ӘОЖ 656.022.81 (574) «19»/«20»
ҚАЗАҚСТАН ТҼУЕЛСІЗДІГІНҢ 20 ЖЫЛЫ ІШІНДЕГІ ҚР
ТРАНЗИТТІК ҼЛЕУЕТІНІҢ ДАМУ ЖОЛЫ
Курмангожина Гульнара Олжабаевна Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық университетінің 2 курс магистранты, Астана қаласы
Ғылыми жетекшісі - т.ғ.к., доцент Ерниязов Дамир Қаржауҧлы
Қазақстан Еуразиялық қҧрлықтың дәл кіндігінде, аумағы жӛнінен әлемде 9-орында тҧрған, қайта жаңғыртылып келе жатқан ежелгі Жібек жолының бойында орналасқандықтан, оның транзиттік мемлекет ретіндегі рӛлі де жылдан-жылға артып келеді. Осыған байланысты Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған кезекті Жолдауында «… біз кӛлік инфрақҧрылымын нысаналы тҥрде қолдап, жаңартып және кеңейтіп отыруымыз керек. Біз еліміздің транзиттік әлеуетін барынша пайдалануға тиіспіз, бҧл ҥшін ӛзіміздің кӛлік жҥйемізді әлемдік жҥйеге кіріктіруіміз керек» деген міндет қойған болатын. [1]
1990 жылы Қазақстан мен Қытай арасындағы шекарада темір жол учаскесі қҧрылысының аяқталуы ерте ғасырлардан бастау алатын тарихи ―Жібек жолының‖ бір маршрутын қайта жандандырды. Осы сауда-кӛліктік трансшекаралық дәліз Қытай және ӛзге де Оңтҥстік Шығыс Азия елдерінің ең қысқа жолмен Қазақстан арқылы Еуропаға, Таяу Шығысқа шығуына жол ашты.
Біріккен Ҧлттар Ҧйымы Бас Ассамблеясы сессияларында 1994 жылдан бастап Орталықазиялық аймақта тасымалдаудың тиімді жҥйесін қалыптастыру мәселесінің бірнеше мәрте қаралуы және сәйкес қҧжаттардың қабылдануы оның әлем ҥшін маңызды әрі ӛзекті екендігін дәлелдейді.
БҦҦ БА қабылданған резолюциялар БҦҦ арнайы мекемелерінің белгілі шаралар қабылдануына, тҥрлі халықаралық ҧйымдардың және донор мемлекеттердің теңізге шығу мҥмкіндігі жоқ Орталық Азия елдерінің әлемдік рынокқа шығуын қамтамасыз ететін транзиттік кӛліктік даму бағдарламаларын әзірлеуіне және жҥзеге асыруына қҧқықтық негіз болып табылады.
Бҥгінгі таңда кӛлік саласы ҥшін стратегиялық маңызды мәселе ретінде келесілерді атап кӛрсетуге болады: негізгі кӛлік дәліздерінің бәсекеге қабілеттігін қалыптастыру және қамтамасыз ету, сонымен қоса, қатынас жолдары желілерін жетілдіру. Орталық Азия елдерінің, Қытай және Ресейдің Ҥкіметтері транзит ӛткізілімін қамтамасыз етуге бағытталған сервистік қызмет кӛрсетулерді кеңейту және инфрақҧрылымды дамыту ҥшін біріккен қадамдар жасауда.
2006 жылы ел басшылығы Қазақстанның транзиттік жағдайының артықшылықтарына жаңа кӛзбен қарауды ҧсынды. Қазақстанның 2015 жылға дейінгі тасымалдау стратегиясы әзірленді және қабылданды, соған сәйкес экономиканың қабілеттілігін қамтамасыз ететін және елді әлемдік экономикаға оңтайлы интеграциялау міндеттеріне жауап бере алатын тиімді ҧлттық инфрақҧрылым дамитын болады.
Сондай-ақ, мемлекет басшысы Республиканың 2015 жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясын бекітті, онда республика ҧстанымының аса маңызды бағыттары ретінде елді еуропаылқ, азия – тынықмҧхиттық және оңтҥстік азиялық экономикалық жҥйелердің трансконтиненталды экономикалық әрекеттестік кӛпірі ретінде дамыту кӛзделген.
Бҧл жоба Қазақстанның осы заманғы экономикалық дамуындағы маңызды оқиға болып табылады. Еліміздің толыққанды транзиттік мемлекет ретіндегі болашақтағы даму келешегі жеткілікті тҥрде айқын тҧжырымдалған. Республикада жерҥсті кӛлігінің барлық тҥрлері ҥшін осы заманғы инфрақҧрылым салу міндетін алға қоя отырып, Қазақстан басшылығы елімізді континенталдық транзиттің толыққанды бӛлігіне айналдыруға ҧмтылды.
Қазақстан ЭЫҦ қҧрамына 1992 жылы кірген. Қҧқықтар мен міндеттер Измир келісімінде кӛрініс тапқан. Жалпы ҧйымның алдына қойған басты мақсаттары келесідей:
ӛзара сауданың кеңеюі, аймақтағы экономикалық ӛсімге жағдай жасау, мәдени және рухани жақындықты нығайту. ЭЫҦ-ның субаймағындағы кӛлік жҥйесінің интеграциясы мен елдер арасындағы сауда мҥдделерін жақындату ҥшін мына темір жол жобалары анықталған:
Трансеуразиялық темір жол магистралінің (ТАЖМ) Алматы – Ташкент – Тҥркменабад – Тегеран – Стамбул маршруты бойынша халықаралық жолаушылар қатынасының ӛтуі;
Трансазиялық темір жол магистралінің (ТАЖМ) Стамбул – Тегеран – Ташкент – Алматы маршруты бойынша демонстрациялық контейнерлік поезд ӛтуі.
Осы жобалардың жҥзеге асуы ҥшін 200 жылдан бері темір жол әкімшіліктерінің басшылары деңгейінде жҥйелі жҧмыс жҥргізіліп келеді. Сонымен қатар, ТАТМ-нің Жҧмыс тобы қҧрылған.
Ҧйым шеңберінде Транзиттік – кӛліктік Координациялық Кеңес жҧмыс істейді. Осы Кеңестің бірінші отырысында қатысушылардың шешімімен тӛрт қосымша комитет қҧрылды. Жалпы ЭЫҦ шеңберіндегі кӛлік және коммуникация саласындағы ынтымақтастық Онжылдық іс-шаралар бағдарламасына (1998-2007) сәйкес жҥргізіліп келді.
Қазақстан қолданыстағы желілерді сақтап қалу, оларды жаңғырту және жаңа қҧрылыстарды бастау, және де транзиттік кӛлік дәліздерін қалыптастыру, теңізге шығу кӛлік жолдарын қалыптастыру шараларын мақсат етіп, аталмыш ҧйым аясындағы ӛз қызметін осы бағытта жҧмсап отыр. Еуразиялық кӛлік дәлізін (TRACECA) қҧруда Орталық Азия мен Кавказ мемлекеттері басты рӛл ойнайды, бҧл жобаның қарқынды қатысушысы атану Қазақстан ҥшін олжалы болмақ. Бҧл дәліздегі инфрақҧрылымның басты негізі – темір жол мен автомобиль жолдары магистралі. Сонымен қатар, Қара теңіз бен Каспий теңізіндегі порттар болып табылады. TRACECA жобасына транзиттік мемлекеттер тобының қатысуы жобаның еуропалық және азиялық қатысушылары арасындағы сауда-экономикалық қатынастың кҥшеюіне мҥмкіндік береді. Осылайша, бҧл мемлекеттердің аумағы арқылы ӛтетін транзиттік жҥк кӛлемі ӛседі, бҧл-бюджетке қаржы қҧйылады деген сӛз. Еуропалық Одақ қҧбыр инфрақҧрылымын дамыту мақсатында TASIC бағдарламасы шеңберінде INOGATE (Interstate Oil Gas Transport to Europe) деп аталатын басқа аймақтық бағдарлама жасады. Бҧл бағдарлама Орталық Азия мен Кавказ ӛңірінен Еуропаға мҧнай мен газ тасымалын қамтамасыз ететін бҧрын болған инфрақҧрылымды жетілдіру, жаңарту және жаңасын салуға бағытталған. Бҧл бағдарлама масштабы бойынша TRASECA-дан кем тҥседі, бірақ ол оның логикалық жалғасы іспеттес. Украиндық мамандардың айтуынша, TRASECA арқылы тасымалдаудың арақашықтығы мен уақыттың қысқартылуына қарамастан, теңіз маршруттарымен бәсекелестікке тҥсе білу қажет.
Екінші жағынан, Ресей Транссібір магистралінің бәсекеге қабілеттігін арттыруда:
қарқынды қозғалыстағы контейнерлік темір жол қҧрамының қозғалыс графигі жасалған, контейнердегі жҥктерді декларациялаудың қысқарған тәртібі жасалған және т.б. 1998 жылдың сәуірінде Восточный – Брест маршруты бойынша контейнерлік поездың жҥру уақыты 8,5 тәулікке тең болды, бҧл Еуропаға дейінгі теңіз арқылы жасалатын маршрут мерзімінен тӛрт есе аз болып табылады.
Қазақстан ҥшін Тәуелсіз мемлекеттер достастығы маңызды ҧйым болып табылады.
Себебі, ТМД-ның қҧрамына бҧрынғы кеңестік мемлекеттердің барлығы дерлік кіреді және осы мемлекеттердің тарихы, шаруашылық жҥргізуі бір – бірімен тығыз байланысты, әрі осы ҧйым кӛлемінде мәселелерді бірігіп шешкен ҧтымды болары сӛзсіз.
ТМД шеңберіндегі координациялық кӛлік комиссиясы ТМД-ға мҥше мемлекеттердің ҥкімет басшыларының 1991 жылғы 30 желтоқаснда кӛлік саласындағы қарым – қатынас тәртібі мен қағидалары туралы келісім негізінде қҧрылды және теңіз, автомобиль және ішкі су кӛліктерінің қызметін, сонымен қатар, мҥше мемлекеттер территориясындағы жалпы кӛліктік мәселелерді реттейтін мемлекетаралық орган болып табылады.
Тәуелсіз мемлекеттер достастығының координациялық кӛлік кеңесі қҧрамына Әзірбайджан, Армения, Белорусия, Молдова, Ресей, Тәжікстан, Тҥркменстан, Ӛзбекстан және Украина кіреді. ТМД шеңберінде ККК келесі органдармен тығыз байланыста қызмет етеді:
- ТМД-ның атқарушы комитетімен;
- Жолаушылардың ҥкіметаралық кеңесімен;
-Әуе кеңістігін пайдалану мен авиация бойынша кеңеспен және т.б.
ТМД-ның ККК негізгі міндеті ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің жалпы кӛлік кеңістігің қҧруды ҧйымдастыру және ҧйымдастыру қҧрылымын жетілдіруге, келісілген тариф саясатын белгілеуге, жҥктердің транзиттік жағдайын, қоршаған орта мен жолаушылар тасымалының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған бағдарламалар мен тҧжырымдамалардың негізінде теңіз, автомобиль және ішкі су кӛлігінің басқа тҥрлерімен қарым-қатынастың болуын бақылау болып табылады.
ТМД-ның ККК қҧрамында келесі бӛлімдер қызмет етеді: -Автомобиль кӛлігі бойынша кеңес;
- Теңіз және ӛзен кӛліктерінің мемлекеттік әкімшіліктерінің кеңесі;
- Ғылыми – техникалық кеңес;
-Сараптамалық кеңес; -Кӛлікті ақпараттандыру бойынша кеңес;
-Білім және ғылым бойынша кеңес; - Кӛлік саласындағы академиктер жиналысы.
2007 жылы желтоқсанда Қазақстан мен Ресейдің кӛлік министрліктерінің басшылары арнайы келіссӛз жҥргізіп, екі ел арқылы ӛтетін «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» жобасын Біріккен Ҧлттар Ҧйымының Азия және Тынық мҧхиты мәселесіндегі экономикалық және әлеуметтік комиссиясына қарасты автомобиль жолдарының тізіміне енгізу немесе халықаралық бекіту жӛнінде шешім қабылдаған болатын.Елбасы ―халықтық қҧрылыс‖ деп айдар таққан ―Батыс Еуропа – Батыс Қытай‖ халықаралық кӛлік дәлізі Ресейдің Санкт- Петербургінен бастау алып, Мәскеу, Қазан, Орынбор қалаларын да кӛктей ӛтпек. Ал, біздің еліміздегі Ақтӛбе облысы мен оңтҥстік аймақтар арқылы жҥретін автожол Алматы қаласынан ӛтіп, Қытай шекарасына жетпек. Оның жалпы ҧзындығы 8445 шақырымды қҧрайды. Осы халықаралық транзиттік дәліздің біздің еліміздің аймағынан ӛтетін жалпы ҧзындығы – 2787 шақырым. Осының 811 шақырымы Сыр аймағынан ӛтпек. Айта кету керек, бҧл еліміздің ӛзге аймақтарымен салыстырғанда ең ҧзақ кӛлем. Осының 242 шақырымы тӛрт жолақты, бірінші техникалық санатқа, ал 575 шақырымы екі жолақты, ені 9 метр, екінші техникалық санатқа жатады екен. Осыншама ҧзақ жол 15 учаскеге бӛлініп атқарылмақ. Бҧл халықаралық қҧрылысты әлемнің белгілі компаниялары жҥзеге асырмақ.
Атап айтар болсақ, ―Тодини Конструциони Дженерали С. п. А‖, ―Салини Конструттори С.п.А‖, ―Импреза С.п.А‖, ―Аккорд Океан‖ компаниялары жергілікті тҧрғындармен бітеқайнаса, бірлесе отырып жҧмыс жасамақ. Еліміздегі автомобиль жолдары саласын дамытуға негізделген мегажобаны жҥзеге асыру ҥшін 10 млрд АҚШ доллары кӛлемінде қаржы бӛлініп отыр. Ресей, Қазақстан және Қытай мемлекетін жалғастыратын автобан қҧрылысын қаржыландыруда ҥлесі басым Бҥкіләлемдік банк ӛзінің 65 жылдық тарихында алғаш рет жол саласына осынша мӛлшерде қаржы қҧйып отыр [5].
Трансазиаттық теміржол магистралі – қҧрлықтағы перспективті халықаралық маршруттардың бірі, Қазақстан аумағы арқылы келесі елдерді байланыстырады:
АТР елдері мен Қытайды Батыс және Шығыс Еуропа елдерімен – бҧл ТАЖМ Солтҥстік дәлізі;
АТР елдері мен Қытайды Таяу және Орталық Шығыс мемлекеттерімен – бҧл ТАЖМ Орталық дәлізі.
ТАЖМ Солтҥстік дәлізі Қытай, Қазақстан, Ресей, Беларусь, Польша, Германия аумақтары арқылы ӛтеді. Қазақстандағы учаскесі Достық – Петропавл болып табылады.
ТАЖМ Орталық дәлізі Қытай, Қазақстан, Ӛзбекстан, Тҥркменстан, Иран және Тҥркия аумақтары ҥстінен ӛтеді. Қазақстандағы учаске бӛлігі Достық – Шеңгелді болып табылады.
Еліміздің транзиттік әлеуетін максималды тҥрде қолдану ҥшін Достық – Алашанькоу шекаралық ӛтпесін дамыту және Достық стансасында жҥк тҥсіру қҧрылғыларының қуатты
кешенін қалыптастыру жҧмыстары жҥргізілуде. Соңғы уақыттарда дәл осы шекаралық ӛтпедегі транзиттік тасымал кӛлемінің арту тенденциясы байқалып отыр.
Кӛлік қызметі рыногында айтарлықтай бәсекелердің болуы тек техникалық тҧрғыда ғана емес, ҧйымдастырушылық пен коммерциялық сипаттардағы кешенді шаралар жҥйесін жҥргізуді талап етеді.
ТАТМ Солтҥстік дәлізі бойынша тасымалдар артуы Азия – Еуропа қатынасындағы (атап айтсақ, Қытай – Еуропа) арасындағы транзиттік сауда ағымының ӛсімімен тығыз байланысты. Қатынастардың ҥзіліссіз әрекетін қамтамасыз ету мақсатында Достық шекаралық стансасының жҥк тҥсіру қуатын дамыту бойынша және Ақтоғай – Достық темір жол учаскесін кҥшейту бойынша кешенді жҧмыс жасалды. Бҧдан басқа, Достық стансасында кедендік ҥрдістердің уақытын қысқарту жҧмыстары жҥргізіліп жатыр.
ТАТМ Орталық дәлізі АТР елдерімен Орталық Азия және Таяу Шығысты экономикалық тҧрғыда байланыстыруда маңызды рӛл ойнайды. Біздің мамандардың зерделеуінше, бҧл дәліздегі транзиттік тасымалдар жуық арада артатын болады. Оларға қолдау кӛрсету және дамыту қажет, әсіресе, Ӛзбекстаннан тікелей Қашғара салынғалы жатқан темір жол желісін естен шығармау керек. Сол ҥшін кӛліктік қызмет кӛрстеу саласында теңдессіз басымдықтар қалыптастырып, Орталық дәліз бойынша жҥзеге асырылатын халықаралық транзиттік тасымалдарды арттыру және сақтау шараларын жасау керек.
Ортаазиялық дәліз (Озинки – Илецк – Ченгельды учаскесі) – қазіргі таңда біршама кӛлемде транзиттік жҥктердің тасымалы жҥзеге асырылып жатқан азғантай қазақстандық темір жол бағыттарының бірі.
Соңғы жылдары осы Ортаазиялық дәліз республиканың басқа аймақтары мен Батыс Қазақстан арасындағы жҥктерді тасымалдаушы негізгі жолға айналды.
Бҧл бағыттағы тасымалға жҥктерді тарту перспективасы Орталық Азия елдерінің альтернативті маршруттарды, мысалы – Бейнеу арқылы – Мақат, ТРАСЕКА дәлізінің маршруттары Ташкент – Ашхабат – Тҥркменбашы – Баку – Тбилиси – Поти пайдалануымен тығыз байланысты.
Батыс дәліз (Ақсарай – Бейнеу – Ақтау порты) бҧрын ҧзақ уақыттар бойы жҥк қауырттылығының жоғарылығымен кӛзге тҥсетін, негізгі орталық Азия елдері араысндағы транзиттік жҥк тасымалы есебінен. Соңғы уақыттарда транзит кӛлемі кенет тӛмендеп кетті және дәліздегі жҥк ағымдары бірнеше есеге қысқарып қалды.
Дәліз бойынша тасымал қарқынының артуы, кӛбінесе Ақтау теңіз порты арқылы ӛтетін кӛлік байланыстарымен тығыз байланысты.
Батыс дәлізді жандандыру ҥшін «Солтҥстік – Оңтҥстік» халықаралық кӛлік дәлізі қарқынды тҥрде қолға алынып жатыр. Бҧл дәліз жҥктерді Еуропаның солтҥстік – батыс аймақтарынан Қазақстан, Ресей, Тҥркменстан және Иран темір жол желілері арқылы Парсы шығанағы аймағына қысқа мерзімде жеткізу мҥмкіндігін береді. [15]
2007 жылдың басындағы мәліметке сай, «ҦК Қазақстан темір жолы» АҚ инвентарлық паркіндегі темір жол вагондарының саны 59 923 қҧрайды, соның ішінде 2 048 жолаушылар вагоны және 57 875 жҥк тасымалы вагоны.
2007 жылы жолаушы айналымы 14,7 млрд жолаушы -км қҧрады, бҧл 2006 жылғы деңгейден 7,7 %-ға артық. 260,8 млн тоннадан астам жҥк тасымалында (2006 жылға қарағанда 5,6 % ӛскен), оның 5,1 % немесе 13,5 млн тоннасы транзиттік жҥктерді қҧрады.
Транзиттік тасымалдардың жыл сайынғы кӛлемі орташа алғанда 12-13 % қҧрайды.
Кӛлік стратегиясы бойынша, осы салада 12 ірі жоба жҥзеге асырылуы тиіс, соның ішінде 9-ы концессиялық негізде іске асады.Осы жобаларға жҧмсалатын қаржы кӛлемі – 563 млрд теңгені қҧрайды.
2006 жылы темір жол кӛлігін қайта қҧрылымдаудың бірінші кезеңі аяқталды. Іске асырылған жобалар:
Хромтау – Алтынсарин жаңа темір жол желісінің (402 км) қҧрылысы жҥзеге асырылды. Жобаны іске асыру Батыс Сібірден, Ресейдің Орал ӛңірінен Ақтау теңіз портына және одан әрі Иранға дейінгі жолы екі есеге (2 мың км-ге) қысқартуға мҥмкіндік берді.
Ҧзақтығы 132 км «Екібастҧз – Павлодар» учаскесін электрлендіру жҥргізілді.
Достық халықаралық темір жол шекара ӛткелі мен оған іргелес жатқан «Ақтоғай – Достық»
темір жол учаскесін, 2011 жылға қарай қуаттылығын жылына 25 млн тонна жҥк тасымалдауға дейін жеткізе отырып, кешенді дамыту жӛніндегі іс-шаралар іске асырылуда.
2007 жылы Шар – Ӛскемен бағытында жаңа теміржол желісі пайдалануға берілді,
«Қазақстан – Тҥркмения – Иран» халықаралық темір жол дәлізінің қҧрылысы басталды.
Жаңа темір жол желілерін салу:
Ҧзақтығы 1 079 км, қҧны шамамен 2,1 млрд АҚШ доллары болатын «Бейнеу – Жезқазған» жаңа темір жол желісі. Жобаны іске асыру еліміздің орталық және батыс ӛңірлерінің арасындағы тікелей қатынасты қамтамасыз етуге, Ақтау портына шығу уақытын айтарлықтай қысқартуға мҥмкіндік береді. Айта кетерлігі, қаржылық дағдарысқа орай, бҧл жоба біршама уақыт кейінге қалдырылып отыр.
Ҧзақтығы 14,4 км, қҧны шамамен 62 млн АҚШ доллары «Ералы Қҧрық» және ҧзақтығы 135,1 км, қҧны шамамен 190 млн АҚШ доллары болатын «Маңғышлақ – Баутино» жаңа темір жол желілері. Бҧл жобаларды іске асыру Қазақстан жҥктерін Каспий теңізіне барынша тиімді тасымалдауды жҥзеге асыруға және Ақтау портынан тым артық жҥктемені алуға мҥмкіндік береді.
Ҧзақтығы 296 км, қҧны шамамен 340 млн АҚШ доллары болатын «Қорғас – Жетіген» жаңа темір жол желісі. Жобаны іске асыру нәтижесінде Қытаймен арадғы темір жол ӛткелінің екінші шекаралық пункті ашылатын болады, бҧл Алматыдан, Ақтаудан Қытайға дейінгі аралықты 500 км-ге қысқартады.Бҧл желі Қытайдан Орта Азияға, Иранға, Батыс Еуропаға және Кавказ республикаларына және басқаларына барынша қысқа жолмен тасымалдар ҧйымдастыруға мҥмкіндік береді.
ҚР азаматтық әуе кемежайларының тіркеуіне енгізілген, жӛнделген әуе кемежайларының жалпы саны 430 бірлікті қҧрайды, соның ішінде 391 ҧшақ, 39 тікҧшақ.
«Эйр Астана» әуе компаниясының ҧшақ паркінің есебінде 18 ҧшақ бар. Азаматтық авиация саласындағы қызметті 94 авиакәсіпорын, соның ішінде 65 авиакомпания жҥзеге асырады.
Ішкі және халықаралық әуе желілерінде жолаушы мен жҥк тасымалын 40 авиакомпания жҥзеге асырады, 25-сирек чартерлі әуе тасымалын жҥзеге асырады. 22 әуежайдың 14-і халықаралық мәртебеге ие және ішкі, халықаралық тасымалды іске асырады, соның ішінде 7- еуі ИКАО стандартына сәйкес, 8 әуежай ішкі рейстерді орындайды.
2007 жылы жҥк тасымалының кӛлемі 25,4 мың тоннаны қҧрады (2006 жылмен салыстырғанда 48,6% артты), жолаушы тасымалының кӛлемі – 2,7 млн адам (+37,6%), жҥк айналымы 0,008 млрд ткм (+28,8%), жолаушы айналымы 5,3 млрд жолаушы – км (+43,7%).
«Қазаэронавигация» РМК Қазақстан Республикасының әуе кеңістігіне аэронавигациялық қызмет кӛрсетуді жҥзеге асырады. Ҧшу қауіпсіздігі мен ӛткізу қабілеті ҥш негізгі және бір ӛңірлік әуе қозғалысын басқару орталықтарын қҧрумен қамтамасыз етіледі. Олардың екеуі ӛте жаңа, Астана мен Шымкентте, ал екеуі Ақтӛбе (2007 жылы жаңартылды) және Алматыда (2008 жылы) қайта жаңартылатын болады.
Негізгі маршрутты әуе дәліздері халықаралық желілер шеңберінде:
ARISA – ODIVA: Орал – Ақтӛбе – Қызылорда (1427 км)
ARISA – SARIN: Орал – Ақтӛбе – Астана – Қарағанды Аягӛз (2424 км) AZABI – TIROM: аҚТАУ – тҤРКІМЕНСТАН ШЕКАРАСЫ (414 км) OBATA – SARIN: Атырау – Жезқазған – Мақаншы (2567 км)
Қосымша маршруттар:
GAZBI – SARIN: Ақтау – Жезқазған – Мақаншы (2640км)
BORIS – REVKI: Тҥркістан – Шымкент – Тараз – Алматы – Нарынқол (1182 км) LANOR – DEMOS: Қостанай – Жезқазған – Тараз (1410 км).
2007 жылы «Эйр Астана» лизингке 6 ҧшақ алды, бҥгінгі кҥні компанияның паркінде 18 әуе бірлігі бар. 2008 жылдың аяғына дейін әуе паркіндегі ҧшақ саны 22-ге жетеді, ал 2015 жылы 37 ҧшақты іске қосу жоспарланып отыр. [2]
2006 жылы Павлодар әуежайының ҧшу-қону жолағын кҥрделі жӛндеу аяқталды.
2007 жылғы маусым айында Ӛскеменнен Шығыс Қазақстан облысының ӛзге жерлеріне тасымалдайтын ішкі облыстық әуе рейстері ашылды.
2007 жылдың 28 қарашасынан бастап алғашқы облысаралық Қарағанды – Ӛскемен және Қарағанды – Қызылорда бағытындағы рейстер ашылды.
2007 жылғы желтоқсан айында 9 ҧшақты жеке меншікке алу шешімі қабылданды.
Сонымен қоса, былтыр барлық ішкі әуе бағыттары бойынша ҧшу жиілігі 22%-ға, халықаралық әуе бағыттарының жиілігі 44%-ға артты.
Астана – Стамбул, Астана – Калининград – Астана, Астана – Дубаи – Астана, Вена – Астана – Вена (―Австрийские авиалинии‖ әуе компаниясымен) және Ақтау – Мәскеу бағыттарында жаңа рейстер ашылды.
Шымкент әуежайын қайта жаңарту аяқталды, сондай-ақ Ақтӛбе әуежайының әуевокзал кешенін қайта жаңарту жалғастырылуда.
Алматы әуежайында екінші ҧшу-қону жолағын салу аяқталуда. Нәтижесінде Астана мен Алматы әуежайлары ИКАО 3-ші санатына дейін жеткізілетін болады. Бҧл оларға іс жҥзінде кез келген ауа райы жағдайында әуе кемелерінің барлық ҥлгілерін қабылдауға мҥмкіндік береді. [4]
Ақтау порты – ҥстінен халықаралық деңгейдегі ―Солтҥстік - Оңтҥстік‖ және Еуропа – Кавказ – Азия кӛлік дәліздері ӛтетін ең ірі кӛлік торабы, Қазақстанның ең жетілген және заман талабына сай, бәсекеге қабілетті, Каспий теңізінде орналасқан сауда порты болып саналады.
Ақтау портының қазіргі жҥк айналымын экспорттық жҥк тасымалы: мҧнай, металл ӛнімдері, бидай қҧрайды. 2007 жылы Ақтау порты арқылы тасымалданатын жҥк кӛлемі жобаланған мӛлшерге жетіп, 11,0 млн. тоннаны қҧрады, соның ішінде, мҧнай – 9,3 млн.
тонна, қҧрғақ жҥк – 1,7 млн.тонна. Жҥргізілген сараптамаға сәйкес 2007 жылы Ақтау порты арқылы ӛтетін жҥк тасымалының кӛлемі 11 млн.тоннаны қҧрайтын болады.
Теңіз кӛлігін дамытудың 2006-2012 жылдарға арналған бағдарламасында теңіз сауда флотын, порттық және сервистік инфрақҧрылымды дамыту, теңізде жҥзу қауіпсіздігін қамтамасыз ететін кеме қозғалысын басқару жҥйесін қҧру кӛзделген. Қазіргі уақытта
―Ақтау портын солтҥстік бағытта кеңейту‖ жобасы бойынша жҧмыстар жҥргізілуде.
Жобаны іске асыру нәтижесінде порттың жҥкті ӛңдеу жӛніндегі ӛндірістік қуаты жылына 20 млн.тонна мҧнай қҧю жҥгін және 3 млн.тонна қҧрғақ жҥкті қҧрайды. Жобаның қҧны:
шамамен 299,8 млн. АҚШ доллары.
2007 жылы желтоқсан айында Баутино қҧрығында кемелер қозғалысын басқару арқылы су кӛлігіндегі апат қатерін азайтатын жҥйе іске қосылды.
―Қазтеңізкӛлікфлоты‖ ҧлттық теңіз кеме қатынасы компаниясы АҚ мҧнай мен тас кенін тасымалдау, сондай-ақ теңіз операцияларын және экспедиторлық қызметтеді қолдау жӛніндегі іс-шараларды жҥзеге асырады. ―Қазтеңізкӛлікфлоты‖ АҚ-тың жҥк кӛтергіштігі 12 мың тонна болатын мҧнай қҧю танкерлері бар.
Теңіз операцияларын қолдау флоты қалыптастырылған.
Мҧнайды тасымалдау ҥш бағыт бойынша жҥзеге асырылды: Ақтау – Махачкала, Ақтау – Нека (Иран), Ақтау – Баку (Әзірбажан).
Бҧдан басқа ―Қазтеңікӛлікфлоты‖ ҦТКҚК АҚ тасымалдайтын мҧнай кӛлемі жоспарлы тҥрде ӛсуде. Мәселен, 2002 жылы тасымалдау кӛлемі 3,2 млн.тоннаны қҧраса, 2007 жылы бҧл кӛрсеткіш 4,2 млн.тоннаға жетті. Ақтау порты арқылы тасымалданатын жалпы мҧнай кӛлеміндегі (9,3 млн.тонна) ―Қазтеңікӛлікфлоты‖ АҚ ҥлесі 46%-ды қҧрайды.
2007 жылы желтоқсан айында Баутино қҧрығында кемелер қозғалысын басқару арқылы су кӛлігіндегі апат қатерін азайтатын жҥйе іске қосылды.
Автокӛлік паркінің есебінде 1752 мың бірлік, соның ішінде, 65,6 мың автобус, 281,5 мың жҥк тасымалдаушы және 41,0 мың арнайы автокӛліктер. [3]
Еуразия жҥрегінде орналасқан Қазақстан актор ретінде едәуір беделді ойыншыға айналды. Еліміздің маңызды міндеті – Еуропа мен Азияның арасындағы табиғи кӛпір ретінде ӛзінің географиялық орналасуын барынша тиімді пайдалану. Қазақстан ҥшін
―оңға барса, ӛгіз ӛлетін, солға барса, арба сынатын‖ қазіргі халықаралық жағдайда сыртқы саясаттағы әрбір бағыт ауыр салмақпен астарлас болғаны жӛн, белгілі нысаналы кӛрсеткіштер мен нақты нәтижені кӛздеуі тиіс.
Әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «ЖАҢА ОНЖЫЛДЫҚ – ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӚРЛЕУ – ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАҢА МҤМКІНДІКТЕРІ».-Астана, 29 қаңтар 2010 жыл. – Б.2
2. Назарбаев Н.А. Транспортная стратегия Республики Казахстан до 2015 года.
Проект «Специальная экономическая зона «Западные ворота Казахстана». – С.29 3. Жолдың бәрі болашаққа жетелейді // Дала мен Қала 2010.-1 наурыз.
4.Ғ.Тәжімҧратов ―Авиация саласын дамытудағы басым бағыттар‖. – А.:
Магистраль11, 2008.-Б.16
5.―Батыс Еуропа – Батыс Қытай‖ жолы // Егемен Қазақстан 2010.-27 қаңтар
