OF THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN SERIES OF SOCIAL AND HUM AN SCIENCES
ISSN 2224-5294
Volume 3, Number 313 (2017), 200 - 204 УДК: 811.512.122’373.2
N.A. Shamshen1, B.M. Suierkul
12nd year Master student at Institute of Linguistics named after A.Baitursynov of the SRI SC MES RK and the al- Farabi KAZNU on the basis of the «Gylym ordasy», almasbekkyzy87@mail.ru;
2PhD of Philological Sciences, Docent, akbotakoz@mail.ru
RELIGIOUS COGNITIVE BASES (GENESIS)
OF SUPERSTITIONS AND PROHIBITIONS CONCERNING PHYTONYMS
A bstract: This article considers widespread formed traditional system associations of religious worship, customs of antique turks, modern Kazakh people since ancient times, also content of mythological world perception in the aspect of common human values, cumulative character of sources of folk medicine reflected on language units.
This notion relates to the mystical association.
Phytonyms are names of natural organic existence necessary for human life support and used from generation to generation in daily life.
Universally known that every language has phytonyms and the fact that one plant might have several names within the language. Consequently, the existence of several variants of the plant is the result of human’s cognition.
Thereby, authors analyzing phytonomical names representing a special role in onomastic vocabulary which have specific semantics, etymology and internal motivation, focuses on sacred and medicinal properties of plants, mythological representations and role of floras in human’s activity.
Key words: religious cognition, worship, beliefs, prohibitions, phytonyms Н.А. Ш амшен1, Б.М. Суйеркул2
1Магистрант 2-курса магистратуры Института языкознания им. А.Байтурсынова объединенных с КазГУ им.
аль-Фараби НИИ НК МОН РК на базе РГП <^ылым ордасы»;
2доктор филологических наук, доцент
РЕЛИГИОЗНО-ПОЗНАВАТЕЛЬНЫЕ ОСНОВЫ (ГЕНЕЗИС) ВЕРОИСПОВЕДОВАНИЙ И ЗАПРЕТОВ, ОТНОСЯЩИХСЯ
К ФИТОНИМАМ
А ннотация: В данной статье рассматриваются сформировавшие распространенную систему традицион
ных представлений религиозные вероисповедания, обычаи древних тюрков, современного казахского народа с незапамятных времен, а также содержание мифологического мировосприятия в аспекте общечеловеческих ценностей, кумулятивный характер истоков народной медицины, отразившиеся в языковых единицах.
Это понятие связано с мистическим представлением.
Фитонимы - это названия природных органических явлений, необходимых для жизнеобеспечения человека и используемых из поколения в поколения в повседневном быту.
Общеизвестной универсалией является то, что в любой язык богат на фитонимы, причем распростра
ненным явлением является то, что в одном и том же языке одно и то же растение может иметь несколько названий.
Следовательно, наличие нескольких вариантов одного и того же растения является результатом чело
веческого познания.
Таким образом, авторы в процессе анализа фитонимических названий, представляющих собой особую группу ономастической лексики, наделенных специфической семантикой, этимологией и внутренней моти
вацией, фокусируют внимание на сакральные и целебные свойства растений, мифологические представления и место мира флоры в жизнедеятельности человека.
К лю чевы е слова: религиозное познание, вероисповедование, поверья, запреты, фитоним 200
Б елгш бiр халыктыц мэдениетш, кундылыктар жуйесш курайтын iргелi угымдар мен категориялар оныц тiлiнде, кyнделiктi колданатын сездервде айкын керiнiс табады. Ол сездер коршаган ортадагы заттар мен кубылыстарды адамдардыц калайша кабылдаганын, тyсiнгенiн, езiндiк тyйсiнуiн айшыктайды. Осымен байланысты, п в д адам мен оныц санасы, ойлау ж уйеа жэне рухани тэжiрибесiмен тыгыз байланыста алып карастыру казiргi лингвистиканыц басым багыттарыныц бiрi болып саналады. Ондагы негiзгi угым галамныц улт т ы ц бейнеан географиялык, климаттык, табиги п р ш ш к ету жагдайлары мен кэсiбiне байланысты калыптаскан салттары мен дэстyрлерi калыптастырады.
Адам заттар мен кубылыстарды езш коршаган ортаны игеру барысында бiртiндеп таныды. Эсiмдiктер элемiн корек кез^ баспана ретiнде пайдаланып, олардыц кептеген емдш касиеттерi сандаган ауруларга шипа болгандыктан адам баласыныц емiрiнде флора айрыкша орын алды.
Бурынгы туршлер, казiргi казактар, дархан далада емiр суру тэсiлдерiн коршаган ортадагы объективп жагдайларга суйене отырып калыптастырды. Сондыктан, турмыс пен тiршiлiк ету белгш бiр децгейде, езiндiк тэж1рибемен жалгасын тауып, салт-дэстур мен эдет-гурыптар жуйесш жасады. Демек, тiршiлiк етудегi кешпелi немесе жартылай кешпелi турмыс, табигатпен ундеспкте болып, барынша тиiмдi салттар мен дэстyрлердi жинактады. Ежелгi туршлердщ дэстyрлi дуниетанымы да бyкiл жалпыадамзаттык руханиятка сай мифологиялык кезендi бастан кешiрдi. Осыган орай, байыргы казактар мифтiк дуниеге кезкарас устанымдарын дэйекп калыптастырып, дiни сенiмдер мен мифтщ, астрологияныц, бастапкы халыктык медицинаныц ажырмаган керiнiстерiн сактай алды. Сондай керш стердщ бiрi - нанымдар- сенiмдер мен ырым-тыйымдар.
Наным - ырымшылдыкка непзделген ацыз, оган сенуге де, сенбеуге де болады, алайда бул - тэж1рибеден жэне дэстурден туган халык емiрiнiц мысалы. Ырым ез алдына бiр жаксылыктыц немесе жаманшылыктыц хабаршысы, адамды сактандыратын белгi iспеттi. Ол - шыгу тегi мен орындалу барысы жагынан кей жагдайда мистикалык сипат алатын кубылыс. Казакта оны «жаман ырым» жэне «жаксы ырым»
деп ажыратады. Ол кеп жагдайда емiрлiк тэж1рибе сынагынан еткiзiлген, практикалык болып келедi. Бiрак оныц тупш себебi мен магынасы кей жагдайда айкын, кей жагдайда кемескi болып кала бередi жэне белгiлi бiр ниеттер мен пигылдарды мецзеп турады. Мэселен, «аягыцды кекке кетерме», «кекп жулма», «топыракты уйме», «уйге карай атпен шаппа» деген кагидалар - жаман ырым, себеб^ уйге карай атпен шабу жаман хабарды жетшзудщ, карбалас сэт пен согыс жагдайындагы керiнiс деп пайымдалады да, ондай жаманшылыктарды аулактату yшiн курылады. Ал жаксы ырым, мысалы, талантты, когамдагы беделдi адамныц есiмiн баласына кояды, ол езiнiц урпагы да сондай «бшк мэртебеге кетерiлсiн, уксасын» деген ниеттен туган. Казак халкында ырымдар ете кеп жэне сан алуан болып келедi. Бунда этикеттен бастап, мистикалык туаш ктер, кyнделiктi жYрiп-турудыц нускалары керiнiс табады. Осыган орай, казакта «тыйым»
угымымен байланыстагы «ырымдар» да, ягни «табу», неш жасауга болмайды жэне неш жасауга руксат етшетшдшн ашып керсететiн эрекет немесе ой, тш п сез бен iC бар [1, 15-28 бб.]. Осы сынды бiздiц заманымызга дейiн жеткен ырым-нанымдардыц кепшiлiгi путка табынушылыктыц (тэцiршiлдiк, шамандык, сопылык, т.б.) iздерiнен, Куранныц жекелеген сурелершде баяндалатындыктан да халык арасында киел^
касиеттi деген угым калыптаскан. Бупнде бул белгi-нышан тyрiндегi ацыздардыц кейбiреуi тарихи тургыда гана кызыкты болуы мумк1н, бiрак олардыц арасында адамдардыц емiр сyруiне, рухани жэне материалдык байлыкты жасап, кебейтуiне кемектесетiндерi де аз емес.
Бiз осы макалада касиетп деп танылган туаш кке негiзделген есiмдiктердiц киесi мен емдж касиетiне арнайы токталуды максат етпк. Себебi, адамзаттыц тiршiлiк етуi барысында еам дж тер элемiнiц алатын орны ерекше е к е н д т аян. Мэселен, турмыстык емiрiмiзде жиi колданылатын: бидай, пияз, сарымсак, жасымык, курма жэне жyзiм, ажур (кияр тектес), аскабак, райхан, дэмдеуштер, зiмбiр, кара бурыш, беде (клевер), кыша, камфора, адыраспан, арша сиякты 54 тyрлi есiмдiк тyрi жайында Куранда баяндалган [2]. Бул еамдж тер касиеттi Куран к1табына жайдан-жай енбеген. Олардыц эркайсысыныц адам денсаулыгына типзетш пайдасы бар. Сол себептi, аталмыш еймджтер хал^гк санасында киелi угымдар катарынан орын алган.
Казактар киеге улкен мэн бередi. Табигаттыц кейбiр апаттарын, отты, кейбiр есiмдiктер мен жануарларды, кустарды, кешпелi турмыска кажет заттарды киелi деп кастерлейдi. Осы аталгандарды курмет туту, ^1р^1м жорасын жасап туру - адам баласына байлык пен бакыт, ягни, цут экеледi деп тyсiнедi. Ал, осы кэделердi устамау, киелердi курметтемеу - жокшылыкка душар етедi. Сондай к¥Дiреттi кYшi бар жан- жануарларды кией бар немесе есiмдiк атаулыны касиетп дейд^ ал олардыц езiн киелi деп атайды. Жан- жануарлар, еймджтер мен заттардыц киесiн кадiрлемеу киенщ каhарын тугызады. Киенiц ашуы, каИары - к е а р деп аталады.
Казiргi медицинада колданыста журген дэрi-дэрмектердiц 40 пайыздай белiгi есiмдiктер дyниесiнен жасалады екен [3]. Коршаган орта есшндершщ адам агзаларын жаксартуга ос^гндай елшеуйз кемегi барын бiздiц ата-бабаларымыз багзы замандардан берi жаксы бiлген. Ал б упн п медицина дэлелдеп от^грган, адам агзасына пайдасы зор барлык еймджтердщ Куранда аты аталатындыгы белгiлi болды. Ол еамдж тер кептеген аурулардыц алдын алып, емдеуге оц эсер етепш дэлелденген. Жемiс-жидектер Жер анадан корек
--- 201 ---
алган агаштарда есед^ осылайша табигаттан пайдалы, шипалы касиеттердi сiцiредi. Муныц бэрi, эрине, улык Алла Тагаланыц к¥Дiретi!
Сонымен, халкымыз дэрулiк шипасынан белек эулиелiк касиетi мол санаган шептерiнiц бiрi адыраспан деп аталады. Ата-бабаларымыз оны yйдiц босагасына ш п койып, осы аркылы отбасын алуан тyрлi бэле- жэлелерден сактауга тырыскан. Осы есiмдiктiц тyтiнiмен yйдiц гшш тугел ыстап, сол жын-шайтандарды, жаман адамдардыц лас ние,ш ^ мен каргыстарын шацырактан аластайтын болган.
Атам казак езi аса киелi деп бшген бул есiмдiктi есiп турган жершен жулып аларда да оныц эдеп- ибасын катац сактаган. Бiрiншiден, оны кауызы толып, тукымы толык шскен кезде гана жулган. Екiншiден, ер адамныц гана жулуына руксат еплген. Yшiншiден, сол жулатын адамныц жаны гана емес, устьбасы таза, дэреп бар екенiне мэн берiлген. Тертшшщен, жулушы ш а мiндеттi турде Аллага кулшылык етiп,
«Бисмиллаки-ир-рахман-ир-рахим! Мен келд!м эр нэрсеге, адыраспан, Атыцды койган екен Омар, Оспан.
БисмиллаЬи-ир-рахман-ир-рахим!» деп барып, есiмдiктiц сагагына колын типзген (бул жердегi Омар мен Оспан - пайгамбарымыз Мухаммед Fалейhи-ас-саламныц эй гш терт сахабасыныц екеуi).
Тiлiмiзде адыраспан фитонимшщ катысуымен жасалган «Адыраспан тутету» деген тшдак 61рл1к бар.
Казак эдеби тш н щ сездiгiнде оган мынадай аныктама берiлген: «Жын-шайтан, пэле-жэленi, ауру-сыркауды, тiл-кездi куамын деген наным-сенiммен кураган адыраспан бутактарын жагып, уйдщ т.б. ш ьсы рты н айналдыра тyтiндету, аластау» [4, 96 б.]. Бул пркес ел!м!здщ оцтустш мен оцтyстiк-шыFысындагы тургын
дардыц сезжумсамында туракты колданылады.
Сондай-ак, адыраспан - барынша улы есiмдiк. Оныц мундай касиеп барын аталмыш есшнд! ыстау ушш отка тигiзген кез!нде шыгатын ащы тутшшщ езi байкатады [5]. Сондыктан оны емдiк максатта пайдаланганда барынша абай болган жен.
Адыраспан шебшен жасалган дэрiлер кабыну ауруын, бас, зэр айдауды жаксарту, тер шыгару, iшек курттарын елпру, орталык жуйке жyйесiн коздыру ушш колданылады.
Халыктык медицинада да адыраспан шебш колдану кец канат жайган. Мэселен, адыраспан шебiнен колдан дайындалган тунбаларды емшiлер будан да баска алуан турл! наукастарды жазу ушш пайдаланады.
Айталык, адыраспан тунбасымен ш ш мушелерге суык тигенiн, малярия, безгек, мерез ауруларын жазган.
Сол сиякты емшшер шептiц тунбасымен iPi кара малдарыныц котырын емдеген. Шептiц кайнатпасын невростения жэне кояншык ауруларына карсы ш ш зедг Ауыздыц кызыл иегi ауырганда оны сол кайнатпамен шаяды. Будан белек, адыраспанды ш ауруыныц алгашкы кезецiнде жазуга пайдаланады.
Адыраспан тупш мен сал ауруын емдейтiн де емшшер бар. Оныц жапырагын iсiкке тацып, булама жасаса, ол тез кайтады. Кейбiр елдерде адыраспанды iшек куртка карсы инсекцидпк курал ретiнде колданады. Кезi нашар керетiн кiсiлердi адыраспанды бал мен шарапка араластырып емдейдг Аталмыш шептiц емдiк касиеттерi будан да кеп.
Адыраспан ер тн д ю ш щ ауыл шаруашылыгындагы зиянкестермен куресте де орны ерекше. Ол сонымен катар ертеден боягыш зат ретiнде кэдеге асады. Оныц тукымынан негiзiнен жуннен токылган буйымдарды бояйтын бояу алынады. Мэселен, ши токымасында эл1 кунге дешн адыраспаннан жасалган бояуды пайдаланады. Туркияда ерте кезецдерден ак адыраспаннан кызыл бояу алып, онымен ездерiнiц улттык бас кшмдер! - фесканы бояган.
Ал шептiц киесiне байланысты ырымдар ез алдына 61р белек. Халык арасында ездершщ турып жаткан уйлерш, баспанасын тiл-кезден, жын-шайтаннан тазартамыз деп, адыраспан тутатып, тyтiндетiп аластап жататыны тагы бар. Бул - н еп зй з де емес. Оныц себебiн адыраспанныц турл1 микробтарды елтiретiн дезинфекциялык касиетшен iздеген жен. Муны жын-шайтанды аластайтыны немесе иiсiнен жын-жыбырдыц кашатындыгы жайлы ерекш елтм ен де тyсiндiруге болады.
Халык угымында касиеттi, киелi деп саналатын осындай есiмдiктiц 61р1 - арша. Аршамен аластаганда жын-шайтандар, ауру-сыркау, жалпы жамандык атаулы куылады деген туйш к калыптаскан. Бул тепннен- тегiн айтылган сез емес. Себебi, галымдар аршаныц ец алдымен ауаны тазартушы еймдш екенiн айтады.
Мэселен, аршаныц 61р ту61 жылына орта есеппен 1 тоннадан аса кемiртегi газын жутып, айналасына 1,5 мыц литр оттепн белiп шыгарады екен. Арша агашы ауага оттегiмен коса ушпалы заттар - фитиноциттер белiп шыгарады. Олар айналасындагы ауру тудыратын микробтарды жойып жiбередi екен. Ягни, бактериялар мен сацыраукулактарды жэне бунакденелiлердiц езiн де елпретш фитонцидпк касиетi бар.
Оныц жемганде аса кеп мелшерде кант, сонымен б!рге шайыр (древесная смола, камедь, канифоль), ту р л кышкылдар, юниперин пигменп жэне эфир майы кездеседг Булар есiмдiк жанган кезде тутш аркылы белiнедi.
Аршаныц кылканында, сабагында жэне жемiсiнде антисептикалык эсерi мол 5 пайызга дейiн эфир майы болады. Будан 61з аршаныц бактериялардыц кебеюiн токтататын эсерi куш п ек е н д т н байкаймыз. Сол себептi, одан турл! микробтарды жоятын дэрi-дэрмектер алынады.
Жалпы халык ем!нде арша агашы ежелден-ак несеп айдайтын, куыктыц, п стщ кабынуын басатын дэр1 ретiнде де белгш . Ертеректе екпе, терi жэне астма ауруларын аршамен емдеген. Тумаудыц алгашкы белгшер! ягни тушюру, мурын биу, т.с.с. бiлiне бастаганда, уй ш ш аршамен аластауга болады, ол уйдеп микробтарды елтiредi, сонымен бiрге, тутшш иiскеу тумаудыц алдын алуга кемектеседг Тш п, ежелгi Рим мен Грекияда да жылан шаккан кезде пайдаланган екен.
--- 2 0 2 ---
Арша агашыныц баска агаштарга караганда экологиялык ахуалды тазартуга тигiзер пайдасы мол. Б1р
арша агашы шыгаратын оттепнщ мелшерi 25-30 адамныц тыныс алуына жетедi екен. Оган коса, 20-25 тонна шац тозацды залалсыздандырады жэне кектемнен кузге дешн микробтарды жояды [5].
Касиетп болатыны - оган анау-мынау ауру-сыркау жоламайды. Сондыктан, казак балага бесiктi арша агашынан жасаган, мундай бейкке кызамык, кара шешек сиякты бэлел! аурулар дарымайды. Аршаны халкымыз уй ш ш , бала бесш н тазартып аластау ушш де пайдаланып отырган.
Арша агашыныц осындай касиеттерш ерекше ескергенiн дана халкымыздыц «Агаштардыц анасы - арша» деген сезшен ацгаруга болады. Ертеде елден жырак кеткен азаматтар бойтумар ретiнде арша агашыныц жацкасын алып кететшдш, эр1 мейiрлене иiскеп маукын басатындыгы жайлы накты дэлелдi эдебиетiмiзден кездестiремiз. Мысалы ушш, Музафар Элiмбаевтыц:
Не саган бойтумардыц кемегi бар?
Июкесем, ем дарулык себебi бар Тумарда дуга орнында -
Туган жер аршасы бул! - дегенi бар
дейпн елец жолдары - аршаныц тумарлык касиетiн ез жырына аркау еткендiгi.
Осы сынды киелi еймджтер жайлы ырым-тыйымдар халык арасында ете кеп. Сондай ырым- тыйымдардыц 61р1 дэнге (бидайга) катысты. Оны мына мысалдан байкаймыз. Казакы ортада епн егу барысында карызга дэн сураса, дэнд1 адам емес, кара жер тшеп жатыр деген сенiммен, киналмастан сураганын толык бередi. Тш п, тук жок деген кунде де 61р уыс дэн устатады. «Епн элей болсын!», «Егер кебейсiн!» деп тшек айтып, карыз сураушыны жылы шыраймен шыгарып салады. Мундай п л д ж бiрлiктерде Yйден дэн арылмасын, дэн тасып, елдщ цаж етте жарап, ырысы молайсын деген ниетп бiлдiретiн наным- сешм тацбаланган.
Сондай-ак халык арасында бакилык болган адамды уйден шыгарарда аяк жагын есiкке туырлап, аруак уйден дэмш бiржола узш кетсiн деген ырыммен дэн тyйiлген ак орамалды басынан айналдырып алып калатын ырым да бар.
Кырманга астык бастырар алдында егiншi Дикан атага сиынып, 61р шайнам дэнд1 аузына салып: «Дэн
дэмд1 болсын, iшер кебейсш!» деп тiлек айтып барып юке крю едг Мунысы - кырмандагы дэн шашылмасын, алдымен езiмiз ауыз тиелж, бiзге ырыс, береке экелсiн, баскага жем боп кетпесiн деген ниетп бiлдiргенi.
Дэнд1 жерге тегiп ысыраптауга тыйым салады. Эйтпесе, о дуниеге барганда ак туйеге мшпзш, туйе устшен дэн тергiзедi деп есептеп, урпагын ысырапшылдыктан сактануга шакырып, дэннщ (бидайдыц) кадiрiне ерекше назар аударткан.
Аспаннан Эбiлхаят суы жауса да, Тал агаш жемгс бермейд1.
Эбшхаят - мэцп емiр дарытатын касиетп су. Мундагы эб - су, хаят - емiр деген магынаны бiлдiредi.
Оны Кызыр пайгамбар тапкан, ол суды шкенджтен, мэцп емiр сyредi деген эпсана бар. Осылай кие дарыган Кызыр пайгамбар елйз шел далада киындыкка душар болган жолаушыны желеп-жебеп жYредi. Эсiресе байыргы елец жырларда Кызыр мен 1лияс аталардыц аты катар аталады. Эдетте катар колданылганымен, Кызыр курлыкта, 1лияс тецiз сапарында журген жолаушыларды колдап, жебеп жYредi деген сенiм бар.
Сондай-ак, ел арасында мынандай эпсана бар: Ескендiр патша мэцп riPi болып калу ушш вмгр суын iздейдi.
Оган перiлер кемектесiп, ацсаган арманы орындалады. Патша емiр суын ш п ес бурын ойга кетедi. "Егер муны iшсем мыц жасайды екенмш, болашакта менi не кутш турганы да булдыр, одан да Кудайдыц езi берген жасын жасап, елшеулi кунш кешейiн» деп бас тартады да, касиеттi су толтырылган торсыкты балкарагайдыц бутагына iле салады. Сол торсыкты карга шокып, тесiп жiбередi. Содан карга мен элп балкарагай агашы мыц жасайтын болган екен деседг..
Бул мифтщ тагы 61р нускасында Ескендiр патша емiр суын торсыкка куйып экеле жатып, карагайдыц тyбiнде демалып жатканда кузгын шокып, тесш жiбередi де, киелi су карагайга, аршага тегiлгендiктен, ол агаштар жап-жасыл болып, мэцп жасайтын болады. Судыц жердегi калдыгын тулю жалап, жуш агарганша, тумсыгы тшп кузгын да узак жасайтын болгандыгы айтылады. Жалпы турш-моцгол халыктары, соныц iшiнде казактар мэцп суды Тэщрдщ сыйы, адамныц жанын м эцгш к жасарту ушш жасалган шипалы су деп угады. М эцп су угымымен мэндес зэмзэм (Меккеде), кэусар (Жумакта) деп аталатын касиетп сулар да бар [6].
Бул мысалдардан халык даналыгыныц касиетп Куран кiтабымен yндесiп, кабысып жаткандыгы анык керiнедi. Осы сынды дши штаптарда аталатын киелi есiмдiктердiц барлыгы дерлж атам казактыц урпагына есиет еткен ырым-тыйымдарында кездесiп отырады. Олар туралы деректердi 61р макала аясына сыйгызу мумкш де емес. Сондыктан еймджтердщ халык танымындагы орнын, тшдж ужым санасында калыптасып орныккан ролш жан-жакты сипаттау ушш арнайы зерттеу журпзу кажет. Жалпы тш бш мш де ондай зерттеулер 61рл1 жарым кездескешмен [7; 8] казак тш н щ материалдарын бул аспектiде арнайы карастыру тэж^рибеа жеткiлiксiз деуге болады.
--- 203 ---
Жогарыда келпршген ой-тужырымдардыц тобыктай тушш, казiргi кунге дейiн тiлiмiзде сакталып келе жаткан казак халкыныц ырымдары мен нанымдарыныц негiзгi кызметi жас урпакты жаманшылык пен емiр киындыктарынан сактандыру мен коргау, адами !згш к дэстYрiмен тэрбиелеу, yлкендердi жэне шынайы халык есиеттерш курметтеуге баулу болмак.
ЭД ЕБИЕТТ
[1] Байтенова Н.Ж., Туганбаев К. К аз¥У Хабаршысы. Дштану сериясы. - №1 (1). - 2015. 15-28-бб.
[2] http://e-islam.kz [3] https://halykemi
[4] Казак эдеби тш н щ с е з д т . Он бес томдык. 1 том. Алматы, 2011. -752 б.
[5] https://kk.wikipedia
[6] Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011.
[7] Хатхе А. А. Номинации растительного мира в когнитивном и лингвокультурологическом аспектах.
Дисс. ... к.филол.н. - Майкоп, 2010. стр. 264.
[8] Акулинина Е. П. Система флористических текстовых единиц в творческой картине мира Б.А.Пастернака. Дисс. ... к.филол.н. - Тамбов, 2009. стр. 257.
Н.А.Ш амш ен1, Б.М.СYЙерк¥л2
^ ы л ы м ордасы» РМК базасындагы КР БFМ FК FЗИ-лардыц эл-Фараби атындагы Каз¥У-мен бiрлескен А.Байтурсынулы атындагы Тш 6ш м1 институты магистратурасыныц 2-курс магистранты;
2филология гылымдарыныц докторы, доцент
Ф И ТО НИМ ДЕРГЕ Ц А ТЫ СТЫ Ы РЫ М Д АР М ЕН ТЫ ЙЫ М ДАРДЬЩ Д1НИ ТАНЫ М ДЬЩ НЕГ1ЗДЕР1 (ГЕНЕЗИС1)
Аннотация: Макалада сонау гасырлар койнауынан келе жаткан шш замандагы ежелгi туршлер, казiргi казак халкыныц кец тараган салт-дэстYрлерi мен дши наным-сенiмдерiн, эдет-гурыптар жyйесiн, сонымен катар жалпы адамзаттыц руханиятка сай мифтж дуниеге кезкарас, устанымдарын калыптастырган тгцдгк бiрлiктердiц мазмуны мифтж сананыц, бастапкы халыктык медицинаныц керiнiстерiн сактауы тургысынан карастырылады. Бул угым мистикалык сипат алатын кубылыс. Адамзат емiрiне кажеттi, урпактан-урпакка берш п келе жаткан кyнделiктi тiршiлiкте пайдаланылатын табигаттагы органикалык кубылыстардыц атауы - фитоним екеш зацдылык. Кай улттыц т ш болса да фитонимдерге бай жэне эр еймдж тщ 61р тглдщ iшiнде бiрнеше атауга ие болуы жш кездесетiн кубылыстыц 61р! Ягни болмыстыц накты 61р нысаныныц бiрнеше атауга ие болуы - адамныц танымдык тэж^рибесшщ нэтижесi. Демек, ономастикалык лексика курамындагы компоненттерi семантикалык, этимологиялык, уэж дш к жагынан ерекшеленiп, айрыкша топ курайтын сездердiц 61р1 фитонимдш атауларды авторлар касиеттi деп танылган туйшкке негiзделген есiмдiктердiц киесi мен емдш касиеттерiне токтала отырып, мифпк сипаттагы кубылыстарды, адамзаттыц п р ш ш к етуi барысында еймджтер дyниесiнiц алатын орнын талдауга кецiл беледi.
Тiрек сездер: дши таным, наным-сешм, ырым, тыйым, фитоним.
204
