуы мен шығуы кезінде жабық бір уақытты дұрыстау қолданылмаған. Авторлардың ойы бойынша омыртқаны бұлай дұрыстау жұлынның мойын бөлігін қосымша зақымдауы мүмкін. Сондықтан да бұл әдіс кең таралмаған. Бірақ кейбір авторлардың айтуы бойынша дислокацияны жою немесе азайту үшін мойын бөлігіне абайлап қолмен жасалатын манипуляциялар тиімді болып табылған. Бұл шаралар тәжірибелі мамандармен жасалуы керек.
Омыртқаның жылжуы жұлынның зақымдануын күшейтеді және тез арада қалпына келтіруді қажет етеді, себебі жарақаттан кейінгі алғашқы 24 сағатта жұлынның зақымдануының қайталануын анықтау қиынға соғады. Мойын омыртқасының шығуы немесе таюы кезінде жабық бір уақытта дұрыстау әдісі қолданылады. Бұл кезде жұлынның көлденең зақымдануының толық және жартылай белгілері көрінеді. Қылқан тәрізді өсінді мен буынды өсіндінің шығуы мен сынуы кезінде, омыртқа денесінің компрессиялық сынуы кезінде бір уақытты жабық дұрыстау әдісі көрсеткіш болып табылады.
Мойын омыртқасының шығуы және екі жақтылы СЗ-С7 сегменттерінде орналасқан сынық кезінде Рише-Гютера әдісі қолданады. Оны дұрыстау кезінде «тұтқа» әдісі қолданылады. Ол 3 кезеңнен тұрады. Омыртқа бағанасы бойынша басын омыртқа жотасы бойымен тарту керек. Бас пен мойынды таю жаққа қарай ротациялайды. Бұл дұрыстау толық және жартылай таю кезінде қолданады. Дұрыстап болған соң краниоторакалды гипстеу
арқылы иммобилизация жасайды. Бір уақытта жартылай дұрыстау әдісімен мойынның төменгі омыртқаларын 90% жөндеуге болады.
Егер дұрыстау тұрақты болмайтын болса, алдыңғы спондилодез жасалады. Кеуде және бел омыртқаларының жартылай салдануы мен сынуын емдеу кезінде жабық репозиция әдісін қолданады. Бұл әдістің мәні омыртқаны жазып, фиксациялау. Әмбебап ортопедия- лық ұстелде наркозбен жасалады. Осының нәтижесінде сынған омыртқа дұрысталады. Осыдан кейін сынған бөлікке экстензиялық корсет қояды. Егер омыртқаның сынуы плегиямен жалғасса, репозицияны тез арада жасау қажет. Ал егер плегия болмаса, онда бірнеше күн күтуге болады. Кеуде және бел омыртқасының сынуы кезінде жабық дұрыстаудан кейін ешқандай асқынулар болмайды, себебі омыртқаның алдынғы бетінде жатқан байламды және бұлшық етті аппарат омыртқаны шекген тыс жазылудан, ал жұлынды қосымша зақымданудан сақтайды. Егер омыртқа денесінің компрессиялық сынуы мен омыртқа доғасының сынуы қоса келетін болса, бірден дұрыстау әдісі қарсы көрсеткіш болып табылады, себебі сынған доға қозғалып, жұлынды екінші рет зақымдауы мүмкін.
Омыртқалар денесінің доғасы мен буын өсінділерінің сынуымен қосылатын болса, бірден жөндеуге ламинэктомияны қоса жасайды. Қалыпты анатомиялық құрылымға келтірген соң мойынның жарақаты кезінде торакокраниалды гипсті таңу, ал омыртқаның төменгі бөлігінің жарақаты кезінде корсет таңады.
Тарту, иммобилизация және функциялық ем. Краниалды тартуды таңу көрсеткіштері, екі немесе одан да көп мойын омыртқаларының осьті деформациясымен үгітіліп, компрессиялық сынуы кезінде мойын және жоғары бел омыртқаларының сынуы мен таюы кезінде мойын омыртқаларының дұрысталмайтын таюы болады. Өткен 10 жылдықты мойын және жоғары кеуде омыртқаларының сынуы кезінде Глиссон түйінін қолданған. Ол иек пен желке төмпешігіне фиксацияланады. Соңғы кездерде бассүйегіне металлмен фиксацияланған қаңқалық тарту қолданылады. Ол науқас ішімен жатқан кезде жамбас сүйегінің артқы жоғары қырларына клемманы кіргізу арқылы жасалады.
Керуеттің төменгі жағын көтеріп қояды, 10-15 кг жүк қолданады.
Тарту, иммобилизация және функциялық емдеу травма- тологияда қолданылатын әдіс бойынша жасалынады.
Неврологиялық белгілердің қайтымдылығы анықталғаннан кейін аурудың соңғы кезеңдерінде мүшенің қалған функцияларын сақтау үшін ортопедиялық шаралар қолданылады. Компрессиялық факторлар анықталғаннан кейін оларды жою үшін операция жолымен емдейді.
Декомпрессия, омыртқаның ашық сынық, шыққан жолдары және оның тұрақтылығы. Араласудың керектігі немесе оның қарама-қайшылығы туралы көптеғен авторлар жұлынның жарақатында операцияны қолдануды жақтайды, өзгелері жарақаттан кейінгі уақытта, нейрохирургиялық тұрғыдан қарағанда тура жарақатсыз ламинэктомияны пайдалану келесі себебтерге байланысты айтылады, тез білінетін жұлын ауруы, жарақат кезінде көрінеді және көптеген жағдайларда қайтарымсыз жағдайда болады. Жұлынды естен таңу кезеңінде, аурудың жағдайының тура себептерін айту мүмкін емес, сүйек фрагменттері мен экстра-субдуралдық гематомалық компрессиялар көп бақыланбайды.
Жұлынның толық қайтарылмас жарақатында ота жасауға болмайды. Кейде сезудің кейбір түрлері сақталғанда жүлынның жарақаты қайтымды болуы мүмкін. Бұл операциялық араласуға мүмкіндік тутызады. Сүйектік деформацияның көрінуі, жұлынның анатомиялық үзілісіне әкелгенде ламинэктомияға көрсеткіштер болмайды. Жұлын компрессиясының белгілері болмаса операция жасау көрсетілмейді. Ламинэктомияны пайдалану жұлынның компрессиясын шектетуде, күту тактикасы өте қауіпті деп және жүйке жасушаларында және шығару жолдарында қайтымсыз өзгерістерде хирургиялық араласуды пайдалануға болмайды деп көрсетіледі. [6]
Ламинэктомияны ерге пайдалану тек жұлынның компрессия- сын жойып қана қоймайды, ондағы қан айналымды жақсартады.
Тыныс алу жолдарындағы бұзылыстардың дамуы өте қауіпті.
Әрбір жағдайда операциялық араласуды невропатолог, нейро- хирург, ортопед және рентгенолог бірлесіп шешеді.
Операция келесі жағдайларда мүмкін:
1. Неврологиялық белгілердің өсуінде, бұл эпидуралдық гематома немесе жұлынды ісік және сыртқы ми қабықшасының басылуы. Егер жарақаттан кейін шығатын жолдарының жеке бөліктері ғана бұзылған болса, ол жақын уақытта мидың компрессиясының өсуі байқалса, бұл эпидуралдық гематоманың өте кеш кездесетін түрі, оған артқы ламинэктомия пайдаланылады.
2. Рентгенограмма мен клиникалық ағым компрессия белгілерін көрсетсе, операция мүмкін және жұлын-ми сұйықтығы динамикасы бөгеті белгілерінде және оның белгілерінсіз де, өйткені жұлынның алдынғы компрессиясында субарахноидальды кеңістіктің артқы және жанындағы камераларда жұлын-ми сұйықтығы өтімділігі сақталуы мүмкін.
3. Жұлынның алдынғы жедел компрессия синдромы, протрузия немесе пролапс жұлын аралық диск немесе артқы остеофиті арқылы болады немесе жұлын-ми сұйықтық динамикалық бөгеті болмаған жағдайда.
4. Артқы құрылым жұлынның жарақатында жұлын каналы немесе артқы компрессия дамуы, ламинэктомия болады, ішкі фиксациялық жұлынның артқы спондилодезі бір уақытта жүргізіледі.
5. Жұлын-ми сұйықтық динамикалық жағдайлары ламинэктомияның пайдасына жүргізіледі.
6. Кешіккен аурудың клиникалық көріністерін компрессия соңынан сүйектің сүйелдері пайда болады немесе бірікпелік арахноидалдық үрдісі, тыртықтық орнының бітуі және ламинэктомия жасауға болады. Артқы жұлын-ми сұйықтық динамикалық бөгеттін көрсетудің мағынасы шығады.
Операциялық декомпрессиялық факторларды жою, жұлын-ми сұйықтық айналымдық тағайындалу, жұлынның босауы сияқты мақсаттары болады. Дер кезінде жұлынның жұмысының қайта қалпына келуі көп уақыт өткеннен кейінгі операциядан соң қалпына келуін айта отырып, кешірек араласуды көрсетеді. Жұлын және омыртқаның зақымдануында келесі талаптар орындалуы қажет: 1) жұлынның және оның тамырларының толық декомпрессиясы; 2) омыртқа каналының қалыпты анатомиялық қалыптасуы және жұлынның қызметінің жақсартуына жағдай
жасайды; 3) зақымдалған омыртқаларды екіншілік қозғалыстан сақтау үшін тұрақты стабилизацияны қолданған жөн.
Алдыңғы декомпрессия көрсету және алдыңғы спондилодез- дер жаңа сынықта, сынған және жұлынның шығуында, жұлынның артқы пішінінде ламинэктомия көрсетіледі. Алдыңғы спондилодез бен алдыңғы декомпрессияның техникасы төмендегідей:
эгщотрхеалды наркоз аясында, науқасты арқасына жатқызып, вертикалды сызықпен алдыңғы бөлімінде төсбұғана-емізікше бұлшық еті немесе алдыңғы зақымданған денедегі жұлынның жоғарғы бөлігін ашып қояды және сынықтардан тазалап, жұлын аралық дискілерді, краниалды каудалды пластинкалар, төменгі және жоғарғы жұлын, артқы ұзын байламын, тығыз перидуралдық жасушаларды веналық торлайды. Гемостаздан кейін, ұзына кесіп сыртқы ми қабықшасын ашады, оны жібек лигатурасымен өткізеді.
Жеке және толық резекциясының денедегі бұзылған желке дефект массалық спонгиоздар аутотрансплатантаттық метафиздан сүйекте немесе сүйекті аллотрансплантаттық, операция аяқталғаннан кейін зақымданған жерін алып тастайды. 3-4 айда краниоторакалды көрсетте немесе гипстік төсекте болуы керек. Содан кейін сүйектер біткенше жеңілдетілген корсеттерді қолданады. Алдыңғы спондилодездің басқа түрлерін пайдалануға болады.
Ламинэктомия техникасы омыртқа сынуында стандартты болып келеді.
Сурет 17. Аралас омыртқаның спондилодезі - ТПФ +