УДК 378.1:372.853
ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТЫҢ ФИЗИКАДАН БІЛІМ БЕРУДЕГІ ОРНЫ Дүзелбаева П.Ӛ., [email protected]
Ахметова Ж.С., [email protected]
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық университеті, Астана Ғылыми жетекші – Ж. Ермекова
Қазіргі заманауи ҿркендеудің ҽр сатысындағы интеграциялық процестер мен халықаралық байланыстардың ҧлғаюы ҧлттық білім беру жҥйесінің ҽлемдік білім беру кеңістігімен бірігуін, ҽлемдік стандарттарға сҽйкес болуын жҽне білім беру жҥйесінде ҿзгерістер мен толықтырулар енгізуді талап етеді. Сонымен бірге, ғылыми-техникалық прогрестің, инновациялық процестердің, нанотехнологиялардың қарқынды даму заманында, ғарыш кеңістігін игеру заманында, табиғи кен ҿнімдерін тиімді пайдалану сияқты ҿзекті мҽселелерді шешудің бір жолы – жан-жақты дамыған, ғылыми кҿзқарасы жетілген, жоғары санатты мамандарды даярлау болып табылатындығын кҿрсетеді.
Қазіргі таңда дҽстҥрлі оқыту ҽдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін тҽжірибелер кҿрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған ҽдістемелік жҥйенің оқыту процесін іске асыру ҥшін оны технологияландыру қажеттілігі туады. Білім беру ҥрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тҧлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жҥзеге асыра отырып, оқу-тҽрбие ҥрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды кҿздейді.
Психологиялық-педагогикалық тҧрғыдан оқу ҥрдісін жетілдірудің негізгі тенденциялары келесі сатылар арқылы сипатталады [1,2]:
- есте сақтаудың функциясы ретіндегі оқудан алған білімді қолдануға мҥмкіндік беретін ақыл-ойды дамыту арқылы оқытуға ҿту;
- білімнің таза ассоциациялық, статистикалық ҥлгісінен ақыл-ой қызметтерінің динамикалық қҧрылымдық жҥйелеріне;
- дифференциалданған жҽне индивидуалданған оқу бағдарламаларына ҿту;
321
- оқытудың сыртқы мотивациясынан ішкі-ерікті реттеушілікке ҿту.
Мотивация қызметтің нақты формаларының пайда болуын, бағытын, сондай-ақ ҿтуін анықтайтын сыртқы жҽне ішкі факторлар қатынасының кҥрделі механизмі. Мотив (лат.
movere) - қозғалысқа келтіру, итермелеу деген мағына береді. Мотивация– ағзаның белсенділігін шақыртатын жҽне оның бағытын анықтайтын тҥрткі-себептер [3].
Адамның қабылдау ерекшеліктеріне, сезу мҥшелерінің сипатамаларына сай келетін қарқынды (интенсивті), анық сигналдардың сол мҥшелерге келуі ақпаратты қабылдауда жеткіліксіз болса да, қажетті шарт болып табылады. Ҿкінішке орай, оқытушылар мҧны барлық уақытта есте сақтай бермейді, кҿрнекі қҧралдарды қолданбай (немесе аз қолданып), ҿзінің даусының жҽне дикциясының қаттылығын бақылауды ҧмытып кетеді.
Визуалды жҽне аудио ақпараттың қҧрама ҽсері ең жақсы нҽтижелерді береді («дидактиканың алтын ережесі» осыған негізделген).
Қазіргі психологиялық-педагогикалық зерттеулер [4-7], адам ауызша берілген ақпараттың 15% жҽне кҿрген ақпараттың 25% есте сақтайтынын кҿрсетті. Егер осы ақпаратты берудің екі ҽдісі бірге қолданылса, ол осы ақпараттың 65% дейін қабылдай алады екен.
Кҿру жҥйесі арқылы ақпаратты қабылдау ҥш деңгей арқылы ҿтеді: тҥйсік, қабылдау жҽне елестету, ал есту арқылы - бір деңгейде, елестеу деңгейінде жҥзеге асады. Бҧдан шығатыны, оқығандағы ақпарат тындағандағыдан жақсырақ қабылданады. Естілген ақпараттың 20% жоғалуы мҥмкін, себебі адамның ойлауы сҿйлеуіне қарағанда 8-10 есе тезірек жҥруі мҥмкін, яғни аландатушылық факторы болады (сыртқы қоздырушыларға деген реакция). Сонымен қатар, ҽр 5-10 секунд сайын ми аздаған секунд бҿлігіне "ҿшіп "
ақпаратты қабылдамайды. Осы себептен бҧрынғы айтылған ақпараттың ҽртҥрлі ҽдістер жҽне лексикалық қҧралдар арқылы қайталанылуы талап етіледі.
Негізгі ҽдістемелік инновациялар бҥгінгі таңда оқытудың интерактивті ҽдістерін қолданумен байланысты. «Интерактив» сҿзі бізге ағылшын тілінің «interact» деген сҿзінен келген. «Іnter»- бҧл «ҿзара», «act» - ҽрекет ету дегенді білдіреді.
Интерактивті сҿзі - ҿзара ҽрекет ету бейімділігін білдіреді немесе ҽңгімелесу, ҽлде кіммен (адаммен) не болмаса ҽлде немен (мысалы, компьютермен) сҧхбаттасу режимінде болады. Демек, интерактивті оқыту – бҧл, ең алдымен, сҧхбаттасып оқыту, оның барысында оқытушы мен оқушының ҿзара ҽрекет етуі жҥзеге асырылады.
Интерактивті ҽдістердің мҽндік ерекшелігі, сипаттамасы – бҧл субъектілердің ҿзара ҽрекеттестігінің бір бағыттағы белсенділігінің жоғарылығы, қатысушылардың ҿзара ҽрекеттестігі, эмоционалдық, рухани бірігуі.
Қытайдың бір нақыл сҿзінде: «Маған айтшы – мен ҧмытып қаламын; маған кҿрсетші – менің есімде қалады; ҿзіме істетші – мен сонда тҥсінемін» делінген. Осы сҿздерден интерактивті оқытудың мҽні ҿз кҿрінісін табады.
Интерактивті ҽдістерді пайдалану кезінде білім алушылар тҥсіну процесіне толық қанды қатысушылар болады, оның тҽжірибесі оқу танымының негізгі қайнар кҿзі қызметін атқарады. Оқытушы дайын білімді бермейді, бірақ оқушыларды ҿз бетімен ізденуге ҥйретеді. Білім берудің дҽстҥрлі нысандарымен салыстырғанда, интерактивті оқытуда оқытушы мен білім алушының ҿзара ҽрекеттестігі ауысады: педагогтың белсенділігі білім алушының белсенділігіне орын береді, ал педагогтың тапсырмалары олардың инициативасы ҥшін жағдай жасаушы болады.
Интерактивті оқыту интенсивті оқытуда да кеңінен қолданылады.
Бҧл ҽдістерді игеру жҽне қолдану ҥшін, оқытушыға топтық ҿзара ҽрекеттердің ҽр тҥрлі ҽдістемелерін білу қажет. Интерактивті оқыту ҿзара тҥсінікті, ҿзара ҽрекеттестікті байытуды қамтамасыз етеді. Осы берілген анықтама арқылы, келесі интерактивті әдістерді атауға болады: ми шабуылы; рҿлдік жҽне іскер ойындар; пікірталас; дебаттар;
«кіші топтардағы жҧмыс»; «тренингтер»; «тісті ара» ҽдісі; «орнын басу» ҽдісі; «ой-пікір шкаласы» ҽдісі; «ойша қыдыру» ҽдісі; «медиация»; «нақты ситуация» ҽдісі; «инцидент»
ҽдісі жҽне т.б.
322
Бҥгінгі кҥнде электронды оқулықтардың білім беру жҥйесінде алатын орны ерекше.
Электрондық оқулық жай оқулықтарға ҿте тиімді қосымша мҥмкіндіктер береді. Атап айтқанда: кері байланысты іс жҥзінде тез арада қамтамасыз етіледі; жай оқулықтағы кездеспейтін қосымша материалдарды электронды оқулықтардан қысқа уақытта табуға болады; гипермҽтінді тҥсіндірмелерге ҿту барысында уақытты ҥнемдеуге кҿмектеседі.
Бҥгінгі білім мазмҧны мҧғалім мен оқушының арасындағы байланысты субъективті деңгейге кҿтерудегі демократиялық бастамалардың барлығы оқытушылар арқылы жҥзеге асырылады. Электрондық оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты: оқыту ҥрдісін ҥздіксіз жҽне толық деңгейде бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту.
Дҽстҥрлі оқыту меңгерудің 4 деңгейінің (репродуктивтік, алгоритмдік, эвристикалық, шығармашылық) тек алғашқы екеуін ғана қамтиды, нҽтижесінде материалдар жеткілікті дҽрежеде меңгерілмейді, білімнің жҥйелілігі, беріктілігі қалыптаспайды. Компьютердің кҿмегімен тақырыпты оқу, зерттеу негізінде меңгеруді эвристикалық жҽне шығармашылық деңгейге жатқызуға болады. Оқушылар электронды оқулықтан оқығанын, кҿргенін елестете отырып тақырыпқа берілген тест сҧрақтарын шешеді. Ал электронды оқулықта тест сҧрақтары кҥрделенген тест жҽне жеңілдетілген тест тҥрінде болады. Яғни, компьютерді сабақта қолдану барысында оқушылар:
қарастырылып отырған тақырыптың мағынасын терең тҥсінеді; оқушы жҧмысты орындау барысында ғылыми-зерттеу жҧмысына тартылады, оның бойында зерттеушілік қабілет пен ынта қалыптаса бастайды.
Электрондық оқулықтарды қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген қызығушылығының кҥрт артатытындығы айқын. Сондай-ақ мҧғалімдер де ҿздеріне қажетті ҽдістемелік, дидактикалық кҿмекші қҧралдарды молынан қолдана алады.
ЭО негізгі қасиеттері: жинақтылық, жҥйелілік, эстетикалық кҿркемділік, жылдамдылығы жҽне т.б.
ЭО қойылатын талаптар: жан-жақтылығы, ізгіліктілік, бейімділігі, модульділік, экономикалық тиімділігі, тҧтынушыға бағдарлау [8].
Инновациялық тҽсілдерді қолдану арқылы білім алушылардың физикаға танымдық қызығушылығын арттыру мақсатын негізге ала отырып, инновациялық тҽсілдің бір тҥрі - электронды оқу қҧралын, қойылған талаптарға сҥйене отырып жасадық. Аталған электронды оқу қҧралын «AutoPlay_Media_Studio_8.0.1.0_Retail» бағдарламасымен, инженерлік-қҧрылыс мамандық студенттері ҥшін «Молекулалық физика жҽне термодинамика» бҿлімі бойынша жасадық. Жалпы оқулықтың кҿлемі: 22,5 МБ қҧрайды.
Студенттер ҿз бетінше білім дҽрежелерін электронды оқулықтың соңында берілген тест кҿмегімен анықтауға да мҥмкіндік жасалған.
Қолданған әдебиеттер тізімі
1 Шадриков В.Д. Философия образования и образовательные политики. – М., 1993.- 412с.
2 Гершунский Б.С. Менталитет и образование. – М., 1996. – 320с.
3 Дьяченко М.И., Кандыбович Л.А. Краткий психологический словарь: Личность, самообразование, профессия. - Мн.: Хэлтон, 1998.- 484с.
4 Кириллова Г.Д. Теория и практика урока в условиях развивающего обучения:
Учеб.пособие для студентов пед.ин-тов. – М, 1980. – 358с.
5 Границкая А.С. Научить думать и действовать: Адаптивная система обучения в школе. – М., 1991. – 344с.
6 Инновационное обучение: стратегия и практика / Под ред. В. Ляудис. – М., 1994. – 434с.
7 Ануфриева А.Ф., Костромина С.Н. Как преодолеть трудности в обучении детей.- М.:
Просвещение, 1998.
8 http://www.emer.kz/activity/obu4enie/789.doc
323
