t«n gi¸o vμ d©n téc
§ãng gãp cña PhËt gi¸o miÒn B¾c víi sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc nöa ®Çu thÕ kØ XX
r−íc khi ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®ãng gãp cô thÓ cña PhËt gi¸o MiÒn B¾c ®èi víi sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc nöa ®Çu thÕ kØ XX, cÇn bμn l¹i 2 vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt lÝ luËn liªn quan ®Õn néi dung nμy.
VÊn ®Ò thø nhÊt: Mèi quan hÖ gi÷a PhËt gi¸o víi chÝnh trÞ x· héi. Theo NguyÔn Tμi Th−: "PhËt gi¸o kh«ng bμn tíi lÜnh vùc chÝnh trÞ. LÝ luËn cña nã kh«ng cã phÇn nμo lμ thuéc vÒ vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x· héi"(1). Hμ Thóc Minh còng cã quan ®iÓm t−¬ng tù: "PhËt gi¸o kh«ng ph¶i lμ häc thuyÕt vÒ chÝnh trÞ"(2).
Tr−íc ®ã, trong thËp niªn 50 cña thÕ kØ XX, nhμ x· héi häc t«n gi¸o næi tiÕng ng−êi §øc Marx Weber còng tõng nhËn
®Þnh nh− vËy. Cô thÓ, Marx Weber gi¶i thÝch: Gi¸o lÝ cña PhËt gi¸o kh«ng liªn quan ®Õn chÝnh trÞ vμ ®êi sèng x· héi céng ®ång bëi v× t«n gi¸o nμy chØ liªn quan ®Õn m« thøc ®¹o ®øc vμ hÖ thèng thiÒn ®Þnh cña c¸ nh©n. Do ®ã, PhËt gi¸o kh«ng nh÷ng lμ phi chÝnh trÞ (unpolitical) mμ thËm chÝ cßn lμ ph¶n chÝnh trÞ (antipolitical)(3).
Tuy nhiªn, TrÇn Thanh Hoμng vμ Cung TuÊn l¹i chøng minh ng−îc l¹i.
Theo ®ã, PhËt gi¸o lu«n cã mèi quan hÖ
Lª T©m §¾c(*)
víi chÝnh trÞ x· héi. Kinh ®iÓn cña t«n gi¸o nμy ®· hμm chøa nhiÒu néi dung th¶o luËn vÊn ®Ò x· héi vμ chÝnh trÞ. Cho nªn, quan ®iÓm vÒ chÝnh trÞ x· héi cña PhËt gi¸o kh«ng nh÷ng cã thÓ øng dông víi x· héi cæ ®¹i vμ chÝnh trÞ thêi k×
phong kiÕn, mμ cßn cã thÓ øng dông ®èi víi thÕ giíi hiÖn ®¹i vμ chÝnh trÞ d©n chñ.
Nh÷ng sù kiÖn cô thÓ vÒ quan hÖ gi÷a PhËt gi¸o víi chÝnh trÞ x· héi thÓ hiÖn trong phong trμo ®Êu tranh giμnh ®éc lËp d©n téc vμ chèng chñ nghÜa thùc d©n ë nhiÒu n−íc Ch©u ¸ cã PhËt gi¸o ®Çu thÕ kØ XX ®· chøng minh cho luËn ®iÓm nμy(4). Chóng t«i ®ång ý víi quan ®iÓm
*. ThS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.
1. NguyÔn Tµi Th−. PhËt gi¸o vµ thÕ giíi quan ng−êi ViÖt Nam trong lÞch sö, trong: MÊy vÊn ®Ò vÒ PhËt gi¸o vµ lÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam. Uû ban Khoa häc X· héi ViÖt Nam, ViÖn TriÕt häc. Hµ Néi 1986, tr.37.
2. Hµ Thóc Minh. LÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam vµ vÊn
®Ò PhËt gi¸o, trong: MÊy vÊn ®Ò vÒ PhËt gi¸o vµ lÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam. Uû ban Khoa häc X· héi ViÖt Nam, ViÖn TriÕt häc. Hµ Néi 1986, tr.42.
3. Xem: Cung TuÊn (TrÇn Anh §µo dÞch). ThÝch øng vµ ph¶n kh¸ng: Th¶o luËn tõ hai dÉn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a PhËt gi¸o truyÒn thèng vµ chÝnh trÞ §«ng ¸ thêi k× cËn ®¹i. T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 7 (49), n¨m 2007, tr.3-12.
4. Xem: Cung TuÊn (TrÇn Anh §µo dÞch). ThÝch øng vµ ph¶n kh¸ng: Th¶o luËn tõ hai dÉn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a PhËt gi¸o truyÒn thèng vµ chÝnh trÞ
§«ng ¸ thêi k× cËn ®¹i. T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 7 (49), n¨m 2007, tr.3-12.
T
cña TrÇn Thanh Hoμng vμ Cung TuÊn.
VÊn ®Ò thø hai: VÒ tinh thÇn yªu n−íc chèng ngo¹i x©m cña PhËt gi¸o ViÖt Nam. Chóng t«i t¸n ®ång víi ý kiÕn cña Hμ Thóc Minh r»ng, PhËt gi¸o nguyªn thuû kh«ng ph¶i lμ mét häc thuyÕt vÒ chñ nghÜa yªu n−íc. Nãi c¸ch kh¸c, tinh thÇn yªu n−íc chèng ngo¹i x©m kh«ng ph¶i lμ bé phËn h÷u c¬ cña PhËt gi¸o. Nh−ng muèn tån t¹i ë ViÖt Nam, vèn lμ n¬i cã truyÒn thèng chèng ngo¹i x©m oanh liÖt, PhËt gi¸o kh«ng thÓ kh«ng thÊm ®−îm tinh thÇn yªu n−íc. Cã lÏ chÝnh ng−êi ViÖt Nam ®· thæi vμo PhËt gi¸o tinh thÇn yªu n−íc(5).
Thùc tÕ lÞch sö cho thÊy, ngo¹i trõ thiÓu sè trong mét kh«ng gian vμ thêi gian nhÊt ®Þnh nμo ®ã, nh×n chung PhËt gi¸o ViÖt Nam lu«n ®ång hμnh cïng d©n téc. Khi Tæ quèc l©m nguy, nhiÒu PhËt tö s½n sμng "cëi ¸o cμ sa kho¸c chiÕn bμo", nh− lêi tuyªn bè ®óng ®¾n cña nhμ s−
ThÝch Minh NguyÖt: "PhËt gi¸o ViÖt Nam chØ bÒn v÷ng vμ cã ý nghÜa khi ®· biÕt g¾n m×nh vμo víi d©n téc ViÖt Nam, hoμ m×nh trong céng ®ång d©n téc ViÖt Nam, kh«ng thÓ khÐp kÝn hoÆc t¸ch rêi khái céng ®ång ®ã. §øng tr−íc ho¹ x©m l¨ng
®−¬ng ®e do¹ Tæ quèc, ng−êi PhËt tö kh«ng thÓ ngåi yªn gâ mâ tông kinh cÇu nguyÖn, mÆc cho kÎ thï ®em sóng ®Õn tμn s¸t nh÷ng ng−êi ruét thÞt cña m×nh.
Cã ý thøc nh− vËy vμ hμnh ®éng ®óng nh− vËy, t¨ng ni PhËt tö míi thÓ hiÖn
®óng tinh thÇn "v« ng·, vÞ tha" cña §øc PhËt, nghÜa lμ ng−êi PhËt tö lu«n quªn m×nh cøu ®é chóng sinh"(6).
Ngay cuèi thËp kØ 20 thÕ kØ XX, trong ho¹t ®éng còng nh− trong ph¸t ng«n cña nhiÒu nhμ s− nhiÖt huyÕt víi phong trμo chÊn h−ng PhËt gi¸o ë MiÒn B¾c, nhÊt lμ
nh÷ng thanh niªn t¨ng nh− T©m Lai, T©m Nh¹, T©m øng, T©m Th¸i, TrÝ H¶i,… ®Òu tá râ t− t−ëng chÊn h−ng PhËt gi¸o lμ mét h×nh thøc cøu quèc. V× t−
t−ëng nμy, hä ®· gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, trë ng¹i trong c¸c ho¹t ®éng chÊn h−ng PhËt gi¸o, c¶ tõ phÝa chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p lÉn tõ phÝa c¸c vÞ cao t¨ng. Tuy nhiªn, nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i ®ã ®·
kh«ng ng¨n c¶n ®−îc tÊm lßng yªu n−íc cña c¸c t¨ng ni, PhËt tö ch©n chÝnh.
Tr−íc n¨m 1945, trong §iÒu lÖ ®¨ng kÝ víi chÝnh quyÒn, Héi PhËt gi¸o B¾c Kú tuyªn bè kh«ng tham dù c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ, nh−ng trªn thùc tÕ tæ chøc PhËt gi¸o nμy vÉn ñng hé c¸c t¨ng ni, PhËt tö vμ héi viªn cña m×nh tham gia sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
Thêi k× diÔn ra phong trμo chÊn h−ng PhËt gi¸o còng lμ thêi k× phong trμo c¸ch m¹ng ë Hμ Néi vμ ë c¸c tØnh thμnh B¾c Bé rÊt s«i ®éng. BÇu kh«ng khÝ c¸ch m¹ng ®ã ®· cuèn hót c¸c tÇng líp nh©n d©n, trong ®ã cã mét bé phËn kh«ng nhá giíi t¨ng ni, PhËt tö vμo dßng th¸c cña phong trμo c¸ch m¹ng. N¨m 1937, trong Chñ tr−¬ng tæ chøc míi cña §¶ng, Trung
−¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng nhËn
®Þnh: "Kh«ng cã khi nμo mμ phong trμo m¹nh vμ réng nh− mÊy th¸ng võa qua.
Tõ c¸c tÇng líp lao ®éng cho tíi c¸c bé phËn cÊp tiÕn trong c¸c giai cÊp h÷u s¶n;
tõ céng s¶n cho tíi t¶ ph¸i §¶ng LËp 5. Xem: Hµ Thóc Minh. LÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam vµ vÊn ®Ò PhËt gi¸o, trong: MÊy vÊn ®Ò vÒ PhËt gi¸o vµ lÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam. Uû ban Khoa häc X·
héi ViÖt Nam, ViÖn TriÕt häc. Hµ Néi 1986.
6. DÉn theo: Hµ Thóc Minh. LÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam vµ vÊn ®Ò PhËt gi¸o, trong: MÊy vÊn ®Ò vÒ PhËt gi¸o vµ lÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam. Uû ban Khoa häc X· héi ViÖt Nam, ViÖn TriÕt häc. Hµ Néi 1986, tr. 47.
hiÕn; tõ nh÷ng kÎ tù do tÝn ng−ìng cho tíi c¸c ng−êi theo Cao §μi, Thiªn Chóa, PhËt gi¸o; tõ ng−êi bæn xø cho tíi ng−êi ngo¹i quèc (Trung Quèc, Ph¸p); tõ d©n téc ViÖt Nam cho tíi bé l¹c hËu tiÕn; tõ phô n÷, thiÕu niªn cho tíi ng−êi giμ ®Òu bÞ l«i cuèn vμo phong trμo, ®Òu n« nøc vμ nhiÖt liÖt cïng nhau chen vai thÝch c¸nh tham gia cuéc vËn ®éng ®ßi nh÷ng yªu cÇu thiÕt thùc"(7).
NhiÒu t¨ng ni, PhËt tö ®· tham gia tÝch cùc vμo phong trμo quÇn chóng, MÆt trËn ViÖt Minh c¸c cÊp tiÕn tíi cuéc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945 vÜ ®¹i d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng.
N¨m 1944, Héi PhËt gi¸o B¾c Kú kÕt hîp víi Héi Th¸nh (C«ng gi¸o), mét sè tæ chøc tõ thiÖn nh− Héi Phóc ThiÖn, Héi Hîp ThiÖn, Héi Qu¶ng ThiÖn, vμ mét sè tê b¸o nh− §«ng Ph¸p, Ngä B¸o, Trung B¾c T©n V¨n,v.v… thμnh lËp Ban Cøu tÕ Mïa §«ng ®Ó gióp ®ì ®ång bμo thiÕu ¸o chèng rÐt.
§Çu n¨m 1945, tr−íc n¹n ®ãi ngμy cμng trÇm träng, Th−îng to¹ TrÝ H¶i (®¹i diÖn Héi PhËt gi¸o B¾c Kú t¹i Ban Cøu tÕ Mïa §«ng) cïng víi Th−îng to¹ Tè Liªn vμ c− sÜ ThiÒu Chöu thμnh lËp Tæng héi Cøu tÕ. §−îc sù céng t¸c cña c¸c thμnh viªn Ban Cøu tÕ Mïa §«ng, c¸c nhμ trÝ thøc vμ nhμ tõ thiÖn kh¾p MiÒn B¾c, Tæng héi Cøu tÕ ®· tæ chøc quyªn gãp gióp ®ì nh÷ng ng−êi ®ãi khæ, lËp C« nhi viÖn t¹i Tr−êng Phæ Quang nu«i h¬n 200 trÎ em thÊt l¹c, b¬ v¬ trong n¹n ®ãi. Tæng héi cßn lËp mét tr¹i nu«i ®ång bμo bÞ ®ãi t¹i Ng· T− Väng - Gi¸p B¸t (Hμ Néi) cøu
®ãi cho hμng ngh×n ng−êi(8).
S¸t ngμy diÔn ra C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m, tr−íc khÝ thÕ th¾ng lîi cña c¸ch
m¹ng ®Õn rÊt gÇn, b¸o §uèc TuÖ, c¬ quan ng«n luËn cña Héi PhËt gi¸o B¾c Kú, sè b¸o chãt (sè 257-258), ra ngμy 15 th¸ng 8 n¨m 1945, ®· kªu gäi: "T¨ng ni c¸c h¹t mau mau lËp ®oμn T¨ng giμ Cøu quèc, theo môc ®Ých mμ tham gia vμo c«ng cuéc c¸ch m¹ng hiÖn thêi". B×a sau cña sè
§uèc TuÖ nμy ®¨ng nh÷ng khÈu hiÖu vμ nh÷ng lêi kªu gäi nh−:
"ñng hé chÝnh quyÒn Nh©n D©n
Mau mau gia nhËp §éi qu©n Gi¶i phãng ViÖt Nam!
Chèng mäi cuéc x©m l¨ng!
ViÖt Nam ®éc lËp hoμn toμn!
H·y söa so¹n nghªnh tiÕp ChÝnh phñ L©m thêi vμ §oμn qu©n Gi¶i phãng s¾p vÒ tíi n¬i!
H·y ®äc Cøu Quèc, c¬ quan cña MÆt trËn ViÖt Minh"(9).
Tuy nhiªn, sù ®ãng gãp cña PhËt gi¸o MiÒn B¾c cho c¸ch m¹ng thùc sù râ rμng vμ tiªu biÓu sau khi ®Êt n−íc giμnh ®−îc
®éc lËp n¨m 1945. C¸c ®oμn thÓ T¨ng giμ Cøu quèc vμ PhËt gi¸o Cøu quèc ®−îc thμnh lËp ë kh¾p n¬i. Ngμy 30 th¸ng 8 n¨m 1945, t¹i chïa Ph−¬ng Mü, Héi PhËt gi¸o Cøu quèc phñ Thuû Nguyªn, tØnh KiÕn An (nay thuéc thμnh phè H¶i Phßng) ®−îc thμnh lËp, do «ng L−¬ng Ngäc Trô lμm Chñ tÞch, Th−îng to¹ Th¸i Hoμ lμm Tr−ëng ban ChÊp hμnh. §©y lμ phñ bé ®Çu tiªn ë B¾c Bé thμnh lËp PhËt
7. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¶ng toµn tËp, TËp 6 (1936-1939). Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi 2000, tr. 226.
8. Hoµ th−îng ThÝch TrÝ H¶i. Håi kÝ thµnh lËp Héi PhËt gi¸o ViÖt Nam. Nxb T«n gi¸o. Hµ Néi 2004, tr.
60-65.
9. DÉn theo: NguyÔn Lang. ViÖt Nam PhËt gi¸o sö luËn. TËp I-II-III. Nxb V¨n häc. Hµ Néi 2000, tr.901.
gi¸o Cøu quèc. Th−îng to¹ Th¸i Hoμ cßn lμ Chñ tÞch Héi T¨ng giμ Cøu quèc tØnh H¶i D−¬ng. Ngoμi Th−îng to¹ Th¸i Hoμ, cã nhiÒu nhμ s− ë B¾c Bé tham gia vμo c¸c ®oμn thÓ T¨ng giμ Cøu quèc vμ PhËt gi¸o Cøu quèc nh−: ThÝch TrÝ §é (1894- 1979), ThÝch Thanh Ch©n (1905-1989), ThÝch ThÕ Long (1909-1985),v.v…(10)
C¸c ho¹t ®éng ®Æc thï cña PhËt gi¸o nh− cøu tÕ x· héi tiÕp tôc ®−îc ph¸t huy, víi vai trß næi bËt cña c¸c th−îng to¹ TrÝ H¶i, Tè Liªn,… Víi nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ ®¹t ®−îc, Th−îng to¹ TrÝ H¶i ®−îc mêi lμm cè vÊn Bé Cøu tÕ X· héi cña ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoμ. Trªn c−¬ng vÞ cè vÊn, «ng ®−îc tham dù cuéc häp ®Çu tiªn cña Bé X· héi t¹i Tr−êng ViÔn §«ng B¸c cæ, d−íi sù chñ to¹ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, thμnh lËp Ban Cøu ®ãi Thñ ®«. Th−îng täa Tè Liªn ®−îc tÝn nhiÖm ®Ò cö tham gia ®¹i biÓu Quèc héi kho¸ I n¨m 1946.
Cuèi n¨m 1946, thùc d©n Ph¸p t¸i chiÕm ViÖt Nam, nh©n d©n ta b−íc vμo cuéc kh¸ng chiÕn tr−êng k×. Tr−íc khÝ thÕ s«i ®éng cña cuéc kh¸ng chiÕn, nhiÒu nhμ s− c¸c tØnh thμnh B¾c Bé t×nh nguyÖn lªn
®−êng phôc vô hoÆc trùc tiÕp tham gia chiÕn ®Êu b¶o vÖ Nhμ n−íc ViÖt Nam non trÎ.
Th−îng to¹ Thanh Ch©n lμ Uû viªn Th−êng trùc MÆt trËn Liªn Khu 3 trong suèt thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
§¸ng kÓ nhÊt lμ phong trμo "cëi ¸o cμ sa kho¸c chiÕn bμo" diÔn ra mét c¸ch s«i næi t¹i nhiÒu tØnh thμnh B¾c Bé. Sau ngμy toμn quèc kh¸ng chiÕn, t¨ng ni tØnh KiÕn An ®· thμnh lËp Bé ®éi T¨ng giμ, cã 15 nhμ s− t×nh nguyÖn cëi ¸o cμ sa xung phong ra chiÕn tr−êng. Ngμy 27 th¸ng 2 n¨m 1947, Héi PhËt gi¸o Cøu quèc tØnh
Nam §Þnh, cïng ®¹i diÖn chÝnh quyÒn tØnh Nam §Þnh, long träng lμm lÔ cëi ¸o cμ sa, tiÔn ®−a 24 nhμ s− (cã 2 n÷) tßng qu©n t¹i trô së cña Héi ë chïa Cæ LÔ (huyÖn Nam Trùc). Tr−íc lóc nhËp ngò, s− §μm Thμnh, tu hμnh t¹i chïa Cæ LÔ,
®· viÕt bμi th¬ nãi lªn t©m tr¹ng n¸o nøc ra trËn chiÕn ®Êu chèng ngo¹i x©m, b¶o vÖ Tæ quèc:
Cëi ¸o cμ sa kho¸c chiÕn bμo ViÖc qu©n ®©u cã qu¶n gian lao GËy thiÒn quÐt s¹ch loμi x©m l−îc Theo gãt Tr−ng V−¬ng tá n÷ hμo(11). Trong hμng ngò ®«ng ®¶o tù vÖ xung phong cña thÞ x· Ninh B×nh vμ huyÖn Gia Kh¸nh (tØnh Ninh B×nh), cã tíi 60 s− n÷.
Hä vèn tu t¹i c¸c chïa Chïa B¸t, Phóc Am, Phóc ChØnh, Non N−íc, Bé §Çu, Ba Vu«ng,… C¸c nhμ s− Êy nai nÞt gän gμng trong bé quÇn ¸o n©u, th¾t l−ng n©u, kh¨n vu«ng n©u, h¨ng h¸i trong ®éi ngò lμm c«ng t¸c tiÕp tÕ, tuÇn tiÔu,… vμ sau
®ã phÇn lín trë thμnh cøu th−¬ng cña c¸c
®¬n vÞ bé ®éi chiÕn ®Êu hoÆc hé lÝ trong c¸c tr¹m qu©n y(12).
Trªn thùc tÕ, ®óng nh− NguyÔn Quèc TuÊn nhËn xÐt, sè t¨ng ni, PhËt tö phôc vô hoÆc trùc tiÕp tham gia chiÕn ®Êu kh«ng ph¶i lμ hiÖn t−îng tiªu biÓu cho PhËt gi¸o tham gia kh¸ng chiÕn. Sè ®«ng giíi PhËt gi¸o tham gia kh¸ng chiÕn mét
10. Xem: NguyÔn §¹i §ång. Chïa Qu¸n Sø. Nxb T«n gi¸o. Hµ Néi 2006; NguyÔn §¹i §ång. PhËt gi¸o B¾c Bé trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1947-1954). T¹p chÝ Nghiªn cøu PhËt häc, sè 3 (89), n¨m 2007.
11. Bé ChØ huy Qu©n sù tØnh Hµ Nam Ninh. Hµ Nam Ninh: LÞch sö kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p.
1986, tr. 110.
12. Bé ChØ huy Qu©n sù tØnh Hµ Nam Ninh. S®d, tr.
110.
c¸ch gi¸n tiÕp, b»ng nhiÒu h×nh thøc, tõ bÊt hîp t¸c víi kÎ ngo¹i x©m vμ ngôy quyÒn ®Õn nu«i d−ìng ng−êi kh¸ng chiÕn trong c¬ së trô tr× cña m×nh; ph¶i hîp t¸c tõng mÆt víi kÎ ngo¹i x©m, víi ng−êi cña chÝnh quyÒn do thùc d©n lËp ra,v.v…
Nh−ng nh÷ng ho¹t ®éng t«n gi¸o vμ nu«i d−ìng t×nh c¶m vμ t©m hån d©n téc vÉn lμ mét sù ®ãng gãp lín lao vμo c«ng cuéc kh¸ng chiÕn. §ã lμ mét sù ®ãng gãp thÇm lÆng, mét sù ®ãng gãp kh«ng tiÕng sóng.
Nh÷ng ng−êi kh¸ng chiÕn vò trang, nh÷ng ng−êi céng s¶n ®· nhËn ra ®iÒu ®ã vμ trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®· tËn dông tèi ®a sù tham gia kh¸ng chiÕn kh«ng tiÕng sóng nμy(13).
Tiªu biÓu cho PhËt gi¸o MiÒn B¾c gi¸n tiÕp tham gia kh¸ng chiÕn lμ nh÷ng ho¹t
®éng cña c¸c nhμ s− trong vïng t¹m ®Þch chiÕm, mμ Th−îng to¹ Tè Liªn lμ mét trong nh÷ng tr−êng hîp ®iÓn h×nh. Xin dÉn mét sè chi tiÕt cã tÝnh tiªu biÓu vÒ nh÷ng ho¹t ®éng ®ãng gãp cho sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc cña Th−îng to¹ Tè Liªn tr−íc vμ sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m.
Tr−íc n¨m 1945, khi qu©n NhËt vμo Hμ Néi, Th−îng to¹ Tè Liªn ®−îc Héi PhËt gi¸o B¾c Kú giao nhiÖm vô tiÕp ®ãn ph¸i ®oμn PhËt gi¸o NhËt B¶n do LËp Hoa
§¹o Nh©n lμm tr−ëng ®oμn, cïng 3 vÞ
®oμn viªn, ¨n nghØ t¹i chïa Qu¸n Sø. Hai lÇn LËp Hoa §¹o Nh©n yªu cÇu Th−îng to¹ Tè Liªn d¹y tiÕng ViÖt, «ng ®Òu tõ chèi. Tr−íc ®ã, Héi PhËt gi¸o B¾c Kú cö 8 thanh niªn (xuÊt gia vμ t¹i gia) häc tiÕng NhËt, «ng ph¶n ®èi quyÕt liÖt, vÒ sau chØ
®Ó l¹i 2 ng−êi häc. LËp Hoa §¹o Nh©n chÊt vÊn vÒ viÖc nμy, «ng tr¶ lêi:
"C¸c vÞ Êy cßn Ýt tuæi ch−a hiÓu g× vÒ PhËt ph¸p, dï häc th«ng tiÕng quý quèc
còng kh«ng nãi ®−îc chuyÖn ®¹o víi quý ngμi, cßn nh− häc ®Ó th«ng ng«n th× chØ cÇn 2 ng−êi lμ ®ñ. NÕu nh− cÇn häc ®Ó ho¹t ®éng chÝnh trÞ víi quý ngμi sÏ sai víi
§iÒu lÖ cña b¶n Héi"(14).
Sau nμy, nhËn thÊy ®oμn PhËt gi¸o NhËt B¶n ho¹t ®éng kh«ng thuÇn tuý PhËt gi¸o nªn «ng ®· bá vÒ C«n S¬n (H¶i D−¬ng), ®−îc vμi th¸ng th× qu©n NhËt
®¶o chÝnh Ph¸p.
Khi qu©n Ph¸p t¸i chiÕm Hμ Néi, «ng kh«ng t¶n c− mμ ë l¹i v× cho r»ng chïa Qu¸n Sø lμ trô së cña PhËt gi¸o ViÖt Nam cÇn ph¶i duy tr× ho¹t ®éng. ChiÕm
®−îc Hμ Néi, qu©n Ph¸p vμo chïa Qu¸n Sø, sau khi tra xÐt, ®· b¾t «ng vμ ng−êi th«ng ng«n. Mét viªn quan ba Ph¸p, cÇm tê b¸o DiÖu ¢m do Th−îng to¹ Tè Liªn lμm chñ bót, nãi:
"N−íc Ph¸p sang b¶o hé An Nam vμ më mang nÒn thÞnh v−îng cho n−íc anh, khai ho¸ cho d©n anh tiÕn bé, c¸c anh ®·
kh«ng ¬n th× chí l¹i cßn nhôc m¹ n−íc Ph¸p ®Õn thËm tÖ lμ nghÜa lμm sao. B¸o cña anh lμ c¬ quan truyÒn b¸ ®¹o ®øc mμ
®i nhôc m¹ mét n−íc cã ¬n l¾m víi n−íc anh, thÕ lμ ®¹o ®øc μ? Anh lμ ng−êi chñ bót tê b¸o ®¹o ®øc l¹i ®Ó cho nh©n viªn toμ so¹n nhôc m¹ n−íc Ph¸p lμ n−íc cã
¬n huÖ víi An Nam, thÕ lμ ®¹o ®øc μ?".
¤ng tr¶ lêi:
13. NguyÔn Quèc TuÊn (chñ nhiÖm). §Æc ®iÓm vµ vai trß cña PhËt gi¸o ViÖt Nam thÕ kØ XX. §Ò tµi Khoa häc cÊp Bé. Hµ Néi 2006, tr.146.
14. DÉn theo: Bïi H÷u D−îc. §«i nÐt vÒ cuéc ®êi vµ
®ãng gãp cña Hoµ th−îng ThÝch Tè Liªn cho ®¹o ph¸p vµ d©n téc, tham luËn t¹i Héi th¶o khoa häc:
Hoµ th−îng Tè Liªn (1903-1977) trong sù nghiÖp x©y dùng PhËt gi¸o ViÖt Nam vµ PhËt gi¸o thÕ giíi tæ chøc t¹i Chïa Qu¸n Sø, Hµ Néi, ngµy 30 th¸ng 3 n¨m 2007.
"Nãi ng−êi Ph¸p më mang cho n−íc chóng t«i phån thÞnh, khai ho¸ cho d©n chóng t«i tiÕn bé, ®iÒu ®ã chøng nhËn lμ cã. Nh−ng nÕu khi n−íc chóng t«i ®· ®−îc më mang, phån thÞnh, d©n chóng t«i ®·
®−îc tiÕn bé vμ tr−ëng thμnh mμ n−íc Ph¸p tr¶ l¹i nÒn ®éc lËp cho d©n chóng t«i th× d©n chóng t«i kh«ng quªn ¬n n−íc Ph¸p; tr¸i l¹i, n−íc Ph¸p ®· kh«ng lμm thÕ ®Ó cho bän thùc d©n Ph¸p ¸p dông chÝnh s¸ch quyÕt ®Þnh vÜnh viÔn n« lÖ ho¸
d©n chóng t«i. Bän thùc d©n Ph¸p ®· giÕt h¹i, tï ®μy bao nhiªu nhμ ¸i quèc cña chóng t«i, gÇn ®©y l¹i ®Ó cho d©n chóng t«i chÞu n¹n ®ãi rÐt, chÕt ®Õn nh÷ng 2 triÖu ng−êi. KÕ ®Õn bän thùc d©n Ph¸p hÌn nh¸t ®Ó NhËt c−íp mÊt quyÒn ë n−íc t«i, ®−a d©n chóng t«i ®Õn th¶m tr¹ng n«
lÖ mét lÇn n÷a, bëi vËy chóng t«i nhôc m¹ bän thùc d©n Ph¸p chø kh«ng nhôc m¹ n−íc Ph¸p. L¹i cßn mét ®iÒu t«i xin hái: Khi n−íc §øc chiÕn th¾ng Ph¸p ®Æt nÒn thèng trÞ, lóc ®ã c¸c «ng lμ d©n Ph¸p, c¸c «ng hoan h« qu©n §øc hay nhôc m¹ qu©n §øc?
NÒn gi¸o dôc truyÒn thèng yªu n−íc cña ViÖt Nam chóng t«i lμ ë thêi ®¹i nμo d©n anh hïng th× n−íc ®éc lËp, thêi ®¹i nμo d©n hÌn nh¸t th× n−íc bÞ ®« hé, d©n bÞ n« lÖ. T«i ®©y tu hμnh theo ®¹o lÝ §øc PhËt ThÝch Ca, Ng−êi lμ thÇy ®éc nhÊt cña t«i, kh«ng d¹y chóng sinh n−íc nμo cËy lín m¹nh ®i x©m l¨ng b¶o hé, còng kh«ng d¹y chóng sinh n−íc nhá yÕu cø ph¶i cói cæ vÜnh viÔn lμm n« lÖ cho bän chóng sinh n−íc lín thèng trÞ. Huèng chi t«i cßn cã bæn phËn phôc vô Tæ quèc t«i, phông sù nh©n d©n t«i. VËy mμ gi÷a lóc nh©n d©n t«i míi bõng tØnh, trçi dËy chiÕn ®Êu hi sinh ®Ó giμnh ®éc lËp, lÏ tÊt nhiªn t«i ph¶i ph¸t huy nÒn gi¸o dôc truyÒn thèng yªu
n−íc, vËn ®éng h« hμo cho hä dòng m·nh, tinh tiÕn tr−íc tinh thÇn ®¹o ®øc c¸ch m¹ng quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng ®em l¹i vinh quang cho Tæ quèc, cho d©n téc"(15).
Sau nh÷ng lÇn dïng c¸c biÖn ph¸p cøng r¾n kh«ng ®−îc, qu©n Ph¸p lÊy lîi Ých dô «ng. Chóng cho ng−êi ®Õn chïa Qu¸n Sø nãi: "C¸c m¸y mãc vμ dông cô nhμ in §uèc TuÖ ë chïa TÕ §é qu©n ®éi chóng t«i lÊy l¹i ®−îc, Th−îng to¹ chØ viÖc biªn th− ®Õn xin, chóng t«i sÏ tr¶ l¹i cho". ¤ng tr¶ lêi: "T«i ë l¹i kh«ng t¶n c−
lμ v× ®¹o nghÜa chø kh«ng v× danh lîi, phμm lμm viÖc g× cã thÓ bÞ mang tiÕng lμ ViÖt gian th× t«i kh«ng lμm, cßn nh−
ng−êi Ph¸p g©y chiÕn tranh sau nμy sÏ ph¶i båi th−êng, ®−¬ng nhiªn chóng t«i
®−îc h−ëng sù båi th−êng nhμ in §uèc TuÖ"(16).
Khi s− ThiÕt vμ s− §¸n ë chïa §μo Xuyªn ho¹t ®éng kh¸ng chiÕn bÞ ®Þch b¾t giam cÇm ë nhμ tï Ho¶ Lß (Hμ Néi), «ng
®· liªn l¹c víi ng−êi cai ngôc xin cho tiÕp tÕ quÇn ¸o vμ tiÒn b¹c, l¹i khuyªn ng−êi
®−a ®i lμm ®Ó 2 nhμ s− trèn tho¸t. ¤ng cßn khuyÕn khÝch tÝn ®å s¾m quÇn ¸o, thuèc men ®−a «ng göi vμo Ho¶ Lß, quyªn tiÒn biÕu c¸c tï nh©n bÞ giam r¸ch r−íi, bÖnh tËt nh−ng chØ ®−îc vμi lÇn bÞ lé nªn ph¶i ngõng.
Khi Quèc tr−ëng B¶o §¹i tõ n−íc ngoμi vÒ §μ L¹t, Tæng trÊn B¾c ViÖt Nghiªm Xu©n ThiÖn yªu cÇu Héi PhËt gi¸o ViÖt Nam cö «ng vμ Bïi ThiÖn C¬
(Héi tr−ëng) vμo §μ L¹t yÕt kiÕn. GÆp Quèc tr−ëng B¶o §¹i, «ng ®em chuyÖn kh¸ng chiÕn anh dòng cña nh©n d©n nãi cho B¶o §¹i nghe, t¶ hÕt th¶m tr¹ng lÇm
15. Bïi H÷u D−îc. Bµi ®· dÉn.
16. Bïi H÷u D−îc. Bµi ®· dÉn.
than ®au khæ cña nh©n d©n nh÷ng khi bÞ qu©n ®Þch cμn quÐt.
Còng trong dÞp nμy, Tæng tr−ëng Bé Gi¸o dôc kiªm Bé LÔ nghi NguyÔn Khoa Toμn ra Hμ Néi, ®Õn th¨m chïa Qu¸n Sø,
®Ò nghÞ: "Quèc tr−ëng ®· vÒ n−íc, ngμi ®·
giμnh ®−îc ®éc lËp, trong n−íc ®· hoμ b×nh, t«i ®Ò nghÞ 2 tæ chøc PhËt gi¸o vËn
®éng cho toμn thÓ c¸c Gi¸o héi T¨ng giμ vμ c¸c Chi héi PhËt gi¸o toμn B¾c Bé cö hμnh ®¹i lÔ mõng hoμ b×nh ®éc lËp". ¤ng
®¸p: "HiÖn viÖc kh¸ng chiÕn cßn ®ang d÷
déi, nh©n d©n cßn ®ang lÇm than ®au khæ vÒ mäi mÆt, thùc d©n Ph¸p cμn quÐt d·
man, lμm g× cã hoμ b×nh ®éc lËp. ViÖc néi bé cña ta, ng−êi Ph¸p vÉn gi÷ quyÒn träng yÕu, nh©n d©n ta ch−a thÊy n−íc nhμ ®éc lËp thËt sù th× theo ý chóng t«i,
®¹i lÔ hoμ b×nh ®éc lËp nμy h·y xin ho·n"(17). ý kiÕn nμy cña «ng ®−îc nhiÒu ng−êi ñng hé nªn ®¹i lÔ ®ã kh«ng ®−îc tæ chøc.
N¨m 1950, chÝnh phñ ngôy quyÒn ®·
cö ph¸i ®oμn PhËt gi¸o ViÖt Nam, do Th−îng to¹ Tè Liªn lμm Tr−ëng ®oμn, dù Héi nghÞ PhËt gi¸o ThÕ giíi t¹i Colombo, Sri Lanka. Tr−íc khi xuÊt hμnh, mÆc dï buéc ph¶i nhËn mét kho¶n tiÒn trî cÊp lé phÝ cña Thñ hiÕn B¾c ViÖt NguyÔn H÷u TrÝ, nh−ng trªn ®−êng sang Ên §é, khi
®oμn vμo Sμi Gßn gÆp Bé Ngo¹i giao ngôy quyÒn, Th−îng to¹ Tè Liªn ®· tuyªn bè døt kho¸t: "Chóng t«i ®i ®©y chØ lμ ph¸i
®oμn PhËt gi¸o ViÖt Nam, chø kh«ng ph¶i lμ ph¸i ®oμn PhËt gi¸o do chÝnh phñ cö ®i ®Ó tr¸nh lμ PhËt gi¸o ®i lμm chÝnh trÞ. NÕu ph¸i ®oμn PhËt gi¸o chóng t«i chØ ®i víi nhiÖm vô Êy th× t«i míi nhËn ®i víi tr¸ch nhiÖm tr−ëng ph¸i ®oμn PhËt gi¸o ViÖt Nam"(18).
Tõ nh÷ng sù kiÖn nªu trªn vμ qua mét sè ho¹t ®éng bªn lÒ Héi nghÞ PhËt gi¸o thÕ giíi n¨m 1950 t¹i Ên §é cho thÊy quan ®iÓm vμ viÖc lμm cña Th−îng to¹ Tè Liªn khi ë l¹i vïng ®Þch t¹m chiÕm, cô thÓ lμ chïa Qu¸n Sø, Hμ Néi, nh»m ©m thÇm gi÷ g×n ®¹o m¹ch trong c¬n binh löa vμ ñng hé ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn Hå ChÝ Minh.
Tãm l¹i, trong ®iÒu kiÖn cña chÝnh quyÒn thùc d©n, cña phong trμo ®Êu tranh yªu n−íc vμ c¸ch m¹ng ®−¬ng thêi, PhËt gi¸o MiÒn B¾c ®· cã nhiÒu ®ãng gãp thùc sù cho sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc tr−íc, trong vμ sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945./.
17. Bïi H÷u D−îc. Bµi ®· dÉn.
18. Th−îng to¹ Tè Liªn. KÝ sù ph¸i ®oµn PhËt gi¸o ViÖt Nam ®i Ên §é vµ TÝch Lan. Nxb T«n gi¸o. Hµ Néi 2007, tr. 25-26.
