2991
7. Полат Е.С. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования. – 2000, 35 б.
8. Капустин В.С. Выполнение проектов, Елабуга, 1995, 45 б.
ӘОЖ 81`362:(811.512.122+811.111)
ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ МОДАЛЬДЫ СӨЗДЕРДІ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТҰРҒЫДА ЗЕРТТЕУ МӘСЕЛЕСІ
Курганбекова Зарина [email protected]
«Шетел тілі: екі шетел тілі» кафедрасының 4 курс студентті, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
Ғылыми жетекшісі – А.Е.Дарменова
Салыстыру тілдік құбылыстардың зерттелу жолында маңызды әмбебап әдісі болып табылады.Ол тлдік жүйенің түрлі деңгейлерінде материалды талдау кезінде пайдаланылуы мүмкін. Өз уақытында салыстыру әмбебаптығын жалпы лингвистикалық қабылдау үрдісі ретінде ұғыну және оны синхронды және диахроникалық зерттеулерде лингвистикалық пәндер қатарында жеке қолдану салыстырмалы тіл білімінің яғни лингвистикалық салыстырмалылықтың қалыптасуына алып келді. Белгілі француз тіл маманы А.Мейе салыстырудың екі түрлі мақсатта қол жеткізу үшін пайдаланылатынын атап өтті.Олар тарихи мәліметтер алу үшін немесе жалпы заңдылықтарды анықтау үшін қолданылғаны атап өтілді[1,97]. Осыған сәйкес салыстыру екі әдісті қамтиды: салыстырмалы тарихи және салыстырмалы–типологиялық әдістері. Зертеудің салыстырмалы әдісі салыстырылатын тілдердің әрқайсысының ерекшелігін жақсы түсінуге және анқтауға ықпал етеді.
Осыған байланысты модальдылық санатының екі тілде берілу жолдары қандай, ерекшеліктерін айқын түсіну үшін бұл әдістің орны маңызды болып келмек.Модальдылық тілде өте үлкен рөл атқарады.Модальдылық-бұл сөйлеушінің пікір мен пікірдің шындыққа деген катынасының көрсететін грамматикалық санаты. Бұл субъективті қатынас әр түрлі құралдармен, сөздер мен фразеологиялық бірліктермен, көңіл-күймен, сөз тәртібімен және тіпті интонациямен берілуі мүмкін [2,120]. Ағылшын тілінде модальды сөздер ерекше топқа бөлінген. Модальды етістіктер мән-мағыналардың көптеген реңктерін көрсетеді, атап айтқанда:мүмкіндік немесе мүмкін емес жағдайларды білдіргенде қажеттілік және міндеттілік, ықтималдылық және күмән, сенімділік, қалау, рұқсат және тыйым салу.
Шынайылық және оның сөйлеуші көзарасымен байланыстары, пікірдің мазмұны бола отырып, айтушыларға шындық ретінде орындау немесе қажеттілік ретінде мүмкіндік немесе тілек ретінде берілуі мүмкін.Объективті шындыққа хабарланатын қарым-қатынас ретінде өз пікірін бағалау модальдылық екені белгілі болды.Қазақ тіліндегі модальдылық рай түрлері мен ерекше интонация арқылы, сондай-ақ лексикалық құралдар, яғни модальды сөздер мен демеуліктер арқылы берілуі мүмкін. [3,176]. Академик А.А.Шахматов тіл жүйесінде рай түрлері мен бұдан бөлек аталған лексикалық құралдардан басқа бөлек берілу жолдары бар екенін атап өтті. Ол сөйлеушінің табиғаты, мінезі мен шынайы қалауын білдіретін модальдылық санаты бірнеше сөз тіркестерінде келуі мүмкін: біріншіден, етістіктен жасалған баяндауыш формасында, екіншіден, етістік пен тұрлаулы сөйлем мүшелерінмен бірге келетін көмекші сөздер арқылы, үшіншіден, сөйлемдегі сөздердің ерекше қатары, төртіншіден, етістік пен сөйлемнің тұрлаулы мүшелерінің ерекше интонациясы арқылы берілуі мүмкін.
Must етістігі тек осы шақтың формасына ие.Бұл модальды етістігі өте жиі міндеттілік пен қажеттілікті көрсетіп, міндетті түре орындалу керек іс-әрекетті айқындайды.32Бұл етістік қазақ тілінде келесі сөздер арқылы аударылады: міндетті түрде, керек, әлбетте қажет, тиіс. Келесі мысалда сөз сөйлеуші белігіл бір әрекетті орындау қажет деп шешкенде осы
2992
“must” і і і қ . ұ ші ің ш ші і іш і қ і і :
She liked it.It was an interesting book. She must have it. О ғ ұ , қ қ і
. О . Have to і і і і і і ғ ғ
ә і қ і і і і і і, яғ қ қ і і , қ , ә ү
і . М ғ ш have to і і і must і і і қ
( ші ің қ ш і қ і і ). ұ ә қ
ш қ , - ү і , яғ , і to
ш і і қ ү і . О ң і ш қ : have/has –
ш қ, had – ш қ, shall-will have – ш қ. The dining room laughed so loudly at this that
she had to hold both hands up. ү ш ғ ш қ, і қ ә ү
. К ғ can і і і ң ә қ і і і і і. I can
not bring all of them.М ң ғ . ұ can і і і
і і і і -ә і қ і і ғ , қ ұ і і і
қ . і - қ құ ғ can ә could і і і қ
. Could і і і і , ғ . Can I have a cup of
tea,Miss?- she asked. і ш - яқ іш , М ? ұ . і іш, -
і і і і і үші ү і қ қ і і . Should, ought to
і і і must і і і қ, ұ қ ң ң і і і і.
Shoud і і і і і і ң і ң і.You should be careful when you write an
academic essay. я қ ш ғ ғ ң .
ғ ш і і ң і і і і і
і і, ұ ғ і , ү ә , , ң і ғ
қ . М ү ә , , і і і і і і і 4. “I thought perhaps it
was the message youd been expecting”.М ұ і ү . “Why?” said miss Moss brightly, “yes perhaps it is”.М қ ә і ің і і ің і і
.С ә і і қ ғ қ қ :
қ, ә і і , - ғ , қ ғ , ғ .
Ж ғ і ің ш ғ ғ
(я і ғ ғ ) ң і құ
қ і .О ң ғ қ . О ші ің
і і і і/ і і і і, ғ қ ң ш ғ қ ұ ғ
, і і і і і [4,390]. ұ қ і қ : і ,
ә , ә , ү і , ш ғ , яқ , і і, яқ ш ғ , і і ә ғ
қ . ғ қ қ ң қ қ ғ
і і құ ( ш , ш ,
і , ә . .). ұ ң і ш .
О : іңш , ің ш , іңш , ің ңш ә . . Э - ғ
і я ғ ғ ғ
і і і: і іш (« і і » ғ , қ шқ , ғ ғ ).
ұ і і ғ і [5,320]. О і і
қ ң і і і і ә ш ү і .
ә қ ш і і і яғ я ш і қ . К і
ің я қ і і ә і: ң қ ш ,
і і. Э қ- ғ і і
я ғ і : қ і і і , ү ә і ғ
, ә қ , ү і , і і і ә . . М ә і і
ші ің қ і і қ : і і ші , і ші , қ , ң
, і ғ , і ші ғ ә . . О қ ә
қ , ү і қ , ү і і ү , іш і
. ғ ұ қ қ і: ш ,
, ұ , , ғ . Г қ і і ш
і , і , ә і ү , і і і ү ,
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
2993
і і і і . ө
і ің я ( і , ,
) ө өі і ө і ө і я ,
і ғ ң і : -
і , і і, - ө . ө і ғ і і
, ғ ң і і
- ң ө і . ғ ө ің ғ
і і і і і ғ . ғ і і
ғ ң ө і і і і ө і і і і ,
і і і ғ ө ң , і , і і
ө і , ғ
. і і ің ғ і
ң я ө і і і . ң
і ғ ө і і . , ғ і і
і і ө і ғ ғ ,
ғ і .
ғ і і ө , ғ , ө і ө
і і і і і . , і і і ң і і і
ғ :
1. і і і і , і і , і і
і і і і ғ ғ ғ і і і. ғ
ің я і і .
2. і і і і ің
ө , ңғ я і ө
.
і і і , і і і ө і
ө ( і , , і , , і ) ө і і і і ,
ғ і і ө і , і і і
ғ і . ғ і і і і і ің, ң,
ң і і ің і і ө і і і
ө і і.
ы ы р і і і
1. . я . – M., 1994. – . 97.
2. .Х. ғ і і і / і і ің
- ө і і, .ғ . .:10.02.20.– ,
2010. – .120
3. Х И. . я я : я .
я ,1994.– . 176
4. . і і і і ің я : . – , І і- , 2007.
390 .
5. я . , .Х. я . – .: , 2007.
– .320.
371.3:811.111
А Ң А Ы ШЫ І І Ө І ҮШ І І
ш ы ы
«Ш і і: і і і» ғ ң 4 і,
. . ғ , - ,
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
