2. บทบาทและหน้าที่ของซออู้
2.1 บทบาทและหน้าที่ของซออู้ในวงดนตรี
2.1.3 บทบาทช่วยรักษาสมดุลเสียงในวงเครื่องสายปี่ชวา
บาลานซ์เสียงของวงก็ไม่ได้...” (เลอเกียรติ มหาวินิจฉัยมนตรี, การสื่อสารส่วนบุคคล, 29 กันยายน 2564)
วงเครื่องสายปี่ชวาเป็นวงดนตรีที่มีเครื่องดนตรีเสียงแหลมสูงเป็นส่วนใหญ่ เช่น ปี่
ชวา ซอด้วง และขลุ่ยหลิบ เป็นต้น โดยอาจกล่าวได้ว่าซออู้เป็นเครื่องดนตรีเสียงทุ้มต ่าเพียงชิ ้น เดียวในวงดนตรีประเภทนี ้ แต่หากพิจารณาขอบเขตเสียงของจะเข้เทียบกับซออู้แล้วจะพบว่า จะเข้
มีขอบเขตเสียงที่กว้างกว่าซออู้สามารถผลิตเสียงได้มากกว่า 2 ช่วงเสียง อีกทั้งยังเป็นเครื่องดนตรี
ที่มีเสียงดังกังวานใกล้เคียงกับปี่ชวาด้วย
ตาราง 17 เปรียบเทียบขอบเขตของเสียงจะเข้และซออู้
เครื่องดนตรี ช่วงเสียง
จะเข้ ดฺ รฺ มฺ ฟฺ ซฺ ลฺ ทฺ ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม ฟ ซ ซออู้ ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร
ที่มา: ธนกร นามวงษ์. (2565). การเปรียบเทียบขอบเขตของเสียงจะเข้และซออู้.
ขอ บ เข ต ข อ งเสีย งที่ ก ว้า งข อ งจ ะเข้ ท าให้ จ ะเข้ส าม ารถ แป รท า น อ ง ได้อย่างหลากหลายตามช่วงเสียงของจะเข้ ในวงเครื่องสายปี่ชวาซึ่งเครื่องดนตรีส่วนใหญ่
มีเสียงแหลมสูง หากจะเข้แปรท านองด้วยช่วงเสียงแหลมอาจท าให้ขาดเสียงทุ้มต ่า และไม่เกิด สมดุลเสียง ดังนั้นแนวทางการแปรท านองจะเข้ของครูเลอเกียรติ มหาวินิจฉัยมนตรีจะค านึงถึง การเลือกใช้กลอนเพลงในช่วงเสียงต ่า โดยแปรท านองจะเข้ให้อยู่ในช่วงสายทุ้มเป็นหลักทั้งนี ้บาง ท านองก็ยังสามารถบรรเลงด้วยสายเอกตามปกติได้แต่อาจลดจ านวนกลอนบนสายเอกลงเพื่อใช้
กลอนเพลงในสายทุ้มให้เกิดความสมดุลเสียงระหว่างเสียงทุ้มของจะเข้ กับเสียงแหลมจากเครื่อง ดนตรีชนิดอื่น ๆ ในวง ในขณะเดียวกันท านองซออู้ยังมีส่วนช่วยในการรักษาสมดุลเสียง ของวงเครื่องสายปี่ชวาได้เป็นอย่างดี ดังนี ้
ตัวอย่าง ท านองซออู้ในวงเครื่องสายปี่ชวา เพลงอกทะเล สามชั้น ท่อนที่ 2
ท านองหลัก - ล - ซ ซ ซ - ล ล ล - ด ด ด - ร - ฟ - ซ - ฟ - ร ร ร - ด ด ด - ล
ท านองซออู้ ม ม ม ซ ม ซ ม ล ม ซ ด ล๎ ซ ฟ ม ร ด ร ม ฟ ซ ล ซ ฟ ม ร ซ ฟ ม ร ด ล
ตาราง 18 แสดงทิศทางการเคลื่อนที่ของท านองซออู้และท านองหลัก
ที่มา: ธนกร นามวงษ์. (2565). ทิศทางการเคลื่อนที่ของท านองซออู้และท านองหลัก.
จากตารางแสดงทิศทางการเคลื่อนที่ของท านองซออู้ข้างต้นสามารถสะท้อนบทบาท ช่วยรักษาสมดุลเสียงของวงเครื่องสายปี่ชวาได้อย่างชัดเจน ตารางแสดงให้เห็นว่าท านองซออู้
เคลื่อนที่อยู่ในย่านเสียงต ่า โดยสามารถสังเกตได้จากตารางแสดงทิศทางการเคลื่อนที่
ของท านองซออู้ซึ่งในวรรคหน้าแม้จะมีลูกตกซึ่งสอดคล้องกับท านองหลักแต่อยู่ต่างระดับเสียงกัน ในช่วงวรรคหลังท านองซออู้ยังคงเคลื่อนที่อยู่ในแนวเสียงต ่าและเคลื่อนที่ไปยังลูกตกในระดับเสียง เดียวกับท านองหลักในห้องที่ 8 ในขณะที่ท านองหลักเป็นท านองที่เคลื่อนที่ในย่านเสียงสูง โดยสังเกตจากเส้นที่มีทิศทางขึ้นในวรรคหน้าจนกระทั่งเคลื่อนที่ไปยังเสียงสูงที่สุดในห้องที่ 5 ก่อนจะเคลื่อนที่ลงมายังลูกตกในระดับเสียงเดียวกับท านองซออู้
ซออู้มีบทบาทช่วยรักษาสมดุลเสียงในวงเครื่องสายปี่ชวา โดยท าหน้าที่
แปรท านองในทางเสียงต ่าเพื่อสนับสนุนท านองจะเข้ในการรักษาสมดุลเสียง ทั้งนี ้เนื่องจาก ขอบเขตเสียงที่จ ากัดของซออู้ ท าให้ซออู้ไม่สามารถด าเนินท านองเฉพาะสายทุ้มเพียงสายเดียวได้
จึงต้องมีการแปรท านองทั้งในสายเอกและสายทุ้มสลับไปมาอยู่เสมอ โดยผู้บรรเลงต้องวาง แผนการแปรท านองให้อยู่ในช่วงเสียงต ่ามากกว่าปกติและยังสามารถใช้เสียงจากสายเอก ได้ตามปกติ นอกจากนี ้ผู้บรรเลงควรหลีกเลี่ยงการใช้เสียงสูง เช่น กลวิธีการเปลี่ยนต าแหน่งมือ เพื่อขยายขอบเขตเสียงซออู้ เนื่องจากกลวิธีดังกล่าวอาจถูกเสียงของเครื่องดนตรีอื่นกลบได้ง่าย และไม่ท าให้เกิดความสมดุลระหว่างเสียงสูงและต ่าในวงเครื่องสายปี่ชวา