И 63
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ
Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының докторы, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі;
Жарлыгасов Женис Бахытбекович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Зерттеулер, инновация және цифрландыру жөніндегі проректоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор;
Скударева Галина Николаевна, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент, Мәскеу облысындағы МОУ «Мемлекеттік гуманитарлық-технологиялық университеті» ректорының м.а.; Ресей Федерациясының жалпы білім беру ісінің құрметті қызметкері, Ресей;
Бережнова Елена Викторовна, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Мәскеу халықаралық мемлекеттік қатынастар институты, Ресей;
Ибраева Айман Елемановна, «Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасы» ММ жетекшісі;
Онищенко Елена Анатольевна, «Педагогикалық шеберлік орталығы» жекеменшік мекемесінің Қостанай қаласындағы филиалының директоры;
Демисенова Шнар Сапаровна, педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің педагогика және психология кафедрасының меңгерушісі;
Утегенова Бибикуль Мазановна, педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің педагогика және психология кафедрасының профессоры;
Смаглий Татьяна Ивановна, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің, педагогика ғылымдарының кандидаты; педагогика және психология кафедрасының қауым.профессоры;
Жетписбаева Айсылу Айратовна, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Ы.Алтынсарин атындағы әдістемелік кабинетінің меңгерушісі.
И 63
«Инновация, білім, тәжірибе-білім беру жолының векторлары»: 2023 жылдың 17 ақпандағы Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. I Кітап. – Қостанай:
А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті, 2023. – 1081 б. = «Инновации, знания, опыт – векторы образовательных треков»: Материалы международной научно- практической конференции, 17 февраля 2023 года. I Книга. – Костанай: Костанайский региональный университет имени А.Байтурсынова, 2023. – 1081 с.
ISBN 978-601-356-244-5
Жинаққа «Инновация, білім, тәжірибе-білім беру жолының векторлары» атты Алтысарин оқулары халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары енгізілген.
Талқыланатын мәселелердің алуан түрлілігі мен кеңдігі мақала авторларына заманауи білім беруді жаңғырту мен дамытудың, осы үдерісте қазақ ағартушыларының педагогикалық мұрасын пайдаланудың жолдарын, мұғалімдерді даярлаудың тиімді технологиялары мен форматтарын әзірлеу мен енгізу мәселелерін, ақпараттық қоғамдағы білім беру кеңістігінің ерекшеліктерін айқындауға, сондай-ақ педагогтердің инновациялық қызметінің тәжірибесін жинақтауға, педагогикалық үдеріс субъектілерін психологиялық-педагогикалық қолдауға мүмкіндік берді.
Бұл жинақтың материалдары ғалымдарға, жоғары оқу орындары мен колледж оқытушыларына, мектеп мұғалімдері мен мектепке дейінгі тәрбиешілерге, педагог-психологтарға, магистранттар мен студенттерге қызықты болуы мүмкін.
В сборнике содержатся материалы Международной научно-практической конференции Алтынсаринские чтения «Инновации, знания, опыт – векторы образовательных треков». Многообразие и широта обсуждаемых проблем позволили авторам статей определить векторы модернизации и развития современного образования, использования в данном процессе педагогического наследия казахских просветителей, вопросов разработки и внедрения эффективных технологий и форматов подготовки учителей, специфики образовательного пространства в информационном обществе, а также обобщения опыта инновационной деятельности педагогов, психолого-педагогической поддержки субъектов педагогического процесса.
Материалы данного сборника могут быть интересны ученым, преподавателям вузов и колледжей, учителям школ и воспитателям дошкольных учреждений, педагогам-психологам, магистрантам и студентам.
УДК 37.02 ББК 74.00
© А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті, 2023
Ы.АЛТЫНСАРИН МЕН С.КУБЕЕВТІҢ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ БАҒЫТЫНДАҒЫ АҒАРТУШЫЛЫҚ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ СОЗВУЧИЕ ПРОСВЕТИТЕЛЬСКИХ ИДЕЙ Ы.АЛТЫНСАРИНА И С.КУБЕЕВА СОВРЕМЕННЫМ ТРЕНДАМ ОБРАЗОВАНИЯ
ҽдебиет,ҿзінің халық ағарту, мҽдениет, ҽдебиет, тіл саласында мҥлдем жаңа бағыт туғызып, негізін қалаған аз еңбегімен халқының тарихында, мҽдениетінде, санасында ҿзіне ҧсынса қол жеткісіз ескерткіш жасап қалдырды.
Қазіргі таңда Қазақстан білім беру мен ғылым жҥйесінін жаңғырту кезеңінде тҧрмыз. Ҽрбір адамның сапалы мектепке дейңгі тҽрбие мен мектептегі білімге қолжетімділігін, колледжде, университетте жаңа кҽсіби білім алуын, зерттеу жҧмыстарын жҥргізіп, шығармашылық қҧзыреттерін дамыту мҥмкіндіктерін кҿздейді. Ыбрай атамыздың, белгілі ағартушы С.Кҿбеевтің ҧлы жолын жалғастырып келеміз. Білім саласындағы жаңа реформаларды, ҿзгерістерді, жаңалықтарды, тҽжірибеге еңгізіп, оның нҽтижесін, қорытындысын шығару ҥшін уақыт керек болады. Ҧлы тҧлғалар оқу – ағарту ісін жҥзеге асырып, халық игілігі ҥшін еңбек етудің ҥлгісін кҿрсетті. Олар тарихта салып кеткен білім жолы қарқындап, ҿркендеп келеді. Мҧра етіп қалдырған осы жолын жалғастырып, маңыздылығын ҧрпақтың зердесіне сіңіруміз қажет.
Әдебиеттер тізімі:
1. Алтынсариннің таңдамалы педагогикалық мҧралары Алматы «Рауан» 1991 ж, 3,4,148 б.
2. «Ы.Алтынсарин ҿнер білім жҧртта» Алматы «Жалын» 1991 ж,123 б.
3. «Қазақтың тҽлімдік ойлар антологиясы» (6 том) 148 б.
ҼОЖ 37.034
Ы.АЛТЫНСАРИН, С.КӨБЕЕВ ӘДІСТЕМЕЛЕРІНІҢ БҤГІНГІ ПЕДАГОГИКАДА ҚОЛДАНЫЛУЫ Сейткасимова Динара Сейдуалиевна педагог сарапшы, бастауыш сынып мұғалімі
«Қостанай қаласы білім бӛлімінің № 21 жалпы білім беретін мектебі» КММ Сейткасымова Гулнар Сейдуалиевна педагог модератор, қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі
«Қарабалық ауданы білім бӛлімінің М.Сералин атындағы жалпы білім беретін мектебі» КММ Кенжетаева Ботагоз Ермекбаевна педагог сарапшы, бастауыш сынып мұғалімі
«Қостанай қаласы білім бӛлімінің № 21 жалпы білім беретін мектебі» КММ Қостанай қаласы, Қазақстан E-mail: [email protected] Аңдатпа
Бұл жұмыс қазіргі оқу – тәрбие саласындағы шаралардың ӛткен ғасырларда қалыптасқанын салыстыра жан – жақты зерделеген. Авторлар тарих белестерін сабақтастыра келешек пен ертеңге терең тұжырым жасайды. Еңбек кӛптеген жастарымыздың тәрбиесіне маңыз берген. Ұрпақ санасын қалыптастырудағы тәрбие мен қоғамның рӛлінің ғылыми кӛзқарастарға ұштасуы. Ол келешекпен жалғасып отыруы маңызды. Ұстаз бен шәкірттің қоғамда алатын орны тереңде.
Тҥйінді сөздер: педагогика,мҧра,идеялары,аударма,шығармашылығы.
Аннотация
В данной работе всесторонне изучены мероприятия в сфере образования в сравнении с теми, что сформировались в прошлые века. Авторы связывают вехи истории и делают глубокие выводы о будущем и завтрашнем дне. Труд придавал большое значение образованию многих из нашей молодежи. Сочетание роли образования и общества в формировании сознания поколения с научными взглядами. Важно, чтобы это продолжалось в будущем. Роль учителя и ученика в обществе огромна.
Ключевые слова: педагогика, наследие, идеи, перевод, творчество.
Abstract
In this paper, activities in the field of education are comprehensively studied in comparison with those that were formed in past centuries. The authors link the milestones of history and draw deep conclusions about the future and tomorrow. Labor attached great importance to the education of many of our youth. The combination of the role of education and society in shaping the consciousness of a generation with scientific views. It is important that this continue in the future. The role of teacher and student in society is enormous.
Key words: pedagogy, heritage, ideas, translation, creativity.
Тақырыптың ҿзектілігі: Ҧрпақ санасын қалыптастырудағы тҽрбие мен қоғамның рҿлінің ғылыми кҿзқарастарға ҧштасуы. Ол келешекпен жалғасып отыруы маңызды. Ҧстаз бен шҽкірттің қоғамда алатын орны тереңде.
Тарих адамзат пайда болғалы ҿмір сҥрді, ҽлі сҥреді. Ол ҽр ғасырды ҿзінше таңбалап, тҥрлі ҿрнек салуымен бҥгін мен болашақтың санасында жаңғыра бермек. Соны біздің тҥйсінуімізге септігін тигізген «Дала шамшырағы» – Ыбырай Алтынсарин бабамыз. Алғаш қазақ даласын білім нҽрімен сусындатып, ол салған дара жол кҥні бҥгінге дейін маңызын жойған жоқ. Бастауы Балғожа, сағасы Шеген биге ҧласқан таза бҧлақтың қайнары кешегі Торғайды жағалап кеп қҧйылғаны сол кҿне шежіреміздің алтын сандығында сақтаулы. Алғаш Торғай жерінде қамыстан мектеп салдырып, балалардың сауатын ашты. Оқу инспекторы дҽрежесіне дейін жоғарылады. Осындай оқу орындарын уезьдің бірнеше тҥкпірінде ашуға кҥш салды. Жер – жерде ҽліпті таяқ деп білмейтін жҧрттың қолынан қару қылып қалам мен кітап ҧстатты. Ал Ыбырай Алтынсариннің шҽкірті Спандияр Кҿбеев. Спандияр Кҿбеев 1878 жылы бҧрынғы Торғай облысы, Обаған болысына қарасты нҿмірі ҥшінші ауылда – қазіргі Ақсуат ауылында дҥниеге келген. Ҽкесi Кҿбей мҧсылманша хат таныған, сабырлы, шыншыл, турашыл, бір алған бетінен қайтпайтын, ҿжет адам болған, тек қолҿнерiмен кҥн кҿрген. Ол балаларын оқыту жағына кҿп кҿңіл бҿлген. Қостанайға сапарының бірінде болшақ шҽкірті Спандиярдың ҽкесі Кҿбей ақсақалмен кезікті. Сҿйтіп 1887 жылдың желтоқсанында Алтынсаринның тiкелей кҿмегiмен Спандияр сол мектепке алынады. Кейiн 1892–1895 жылдары Қарағайлыкҿл деген жердегi тҿрт жылдық болыстық мектепте бiлiм алады да, 1895–1897 жыдары Қостанай қаласындағы Алтынсарин ашқан орыс – қазақ мектебiнде оқуын жалғастырады. Ҧстазы Ы.Алтынсаринның қазасынан кейін, Спандияр оның ҧстаздық қызмет жолын жалғастыруды арман етіп, Қостанай қаласында жаңадан ашылған екi жылдық педагогикалық курсқа тҥсiп, оны 1901 жылы бастауыш мектеп мҧғалiмi деген мамандық бойынша бiтiрiп шығады. тҿл шҽкірті ата жолын ҧстаз жолын қуып, тарихта Ыбырай жалғасы атанғаны мҽлім. Ортақ ҧстанымды тҽлім беруде қолданып келген қос жарық жҧлдыздың педагогика саласына ҽкелген ҥлесі бҥгінгі бағдарламада маңызы арттыруда. Кең қолданыс тауып отыр десек болады. Мҽселен Спандияр Кҿбеев мемуарлық шығармасында ҿткенді былай деп еске тҥсіреді:
«Ҽлі есімде, сабақ басталған кҥні орысша оқудың мҽн – маңызын айта келіп, орыстың ғылымын ҥйрену ҥшін ең алдымен тілін жетік білу керек екенін айтты. Орыс тілін неғҧрлым жақсы білсең, соғҧрлым орысша жақсы тҥсініп, жақсы оқитын боласың. Орысша жақсы оқысаң, ҿнер – білімге кенелесің, зейінің артады, ақылың молығады. Бҧдан кейін бірнеше орыс сҿздерін айтып шығып, оның қазақшасын тҥсіндірді». [1. б. 40– 41]
Бҧл жҥйе кеңес кезіндегі, тіпті қазіргі оқулықтарда бар дҥние. Заттың суретінің астына атауы мен мазмҧны бірге беріліп тҥсіндіріліп отырады.
Сабақтан тыс уақыттарда ата – аналармен кеңесіп, сынып сағаттарын, педагогикалық жиындар ҿткізудің іргетасы сол кезде қаланған. Арада болған тҽртіпсіздіктер мен айналадағылардың ерсі қылықтары мен жҿнсіздіктер тҽрбие сағаттарында талқыланып келген.
«Екінші бір есімде қалған нҽрсе» – деп бастайды ол жҿнінде ҧлы ағартушыны дҽріптеп ҿткен шҽкірті міне бір естелігінде: «Біздің мҧғалім бір кҥні осы ауылдағы балалардың туысқандарын шақырып алып, жиылыс ҿткізді. Жиылысқа, біз, балалар да қатыстық. Ол жиылыста балаларды оқуға ҧмтылдыру жҿніндегі ата – ананың міндеттерін айтты. Ҧмытпасам, ешкімнің атын атаған жоқ, бірақ сҿзін қорыта келіп, жиынға мынадай мысал келтірді:
– Кейбір ата – аналар, – деді ол, – ҿздерінің балаларына: «Жақсы оқы, шырағым. Жақсы оқып, орысша жақсы білсең, тілмаш боласың, песір боласың, ҧлық боласың, жҧрт сенен қорқатын болады, бай боласың деседі». Мен мҧны жиі естіп жҥрмін. Бҧл – баланы жақсы ҽдетке, ҿнерге, білімге ынталандыру емес, қайта теріс тҽрбие беретін жаман жолға қарай бҧру деген сҿз болып шығады». [1.
б. 42–43]
Алғаш мектеп табалдырығын аттаған бҥлдіршіндерге оңды – солды дҧрыс жҥріп – тҧруға талап қоя білу ата – аналардан бҧрын педагог міндеті екенін тҥсінікті. Алғашқы қоңыраудан кейін олай болмаған жағдайда сабаққа бҥрсігҥні келіңдер деп таратып жіберуге болар еді. Алайда, ондай сынды ҧстаз алдындағы жауапкершілік кҿтермейді. Ҿмірдің тҧңғыш баспалдағын аттауға бет алған балаларға сыныпты таныстырып, ҽліппе ҧстатпас бҧрын жан – жақты тҽрбие туралы жҥріс – тҧрыс ережесін айту бастауыш сынып мҧғалімдерінің басты борышы деп тҥсінген абзал. Осы қағиданы Ыбырай Алтынсарин бабамыз қалдырып кеткенін Спандияр Кҿбеев былай сабақтайды:
«Мен балаларға ең алдымен оқу деген не, оқығандағы мақсат не, орысша неге оқимыз, орысша оқудың пайдасы қандай деп, осылар тҿңірегінде қысқаша тҥсінік бердім. Тҥсініктірек болу ҥшін Ломоносовтың жҽне Ыбырай Алтынсариннің ҿмірбаяндарын айтып шықтым. Одан кейін оқу ретін, мектепте қолданылатын тҽртіпті, оқу уақыттарын айттым. Тазалық туралы қысқа – қысқа тҥсініктер бердім».[2. б. 45]
Халық арасында «жҧртты қарату ҥшін алдымен ҿзіңе қара» деген сҿз бар. Бҧл бір жағынан анайы естілу мҥмкін. Қазақтың бҧл ҧстанымын Ыбырай тҽрбие іліміне білгендей теліп, ҧстаздық
Ы.АЛТЫНСАРИН МЕН С.КУБЕЕВТІҢ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ БАҒЫТЫНДАҒЫ АҒАРТУШЫЛЫҚ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ СОЗВУЧИЕ ПРОСВЕТИТЕЛЬСКИХ ИДЕЙ Ы.АЛТЫНСАРИНА И С.КУБЕЕВА СОВРЕМЕННЫМ ТРЕНДАМ ОБРАЗОВАНИЯ
келбетті қалыптастыруға жетелегені анық. Ол ойын Ыбырайдың жалғасы Спандияр да былайша ҿрбітеді:
«Халық оқытушыны ҿзінің шын досы, ақыл айтар данасы, қараңғыда сҽуле шашар шам – шырағы деп білу керек. Мҧның ҥшін оқытушы ең алдымен ҿз оқушыларының алдында беделді болуы қажет. Оның бір негізгі шарты – оқытушының ҿз дҽрісін жақсы меңгерген адам болуы былай тҧрсын, оның берген сабағы оқушыға ҽрі ҿте тҥсінікті, ҽрі қонымды болуы керек. Оқытушы ҽрбір сабаққа жақсы дайындалу керек». [2. б. 50]
Спандиярдың ҽкесі Кҿбей мҧсылманша хат танитын, етікші, балташы сияқты қолҿнермен айналысса, анасы Айтбоз ақылды, қайратты, ауылдың ортақ анасы болған.
Спандияр Кҿбеев 1901 жылы Кішіқҧм деген жерде алғашқы ҧстаздық қызметін бастағаннан ҿмірінің соңына дейін осы қызметін тастамаған. С.Кҿбеев ҧстаздық қызметпен қоса мҽдениет жаршысы да болған. Бос уақытында ауыл адамдарына ҽдеби шығармалардың мазмҧнын ҽңгімелеп, олардың ой – санасына ықпал етуге тырысқан. Ол туралы ҿзінің «Орындалған арман» деген мемуар- лық шығармасында: «Мен Пушкин, Лермонтов сияқты ақын – жазушылардың шығармаларының мазмҧнын айтып тҥсіндірдім, ҽсіресе Крыловтың мысалдарын кҿбірек оқып, аударып беріп жҥрдім», – деп жазған. Спандияр КҿбеСпандияр Кҿбеевтің бастауыш мектептегі қазақ балаларына арналған оқу кітабы ретінде қҧрастырған «Ҥлгілі бала» атты жинағы 1912 жылы Қазан қаласында басылып шыққан.
Жинаққа енген шағын ҽңгімелердің кҿбін Спандияр Кҿбеев Л.Толстойдың, К.Ушинскийдің оқу кітаптарынан алған. «Ҥлгілі бала» кітабындағы «Қҧмырсқа мен кҿгершін», «Ат пен есек», «Атасы мен немересі», «Қоян мен кҿлбақалар», «Екі жолдас», «Тҥлкі мен теке», «Сауысқан мен қарға», «Екі соқа»
шығармаларында педагог – жазушы балалар ҥшін тҽрбиелік мҽні зор мҽселелерді кҿтерген. Мысалы,
«Екі соқа» шығармасында еңбекшілдікті мадақтап, еңбектің адамға тигізер пайдасы мен ықпалы туралы терең ой тҥйген. «Ҥлгілі бала» жинағына жазушының ҽлеуметтік теңсіздікті, зорлықты ҽшкерелейтін, жетім – жесірді аяуға ҥндейтін «Жетімнің ҿлеңі», «Жетім», «Қайыршы мен бай», т.б. тҿл шығармалары да енген. «Ҥлгілі тҽржіма», «Ҥлгілі бала» жинақтарының жарыққа шығуы Спандияр Кҿбеевтің шығармашылық белсенділігін қанаттандыра тҥсті ҽрі бҧл кітаптарды жазу барысында жазушы кҿп еңбектенді, кҿп ізденді. Осы ізденістің нҽтижесінде 1913 жылы Қазан қаласында Спандияр Кҿбеевтің «Қалың мал» романы жарыққа шықты. Қазақ ҽдебиеті тарихындағы қарасҿзбен жазылған алғашқы кҿлемді шығармалардың бірі болып табылатын «Қалың мал» романының тақырыбы – ҽйел теңсіздігі мен жастардың бас бостандығы.
Спандияр Кҿбеев кҿргендері мен кҿңілге тҥйгендерін, бастан кешкен оқиғаларын жинақтай отырып, «Алғы сҿз», «Балалық шақ», «Мен – оқытушы», «Қилы кезеңдер», «Орындалған арман»
деген бес тараудан тҧратын «Орындалған арман» атты мемуарлық роман жазған. Роман 1951 жылы жарыққа шыққан.
Спандияр Кҿбеев Петропавлскiде оқытушылық қызметiн атқарып жҥргенде, сол кездегi ҧлы орыс халқының атақты жазушысы И. Крыловтың бiрнеше мысалдарын қазақшаға аударып, баспаға ҧсынады. Ол аудармалары «Ҥлгiлi тҽржiме» деген атпен 1940 жылы жҽне «Ҥлгiлi бала» (1912 жылы) кiтаптары басылып шығады. Осы кiтаптарына енген ҿлеңдерi мен ҽңгiмелерi жасҿспiрiмдердi еңбек пен бiрлiкке, тату – тҽттi ынтымаққа шақырған.
С.Кҿбеевтiң қазақ топырағында тҧңғыш романдарының бiрi болған «Қалың мал» 1913 жылдың қазан айында басылып шығады. Бҧл роман шығармашылық ҿмiрiнде ерекше орын алады. Мҧнда қазақ ауылының ҽлеуметтiк суретi, қазақ ҽйелiнiң тағдыры, оның теңсiздiгi жҽне жастар ҿмiрi, ойын – той салттары туралы бейнеленген. Атайдың соңғы жылдары жазған «Орындалған арман» атты мемуарлық еңбегi 1954 жылы ҿңделiп, екiншi рет кiтап болып баспадан шығады. Кiтаптың негiзгi мазмҧны педагог – жазушының ҿткен ҿмiр жолы, қоғамдық қызметi, ортасы мен дҽуiрi жайлы шығарма. Ҽсiресе, Ы.Алтынсариннiң халықтық қызметiн кҿрсетуге кҿп кҿңiл бҿлген. «Орындалған арман» мемуарлық кітабының орны ерекше. Кітап ҿңделіп, 1954 жылы екінші рет басылды.
«Орындалған арман» – педагог – жазушының ҿткен ҿмір жолы, қоғамдық қызметі, ортасы мен дҽуірі жайлы шығарма. Онда автор заман шындығын ҽр қилы оқиғалар мен адамдар тағдыры арқылы кҿрсетеді. Кітапты оқып отырып, ең алдымен, ҿз ғҧмырын халқына арнаған, талай қилы кезеңдер, қалтарысы мол жылдардан ҿтіп, ҿз еңбегінің жемісіне ие болып, республиканың кҿрнекті қоғам қайраткері дҽрежесіне кҿтерілген қарт педагог – жазушының бейнесі кҿз алдыңнан ҿтеді. Кітапта сол адамның кҥрескерлікке толы ескі жҽне жаңа ҿмірі нанымды суреттеледі. Айналасында болып жатқан ҿзгерістерге бақылаушы болып сырттан қарап тҧрмай, біте араласып жҥреді. Сондықтан оның қандай оқиғаға болмасын ҿз кҿзқарасы, ҿз қатынасы бар. Ескі қазақ ауылындағы тап тартысы, байлар мен кедейлер арасындағы кейін саяси бағыт алған стихикалық соқтығысулар, жер дауы, жесір дауы, 1905 жылғы алғашқы орыс революциясының қазақтарға ҽсері, 1916 жылғы кҿтеріліс, орыс – қазақ достығының нығаюы жайын кейде кесек оқиғалар, кейде шағын эпизодтар арқылы айқын кҿрсетіп отырады. Шығарманың негізгі кейіпкері ел басындағы ауыртпашылықты бірге кҿтереді, қолынан келгенін халық мҥддесі жолына жҧмсайды. Қараңғылық пен надандықтан халқын қҧтқарып, ілімнің ҧрығын себуге талаптанған ол бала оқытады, елді тҽрбиелеуге кҿмектесерлік ҽдеби шығармалар жазады. Қазан революциясынан кейін ол халық арасында Кеңес ҿкіметінің мҽнін, оның саясатын
насихаттаушылардың алдыңғы қатарында жҥреді. Кітапта Ыбырай Алтынсариннің халықтық қызметін кҿрсетуге бірсыпыра кҿңіл бҿлінеді. Автор қазақ даласында алғаш мектептер ашқан, сол мектептердің біріне ҿзін оқуға орналастырған ағартушы – педагогтің образын жасайды, онымен кездесулерін ҽсерлі баяндайды. «Қара бақсының хикаясы», «Надандық қҧрбаны» атты тарауларында ескі ауылда етек жайып, оны рухани жҥдеткен қараңғылық пен надандықты ҽшкерелейді. Ауылдағы тап тартысы, кедейлердің егіндік, шабындық жерлерін тартып алған байларға қарсы бой кҿтеруі, байлардың олардан «кек қайтару» озбырлығы – кітаптың бірқатар тарауларының («Зорлық», «Мҧз ҥстіндегі айқас», т.б.) мазмҧнын қҧрайды.
Ҧлы ағартушының iзбасары С. Кҿбеевтiң кезiнде жоғары бағаланып, екi дҥркiн Ленин орденiмен марапатталып, «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген мҧғалiмi» деген қҧрметтi атақ алған жҽне Республика Жоғарғы Кеңесiне депутат болып сайланды.
Қорытынды сҿз.
Осылайша Алтынсарин салған соқпақ жібі бҧзылмай келешекке қадам басарын айтып кеткен:
«Ҥлгілі тҽржіма» қолыма тигеннен кейін мен енді бастауыш мектеп ҥшін хрестоматия қҧрастыруға кірістім. Мҧнда мен ең алдымен Ыбырай Алтынсариннің хрестоматияларын ҥлгі еттім.
Ҿйткені Ыбырай ҽрі шебер педагог, ҽрі методист еді. Сондықтан бастауыш мектепте оқитын қазақ балаларына арналып жазылғалы отырған хрестоматия, сҿз жоқ, Ыбырайдың ҥлгісі бойынша жазылу керек еді. Ыбырайдың оқу қҧралдарындағы негізгі сарын мінез – қҧлықты тҥзетудің, жауыздыққа, озбырлыққа қарсы кҥрестің, адалдық, ҽділеттілік, адамгершілік тҽрбиесін берудің сарыны еді». [3. б.
40]
Әдебиеттер тізімі:
1. С.Кҿбеев. Орындалған арман 2. С.Кҿбеев. Мен оқытушы 3. С.Кҿбеев. Қилы кезеңдер
4. Білімді ел / Жанар Бердибекова. Спандияр Кҿбеев – ҽлеуметтік ҽділеттіліктің, адамгершіліктің жаршысы, гуманист педагог / 9.12.2021 ж.
5. ХХІ ғасырдың І жартысындағы Қазақ ҽдебиеті/Спандияр Кҿбеев, Сҽбит Дҿнентаев, Жҥсіпбек Аймауытов, Мағжан Жҧмабаев шығармалары
6. Ҽдебиет порталы/ Спандияр Кҿбеев
ҼОЖ 37.034
ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН МЕН СПАНДИЯР КӨБЕЕВТІҢӘДЕБИЕТ ПЕН ТІЛ САЛАСЫНА ҚОСҚАН ҤЛЕСТЕРІ
Смагулова Айзат Есказыевна педагог – зерттеуші, ағылшын тілі пәні мұғалімі Ә.Бұқарбайқызы атындағы қазақ орта мектебі Алматы облысы, Қарасай ауданы, Қазақстан Е – mail: [email protected] Аңдатпа
Бұл мақалада қазақтың тұңғыш ағартушысы Ыбырай Алтынсарин мен Спандияр Кӛбевтің үндестігі мен олардың қазақ тілі мен әдебиеті саласына қосқан үлестері туралы жазылған.
Түйінді сөздер: мақала, сабақтастық, идея, ұрпақ, ӛзгерістер.
Аннотация
Данная статья посвящена созвучию Ыбырая Алтынсарина и Спандияра Кобеева и их великой роли в казахском языке и литературе.
Ключевые слова: статья, преемственность, идея, поколение, изменения.
Аbstract
The article devoted to the consonance of Ybyrai Altynsaryn and Spandiyar Kobeev and their great role in Kazakh language and literature.
Key words: article, continuity, idea, generation, changes.
Бҥгінгі таңда тҽуелсіз Қазақстанның болашағы ҥшін білім саласында жеткен елеулі жетістіктер мен ауқымды белестер аз емес. Білім саласында, ҽсіресе мектеп белестері туралы жағымды жаңалықтар естіп жатсақ, сонау замандағы ҧлтының білімді болуы ҥшін ерен еңбек еткен ағартушы, педагог, этнограф, фольклоршы, қоғам қайраткері Ыбырай Алтынсарин атамыз міндетті тҥрде ойда тҧрады. Ыбырай Алтынсаринның ҽу баста Орынбор облыстық басқармасында тілмаштық қызмет
