ӘӚЖ 338. 26.01
АҚТӚБЕ ОБЛЫСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ДАМУ АСПЕКТІЛЕРІ Мҧратбаев Ақылбек Жалғасҧ лы Қ. Жҧбанов атындағы Ақтӛбе мемлекеттік университетінің 2 курс студенті, Ақтӛбе қаласы
Ғылыми жетекші - э.ғ.к. Ахметова Гҥ лстан Иванқызы
Еліміздегі әлеуметтік–экономикалық қана емес, саяси салмағы да басым жетекші салалардың бірі – ауылшаруашылығы. Ауылшаруашылығының даму деңгейі қоғамымыздың экономикалық және қоғамдық – саяси тҧрақтылығын анықтайтын шешуші факторлардың бірі. Ауыл шаруашылығын дамыту деңгейі қоғамның жалпы саяси және экономикалық тҧрақтылығын анықтау факторы болып табылады. Обьективті жҧ мыс істеу жағдайына қарай ауыл шаруашылығы нарықтық шаруашылық жағдайында ӛндірісті жҥргізудің тиімді талаптарына аз бейімделген болып табылады. Бҧл оның ҥнемі табиғи-экономикалық жағдайына байланысты екендігінен тҥсіндіріледі, оларды ӛ ндірістің басқа салаларының дамуы кезінде бейорганикалық орта ретінде басқару мҥмкін емес. Қазақстандағы ауыл шаруашылығының соңғы жылы жаппай ӛнім ӛндіру қарқыны бірқатар тҧрақтандырылды.Қазақстандағы ауыл шаруашылығына арналған жердің жалпы аумағы – 222,6 миллион гектарды қҧ райды екен. Оның ішінде 24 миллион гектарды (немесе 10,8 пайызды) – егістік жерлер алып жатыр, ал, 5 миллион гектар (2,2 пайыз) – пішіндік жерлер,
қалғанының барлығы – 189 миллион гектар немесе 85 пайызы тӛрт тҥлік малдың жайылымы. Ауылшаруашылығы министрлігі Қазақстанның азық – тҥлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және бәсекеге қабілетті мал шаруашылығы ӛнімі ӛндірісінің кӛлемін одан әрі арттыру бағытында жҧмыстар жҥ ргізуде. Осы мақсатта республикада инфрақҧрылымы дамыған бес бордақылау алаңын салу жоспарланған, оның тӛ ртеуінде жылына 5 мың бас ірі қара, біреуінде 20 мың бас қой бордақыланады деп жоспарлануда. Олардың қҧрылысына бюджеттен 12,8 млрд. теңге қаржы бӛлінді. Ауылшаруашылығы саласы жылдар бойы экономика секторлары кӛшінің соңында дамыпкеле жатқаны жасырын емес. Бірақ енді жағдай ӛзгеруге тиіс. Бҧ л – ел басшылығының талабы. Ал, саланы ілгері дамытуға серпінді жобалар септігін тигізеді. Мҧндай жобалар саланың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ӛте маңызды ықпал етпек. Біріншіден, Елбасы Нҧ рсҧлтан Назарбаев сала басшылығының алдына Қазақстанды әлемдік астық экспорттаушы бестіктің қатарына кіргізу жӛнінде міндет қойды [1].
Осы міндетті орындау ҥшін министрлік Каспий жағалауын мекен еткен және оған шектес жатқан елдердің нарықтарын игеруді стратегиялық мҧрат ретінде белгіленген екен.
Әйткенмен, бҧл нарықтарға Қазақстан астығы Ресей, Ӛзбекстан және Тҥрменстан аумақтары арқылы теміржол бойымен тасылады. Демек, біздің астықтың экспортының бәсекеге қабілеттілігі де осы елдердің кӛлік саясатына тәуелді болып отыр. Осы проблемаға маңдайын соққан министрлік ақыры әлгі нарықтарға шығудың Каспий теңізі арқылы іске асатын баламалы бағытын дамыту туралы шешім қабылдаған. Қазір тиісті жҧмыстар басталып кеткен екен. 2007 жылдан бастап Ақтау портында Астық терминалының ӛ ткізу қабілеттігін арттыру бойынша жоба ашылып, жҧмыстар жҥруде. Қазақстан Әзірбайжан Бакуінде астық терминалы мен диірмен кешенінің қҧрылысын іске асыруда. Ӛкінішке орай, одыраңдаған орыс кӛршілеріміздің баршаға белгілі былтырғы тамыздағы әскери қимылдарынан кейін Қазақстанға Грузияның Поти айлағындағы жобасын кейінге қалдыруға тура келген. Қазақстан астығының Каспий теңізі арқылы экспортын әрі қарай дамыту және кеңейту мақсатында Иранның Амирабад портында да астық терминалдарының қҧрылысы бойынша қосымша жоба іске асырылуда екен. Ӛ зге салаларға кӛз жҥгіртсек, мақтаны қайта ӛңдеу саласын дамыту ҥ шін мақталықтың сортты тҧқымдық материалын ӛндіру бойынша зауыт қҧрылысының жобасын іске асыру жоспарлануда. Сонымен қатар, «Алатау Дейри»
ЖШС, «Казкомерцбанк» АҚ компаниясының тобы «Meridian Capital» ЖШС Алматы облысы, Кербҧлақ ауданында сҥт және сҥт ӛнімдерін ӛндіру бойынша серпінді жобаны іске асыруға, атап айтқанда мегаферма салуға ниет еткен. Егер дағдарыс кесірін тигізбесе, болашақта мҧнда 110 мың тонна сҥ т ӛндіріліп, 220 мың тонна сҥ т ӛнімдері шығарылып, 15 мыңға жуық ірі қара мал ӛсірілмек.
Агроӛнекәсіп кешенін дамыту әртараптандыруға, ірі агроӛндірістік қҧрылымдар қҧруға, Азық–тҥлік белдеуін қосу арқылы тҧрғындарды негізгі тағам ӛнімдерімен қамтамасыздандыруға, ӛздерінің жеке ӛ ндіріс кӛлемін ҧлғайту арқылы азық–тҥлік қауіпсіздігін қамтамысз етуге, тамақ ӛнімдерінің импорттық ҥлесін азайтуға шоғырланды.
Ауыл шаруашылығындағы соңғы жылдардағы қалыптаса бастаған оң қҧбылыстар еліміздің кӛптеген аймақтарына тән, соның ішінде Ақтӛбе облысы ауыл шаруашылығының аяқ алысына тоқталатын болсақ.
2010 жылы ӛндіріске жаңа және озық технология енгізу, ірі агроӛнеркәсіп кешенін дамытуға сомасы 7,1 млрд. теңге мемлекеттік қолдау кӛрсетілді, оның ішінде тауар ӛндірушілерге – 1,3 млрд. теңгеге субсидия берілді, бҧл 2009 жылмен салыстырғанда 1,4 есеге артты. Облыстың агроӛнеркәсіп кешеніне тартылған инвестиция кӛлемі 6,5 млрд.теңгені қҧрады, ал индустрияландыру картасына агроӛнеркәсіп кешенінің жалпы сомасы 4,87 млрд. теңгеге 5 жоба іске асрылып, оның(3-республикалық , 2- ӛңірлік), қазірде пайдалануға берілді. Оның ішінде:
- Мәртӛк ауданында ―Айс‖ ЖШС жылына 7200 тонна сҥт ӛндіретін тауарлы сҥт фермасы;
86
- Алға ауданында жылына 3200 тонна шошқа етін ӛндіретін Бестамақ мал шаруашлығы кешені;
- Рамазан ЖШС жылына 100,0 млн. дана жҧмыртқа ӛндіретін қҧс фабрикасы;
Осы обьектілердің барлығында дҥнйе жҥ злік деңгейдегі немістің және голландиялық ӛндіріушілердің жаңа қҧ рал- жабдықтары пайдаланылады.
Жергілікті бюджет қаражатынан қҧс қорларын реконструкциялау ҥ шін «Рамазан»
ЖШС-на лизингіге берілді, ол жҧмыртқа ӛндірісінің кӛлемін 1,6 есе немесе 38,5 млн.
данаға ҧ лғайтуға мҥмкіндік берді.
«Кӛктас-Ақтӛбе» АҚ «Аққҧ с» қҧ с фабрикасының 4 қҧ с қорасына реконструкциялау жҥргізді, ол жылына ӛндіріс кӛлемін 1,7 есе немесе 470 тоннаға ҧлғайтты. Ауыл шаруашылығын ӛнімдерін ӛндіру, дайындау, сақтау және ӛ ңдеумен шҧғылданатын сервистік дайындау орталықтарын қҧ ру жӛніндегі жҧмыстары басталды.
«Батыс Агро-2008» ЖШС қатысуымен облыстың 5 ауданында қҧрылды. Оларды дамытуға 390 млн. теңге инвеестиция тартылды. Мал шаруашылығын ынталандыру нәтижесінде ірі және орта ӛндіріс кӛ лемі артты. 2009 жылмен салыстырғанда олардың саны 12 бірлікке ӛсті және 113 біірлікті қҧрады. Облыс бойынша асыл тҧқымды мал шаруашылығы қатары кӛбеюде, 30 ауыл шаруашылығы қҧ рылымдары ет және сҥт ӛ німдерін ӛндіру бағытына арналған кең масштабты селекциялық жҧмыстарды жҥргізу бағдарламасына енгізілді.
Сонымен қатар облысымызда әлемдік стандарттарға сәйкес салқындатылған қозы етін ӛндіру бойынша ет ӛндейтін кешенді салу жоспарлануда. Жҥргізілген жҧмыстар ӛнімінің негізгі тҥрлерінің кӛлемін ҧлғайтуға мҥкіндік берді (1-сурет).
1-сурет Ақтөбе облысының ет,сут, жұмыртқа, жүн өндіру көлемі бойынша 2009-2010 ж.
көрсеткіштер
Аталмыш облыстағы ауыл шаруашылығының даму кӛ рінісін Алға ауданы Есет Батыр ауылының мәліметтері негізінде кӛрсетуді жӛн кӛрдік. Алға ауданына қарасты Есет батыр ауылының тҧрғындарының қҧ рамы (1-кесте) тӛмендегідей:
1-кесте Демографиялық-еңбек ресурстары бойынша кӛ рсеткіштер
№ Көрсеткіштер Есет батыр ауылы
1 Отбасылар саны 373
2 Тҧрғындардың саны 1967
3 Еңбек ресурстары 1432
4 Жҧмыссыздар саны 24
5 Тҧрғындардың экономикалық белсенділігі 878
6 Зейнеткерлер 123
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың басты саясатының бірі ол еліміздің халық санын арттыру аясында шетелдегі қандастарымызды елімізге әкелу мақсатында кӛптеген бағдарламалар іске асырылып жатыр. Осыған байланысты Есет батыр ауылында кӛптеген шетелдік қандастарымыз қоныс аударуда. Жалпы селолық округтың шегінде және шегінен тыс жерді жалға алған шаруа қожалықтарының пайдалымындағы жерлері, соның ішінде егістік жерлер 2008 жылы 10 г., 2011 жылы 11 г., жайылым жерлер 2008 жылы 278 г., 2010 жылы 270 г. жерлер жалға берілген. Есет батыр ауылының шаруа қожалықтарының қҧрамы тӛмендегі кестеде кӛрсетілген [2]:
2-кесте Шаруа қожалықтарының қҧ рамы туралы мәлімет.
№ 2008 2010
жыл жыл 1 Шаруа (фермер) қожалығының ауыл шаруашылығы 1 1
ӛ ндірісінде жҧ мыс істейтін мҥ шелері барлығы
2 Оның ішінде әйелдер 1 1
3 Жҧ мысқа тартылған жалдамалы қызметкерлер - - 4 Ауыл шаруашылығы ӛнімдерін қайта ӛңдеуде және басқа - -
қызмет тҥ рлерінде жҧ мыс істейтін адамдар
Сонымен қатар, селолық округта шаруашылықтың жеке меншігі болып табылатын мал басы оның ішінде ірі қара малдар 2008 жылы – 115 тҥрі, 2010 жылы – 145 тҥрін кӛрсетіп отыр.
Осы селолық округтағы ауыл шаруашылық ӛнімдерін қайта ӛңдеуге арналған ауыл шаруашылық техникаларының тҥрлері:
Комбайн Енесей 2010 жылы – 3 тҥрі Газ 66 2011 жылы – 3 тҥрі осындай кӛрсеткішті кӛрсетіп отыр.
2010 жылы Ақтӛбе облысының Алға ауданының Тамды, Есет батыр, Қайнар ауылдарын газдандыру жҧмыстары аяқталды. Жалпы ауылды газдандыру барысында Есет батыр ауылында толығымен жҥзеге асырылды.
Осы ауылдардағы мәселені тҥбегейлі шешу ҥшін 2015 жылға дейін ауылдық аймақтарды дамыту бағдарламасы қабылданды, онда тҧрғын ҥй коммуналдық шаруашылығы секторын дамытуға негізгі аспектілердің барлығы есепке алынған, жалпы еліміздегі бҥкіл ауыл аймақтардың ӛзекті мәселелердің бірі «ауыз су» мәселесі, осыған байланысты «ауыз су» салалық бағдарламасы қабылданды. Осы бағдарламаны іске асыру барысында жеке меншік капиталдың есебінен 80,8 млн.теңгені қҧрайтын су қҧбыры жҥйелері қҧ рылысының 7,8 км. және қайта жаңартудың 7,2 км. қаржыландырылды. Ақтӛбе облысының ауыз сумен жабдықтаумен негізгі қайнар кӛзі жер асты сулары болып табылады.
Бҥгінгі таңда облысымызда 411 елді мекен ішінен 139 – да бекітілген ауыз су қорлары бар.
2011 жылы облыс халқын, сонымен қатар ауыл тҧрғындарын ауыз сумен қамтамасыз ету мақсатында 29 жобаны іске асыру жоспарланған. Оның ішінде 13 нысан келесі жылға ауыспалы және 16 жаңа қҧрылыс жобалары бар. Ағымдағы жылы аудан орталықтары Комсамол селосы, Алға қаласы, Мҧ ғалджар ауданы, Ақкемир ауылында және т.б. 24 елді мекендерде қҧрылыс басталды. Аталған жобалардың қҧ рлыс монтаж жҧмыстары жҥ ргізу ҥшін 2011 жылы 3,3 млрд.теңгеден астам қаржы бӛлінді.
Қазіргі таңда су қҧбыры, сумен жоғары деңгейде қамтамасыз етілген елді мекендердің ішінде Алға ауданында 82 % қҧрап отыр, 2011 жылы ауыспалы және жҥзеге асырылатын сумен жабдықтау нысандары Алға ауданының Есет батыр Кӛкҧ лы (Павловка) елді мекенінің су қҧбыры жҥйесін қайта жаңғыртудың жалпы сметалық қҧны 258 млн.теңгеге жоспарланып отыр [3].
2011 жылға арналған Ақтӛбе облысының ауыл шаруашылық саласындағы міндеттер:
88
1. Ӛндірісті әртараптандыру арқылы жергілікті табиғи – климаттық жағдайларға бейімделген ауыл шаруашылығын жҥргізу жҥйесін әзірлеу және енгізу.
2. Жемшӛп базасын қҧ ру. Жемшӛп егістіктерін жаңарту: жҥгері, кҥнбағыс (сҥрленген шӛ пке), бидайық және т.б. дақылдары
3. Тҧ рақты жемшӛп базасын дамыту ҥшін тамшылатып суарудың қолда бар жҥ йесін қалпына келтіру және пайдалану бойынша ҧ сыныстарды зерделеу және енгізу.
4. АӚК қҧны 89,0 млрд. теңгеге «Ірі қара мал етінің экспортты әлеуетін дамыту»
инновациялық жобасын іске асыру ауқымында:
1) 15600 бас аналық мал (сиыр) бар 130 фермерлік шаруашылығын таңдап алу;
2) шетелдік селекциялы жоғары ӛнімді малдың 2600 басын әкеліп 2 репродукциялық
– шаруашылығын, - әрбіреуі бір уақытта 2500 бас семіртетін 3 бордақылау алаңшасын қҧру.
5. «Ӛнеркәсіп негізде орталық мал шаруашылығын дамыту» жобасын іске асыруда «Ақтӛбе» ӘКК – ға қолдау кӛрсету.
6. Кӛ ктемгі – егіс жҧмыстарын ҧйымшылдықпен ӛткізуді қамтамасыз ету[4].
Бюджет қаражаттарын бӛ луде ауылшаруашылық тауар ӛндірушілердің негізгі проблемасы олардың ӛнімдеріне тӛлем қабілеті бар сҧ раныстың тӛмен болуында екенін есте ҧ стау керек. Қазіргі жағдайда ауылшаруашылық тауар ӛндірушілерге мемлекеттік қолдау кӛрсету, ең алдымен, ӛнім ӛткізу мҥмкіндіктерін кеңейтуге бағытталуы тиіс. Ол ҥшін отандық ӛнімдердің бәсекелестік қабілетін арттыруға мҥмкіндік беретін тамақ ӛнеркәсібіне инвестициялар салу керек, отандық ӛнімдерді мемлекеттік қажеттіліктер ҥшін міндетті сатып алу жҧ мысын қолға алған жӛн. Халықтың табыстары мен тҧрмыс деңгейін жоғарылатуға бағытталған макродеңгейде және басқа да бағдарламалар дайындау қажеттілігі туындайды.Қазіргі таңда Қазақстан ауыл шаруашылығын мемлекеттік реттеу мына тӛ мендегі бағыттарда жҥргізілуде: салық салу, баға белгілеу, қаржы-несие саясаты, сақтандыру, инфрақҧ рылымдарды дамыту, лицензиялау, сыртқы қаражаттандыру және т.б.
Әдебиеттер:
1. Назарбаев Н.Ә. Мықты мемлекет блуы ҥшін бізге кҥ шті экономика, келісім мен бейбітшілік қажет Егемен Қазақстан. 2009 ж.
2. Ақтӛбе облысы, Алға ауданы, Бесқоспа селолық округі әкімінің аппаратының мемлекеттік мекемесінде тіркелген Есет Батыр ауылының шығыс қҧжаттарын тіркеу жҧ мысы туралы мәліметтер. -2009 ж.
3. 2006-2010 Бесқоспа селолық округі әкімінің шаруа қожалықтарының есебі.
Ақтӛбе газетінің материалдары 2009-2011 жылдарды
