N E W S
OF THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN SERIES OF AGRICULTURAL SCIENCES
ISSN 2224-526Х
Volume 3, Number 39 (2017), 85 - 90
D. K. Zharkenov1, K. B. Isbekov2, M. Zh. Pazylbekov1, G. A. Kulmanova1, S. Zh. Asylbekova2, S. K. Koishybaeva2, N. S. Badryzlova2
1Kazahsky national agrarian university, Almaty, Kazakhstan, 2LLC "Kazakh Research Institute of Fisheries", Kazakhstan.
E-mail: [email protected]
EFFECTIVE TECHNOLOGIES FOR GROWING COMMERCIAL PRODUCTS OF TILAPIA IN THE PONDS
OF LLP "CHILIK POND FARM” OF ALMATY REGION
Abstract. The article presents materials on the cultivation of commercial tilapia products in the conditions of experimental ponds of LLP "Chilik pond farm" located in Almaty region. As a result of the experiment, the high viability of tilapias (98%) in ponds with a natural thermal regime of the ponds of the Chilik Produkch (20.5-24.4 °C) was established, despite the fact that the optimum temperature for the life of the tilapia is within 25-35 °С. Thus, the results of the conducted studies showed a real possibility of growing tilapia in conditions of fish farms in the south of Kazakhstan.
Keywords: migration, aquaculture, pond, female, male, caviar.
ЭОЖ 597
Д. К. Ж аркенов1, К. Б. Исбеков2, М. Ж. Пазылбеков1, Г. Э. ^улм анова1, С. Ж. Асылбекова2, С. К. Койшыбаева2, Н. С. Бадрызлова2 1«Казак ^лттык аграрлык университет!» КЕАК, Алматы, Казакстан,
2«Казак балык шаруашылыгы гылыми зерттеу институты» ЖШС, Алматы, Казакстан
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ «ШЕЛЕК ТОГАН ШАРУАШЫЛЫГЫ»
ЖШС ТОГАНДАРЫНДА ТИЛЯПИЯНЫЦ ТАУАРЛЫ 0Н1МШ 0С1РУДЩ ТИ1МД1 ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Аннотация. Макалада Алматы облысында орналаскан «Шелек тоган шаруашылыгы» ЖШС тэж!ри- белж тогандарында тиляпияны тауарлы ешм алу максатында есру мэл!меттер! келпршген. Тэж!рибе нэ- тижеанде, тиляпияныц пршшпне колайлы су температурасы 25-35°С аралыгында болуына карамастан, Шелек тоган шаруашылыгы табиги жагдайдагы су температурасы (20,5-24,4°С) тогандарында есршген тиляпияныц жогары пршшк кабшеттшп (98%) аныкталды. Осылайша, жYргiзiлген зерттеулердщ нэтиже- лер! Казакстанныц о^^спк аймагындагы балык еару шаруашылыктары жагдайында тиляпияны есруге накты ^ м ^ и д ^ е р д ^ бар екенш керсетп.
ТYЙiн сездер: кешькон, аквамэдениет, тоган, аналык, аталык, уылдырык.
К1р1спе. Алматы облысы тауарлы балык ешрудщ тYрлi багыттарын дамытуга Yлкен мYмкiн- дштер беред! - облыстыц жазык аймагындагы сукоймаларды кексерке ешруге, таулы жэне суык- сулы артезиан су кездершде тауарлы бахтах еаретш балык шаруашылыктарын к¥руга болады, ал термальды артезиан су кездершде эртYрлi тиляпия балыгын ешруге мYмкiндiк бар.
Аталган тYрлердi тауарлы ешм алу Yшiн ес!ру биотехникасыныц эдютер! кеп жагдайда Ал
маты облысыныц балык шаруашылыктарына технологиялык жэне экономикалык бешмделмеген болып табылады, сондыктан тауарлы балык ешмш алу техиологиясыныц циклын жекелеген
децгейде жасап шы^у Yшiн Fылыми-зерттеу жумыстарын жYргiзу кажет, соныц iшiнде тиляпияFа жергiлiктi жаFдайдыц экономикалык ерекшелiктерiн ескере отырып жYргiзу керек. Атап айтсак, элi кYнге дейiн облыстыц жер асты суларыныц, ирригациялык су айдындарыныц ресурстарын балык есiруге пайдалану Yшiн, сонымен катар олардыц ерекшелiгiн ескеретш технологиялык нормативтер жок.
Материал мен эдктер. 2016 жылFы балык шаруашылыктык зерттеудiц негiзгi материалы ретiнде Алматы облысыныц балык есiру шаруашылыктарыныц тоFандарында (бассейндерiнде) есiрiлген тиляпияныц SiP жылдык (1-сурет) дарактары алынды. АлFашкы мэлiметтер базасыныц негiзiн курайтын балыктардыц балык ешру - биологиялык керсеткiштерiн аныктау тоFандык жэне индустриялдык балык есiрудегi эдiстемелермен аныкталды [1-6].
1-сурет - Алматы облысындары «Шелек торан шаруашылыты» ЖШС жаЕдайында есiрiлген тиляпиян^1ц дарактары Тиляпияныц тауарлы енiмiнiц есуiн баFалау мен зерттеу бакылау аулаулар мен со ^ ы аулаулар нэтижесiнде жYргiзiлдi. Тиляпияныц тауарлы ешмш есiру кезiндегi есуi мен дамуына ортаныц абиотикалык жэне биотикалык факторларыныц эсерiне баFа беру Yшiн тоFанда оттегi мен температура режимшщ динамикасы кYнделiктi (тэулiгiне 2 рет), ал тоFандаFы сутегi керсетюшшщ децгейi - 10 кYнде 1 рет кадаFаланды.
ТоFандардыц суына жалпы гидрохимиялык талдау жалпы кабылданFан эдютеме бойынша жYргiзiлдi [7, 8]. СудаFы биогендiк элементтердiц курамы экспресс - тестшер кемегiмен анык
талды. Гидробиологиялык сынамаларды жинау жэне ендеу гидробиологиялык зерттеу жYргiзу кезiндегi колданыстаFы эдютемелерге сэйкес жасалды [9-13].
Тиляпияныц тауарлы ешмшщ емiр CYPуi мен есу каркынын баFалау Yшiн мезгiл-мезгiлiмен балык есiретiн тоFаннан бакылау аулау жYргiзiледi, балыктардыц елшемдерi (Q, L, l) жэне Фуль- тон бойынша кондылык коэффициентi есептеледi [14].
Тиляпияныц тауарлы кунды тYрiн есiруге - азыктандыруFа тэулiктiк рацион куру Yшiн балык шаруашылыFында жалпы кабылданFан эдiстемелер бойынша есептелдi [1, 4]. Тиляпияны тоFанда есiру барысында азык шыFынын аныктау балыкты азыктандырудыц алдын-ала жасалFан жоспар - кестесше куру аркылы жасалды. ТоFандарFа шашылатын азыктыц мелшерiн есептеп тYзету бакылау аулаулардыц нэтижесiне байланысты жасалды.
Ихтиологиялык материалды жинау жалпы кабылдаетан эдiстемелерге сэйкес жYргiзiлдi [1, 4, 6, 14]. Мэлiметтердi ецдеу мен талдау жалпы кабылданFан эдютемелер бойынша компьютерлiк баFдарламаларды колдана отырып жасалды.
Зерттеу нэтижелерь Тауарлы тиляпияны ecipy «Шелек тоган шаруашылыгы» ЖШС тэж1ри- белiк тогандарында жYзеге асырылды. Казакстанныц оцтYCтiгiндегi балык ecipy шаруашылык- тарыныц тоган жагдайында тиляпияны еи р удеп элеyеттi мYмкiндiктеpiн аныктау Yшiн монокуль
тура жэне поликультурада eciprn керуге нуска pетiнде нiл тиляпиясы пайдаланылды. 2016 ж.
Fылыми-зеpттеy жумыстары (FЗЖ) жYpгiзy Yшiн ауданы 0,2 га болатын экcпеpименттiк тогандар колданган.
Тиляпия жырткыш емес, сондыктан эр тYpлi елдерде оны поликультурада коректену cпектpi эр тYpлi балыктармен - фитопланктофаг, еом дш корекп балыктарды жырткышмен бipге жиi ecipедi, бipак поликультурада ecipгенде отыргызылатын жырткыш балыктар баскалардан бip жаска темен болуы керек. Нэтижешнде поликультурада ecipy кезiнде тиляпияныц балык eнiмдiлiгi артады. 2016 жылдыц балык ecipy маусымында тэжipибелiк М-1 жэне Н-5 тогандарды балыктан- дыру тиляпияныц бip жылдык салмагы 100 г. дарактармен жYpгiзiлдi. 0pбip тоганга тиляпияны отыргызу тыгыздыгы 3,0 мыц дана/га. курады. М-1 тэжipибелiк тоганда тиляпияны орташа салма
гы 50 г болатын ак амурдыц бip жылдык шабактармен отыргызу тыгыздыгы 150 дана/га жэне кек- cеpкенiц орташа салмагы 10 г, отыргызу тыгыздыгы 115 дана/га бipге поликультурада еирдш. Н-5 тэжipибелiк тоганда тиляпияны ecipy монокультурада жYpгiзiлдi. М-1 тогандагы поликультураныц курамына кipетiн балыктарды (ак амур жэне кексерке) ecipy уакыты - 150 ^ н г е созылды, cебебi тоганга балык ж1беру жумысы тиляпияны жiбеpгенге дейiн 2 ай бурын, ягни мамырда жYзеге асырылган. Нiл тиляпиясын тэжipибелiк тогандарда ecipy кезецi 90 кYндi курады, eйткенi сол ара- лыкта тиляпия Yшiн мацызы бар су температурасы оцтайлы шегiнде болган (200С-тан жогары).
Маусым бойына тиляпия Yшiн мацызын айкындайтын табиги азык базасын куру максатында тогандарда кешендi балык ecipy-мелиоpативтiк ic-шаpалаp eткiзiлдi, ез кезегшде оларга органи- калык тыцайткыштар енгiзy, ору (шабу) жэне су ешмдштерш жою, бауланган камысты тогандар- дыц жагалау сызыгы бойына калау кipедi. Тиляпияны ecipyдiц барлык кезещнде табиги азык базасын курайтын балык корегшщ нысандарына - гидробионттардыц сандык кepcеткiштеpiнiц динамикасына бакылау жYpгiзiлдi. ЖYpгiзiлген гидробиологиялык зерттеулер нэтижеci керсет- кендей, экспериментпк тогандар коpектiлiк жiктелyi бойынша орташа коректшкке сэйкес келдi.
Тиляпияны коpектендipy кYн сайын 2 реттен «Ка2корм» компаниясыныц жасанды азык eнiмiмен жYзеге асырылды. Тоганда азыктыц тэулштш мeлшеpiн беpетiн азыктандыру орындары анык- талды. Жасанды азыктарды желiнyiн бакылау Yшiн эpбip тоганга пайдалануга ыцгайлы болу Yшiн калткы бекiтiлген тот баспайтын болаттан жасалган 1х1 м2 жем салгыш астаулар орнатылды.
Тиляпияныц есу каркыны мен тipшiлiк кабшетплшне багалау Ymrn мезгiл-мезгiлiмен тогандардан бакылау аулаулар жэне балыктарды елшеу жумыстары жYpгiзiлдi. Алынган деректер негiзiнде тогандарда тиляпияны азыктандырудыц тэyлiктiк рационы есептелшдт 2016 ж. экcпеpименттiк тогандарда ею жылдык тиляпияныц балык ecipy-биологиялык кepcеткiштеpi 1-кесте кepcетiлген.
1-кесте - Тогандарда ecipy кезшдеп ею жылдык тиляпияныц балык ecipy-биологиялык; кepcеткiштеpi Керсеткштер 0б
1
&1
Тоган М-1 Тоган Н-5
поликультурада монокультурада
Балыктардыц rypi тиляпия ак; амур кексерке тиляпия
0cipy кcзcцi тэyлiк 90 150 150 90
Отыргызу тыгыздыгы дана/га 3000 150 115 3000
Бастапкы массасы г 99,6±3,9 50,0±5,4 10,0±1,03 99,8±4,1
Ак;ыргы масса г 423,0±26,3 980±48,1 250±32,4 524,0±34,7
Абсолюттж eciмi г 323,4 930 240 424,2
Орташа тэулжтж eciмi г 3,59 6,2 1,6 4,25
Салыстырмалы eciмi % 324,7 1860 2400 425,1
Т1р1 калуы % 97 95 98 98
дана/га 2910 142 112 2940
Азыктык коэффициент бipлiк 2,7 - - 2,8
Балык eнiмдiлiгi кг/га 1230,9 139,16 28,0 1540,5
Тоган бойынша жалпы балык eнiмдiлiгi кг/га 1398,1 1540,5
Кестеден керш отырганымыздай, тиляпияны поликультурада, сондай-а^ монокультурада ecipy кезiнде де тiрi ^алу керсеткiшi нормативтiк дэрежеде болды жэне сэйкесiнше 97-98%-ды К¥рады. Б^л дегенiмiз, эксперименттiк тогандарда тиляпияныц т1ршшгш ^амтамасыз етуге ^а- нагаттанарльщ жагдай жасалган деуге болады. Поликультурадагы тиляпияныц орташа салмагы 423 г жетш, монокультурадагы дарактардыц орташа салмагы 524 г к^рады (2-сурет).
2-сурет - Тоганда ескен тиляпияныц орташа салмагы, г
Монокультурада ешршген тиляпияныц балыщ ешру-биологиялыщ кeрсеткiштерiн поликуль
турада есрш ген тиляпияныц балыщ ешру-биологиялыщ кeрсеткiштерiмен салыстырганда абсолют- тiк, орташа тэулштш жэне салыстырмалы eсiмiнiц кeрсеткiштерi бiрiншi жагдайда 100,8 г, 0,66 г жэне 100,4 сэйкесшше жогары болганын айтуга болады. Тиляпияныц балыщ еш м дш п бойынша поликультурага Караганда монокультурада айтарлыщтай жогары (309,6 кг/га-га). Екi тогандада тиляпия азыгыныц азыщтыщ коэффициенттерi оцтайлы мэнде болды, тек монокультурада 0,1 бiрлiк айырмашылыгымен ^лгаю жагына ^арай ыгысты.
Арнайы тиляпия Yшiн ж ергш кп ингредиенттерден «Каза^ eнеркэсiптi ^айта ецдеу жэне азыщтыщ гылыми зерттеу институты» ЖШС эзiрлеген мамандандырылган жасанды азыщ eнiмiнiц тиiмдi эсерiн аныщтау Yшiн балыщ ешру-биологиялыщ кeрсеткiштерiне тэжiрибе жYргiзiлдi. Тэж>
рибенiц ^за^тыгы 30 кYндi ^^рады. Бакылау ретiнде отандыщ азыщ eндiрiсi eндiрген «Кагкорм»
болды. 2016 ж. Шелек тоган шаруашылыгыныц экспериментпк тогандарында тэжiрибелiк азыщты
^олдана отырып еиршген екi жылдыщ тиляпияныц балыщ ешру-биологиялыщ кeрсеткiштерiнiц деректерi 2-кестеде керсетшген.
2-кесте - Эксперименттж тогандарда тэжОрибелж азык;ты к;олдана отырып есршген ею жылдыщ тиляпияныц балыщ еиру-биологиялыщ керсеткштер1
Керсетшштер 0лшем б1рлт ТэжОрибелж Бак;ылау
0ару кезещ тэулж 30 30
Отыргызу тыгыздыгы дана/га 3000 3000
Бастащы массасы г 99,8±4,1 99,6±3,9
Акъргы масса г 326,0±24,7 298,0±23,8
Абсолюттж erim г 226,5 198,2
Орташа тэулжтж еам1 г 7,5 6,6
Салыстырмалы earn % 226,2 198,4
Т1р1 к;алуы % 100 100
Азы^тыщ коэффициент б1рлж 2,3 2,8
Балыщ eнiмдiлiгi кг/га 978 894
Тэжрибелш азыктарды пайдаланудыц нэтижешнде жаксы керсеткiштер «Казак енеркэсшт кайта ецдеу жэне азыктык тылыми зерттеу институты» ЖШС эзiрлеген азыктарды пайдалана оты
рып жYргiзiлген тэжрибеден алынды.
Корытынды. Нiл тиляпиясын Казакстан Республикасыныц Алматы облысындаFы балык ешру шаруашылыктарыныц эксперименттiк тоFандарында есiру керсеткендей, яFни нiл тиля
пиясын поликультурада жэне монокультурада есiру кезiнде алынFан балык есiру-биологиялык керсеткiштерi балыктыц •пршшп Yшiн колайлы болFаны аныкталды.
Тиляпияныц ■пршшгше колайлы су температурасы 25-35°С болFанына карамастан, тэжiрибе нэтижесiнде Шелек тоFан шаруашылыFыныц табиFи жаFдайдаFы су температурасы (20,5-24,4°С) тоFандарында есiрiлген тиляпияныц жоFары тiршiлiк кабiлеттiлiгi (98%) аныкталды. Тиляпия бе- рiлген жасанды азыктыц тиiмдi пайдаланFан, оныц дэлелi ретнде абсолюттiк, орташа тэулiктiк жэ
не салыстырмалы есушщ керсеткiштерi жэне балык ешмдшгшщ (424,2 г, 4,25 г, 425% - 1540,5 кг/га сэйкесшше) жоFары болFанын айтуFа болады. Тиляпияны коректендiру кезiндегi пайдаланылFан жасанды азыктардыц сапасы жоFары болFан, OFан дэлел алынFан азык коэффициенттерiнiц жоFары болуы (2,7-2,8 бiрлiк).
Шелек тоFан шаруашылыFында жYргiзiлген зерттеулер нэтижелерi тиляпияны Казакстанныц оцтYCтiк аймаFындаFы балык есiру шаруашылыктарыныц жаFдайында накты есiруге мYмкiн екенш керсеттi. МундаFы вегетациялык кезецнiц узакты^ы тиляпияныц тауарлы салмаFын алуFа мYмкiн- дiк бередi. Тэжiрибелiк жумыстардан алынFан нэтижелер бойынша Казакстанныц оцтYCтiк айма- FындаFы балык есiру шаруашылыктарыныц тоFандарында тауарлы тиляпия есiруге усыныстар эзiрлендi.
ЭДЕБИЕТ
[1] Сборник нормативно-технологической документации по товарному рыбоводству. - Т. 1. - М.: Агропромиздат, 1986. - 261 с.
[2] Тамаш Г., Хорват Л., Тельг И. Выращивание рыбопосадочного материала в рыбоводных хозяйствах Венгрии / Пер. с нем. - М.: Агропромиздат, 1985. - 128 с.
[3] Радько М.М., Кончиц В.В., Минаев О.В. Биологические основы выращивания судака в условиях прудовых хозяйств Беларуси. Минск: Институт рыбного хозяйства, 2011. - 168 с.
[4] Карпанин Л.П., Иванов А.П. Рыбоводство. М.: Изд-во Пищевая промышленность, 1997. - 363 с.
[5] Козлов В.И., Абрамович Л.С. Справочник рыбовода. - М.: Росагропромиздат, 1991. - 237 с.
[6] Цуладзе В.Л. Бассейновый метод выращивания лососевых рыб: на примере радужной форели. - М.: Агропром- издат, 1990. - 156 с.
[7] Руководство по химическому анализу поверхностных вод суши. - Л.: Гидрометеоиздат, 1997. - 541 с.
[8] Государственный контроль качества воды. - Сб. государственных стандартов. - МИПК Издательство стандар
тов, 2003. - 541 с.
[9] Методическое пособие при гидробиологических рыбохозяйственных исследованиях водоемов Казахстана (планктон, зообентос). - Алматы, 2006. - 27 с.
[10] Методические рекомендации по сбору и обработке материалов при гидробиологических исследованиях на пресноводных водоемах. Зоопланктон и его продукция. - Л., 1982. - 33 с.
[11] Методические рекомендации по сбору и обработке материалов при гидробиологических исследованиях на пресноводных водоемах. Зообентос и его продукция. - Л., 1983. - 51 с.
[12] Китаев С. П. Экологические основы биопродуктивности озер разных природных зон. - М.: Наука, 1984. - С. 129-131.
[13] Балушкина Е.В., Винберг Г.Г. Зависимость между массой и длиной тела у планктонных животных // Общие основы изучения водных экосистем. - Л.: Наука, 1979. - С. 169-172.
[14] Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб. - М.: Пищевая промышленность, 1966. - 376 с.
REFERENCES
[1] Sbornik normativno-tehnologicheskoj dokumentacii po tovarnomu rybovodstvu. Vol. 1. M.: Agropromizdat, 1986. 261 p.
[2] Tamash G., Horvat L., Tel'g I. Vyrashhivanie ryboposadochnogo materiala v rybovodnyh hozjajstvah Vengrii / Per. s nem. M.: Agropromizdat, 1985. 128 p.
[3] Rad'ko M.M., Konchic V.V., Minaev O.V. Biologicheskie osnovy vyrashhivanija sudaka v uslovijah prudovyh hozjajstv Belarusi. Minsk: Institutrybnogo hozjajstva, 2011. 168 p.
[4] Karpanin L.P., Ivanov A.P. Rybovodstvo. M.: Izd-vo Pishhevaja promyshlennost', 1997. 363 p.
[5] Kozlov V.I, Abramovich L.S. Spravochnik rybovoda. M.: Rosagropromizdat, 1991. 237 p.
[6] Culadze V.L. Bassejnovyj metod vyrashhivanija lososevyh ryb: na primere raduzhnoj foreli. M.: Agropromizdat, 1990.
156 p.
[7] Rukovodstvo po himicheskomu analizu poverhnostnyh vod sushi. L.: Gidrometeoizdat, 1997. 541 p.
[8] Gosudarstvennyj kontrol' kachestva vody. Sb. gosudarstvennyh standartov. MIPK Izdatel'stvo standartov, 2003. 541 p.
[9] Metodicheskoe posobie pri gidrobiologicheskih rybohozjajstvennyh issledovanijah vodoemov Kazahstana (plankton, zoobentos). Almaty, 2006. 27 p.
[10] Metodicheskie rekomendacii po sboru i obrabotke materialov pri gidrobiologicheskih issledovanijah na presnovodnyh vodoemah. Zooplankton i ego produkcija. L., 1982. 33 p.
[11] Metodicheskie rekomendacii po sboru i obrabotke materialov pri gidrobiologicheskih issledovanijah na presnovodnyh vodoemah. Zoobentos i ego produkcija. L., 1983. 51 p.
[12] Kitaev S.P. Jekologicheskie osnovy bioproduktivnosti ozer raznyh prirodnyh zon. M.: Nauka, 1984. P. 129-131.
[13] Balushkina E.V., Vinberg G.G. Zavisimost' mezhdu massoj i dlinoj tela u planktonnyh zhivotnyh // Obshhie osnovy izuchenija vodnyh jekosistem. L.: Nauka, 1979. P. 169-172.
[14]. Pravdin I.F. Rukovodstvo po izucheniju ryb. M.: Pishhevaja promyshlennost', 1966. 376 p.
Д. К. Жаркенов1, К. Б. Исбеков2, М. Ж. Пазылбеков1, Г. Э. ^улманова1, С. Ж. Асылбекова2, С. К. Койшыбаева2, Н. С. Бадрызлова2 1НАО«Казахский национальный аграрный университет», Алматы, Казахстан,
2ТОО «Казахский научно-исследовательсктй институт рыбного хозяйства», Алматы, Казахстан ТЕХНОЛОГИЯ ВЫРАЩИВАНИЯ ТОВАРНОЙ ПРОДУКЦИИ ТИЛЯПИИ
В ПРУДАХ ТОО «ЧИЛИКСКОЕ ПРУДОВОЕ ХОЗЯЙСТВО» АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ Аннотация. В статье представлены материалы по выращиванию товарной продукции тиляпии в усло
виях экспериментальных прудов ТОО «Чиликское прудовое хозяйство», расположенных в Алматинской об
ласти. В результате эксперимента установлена высокая жизнеспособность тиляпий (98%) в прудах с естест
венным термическим режимом прудов Чиликского прудхоза (20,5-24,4°С), несмотря на то, что оптимальная для жизнедеятельности тиляпии температура находится в пределах 25-35°С. Таким образом, результаты проведенных исследований показали реальную возможность выращивания тиляпий в условиях рыбоводных хозяйств юга Казахстана.
Ключевые слова: миграция, аквакультура, пруд, самка, самец, икра.
