2186
Следовательно, и странам Центральной Азии нужно обратить особое внимание на инвестирование в человеческий капитал, который непременно покажет результат в ближайшем будущем, и даст импульс развитию региона. Важным аспектом данного вопроса является систематизированные инвестиции всех стран Центральной Азии в человеческий капитал своих граждан, как со стороны государства, так со стороны бизнеса и каждого гражданина отдельно.
Список использованных источников
1. Корчагин Ю.А. Человеческий капитал и процессы развития на макро - и микроуровнях. - Воронеж, 2010.
2. Адамчук В.В., Ромашов О.В., Сорокина М.Е. Экономика и социология труда// Учебник для вузов. - М., 2008, 407 с.
3. Джаксыбекова Г.Н., Интыкбаева С.Ж., Гостенко Л.Н. Роль человеческого капитала в развитии экономики, науки и образования// Сборник материалов с конференции
«Глобальные вызовы и современные тренды развития высшего образования». – Алматы, 2013
4. Человеческий капитал
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%8 7%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1
%82%D0%B0%D0%BB
5. Всемирный банк. 2019 год. Доклад о мировом развитии 2019 «Изменение характера труда». Вашингтон, округ Колумбия: Всемирный банк. doi:10.1596/978-1-4648-1328-3.
Лицензия: Creative Commons Attribution CC BY 3.0 IGO ƏОЖ 81.2
ҚАЗАҚСТАН МЕН ШЕТ ЕЛДЕГІ ФАКТЧЕКИНГТІҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ
Жолаушыбаева Шолпан Нұрланқызы [email protected]
Журналистика жəне Саясаттану факультетінің, ҚЖ-21 тобының 2 курс студенттері Ғылыми жетекшісі – Кусаинова Р.Е
Əлемде бұқаралық ақпарат құралдарының əр саласында жеке фактчекинг бөлімдері бар. Олар басылымға шығатын, көрсетілетін ақпараттарды осы бөлім арқылы сүзгіден өткізіп, сараптап халыққа жеткізеді. Мұндай бөлімдердің болуы халықтың сеніміне үлкен əсерін тигізеді.
Соның бір өкілі американдық «Upworthy» сайты. Осы сайттың фактчекинг бөлімінің бастығы Мэтт Сэйвнер (Matt Savener) The American Press Institute- ге сұхбат бергенде ол фактчекинг кезінде туындайтын қиындықтар, трафикте қалай фактілер көрінетіні, басқарып отырған бөлімінің маңызы туралы айтқан. «Upworthy» сайтының маманы интернет желісінде өздігінше ақпараттың растығын дəлелдеуге қызығушылық танытқан оқырмандарға бірнеше кеңес береді. «Upworthy» сайты 2012 жылы құрылған. Алғашында «Upworthy» сайтында таза фактчекинг жасау тəжірибесі болмады, кейде тіпті тексерілмеген сюжеттер жариялаланған.
Мэтт Сэйвнер өз сұхбатында 2013 жылғы McDonald’s тағамдарының бірі туралы жалған ақпарат шыққандығын айтқан. Ол туралы ресми түрде кешірім сұраған [1].
Бізге шекаралас жатқан Ресей елінде де, фактчекинг жасау жақсы дамыған. Мысалға:
«Путиннің тікелей эфир уақытында РФ халқын қалай алдағанын» алайық. Ресей президенті Владимир Путин тікелей эфир уақыты барысында бір емес бірнеше жалған жауап берген болатын. Фактчекинг маманы Ресей Федерациясы басшысының ең айқын қателіктерін тізіп берді деп хабарлайды Slon.ru [2].
2187
Əлемді шулатқан фактчекинг мысалдары ретінде мына сайттағы https://petrimazepa.com/weightoftrumpandclintonlying АҚШ-тың президент сайлауына түскен Дональд Трамп пен Хиллари Клинтонның айтқан сөздеріне сауатты фактчекинг жасағанын көреміз [2].
150 миллион аудитория алдында өткен Дональд Трамп пен Хиллари Клинтонның арасындағы пікірталас кезінде ерекше қызығушылық оншақты мамандар қатысты, олар қай кандитадаттың көбірек өтірік айтатынын тексеріп отырды.
VoxCheck бірінші жəне екінші пікірталасты тексерген, оншақты батыстық БАҚ-ты есептеп шығарды. Олардың ішінен ықпалды жетеуін, Американың бес газеті жəне екі ірі фактчек жоба: The Guardian, Washington Post, Daily News, New York Times, CNN, PolitiFact и Factcheck.org- ты таңдап алған.
Бірінші пікірсайыс бойынша жоғарыда аталған бұқаралық ақпарат құралдары Трамптың 111 цитатасына, екінші сайыста 135, Клинтонның 60, екінші сайыста 43 цитатасына талдау жасаған. Фактчекерлер Трамптың сөздеріне аса көңіл бөлген.
60% шындықпен Клинтон Трамптың 80% өтірігіне қарсы, мұндай ақпаратты фактчекерлер талдаған. Британдық The Guardian мəліметтері бойынша, екі кандиттың 18 цитатасы тексерістен өткен, мұнда Клинтонның бес цитатасы шындық, ал қалған 13-і Трамптың өтірігі екенін анықтаған. Трамп бірінші дебатқа қарағанда, екіншісінде жартылай шындық айтқаны қызықты факт. Нəтижесінде фактсекрлер Трамп сөзінен 80% емес, бар болғаны 66% анықтаған. Бұл жағдайда Клинтонның жалған сөздері 30%-дан 16%- ға дейін төмендеген. Екі сайыстың қортындысында Клинтон 24% ғана жинаған, ал Трамп – 72% .
Қандай цитаталары тексерілді?
Фактчекерлердің тексерген цитаталар – өте көп. Бірінші дебатбарлық БАҚ өкілдерімен тексерілген. Хиллари Клинтон: «Дональд Иракты басып алуды қолдады». Көріп отырғанымыздай бұл сөздер Трампқа бағытталған жəне бұл өзінің өтірік сөздерінің санын көбейтті. Washington Post тағы бір тексергені Клинтонның Трампты «Оның ойынша, климаттың өзгеруі – қытайлардың ойлап тапқан мистификациясы». Трамп бұл сөзді жалған деді, алайда фактчекерлер Клинтонның сөзін растады. FactCheck.org директоры Эжен Кайли (Eugen Kiely): «Бізді біріншіден, фактіге құрылған цитаталар, екіншіден кандидаттар белсене дауласатын тақырыптар қызықтырады»,-дейді. Factcheck.org пікірсайысты келесідей жолмен тексерді. Алты фактчекер бірдей уақытта тікелей эфирді қарап, əр жерде отырды жəне тексеру қажет деген цитаталарды жазып, онлайн түрде бір-бірімен хабарлама алысыты.
Пікірсайыс аяқталған соң, міндетті түрде тексеру қажет деген цитаталар тізімін жасады.
Соңғы тізімге бас редактор қол қойып, ары қарай тексеруге жіберілді. Нəтижесінде Трамптың сөздері Клинтонға қарағанда жиі тексерілген [3].
Байқағандарыңыздың шетелдерде де, көршілес дамыған елдерде де бұл сала өз деңгейінде дамыған. Оған дəлел жоғарыда айтылған факттар.
Ал біздің елімізде бұқаралық ақпарат құралдарында арнайы фактчекинг жасайтын бір де бір бөлім немесе жеке журналист жоқ. Біздің еліміздегі журналистер əлемдік жаңалықтарды орыс тіліндегі сайттар арқылы қазақ оқырмандарына жеткізеді. Əлемдік тіл ағылшын тілі болғандықтан, ақпараттардың басым көпшілігі ағылшын тіліндегі жəне де осы тілдегі сайттарда шығады. Оны орыс тіліндегі сайттар орыс тіліне аударып, халыққа ұсынады. Сатылай аударылған аударма міндетті түрде бір өзгеріске түседі.
Яғни, дəл түпнұсқадағыдай болмайды. Жалған ақпарат болса тіпті, қоғам арасында дауға ұласуы мүмкін. Мұндай келеңсіз жағдайға ұшырамас үшін əр шетелдік жаңалықты тексеріп, бірнеше дереккөздерін тауып, толық көз жеткізгеннен соң оқырманға ұсыну қажет [4].
Журналистика дегеніміз – фактілерді табу, олардың маңыздылығын анықтау, содан кейін сол ақпаратты аудиторияға жеткізу.Журналистердің істейтіні де осы: ақпаратты табады, тексереді, өңдеп жақсартады, содан кейін таратады. Айтуға оңай болғанымен журналистер қауіпті материалмен істес болады. Байқап ұстамаса, өздері тауып, ашып,
2188
зерттеп, жұртшылық назарына ұсынатын фактілері түсініспеушілікке əкеп соқтырып, зиян келтіріп, тіпті тарихты басқаша бұрып жіберуі де мүмкін.
Міне, сондықтан да журналистика үшін фактілерді тереңнен тексеру маңызды.
Себебі, олар халық пен билік арасын жалғаушы. Қоғамдық пікір қалыптастырушы. Біздің еліміздің де бұқаралық ақпарат құралдары басқа мемлекеттердей фактчекингке көңіл бөлетін болса, көп деген жалған ақпараттардан тазарып қалатын едік.
Ақпараттық қауіпсіздік ұлттық қауіпсіздіктің маңызды элементтерінің бірі. Оған қоса, мəселе деректер базасын рұқсатсыз қолжетімділіктен қорғау жайлы ғана емес, сонымен қатар, мемлекеттің ақпараттық ресурстарының қызмет етуінің жалпы ұстанымдары, транспорт, энергетика, өнеркəсіп, мемлекеттік басқару ұйымдарын қамтамасыз ететін маңызды ақпараттық жəне телекоммуникациялық жүйелердің қорғанысы жайлы да болып отыр. Яғни, ақпараттық қауіпсіздік – мемлекеттік қауіпсіздік.
Қолданылған əдебиеттер тізімі 1. http://ifap-ru.livejournal.com/323983.html
2. https://petrimazepa.com/weightoftrumpandclintonlying 3. https://www.washingtonpost.com/
4. http://newreporter.org/kz/2015/08/28/faktilerdi-qalaj-tekseru-kerek-zhurnalisterge-kenes/
УДК 008
БУДУЩЕЕ НАЦИИ ГЛАЗАМИ ПОКОЛЕНИЯ «РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ»
Завьялова Наталья, Лабунцова Мария, Уразалина Алима Студентки гр. «Социология -12» ФСН
Научный руководитель – Бейсембаева С.Т., доцент кафедры ИЯ ФМО
На сегодняшний день в рамках программы «Рухани жангыру», осуществляется множество кампаний, направленных на модернизацию общественного сознания. И после двух лет ее существования мы повсеместно ощущаем попытки ее проникновения в нашу повседневную жизнь: начиная от баннера на рекламных щитах, и заканчивая внедрением программы в качестве учебной дисциплины в вузах. Однако взгляды на «Рухани жанғыру»
все еще противоречивы: для кого-то (из-за непонимания ее необходимости) это является лишь «расточительностью властей», в то время как для других - это компас, который дает ориентир на перспективное будущее нации. Но каким ожидается это будущее с
«Рухани жанғыру»?
Лидер нации, Н. Назарбаев не просто так дал старт Году молодежи: ведь именно на ее плечах лежит бремя ответственности за судьбу народа. Если сейчас не дать вектор стратегического развития молодому поколению, то все труды наших предков будут напрасны. Отсутствие критического мышления, жажда крупных достижений без минимальных затрат собственных ресурсов, иллюзия того, что невозможно что-либо изменить, безразличие к политической жизни страны – вот какой портрет нации мы сможем увидеть при неправильном подходе к воспитанию поколения. Из-за давления глобализации, навязывания моделей развития другими странами мы имеем риски жить по чужим канонам, потери своей национальной идентичности и уникальности. Но у молодежи 21 века есть основное преимущество перед теми, кто вырос в вакууме бесконечных резких реформаций, переломных моментов в становлении независимого государства, в период, когда человек являлся инструментом для достижения политических и экономических целей. Приоритет был сдвинут в сторону человеческого капитала, и теперь человек – основная ценность государства. Таким образом, нынешняя молодежь не подвержена существованию в нестабильных, некомфортных условиях, ее оберегают от влияния деструктивных субкультур и ярлыков, которые мешают самореализовываться и сохранять свою индивидуальность.
