QUAN H$ QUdC T€
'«;„ .."1*4.",ASEAN trong toan tmh cua cac nu'O'c lan trong tien trinh thanh lap Cong dong Kinh te Dong A
PGS. TS. NGUYEN HONG SON*
T H . S . T R A N THI LAN HUONG**
Y tuong hap tdc khu vuc Ddng A duac hinh thdnh tir ddu nhirng ndm 1990 khi Chiin tranh Lgnh vira ket thuc, khai ngudn tie quan diim ciia Mahathir. Thdng 12 ndm 1990, Thii tuang Malaysia Mahathir luc bdy gia da di xudt thdnh lap Nhdm Kinh ti Ddng A (EAEG). Trong khi mot so nuac ASEAN vd Trung Qudc iing ho sdng kiin ndy, thi mot sd nuac nhu My vd Uc - nhirng nuac khong duac mai tham gia - da phdn ddi kich liet. Di trdnh su sup do, EAEG phdi ddi thdnh Diin ddn Kinh ti Ddng A (EAEC). Theo quan diim cua mot sd nuac Ddng A, nhdt Id Malaysia, cho dii EAEC Id mot diin dan. nhung nd vdn ddng vai tro nhu Id mot phuang tien de thiic ddy hoi nhap khu vuc, nhat la hoi nhap vi kinh te. Mac dii y tuang do khong thdnh thuc tien, nhung nd khai ngudn cho mot xu the mai a khu vuc Ddng A, do Id thdnh lap Cong ddng Kinh te Ddng A bao gom cdc nude ASEAN, Nhat Bdn, Trung Qudc, Hdn Qudc. Trong tien trinh dd, quan diem ciia moi nuac la su the hien lai ich vd vi the ciia cdc nude dd trong khoi lien ket kinh te khu vuc Ddng A.
1. ASEAN trong toan tinh ciia Trung Quoc Do moi quan he giira Trung Qu6c va Nhat Ban khong thuan bu6m xu6i gio' do canh tranh nhau de tro thanh nuoc co vai tro chii dao trong qua trinh hgp tac Dong A, nen Trung Qu6c co y do khoi dau viec nang cao quyen lire ciia minh trong khu vuc D6ng A bang each ma rong m6i quan he voi ASEAN. Trung Qu6c hy vgng Khu tu do Thuang mai Trung Qu6c - ASEAN (CAFTA) se tao ra "mot phan irng day chuyen"
cho cac thoa thuan thuang mai da phuong va
• Dai h9C kinh te, Dai HQC quoc gia Hi Npi
** Vifn Nghien ciiu chau Phi \k Trung Dong
' Quan h? Trung Quoc - Nhat Ban gap nhieu true tr^c do nhQ-ng v^n dl Ijch sir con ton dpng. cung nhu tien do tri tr| trong ky kit FTA Trung - Nhat.
hinh thanh mot he th6ng san xuat khu vuc thong nhat o D6ng A. Nhat Ban da dap tra CAFTA bang each de nghi ASEAN dam phan ky ket FTA voi Nhat Ban va ASEAN phan irng lai Trung Qu6c bang each day nhanh qua trinh hgp tac noi khoi th6ng qua AFTA va AEC. Vai y d6 tren, Trung Qu6c da thuc hien dugc mong mu6n thuc day cac nuoc D6ng A hgp tac chat che voi nhau hon nira, tir do vai tro ciia Trung Qu6c trong D6ng A se dugc nang cao. Theo nhu lai cua Bg truong Ngoai giao Trung Qu6c phat bieu vao thang 7 nam 2007, thi trong tien trinh hgp tac nay, Trung Qu6c mu6n ASEAN dong vai tro chii dao trong co che ASEAN+3 - mot kenh chinh trong hgp tac khu vuc D6ng A'.
" China Supports ASEAN's Imporlani Role in ASEAN^J Cooperation, The Nation (Bangkok), July 25, 2001.
NhOng van dS KINH Tfe'VA CHfNH TRI TH^Gldl So 2 (154) 2009- 31
ASEAN trong toan tinh cua cac nuac lo'n... NguyIn H6ng S<yn - Tr^n Thj Lan Hu'cng
Ly do chinh khien Trung QuIc uu tien trong quan he hgp tac voi ASEAN la: Thir nhdt, ASEAN la mot kh6i quyen lire chinh tri co sue 6n dinh ban so voi Nhat Ban va Han QuIc trong quan he voi My. Hon mot thap ky qua, ASEAN da duy tri dugc vi tri can bang ban voi cac quyen lire kinh tl Ion tren thi gioi trong khi Nhat Ban gap nhieu rac r6i trong viec thuc day lien minh quan su chat che hon voi My. chii ylu la ve van dl Dai Loan. Thu hai, ASEAN tir truoc tai nay v6n kh6ng phai la dia ban de doa den an ninh cua Trung QuIc. ASEAN ciing la dia ban co nhieu Hoa kieu sinh sing, thuan Igi bon cho chien luge Dong A cua Trung QuIc.
Hon nira, qua trinh lien ket va hoi nhap ngay cang chat che bon ciia ASEAN trong thai gian gan day dang dem lai nhieu Igi ich hon cho Trung Qu6c. CAFTA ra dofi se tang cuong tinh gan ket ban niia cho ASEAN va cho cac mli quan be trong khu vuc. Thir ba, Trung QuIc mu6n tan dung ASEAN trong quan be vofi cac nuac phuong Tay, boi day la khu vuc dang nli len, tbu dugc nhieu thanb tuu trong phat trien kinh te va dang dugc the gioi quan tam.
Tuy nhien, cac nha hoach dinh cbinb sach ciia Trung Qu6c ciing cho rang, ASEAN kb6ng cbi t6t cho qua trinh hgp tac D6ng A ma Trung Qu6c dang theo du6i, ma ASEAN con co nhieu Igi icb ban trong viec can bang quyen lire ciia Trung Qu6c voi cac nuoc lofn khac, chang ban la vai My. Nhat Ban va Han Qu6c. Tren khia cgnh chinh tri. Trung Qu6c mu6n CAFTA kh6ng cbi la mot khu vuc lien quan den hgp tac kinh te. ma con bao triim ca cac ITnh vuc khac nbir chinh tri va an ninh giira ASEAN va Trung Qu6c. Tu\' nhien. tham vong cua Trung Qudc Id CAFTA truac het phai Id mot hinh thuc hap tdc kinh te. sau dd mai xdy dung mot ca che an ninh trong khu vuc. Theo quan diem ciia cac nba lanh dao Trung Qu6c. hgp tac an ninh khu
\ uc D6ng A cbu yeu la trong ITnh vuc an ninh phi truyen tb6ng. Vi vay. tai Hoi nghi Thugng dmh ASEAN - Trung Qii6c t6 chirc vao thang 11 nam 2001, Tbu tuofng Trung Qu6c sau khi de xuat \iec thanb lap CAFTA cung da keu ggi
"mot cuoc doi iboai \ a hcTp tac trong ITnh vuc
an ninh phi truyen thong". Trong Hoi nghi Ngoai truong ASEAN to chuc tai Brunei thang 7 nam 2002. Bg truofng Ngoai giao Trung QuIc da de xuat hgp tac an ninh phi truyen thing trong khuon kho ASEAN+S. Thang 6 nam 2003. Trung QuIc dh nghi ASEAN thilt lap mot dien dan an ninh giura cac nuoc chau A - Thai Binh Duong. Voi tham vgng nay, duong nhu Trung Qu6c mu6n chii nghTa khu vuc Dong A phai la ciia nguofi chau A (khong co My) va phai bat nguon tir ASEAN va Trung Qu6c.
Trong quan he voi ASEAN, Trung Quoc chii trgng thuc day m6i quan he theo nbom, nghTa la quan he voi toan khoi ASEAN, bofi Trung QuIc cho rang mot ASEAN gom 10 thanh vien se phat trien nhanh ban, hien dai hon ASEAN it thanh vien. Hon nira, quan he voi toan khoi ASEAN se giiip Trung Qu6c de dang giai quyet cac van de an ninh ciia chinh hg va kim chi Nhat Ban va My trong cac dien dan chinh tri an ninh D6ng A. Vi vay, Trung QuIc da thuc hien chien luge "sir dung m6i quan he da phuang dl thuc day m6i quan he song phuong va ngugc lai". Theo each giai thich ciia nguoi Trung Qu6c. dieu do co nghTa la: m6i quan he cua Trung Qu6c vofi toan khii ASEAN se thiic day m6i quan be song phuong giira Trung QuIc va tirng nuoc ASEAN, va mli quan he song phuong se gop phAn thuc day trof lai mli quan be giira Trung C^uoc va toan khIi ASEAN. Tir chien luge tren, Trung QuIc da khac phuc dugc sir phan d6i ciia mot si nuoc ASEAN trong viec ky ket CAFTA va tim kilm dugc sir dong thuan ciia ca khIi ASEAN, trong khi Nhat Ban van tim kiem giai phap dl ky kit FTA voi toan ASEAN ma chua dat dugc thanb c6ng. CAFTA la mot chien luge quan trgng ciia Trung QuIc, bai day la lan dau tien trong Hch sir, Trung Qu6c cung 10 nuoc ASEAN ngli ciing nhau dl thoa thuan \e cac Igi icb chung ciia ca bai phia, xay dung dugc su ddng thuan chinh tri ma cac nuac D6ng A khac chua lam dugc. Ben canh thanh c6ng do. Trung QuIc rat iing hg ASEAN
\ai \'ai tro la kh6i bat nhan trong cac quan he d6i ngoai cua khu vuc nhu ARE. ASEAN+3, ASEAN+1. Trung Qu6c muln tao ra mot moi
32 Nhang van de KINH TE VA CHINH TR! THE Gidl So 2 (154) 2009
NguyIn H6ng Sen - Trlin Thj Lan Hu'cyng ASEAN trong toan tinh cua cac nuo-c lo'n.
truofng than thien ban voi cac nuoc ASEAN thong qua CAFTA va thong qua Hiep uac Hgp tac va Than thien (TAC). Vod nhiing thanh cong nay, tinh trang cang thang trong cac van de xung dot 6 bien Dong, tranh chap thuong mai, canh tranh FDI se dugc giam nhe va dugc giai quyet de dang ban.
Nhirng nam dau thap ky 90 ciia thi ky XX, Trung Qu6c chua he coi trgng vai tro moi n6i cua ASEAN. Trong boi canh chau A, Trung Quoc danh gia My, Nga, Nhat Ban va chinh ban than Trung Quoc la nhiing nguoi choi chu dao, chu kh6ng phai ASEAN, trong cac boat dong kinh te - hoi nhap ciia khu vuc chau A. Chi bat dau tir cuoi nhimg nam 1990, vai tro ciia ASEAN mai dugc Trung Qu6c khang dinh khi ASEAN-6 dugc mo rong thanh ASEAN-10.
Vai tro ciia ASEAN trong giai doan nay dugc Trung Qu6c danh gia cao th6ng qua nhirng no luc ciia ASEAN trong viec sang lap cac cuoc dli thoai da phuong, da cap do nhu ASEM, ASEAN+1, ASEAN+3, rut ngin qua trinh thuc hien AFTA, theo du6i viec xay dung Cong ding ASEAN... Chinh phii Trung Quoc da danh gia ASEAN la mot trung tam quyen luc quan trgng 6 chau A, c6 kha nang-can bang anh buong ciia tat ca cac nguoi choi Ian tren san choi chau A. Trung QuIc tu nhin nhan dugc rang trong khu vuc chau A, vai tro lanh dao ciia Nhat Ban va sir can thiep ciia My vln chi phii qua trinh hgp tac khu vuc. Chirng nao nen kinh tl Nhat Ban van manh, sir dinh liu ciia My van con, va Trung Quie chua thi hien dugc vai tro cuong quIc kinh tl, tbi Trung QuIc van kb6ng thi dong vai tro chii dao trong qua trinh hgp tac Dong A. Vi vay, trong nhiing cuoc thao luan ve thanb phhn tham du Hoi nghi Thugng dinh D6ng A nam 2005, Trung QuIc va Nhat Ban da CO sir tranh chAp vl thanh phan tham du. Nhat Ban muln Uc, New Zealand va An Do tham dir dl kim cbl Trung QuIc theo co che ASEAN+3+3 hoac ASEAN+6. Trung Qu6c cuong quylt duy tri the cbl ASEAN +3, cuong quylt kb6ng moi My tham dvr vi trong the che nay Trung QuIc co Igi tbi ban. nhat la kbi Nhat Ban bi m6t s i nuac Dong A kh6ng ung hg
trong cac quan he qu6c te bori cac van de lich sir de lai. Nhu vay la trong co che ASEAN+3, chi con Trung Quoc va Nhat Ban la nhimg nguofi choi Ion, ca hai deu muon tan dung ASEAN de thuc bien chien luge ciia minh.
Tan dung nhung m6i quan he truyen tb6ng, hieu ro nhimg khiic mac ve lich sir trong quan be Nhat Ban - ASEAN, Trung QuIc da tich cue, chii dong di truoc Nhat Ban trong nhieu ITnh vuc hgp tac voi ASEAN. Thir nhdt, de chii dgng^nli lai quan be voi ASEAN sau sir kien Thien An M6n nam 1989, Trung Qu6c da tich cue thilt lap cac chuyen vieng tham Indonesia, Singapore, Thai Lan, Lao vao nam 1991. Cuoc khiing hoang kinh tl chau A nam 1997/98 la mot CO hoi dk Trung QuIc the hien trach nhiem nuoc Ion trong viec giup do cac nuoc ASEAN khac phuc khiing hoang: trg giup ngay 1 ty USD cho cac nuoc chiu tac dong khiing hoang nang nl nhk, ding thai cam ket kb6ng pha gia dong Nhan dan te. Thir hai, trong kbi Nhat bar dang theo duli EPA va FTA vai mot s6 nuac ASEAN, tbi Trung QuIc da kh6n kheo 16i keo ca 10 nuac ASEAN ky kit CAFTA vai nhirng nhugng bg bap dan nhat de cac nuoc ASEAN de dang chap nhan. Voi nhiing nuac thanb vien mai ciia ASEAN, Trung QuIc cung co nhirng nhugng bg rat dac biet nhu cho huang quy che tii hue quIc (MFN) dli vai cac nuoc ASEAN chua gia nhap WTO, tri hoan nghTa vu thuc hien cam kit dli voi cac nuac thanb vien mai, vien trg 5 trieu USD cho chuang trinh {5hat trien Tilu viing s6ng Me C6ng, cung cap 1/3 cbi phi cho viec xay dung tuyin duong cao t6c n6i C6n Minh vai Bang C6c...
Thai do tich cue ciia Trung Qu6c trong quan be vai ASEAN co thi giai thich bai cac ly do:
Trung QuIc muln tao sEn vi tri cbii dao trong qua trinh hgp tac D6ng A trong tuang lai.
Trung QuIc triln khai chien luge D6ng A cua minh bang each chgn ASEAN la d6i tac uu tien hang dau. bai vi ASEAN la dia ban ca My.
Nhat Ban. Han QuIc dIu dang cbii trong. Ngoai ra. Trung QuIc cung nhan thay qua trinh hinh thanb Cong ding D6ng A kh6ng the bat dau tir Nhat Ban. Han QuIc bay Trung Quoc. bai
Nhurng van dS KINH T6'VA CHINH TR! TH^Gldl So 2 (154) 2009- 33
ASEAN trong toan tinh cua cac nuac lo'n. NguyIn H6ng San - T r l n Thj Lan Hu'O'ng
nhiing mau thuan con- t6n dgng. Ngoai ra, Trung Qu6c kb6ng mu6n tao ra mot an tugng kb6ng t6t d6i voi ASEAN vl hien tirgng n6i len ciia nen kinh te Trung Qu6c theo kieu ca Ion nu6t ca be. ma mu6n ASEAN hieu rang su n6i len ciia Trung Qu6c mang lai nhilu co boi cho ASEAN. Voi chien luge "hoa thuan vai lang gieng", 'iam giau cimg lang gieng", Trung Quoc inu6n the bien vai tro ciia mot nuac Ion va muon cac nuac lang gieng coi hgp tac voi Trung Qu6c la mot ca boi lan de bg ciing phat trien. Nhiing buoc di tao bao va co dinh buong lau dai voi ASEAN cua Trung QuIc da khiln nhieu nba nghien cuu cho rang Trung QuIc dang CO y d6 bien D6ng A thanb "thi gioi Trung Hoa". Tuy nhien, y d6 nay ciia Trung Qu6c kho tro thanb hien thuc boi ben canh Trung Qu6c con co Nhat Ban - mot nuac co tiem lire kinh te rat lan va My - mot nuac co nhieu Igi icb lien quan trong khu vuc D6ng A.
2. ASEAN trong toan tinh ciia Nhat Ban Truac su n6i len ciia Trung Qu6c va nhung buoc di "truac thai dai" ciia Trung Qu6c trong quan he voi ASEAN, Nhat Ban cung co nhirng y d6, tOan tinh rieng trong quan be vai cac nuoc D6ng Nam A trong khu6n kb6 hgp tac D6ng A.
Nhat Ban cho rang ASEAN la mot d6i tac chien luge, CO the giiip Nhat Ban can bang cac m6i quan be trong khu vuc D6ng A. kiem che vai tro ciia Trung Quoc va duy tri vi the chii dao ciia minh a D6ng A.
De kim che vai tro ciia Trung Qu6c, Nhat Ban da tang cuong trg giup cac nuoc ASEAN trong viec nang cao tinh hieu qua ciia nen kinh te. giiip cac nuac ASEAN nhan thirc dugc rang Trung Qu6c viia la co boi cho ASEAN, vira la m6i hiem hoa cho ASEAN, trong kbi do Nhat Ban \ua, la d6i tac kinh te truyen th6ng ciia ASEAN, vira la nuac co nhirng chuang trinh trg giiip. vien trg t6t nhat. bieu qua nhat cho cac nuac nay. Mot mat. Nhat Ban mu6n cac nuofc ,'\SHAN hieu dugc rang, su n6i len ciia nen kinh te Trung Qu6c se ga\- sire ep manh cho hang hoa ASEAN tai tbi truang My. Nhat Ban
\a IT I. khien dong \on FDI nga\ cang rai bo
thi truofng ASEAN de d6 d6n ve Trung Quoc.
ASEAN cung nhan thuc dugc co hoi va thach thirc trong quan he voi Trung Qu6c va muon ma rong quan he voi Nhat Ban de dung hoa moi quan he nay. Mat khac, Nhat Ban tich cue hon nira trong mo rong hgp tac voi ASEAN. Truac het, Nhat Ban da to ra la nuoc co trach nhiem rat lan trong khu vuc D6ng A. Voi tiem lire to lan ve kinh te, Nhat Ban co cai nhin dai ban trong m6i quan he voi cac nuoc ASEAN, trg cap tai cbinb cho cac nuoc nay khac phuc khiing hoang. giiip cac nuoc ASEAN xay dung CO so ha tang, chuyen dich co cau kinh te, tang cuong nang luc canh tranh. Cac nuoc ASEAN da danh gia rat cao sir giiip da ciia Nhat Ban trong viec giup cac nuoc khac phuc khiing hoang, phuc b6i san xuat. Thu hai, Nhat Ban Cling CO y d6 rat lan trong viec hgp tac ciing ASEAN huong tai Cong d6ng D6ng A. Viec Trung Qu6c va ASEAN ky ket CAFTA da khien Nhat Ban nhan thirc can phai lam nhieu viec de duy tri anh huofng ciia minh tai khu vuc nay. viia de giu' the chii dgng trong viec hinh thanh EAEC trong tuong lai. Quan he ddi tdc chien luac ASEAN - Nhat Ban lan dau tien dugc cuu Tbii tuang Koizumi de nghi tai Singapore trong chuyen tham cac nuac ASEAN vao thang 1/2002. Day la buoc di dAu tien ciia Nhat Ban de buong toi viec thilt lap Cong ding D6ng A. Trong thap ky 80 va nhirng nam d^u 1990. tb6ng qua FDI, Nhat Ban lu6n la dong luc cho su phat trien kinh tl ciia khu vuc D6ng A. Chinh vi tbi. Nhat Ban, Han QuIc, Trung Qu6c. H6ng K6ng, Dai Loan va ASEAN da dat dugc mire do hoi nhap quan trgng vl kinh tl va van hoa. Tan dung nhirng Igi thi nay, tai Hoi nghi cap cao ASEAN - Nhat Ban t l chirc nam 2003, bai ben da ra Tuyen bl Tokyo va kl hoach hanh dgng trong giai doan trung va dai ban. Theo tuyen bl, Nhat Ban va ASEAN quylt tam mo rong hgp tac. day manh hgp tac tren tinh than d6i tac chiln luge. Nhat Ban da dat uu tien cao trong viec giiip ASEAN thu hep khoang each phat trien va hoi nhap voi nhau ban nira. trong do nhirng uu tien vl tai chinh dugc dat len bang dAu. tang cuong lien kit kinh
34 Nhang van de KINH TE VA CHINH TR! THE GICJl So 2 (154) 2009
NguyIn H6ng San - Tr^n Thj Lian Hu'O'ng ASEAN trong toan tinh ciia cac nuoc lan.
te vai ASEAN ve mgi mat. Tu^'en b l Tokyo dugc coi la mot chien luge ciia Nhat Ban buong vao ASEAN va kim che anh buong ciia Trung Qu6c trong khu vuc D6ng Nam A.
Quan he d6i tac kinh te chien luge vai D6ng Nam A la bg phan quan trgng ciia sang kien thiic day hgp tac Dong A ciia Cbinb pbii Nhat Ban. Nhung Nhat Ban kb6ng phai la nuoc cbi theo du6i muc tieu nhu the. Trong khi Trung Qu6c tich cue thiic day viec ky ket FTA voi ASEAN, tlv Nhat Ban da co sir bien dien manh me ciia minh trong khu vuc D6ng A tinh theo quy m6 tbi truang. thuong mai, dau tu va vien trg kinh te. Tuy nhien, sir n6i len nhanh chong cua Trung Qu6c di kem voi thoi ky suy thoai kinh te ciia Nhat Ban khien cac nuoc ASEAN bat dau c6 cam giac tuong lai ciia hg phu thugc vao Trung Qu6c ban la Nhat Ban. De xoa bo cam giac do cua ASEAN, Nhat Ban nhan thay can phai tiep tuc ma rong m6i quan be vai D6ng Nam A. Quan he ddi tdc chien luac ciia Nhat Ban voi ASEAN ra dofi sau CAFTA, nhung no kb6ng chi mang tinh chat tien toi mot th6a thuan thuong mai tu do nhu Trung Qu6c da thuc hien CAFTA voi ASEAN. Quan he dli tac chiln luge Nhat Ban - ASEAN co ba muc tieu CO ban: mot la, ky kit cac hiep dinh thuang mai tu do dk thuc day tu do boa thuong mai; hai la, phat triln va chudn muc boa rat nhieu be thing khac nhau nhu: thing nhat cac tbu tuc hai quan, tang cuong tinh trong sang trong tbu mua ciia chinh pbii, phat triln be thing bao ve quyen so hiru tri tue, chudn muc hoa trinh do chuyen m6n d l giam cbi phi boat dgng kinh te qua bien gioi quIc gia; ba Id, thiic day viec trao d6i tri thirc va nhan lire, hgp tac m6i truofiig, va cac vln d l khac. Nhu vay, quan be d6i tac chien luge con nam ngoai khuon kh6 ciia FTA, day la diiu ma Trung QuIc kh6ng thi chay dua voi Nhat Ban trong quan be voi ASEAN.
Niu nhu Trung Qudc trong quan he vai ASEAN xudt phdt tir y do chinh tri. ma rong quan he kinh ti vi nhung tnuc dich chinh tri Idu din thi Nhdt Ban duy tri anh huang cua minh a Ddng A bimg nhung ly do kinh tl Ca hai (Nhdt
Ban vd Trung Qudc) deu Id nhung ngudi cluri chu yiu trong tien trinh lien ket Ddng A. Ca hai nuac deu tham gia co che ASEAN+3. dac biet la trong cuoc d6i thoai ba ben a D6ng Bac A.
Dilu nay cho thay Trung Qu6c va Nhat Ban deu ciing nhau chia se nhirng Igi ich chung trong phat trien hgp tac D6ng A. tuy nhien m6i ben deu CO nhirng each di khac nhau. Ddi vai Trung Qudc. viec hinh thanb EAFTA duang nhu la mot dieu de dang thuc hien. Trung Qu6c cho rang CAFTA se la bat nhan de xay dung EAFTA. Do cung la ly do giai thich tai sac Trung Qu6c mu6n FTA giira ba nuoc D6ng Bac A dugc ky ket sam mac dii day la diem yeu nhat trong quan he giira ba nuac Trung Qu6c - Nhat Ban - Han QuIc. Nhdt Ban Igi cd cdch di khdc. Trong tuong lai gan. Nhat Ban inu6n ky kit FTA song phuang vai tiing nuac ASEAN, tirng nuac D6ng Bac A. ban la FTA toan khu vuc. Sau khi hoan thanh viec ky ket FTA vai Singapore. Nhat Ban da thuc hien Quan he doi tac Kinh tl chiln luge Nhat Ban - ASEAN nam 2002. nhung tren thuc tl Nhat Ban co xu huang cbi kv kit FTA vai nhirng nuac ASEAN co trinh do kinh le phat trien ban nhu Thai Lan.
Malaysia. Philippines.... chir kh6ng phai la mong muln ky kit FTA vai toan khu vuc ASEAN. Trong khu virc D6ng Bic A. Nhat Ban uu tien truac bit cho viec thuc hien Quan be dli tac Kinh t l chiln luge vai Han Qu6c. chir kh6ng iru tien cho quan be ba ben. Cach di nay theo quan diem ciia Nhat Ban se dem lai nhieu bieu qua mang tinh chat ben virng ban. huang tai muc tieu thanb lap Cong d6ng Kinh te Dong A ban la cbi trong khu6n kb6 EAFTA. Dieu d6 cho thly. giira Trung QuIc va Nhat Ban vira co sir canh tranh. vira co sir hgp tac voi nhau trong tiln trinh lien kit D6ng A. Mac dii nhirng uu tien \ a Igi ich ciia hai nuac la khac nhau, nhung ca bai dIu nhan manh tam quan trong cua hgp tac D6ng A va vai tro cua ASEAN. Dieu qnan trgng la. thay vi sir ganh dua nhau trong moi quan he vai ASEAN, bai nuac Trung Quoc \ a Nhat Ban cAn phai hgp tac thuc su vai nhau de thiic day qua trinh hgp tac D6ng A. IrC-n thuc tl. mli quan be Trung Quoc - ASHAN \ a quan
Nhang van dS KINH T^'VA CHINH TRj TH^'Gldl So 2 (154) 2009- 35
ASEAN trong toan tinh cua cac nuo-clo-n. NguyIn H6ng San - TrJin Thj Lan Hu'ang
be Nhat Ban - ASEAN la mli quan he b l sung lan nhau. Vi vay, ca hai nuoc nen ngli ciing nhau de dong vai tro cbii dao tiln trinh hgp tac D6ng A, do la dieu can thilt dl khac phuc
"khoang tr6ng quyIn lire" 6f D6ng A bien nay.
3. ASEAN trong toan tinh cua My
Tien trinh binh thanh Cong ding D6ng A neu xet be ngoai tbi co ve nam ngoai toan tinh ciia My. Tuy nhien, kh6ng phai vi thi ma cho rang My kh6ng dinh liu din viec hinh thanh Cong d6ng D6ng A boi My co rk nhilu Igi ich
lien quan den khu vuc nay.
Khac voi viec phan d6i gay gat viec dua ra y tuang thanh lap Nbom Kinh tl D6ng A ciia cuu Thii tuang Malaysia dua ra dau nhirng nam
1990, nhirng dien bien ve viec hinh thanb Cong d6ng D6ng A thofi gian gan day da kh6ng vap phai su phan d6i tir phia My. Co rat nhilu truang phai khac nhau danh gia ve sir kh6ng hien dien ciia My trong khu vuc D6ng A thai gian nay. Truang phdi thu nhdt cho rang, viec thanb lap Cong d6ng D6ng A la con duong phat trien ciia cac qu6c gia D6ng A, vi vay viec kh6ng CO mat ciia My trong cac Hoi nghi Thugng dinh D6ng A la dieu tat nhien. Truang phdi thir hai do I6i cho viec lo la thieu quan tam
ciia My truoc nhirng dien bien 6f D6ng A va D6ng Nam A, bai bg cho rang My can phai co sir bien dien trong khu vuc D6ng A de b6 sung cho cac sang kien ngoai giao va thuong mai ciia khu \'uc nay. Truang phdi thir ba cho rang My nen la luc lugng b6 sung cho be th6ng lien minh "true va nan hoa" trong cac nuac D6ng A de tao ra cac the che khu vuc mang tinh chat rong ma hon. Dieu nay se cho phep Washington can thiep sau ban vao cac in6i quan he ciia khu vuc D6ng A va lam tang Igi ich ciia My trong khu vuc nay.
Tuy nhien. xet ve thuc chat. My van lu6n la nuac CO nhung anh buong quan trgng d6i voi cac quan be hgp tac khu vuc D6ng A va d6i voi
\ ice hinh thanh Cong d6ng D6ng A trong tuong lai. Nhung My dang co each tiep can va y d6 rieng doi \ai khu \'uc nay. Cbinb pbii My cho rang thai diem hien tgi chua du chin mudi de
My tham gia vdo Hoi nghi Thuang dinh Ddng A. My muon qua trinh hgp tac Dong A giai doan dau van thugc ve nhimg no lire cua cac quoc gia chau A. Vofi sire manh vugt trgi ve kinh te va quan su ciia minh. My se tham du vao tien trinh hgp tac D6ng A o giai doan tiep theo.
Cach tiep can Cong dong Kinh te Dong A ciia My di theo bai huong. Huang tiep can thir nhdt, ciing gi6ng nhu Trung Quoc, Nhat Ban va mot s6 nuoc khac. My quan niem rang, dgng lire thuc day viec thanb lap Cong d6ng D6ng A la ASEAN, vi vay can phai tich cue hon nira trong viec dam phan, d6i thoai voi cac nuac ASEAN. My mu6n tan dung nhirng uu the nha*
dinh trong quan he voi ASEAN de tang cuong anh buofng ciia minh 6 D6ng A va kiem, che Trung Qu6c. Trong linh vuc kinh te, My danh gia cao vai tro ciia ASEAN trong viec van hanh c6 may hgp tac trong khu vuc D6ng A. My cho rang FTA ciia ASEAN va mot s6 FTA song phuong bien nay trong khu vuc D6ng A co the lam Chech huong dong thuong mai va dau tu tir My. nhung dgng thai ky ket FTA ciing la hien dien ciia xu buong tu do hoa thuong mai va dau tu. va ve lau dai My cung se ky ket FTA voi ASEAN va cac qu6c gia D6ng A khac. Nhu vay dieu nay kh6ng lam anh huofng den Igi ich ciia My a khu vuc D6ng A. My cung dang co nhirng dgng thai tich cue trong cuoc chay dua ky ke' FTA vai Han Qu6c, Malaysia, Thai Lan, Singapore. My ciing dang chay dua voi Trung QuIc dl ky kit FTA vai toan ASEAN, FTA vai Dai Loan va Nhat Ban. Ngoai ra. My dua ra cac sang kien mai nhu Sang kiln Doanh nghiep ASEAN (nam 2002), Chuong trinh Hgp tac ASEAN (nam 2004), Tuyen b l chung ve tang cuong Quan be dli tac ASEAN - My (nam 2005), Hiep djnh khung vl Thuong mai va Dau tu voi ASEAN (TIFA) nam 2006.
Trung Quoc va ASEAN hien la dli tac thuong m^i lan ciia My, va viec tang cuofng ciing cl m6i quan he hgp tac voi toan khIi ASEAN se giiip My CO mot su lien kit voi EAFTA sau nay, tir do giiip My gia tang anh huong kinh tc cua minh trong qua trinh binh thanh Cong d6ng Kinh tl Dong A.
36 Nhang van de KINH TE VA CHINH TRj THE Gidl So 2 (154) 2009
NguyIn H6ng San - Triin Thj Lan Hu'ang ASEAN trong toan tinh cua cac nuac lo'n...
Trong ITnh vuc chinh tri. My nhan thuc dugc rang can tang cuong anh huong ciia minh o D6ng Nam A thong qua viec ciing c6 va lam moi cac m6i quan he dong minh cii, tiep can va xay dung long tin doi voi cac dong minh moi trong ASEAN, nham muc dich d6i chgi voi Trung Quoc. Muc tieu cao nhat cua My la tiep tuc duy tri ba quyen ciia My tai khu vuc nay.
Truoc day. My v6n co vj tri ba quyen trong khu vuc Dong Nam A va Dong A, nhung sau sir troi day cua Trung Quoc, My da bi chia se quyen lire. Vi vay. My da thay d6i thai do voi Trung Quoc va tang cuong xay dimg hinh anh ciia minh 6 khu vuc Dong Nam A - noi Trung Qu6c da gianh dugc vi the nhat dinh. My da ky bang loat thoa thuan quan su moi vofi cac nuoc d6ng minh truyen thong nhu Philippines, Thai Lan, Singapore, cho phep cac nuoc nay dugc buong quy che "dong minh chien luge ngoai NATO".
My ciing cai thien m6i quan he va mof rong hgp tac vofi mot s6 nuoc it than thien hon nhu Indonesia va Viet Nam. My cung de ra mot loat sang kiln vofi cac nuoc ASEAN de kiem soat bien Dong, giup do cac nuoc tranh chap vofi Trung QuIc bang cac cuoc tap tran 6f bien D6ng va dieu dgng quan tofi don tru a khu vuc D6ng Nam A.
My con gay ap lire doi voi mot s6 nuac ASEAN trong viec thuc thi dan chii va nhan quyen.
Huang tiip can thu hai. My tan dung nhiing xung dot, mau thuan 6f ba nuoc Nhat Ban, Trung QuIc, Han QuIc dh tang cuofng anh huang ciia minh trong cac dien dan 6f Dong Bac A. Day CO tbi coi la buoc di kb6n kheo cua My trong viec tilp can Hoi nghj Thugng dinh D6ng A trong tuong lai. Truac hit. My da kb6n kheo trong viec 16i keo them cac thanb vien lien quan din cac viin d l cua D6ng A. Nga, An Do, Uc da ky TAC voi ASEAN, trong khi do My chua thuc bien dugc TAC vofi ASEAN bofi My chua d i n g y voi mot s i dilu khoan trong TAC. Tuy nhien, d l bii dap khilm kbuylt do. My da tang cuong ciing c l tinh bieu lire ciia APEC. Tai Hoi nghi Thugng dinh APEC nam 2006 t6 chirc tai Ha Noi, My da d l nghi thanb lap FTA chau A - Thai Binh Duong. Dilu nay gop phan hien thirc
boa muc tieu trong Tuyen bo Bogor ve viec dat dugc tu do boa thuong mai va dau tu trr^ne APEC den nam 2010 d6i voi cac nuoc c6ng nghiep phat trien va 2020 d6i voi cac nuac khac. Ngoai ra My dang c6 muc tieu Ion bon trong viec thanh lap FTA xuyen Thai Binh Duong, bao g6m My, Canada, Mexico, Nhat Ban, Han Qu6c, Trung Qu6c, Dai Loan, Uc.
Singapore. Ngoai viec ciing c6 tinh hieu lire ciia APEC, My con tich cue tham gia vao cac vong dam phan 6 ben gom My, Nga, Trung Qu6c, Nhat ban, Han QuIc, Bac Trieu Tien de ban bac ve chuang trinh hat nhan cua Bac Trieu Tien va nhu:ng van de an ninh khac. Thir hai. My mu6n cac van d l cua D6ng A phai co sir dinh liu ciia My. Tren thuc tl. My nhan thirc dugc rang Trung QuIc va Han QuIc van dang trong thofi ky im lang trong viec dua ra y tuong FTA giira bai nuac, con Han QuIc va Nhat Ban duong nhu , kh6ng tbi tu ky kit FTA song phuong bofi nhung
mau thuan chua duoc dan xep 6n thoa. FTA hien nay chi xoay xung quanh true ASEAN va ba qu6c gia D6ng Bac A d l binh thanb mot cau triic thuong mai khu vuc. FTA ASEAN se tro thanh tam true, vofi "nan boa" la cac FTA giira ASEAN voi lan lugt Nhat Ban, Han Qu6c va Tmng Qu6c.
My cho rang ba "nan hoa" ndy cd sire nang nhiiii hon tdm true, vi the bdnh xe FTA Ddng A rdt khd chuyen ddng. De bdnh xe cd the chuyin ddng dugc. My muon hinh thdnh mot FTA rong ma han. bao gdm 21 nuac thdnh vien APEC trong do cd My.
Nhu vay co tbi thay, nhirng toan tinh ciia My la mang tinh dai ban va trong tuong lai Cong ding D6ng A kh6ng the kh6ng co su dinh liu cua My. ASEAN lu6n la dli tac chien luge dh My thuc hien y d l ciia minh. Tien trinh nhat thi boa kinh t l D6ng A dugc bat dau tir ASEAN bang viec khoi dgng FTA giira Trung QuIc va ASEAN, do do nhirng buoc di tiep theo ciia qua trinh lien ket khu vuc D6ng A cung se CO vai tro quan trgng ciia ASEAN va su iing bg ciia My. Vi vay, nhurng toan tinh trong tuang lai ciia My trong quan he vai ASEAN la dieu kb6ng tbi kb6ng chii trgng.
Nhang van dS KINH T^'VA CHINH TRj THE Gidl So 2 (154) 2009- 37
ASEAN trong toan tinh ciia cac nuo-c lo'n. Nguyen H6ng San - T r i n Thj Lan Hu'ang
4, ASEAN trong toan tinh ciia Han Quoc va An Do
- Hdn Qudc Trong each nhin cua Han Quoc. ASEAN la mot doi tac chien luge quan trgng giiip Han Qu6c theo du6i muc tieu lien ket kinh te khu vuc. Theo duoi viec ky ket FTA
\a thiic day quan he doi tac toan dien vai ASEAN la each ma Han Quoc dang lam de boi nhap vao tien trinh hgp tac D6ng A. Dgng thai tich cue ciia Han Qu6c trong viec tang cuong quan he d6i tac toan dien vai ASEAN la vi nhung ly do sau:
+ Thir nhdt, chinh sach FTA ciia Han Qu6c trong khu vuc D6ng Bac A co chieu huang that bai. Cac ke hoach theo du6i FTA giira Han Qu6c - Nhat Ban. Han Qu6c - Trung Qu6c duang nhu rai vao be tac. Muc tieu chinh ciia viec ky ket FTA vai cac d6i tac cbii yeu la nham vao cac yeu t6 nhu Igi icb kinh te. Igi icb chinh trj. quan he ngoai giao. nhirng sue ep trong nuac... FTA Nhat Ban - Han Qu6c hy vong se ma rong quan he kinh te - cbinb trj giu^a hai nuoc. gop phan vao viec thiet lap EAFTA trong luong lai. Tuy nhien. nhirng cuoc dam phan cu6i ciing ve FTA Nhat Ban - Han Qu6c ket thiic vao nam 2004 va kh6ng tim dugc giai phap cho cac cuoc dam phan tiep theo. Trong khi do Trung Qu6c va Han Qu6c chua co nhiing dgng thai ky ket FTA song phuang giua hai nuac. Vi the. de tang cucyng anh huong ciia minh trong khu vuc D6ng A. Han Qu6c da tich cue ky kit FTA vai ASEAN. FTA ASEAN - Han Qu6c co bieu luc vao nam 2006. tiep do la nhiing dam phan ky ket tu do hoa thuang mai trong ITnh \uc dich \u.
^ Thir hai, \iec ky ket FTA vai ASEAN dem lai cho Han Qu6c nhieu Igi ich trong qua trinh hgp tac \a hoi nhap kinh te khu vuc D6ng .A. Theo uac tinh. FTA ASEAN - Han Qu6c se lam tang GDP cua ASEAN len 0.41%/nam va lam tang GDP cua Han Qu6c len khoang ().13"/()\ Vai nhung Igi the \e phat trien kinh te
' EasiAsiun Rnieu. Vol 16. No.4. 2004. p. 81 -98.
Han Qu6c cung muon tan dung ASEAN de can bang qu\en lire voi Trung Qu6c.
- An Dp
Trong qua trinh hgp tac D6ng A. An Dp ciing CO nhung toan tinh cho rieng minh. An Do cho rang EAEC can phai la mot khu vuc kinh te ma. trong do co su bien dien ciia An Do. Chinh sach "huang D6ng"' cua An Do ciing nham vao muc tieu do. Cimg voi cac nuoc khac. An Do cung rao riet dam phan va ky ket FTA voi Thai Lan, Trung Qu6c. ky ket hiep dinh d6i tac kinh te toan dien \ai Singapore. Malaysia, dang dam phan vai Nhat ban, Han Qu6c va toan khoi ASE.AN. Trong khu vuc D6ng A, An Do xac dinh ro ASEAN la mat xich quan trgng, trung tam. la khau ket n6i An Do voi cac nuac. khac nhu Nhat Ban. Trung Qu6c. Han Qu6c. Vi vay, ben canh viec ky ket FTA, An Do con tich cue tham gia TAC, ARF, EAS. An Do cho rang viec tang cuong quan he voi ASEAN se la buoc di dau tien de An Do tien toi Cong d6ng D6ng A ma rong.
Nhan tbiic dugc nhirng diem yeu ciia minh trong quan he vofi ASEAN so voi cac nuac D6ng A khac. An Do da co nhirng each di rieng cua minh. Trong Hoi nghi Thugng dinh ASEAN - An Do t6 chire i k dau nam 2002, An Do da keu ggi ASEAN dam phan ky kit FTA vai An Do trong thoi ban 10 nam, d6ng thoi giup ASEAN phat trien nhilu ITnh vuc nhu c6ng nghe sinh hgc, n6ng nghiep, dugc pham, y te. c6ng nghe th6ng tin. FTA An Do - ASEAN la de canh tranh voi Trung QuIc, nuoc nhanh chan ky CAFTA voi ASEAN nam 2002. Tai Hoi nghi Thugng dinh An Do - ASEAN tl chirc Lan II nam 2003, An Do da ciing ASEAN ky ket Hiep dinh khung vl hgp tac kinh tl toan dien. tham gia TAC. ra Tuyen b l chung vl boat dong ch6ng khung bl. Nam 2004. An Do quylt dinh day nhanh quan he voi ASEAN len mot buoc nira bang nhung bien phap giiip ASEAN thuc bien nhanh EAC . tilp tuc dam phan FTA vai ASEAN. Nam 2005. An Do da giiip do ASEAN trong viec thuc bien Chuong trinh hanh dgng Vieng Chan, giiip cac nuoc ASEAN
38 Nhang van de KINH TE VA CHINH TR! THE GIOI So 2 (154) 2009
NguyIn H6ng San - Trlin Thj Lan Hu'ang ASEAN trong toan tinh cua cac nuoc lan...
thu hep khoang each phat trien... Nhu vay. voi viec thiic day quan he kinh te manh me voi ASEAN. An Do dang tim kiem con duomg huong toi viec tham gia chinh thirc vao Cong dong Kinh te D6ng A.
Voi quan diem rong ban ve viec binh thanh Cong d6ng Dong A. An Do ciing dang mong inu6n binh thanh mot khoi an ninh khu vuc, I6i keo ca van de Pakistan va Bac Trieu Tien vao cac cuoc thao luan trong ARF nham nang cao tieng noi ciia An Do va de canh tranh voi Trung Qu6c. De canh tranh sire manh quan sir voi Trung Quoc, An Do da tien hanh cac vu thir hat nhan vao thang 5 nam 1998, dam phan gia nhap cau lac bg hat nhan, tham gia vao
cac van de an ninh khu \ u c D6ng A \ a D6ng Nam A, phat trien cac vii khi ten lira, nang lugng. san xuat may bay chien dau... Nhieu nuoc ASEAN da ky voi An Do nhung hiep uac v l quIc phong. nham mua nhirng thiet bi quan su bien dai cua An Do. Vi vay. chinh sach "buong D6ng" ciia An Do dugc coi la mot chiln luge kb6n ngoan. No kh6ng nhung tao ra sir can bang quyen lire kinh te voi mot khu vuc kinh t l dang n6i a D6ng A. ma con tao ra su canh tranh cbinb tri - quan su trong khu vuc D6ng A trong tuong lai. Do la buoc di kb6n kheo ma An Do da lira chgn de co anh huang nhat dinh trong tiln trinh hinh thanb Cong d6ng D6ng A*
4.
5.
6.
Tai lieu tham khao:
1. Narongchai Akrasanee (2001): Dev elopment of ASEAN - Japan Relations. Symposium
"Future Direction of ASEAN - Japan Economic Relations in Response to Globalization".
Tokyo, August 6.
2. ASEAN (2007): Report of the ASEAN - China Eminent Persons Group.
3. Tbitapha Wattanapruttipaisan: ASEAN - China Partnership: a Blossoming Relationship.
vvvvvv.ASEANsec.oru
ADB (2008): Emerging Asian Regionalism: a Partnership for Shared Prosperity.
ASEAN - Republic of Korea Dialogue Relations, www.ASEANsec.org
Innwon Park (2008): Regional Trade Agreements in East Asia: Will they be Sustainable' Korea University, MPRA Paper No.5068, 3.
Masashisa Fujita (2006): The Coming Age of China - plus - One: the Japanese Perspective on East Asian Production Networks, World Bank, February 18.
Michael G.Plummer and David Cheong (2007): FDI Effects of ASEAN Integration.
International Business School, Brandeis University. June 15.
9. Inkyo Cheong (2003): Korea's FTA policy Korea Institute for International Economic Policy (KIEP). May.
10. Abn Se - Yuong (2006): Koreas FTA Policy: Focusing on Japan - Korea hlA and US- Korea FTA Research Institute of Economy. Korea. July 13.
11 Kwon Yul' (2004): ToMxtrd a Comprehensive Partnership: ASEAN - Korea Economic ' Cooperation. East Asian Review. Vol. 16. No.4.
12 East Asian Strategy Revie^v 200^. The National Institute for Defense Studies. Japan. ^2007.
13 Dick K Nanto (2008): Eat A.sian Regional Architecture: NCM- Economic and Security ' Arrangements and US Policy. Congressional Research Service. January 4.
14 Sbeng Lijun (2003): China-ASEAN Free Trade Area: Origins. Developments and Strategic Motivations. ISEAS Working Paper. No I.
8.
Nhang van dS KINH T^'VA CHINH TR! THE GICJl So 2 (154) 2009- 39
