20-Khoa hoc Chfnh tri C\(ghicn cUu • Trao dot
BAN VE VAI TRO CUA CAC LOAI LAO DONG
• •
TRONG SAN XUAT GIA TRI VA GIA TRI THANG 01/
• • •
theo quan diem gid tn lao dong cua C.Mac
Doan Xu§n Thuy (*)
T
tong thflc t i i n kinh te thi trfldng (KTTT) ngay nay da xua't hien quan niem cho rang: mpi lao dpng, du la lao ddng gian dan hay phdc t a p , lao dpng san xuat trfle tiep hay lao dpng quan ly, lao ddng tri dc hay lao ddng the Iflc, lao ddng khoa hpc - cdng nghe (KH- CN)..., deu cd vai trd tao ra gia tri va gia tri thang dfl (GTTD). Nguyen n h a n chu yeu dan tdi sfl hinh t h a n h quan diem nay la do sfl p h a t t r i e n m a n h me eua phan cdng lao ddng xa hdi dfldi tac dpng cua KTTT va each m a n g KH-CN hien dai da tao ra nhflng n g a n h nghe mdi vdi so' Iflpng khdng ngflng gia tang. Mac du chu the cua cae nganh, nghe mdi vdi nhflng hoat dpng lao dpng h e t sdc khac nhau ve tinh chat nganh, nghe va trinh' ' TS. Kinh te, Hoc vien Chinh tri chinh quoc gia Ho Chi Minh
Hanh
dp, song cung deu la chu the cua nen KTTT, cung cd thu n h a p dai bieu cho nhflng Iflpng gia tri nha't dinh. Vay phai chang ta't ca cac loai lao dpng trong nen KTTT deu cd vai trd nhfl nhau trong viec tao ra gia tri va GTTD? De lam ro van de nay can p h a n tich md'i quan he ve chat va Iflpng gifla tflng loai lao dpng trong xa hdi vdi cac p h a m tru gia tri, GTTD t r e n ca sd van dung ly luan gia tri lao ddng cua Cac Mac.
1. Moi q u a n h e v e c h a t giiJa lao d o n g g i a n ddn, l a o d o n g phii:c tap, lao d p n g tri 6 c , l a o d o n g KH-CN, lao d o n g td c h i i c q u a n ly vdi g i a tri va GTTD
P h a n tich ve ban chat cua gia tri va GTTD cho tha'y, khdng phai mpi lap ddng deu tao r a gia tri va GTTD. Chi cd lao dpng san xua't h a n g hda mdi co kha n a n g tao ra gia tri va GTTD. Do do, de lam ro vai trd cua cac loai lao ddng nhu
9\[ghien citu • Trao doi Khoa hoc Chfnh tri
lao ddng gian dan, lao dpng phdc tap, lao dpng quan ly, lao dpng KH-CN, lao ddng trf dc... trong viec tao ra gia tri va GTTD, can xua't phat tfl dinh nghia ve cac loai lao dpng ke tren va so sanh chung vdi lao dpng vdi tfl each la thflc the cua gia tri va GTTD.
Theo C.Mac, lao dpng gian dan trong nen kinh te hang hda la "mpt sfl ti§u phi sflc lao dpng gian dan ma trung binh thi bat ky mpt con ngfldi binh thfldng nao, mpt con ngfldi khdng ed mdt sfl phat trien dac biet nao, cflng deu cd trong ca the cua hp. Mac dau ban t h a n lao dpng gian dan trung binh cung thay ddi tinh chat cua nd trong cac nflde khac nhau va trong nhflng thdi ky van minh khac nhau, nhung trong mdt xa hpi nha't dinh thi no van la mpt cai gi da dUpc xac dinh. Lao dpng phdc tap chi la lao ddng gian dan dupc n a n g len luy thfla, hay ndi cho dung han, la lao dpng gian dan dflpc nhan len"'^'. Nhfl vay, lao ddng phdc tap va lao dpng gian dan chang qua chi la sfl thd hien cua lao ddng vdi cac trinh dp khac nhau, xua't p h a t tfl viec sfl dung sflc lao ddng cd nhflng chat Iflpng khac nhau. Lao dpng gian dan la bieu hien cua sfl tieu phf sflc lao dpng cd trinh dp phd bien va thfldng dflpc coi la trinh dp trung binh, binh thfldng trong tflng dieu kien lich sfl cu the cua xa hdi, trong khi lao ddng phdc tap the hien sfl tieu phf sflc lao dpng cd trinh dp cao ban mflc trung binh dd.
Trong nen kinh te h a n g hoa, lao dpng san xua't h a n g hda cung co the phan biet theo nhflng mdc dp khac nhau va dflpc phan t h a n h lao ddng gian dan va lao ddng phdc tap. Tuy nhien, ngoai lao ddng san xuat h a n g hda vdi tfl each '" C.Mac va Ph.Ang-ghen, Toan tap, t.23. Nxb CTQG, HN. 1993, tr.75
la hinh t h a i bieu hien xa hpi cua lao dpng san xuat v a t chat, trong nen kinh td h a n g hda van tdn tai, t h a m chi con p h a t trien khdng ngflng cae hinh thai cua lao dpng phi san xua't vat chat va chung cung cd the p h a n biet theo trinh dp, t h a n h lao dpng gian dan hay phdc tap. Do vay, khi ban ve vai trd cua lao ddng gian dan va lao dpng phdc tap trong qua trinh hinh t h a n h gia tri cung nhfl GTTD, can gidi h a n nghien cdu trong pham vi lao ddng san xuat h a n g hda va hinh thai dac thu cua nd la lao ddng lam thue khdng cdng. Ndi each khac, ndu lao dpng gian dan hay lao ddng phdc tap la hinh thai cu the eua lao ddng trflu tflpng vdi tfl each la mdt m a t cua lao ddng san xua't h a n g hda thi chung la yeu td' hinh t h a n h gia tri; va neu chung la hinh thai cu thd eua lao ddng trflu tflpng khdng cdng cua cdng n h a n lam thue thi chdng cd vai tro tao ra GTTD. Tfl do, khdng nen n h a m lan rang, mpi lao dpng gian dan hay phflc tap deu tao ra gia tri cung nhfl GTTD. Sfl n h a m iSn nay the hien sfl n h a n thdc chfla day du va sau sSc ve ban chat eua gia tri cung nhfl GTTD.
Ve md'i quan he gifla lao dpng quan ly, lao dpng KH-CN, lao ddng trf 6c vdi gia tri va GTTD cung can xua't phat tfl ly luan gia tri va GTTD cua C.Mac. De tim ra thflc the cua gia tri, C.Mae ban dau da sd dung gia dinh rang, lao ddng san xuat h a n g hda la mdt ehinh the thd'ng nha't gifla cac chflc n a n g cua qua trinh lao dpng san xua't vat chat trong nen kinh td h a n g hda. Khdng chi cae chdc n a n g cua qua trinh lao ddng de san xuat ra mdt gia tri sfl dung nha't dinh nao dd, ma ca nhflng chdc n a n g da dflpc phan tach t h a n h nhflng boat ddng cd' dinh cua tflng chu the cua n e n san xua't h a n g hoa hay nhflng loai lao ddng khac nhau ve chat, deu dflpc coi la nhflng bien the cua
22 - Khoa hoc Chfnh tri 9(£hien cdu - Trao doi
cung mpt lao ddng ca n h a n . Nhd ap dung phflong phap trflu tflpng hda khoa hpc nhfl vay ma C.Mac da cd the quy mpi lao dpng trfle tiep hoac gian tiep san xua't ra h a n g hda t h a n h mdt the ddng nha't, dd la sfl tieu phi sflc lao ddng cua con ngfldi san xua't h a n g hda ndi chung, tfl dd lam ro chat cua gia tri va GTTD.
Khi nghien cdu ve lao ddng vdi tfl each la thflc the eua gia tri nhfl vay, mpi lao dpng san xuat trfle tiep, lao dpng quan ly, hay lao dpng KH-CN, lao ddng tri de deu dflpc gia dinh chi la nhflng chflc n a n g cau t h a n h cua mdt lao dpng san xuat h a n g hda thdng n h a t ndi chung, hinh nhfl chdng deu eo vai tro la nhan td' tao ra gia tri va GTTD. Theo giac dp logic va lich sd, lao dpng cua eon ngfldi, trong do cd hinh thai lao ddng san xuat h a n g hoa, khdng ngflng dflpc phat trien the hien thdng qua qua trinh phat trien eua p h a n cdng lao ddng ndi chung va phan cdng lao ddng xa hpi ndi rieng. Tuy nhien, sfl p h a t trien cua phan cdng lao ddng luon phai dfla t r e n mdt trinh dp phat trien nha't dinh cua san xua't xa hpi, the hien thdng qua trinh dp va n a n g sua't lao ddng xa hdi, bieu hien kha nang phan tach ngay lao ddng t h a n h hai phan: lao dpng ta't yeu va lao dpng t h a n g dfl.
Thflc td lich sfl eho tha'y, d thdi ky dau cua xa hpi loai ngfldi, khi n a n g sua't lao dpng cdn qua tha'p, lao dpng t h a n g dfl hoac chfla co hoac chidm ty le khdng dang ke trong ngay lao ddng, thi phan cdng lao dpng ban dau chi cd the la p h a n cdng lao ddng gifla cac ca n h a n trong pham vi cua tflng cpng ddng xa hdi ban dau nhfl gia dinh, thi tpc, bp lac. Sfl phan cong lao dpng ban dau dd the hien thdng qua sfl sap xep lich trinh thdi gian cua tflng ca n h a n dd hoan t h a n h tflng cdng viec trong qua trinh lao dpng san xua't
cua cai vat chat nhSm thda m a n cac nhu cau, trfldc tien la cac nhu cau vat chat cua cpng ddng ma minh la t h a n h vien ca'u t h a n h . Sfl p h a n cdng lao ddng dd chi cd the dfla vao nhflng dieu kien hien co luc dd, chu yeu t r e n ca sd gidi tfnh, sflc khde. Nhd tfnh sang tao eua hoat dpng lao dpng, n a n g sua't lao dpng t a n g dan, lao ddng t h a n g dfl cung t a n g theo ca ve khdi Iflpng tuyet dd'i va tuang dd'i so vdi lao dpng ta't yeu. Dieu nay da tao ca sd khach quan eho viec thflc hien sfl phan tach nhflng chdc n a n g cda mpt lao dpng thd'ng nha't trong p h a m vi cua cdng ddng xa hdi ban dau va sau dd la ca trong pham vi hoat dpng cua tflng ca nhan, t h a n h nhflng cdng viec, nganh, nghe n h a t dinh, tdc la cac dieu kien de thflc hien p h a n cdng lao ddng xa hdi bieu hien thdng qua qua trinh chuyen mon hda san xuat t h a n h nhflng nganh, nghe khac nhau. Nhd dd ma lao dpng tri 6c dan dflpc tach ra t h a n h mdt chflc nang rieng biet cua mdt bd p h a n dan cfl nhat dinh trong xa hpi.
Sfl p h a t t r i e n tflong ddi ddc lap ciia lao dpng tri de so vdi lao ddng san xuat vat chat trfle tiep da cho phep xa hpi chuyen dan tfl viec ap dung cac phflong phap san xua't dfla vao kinh nghiem la chu yeu sang dng dung nhflng cdng nghe ngay cang cao, t r e n ea sd nghien cflu khoa hpc. Do dd, lao ddng trf dc trd thanh n h a n td' thuc day sfl p h a t t r i e n eua sdc lao dpng xa hpi; va cung cac yeu td ca ban cua san xua't vat chat thuc day nang cao n a n g suat lao dpng xa hpi, n a n g dan ty trpng cua lao dpng t h a n g du trong lao dpng san xua't vat chat true tiep va tiep tuc tac dpng ngay cang m a n h me tdi sU p h a t trien cua p h a n cdng lao ddng xa hpi. Trong qua trinh p h a t trien cua xa hpi ndi chung va san xua't vat chat n6i rieng, lao ddng tri dc ndi chung va
9{ghien cdu - Trao doi 23 - Khoa hoc Chfnh tri
lao ddng KH-CN vdi tU each la bd phan dac thu cua lao dpng trf dc ndi rieng, khdng nhflng cd the tdn tai mpt each tflong dd'i ddc lap so vdi san xua't vat chat true tiep, trd thanh hoat ddng chu ydu cua mpt nhdm chu the rieng biet la cac nha trf thdc, cac nha khoa hpc, ma con c6 the tdn tai dan xen vdi ban t h a n boat dpng lao dpng san xua't trfle tiep, lam cho ranh gidi gifla lao dpng tri dc va lao dpng the Iflc ngay cang khd p h a n biet. Cac chu the cua lao ddng tri de, du la boat ddng lao ddng tri dc mdt each dpc lap hay ket hop vdi lao ddng san xua't trfle tiep trong nen kinh te h a n g h6a deu co thu n h a p bang mpt Iflpng gia tri tflong dd'i eao ban so vdi cac chu the chu yeu cua lao ddng the Iflc, do dd trong thflc tien ngfldi ta d i dang thfla nhan lao dpng tri dc cung cd vai trd tao gia tri va GTTD. De cd the thflc hien lao dpng tri dc, can phat trien sdc lao dpng tdi trinh dp cao nha't dinh. Do dd, lao dpng trf 6c va lao dpng phdc tap la nhflng pham tru gan nghia, deu the hien sfl tieu phi sflc lao ddng chat Iflpng cao, tfl do quan niem cho rang lao ddng tri dc cung la ngudn gdc cua gia tri va GTTD cang dflpc cung cd' them.
Theo quan niem cua C.Mae, nhflng lao ddng san xua't h a n g hda khac nhau ve chat, "nhung deu la mdt sU chi phi san xua't ve dc, bap thit, t h a n kinh va ban tay, v.v, cua con ngUdi, va theo y nghia dd, deu la lao dpng cua con ngudi.
Do chi la hai hinh thai chi phi khac nhau ve sdc lao ddng cua con ngUdi. Di nhien, ban t h a n sflc lao dpng cua con ngfldi phai p h a t trien den mpt mdc nao dd thi mdi cd the chi phi dflpc dfldi hinh '" C.Mac va Ph.Ang-ghen, Sdd, t.23. tr.75 '2' C.Mac va Ph.Ang-ghen, Sdd, t.25, P.l, tr.427-428
thai nay hay hinh t h a i khac"'". Do do, lao ddng tri dc vdi tfl each la bd phan ca'u t h a n h cua chinh the lao dpng san xuat h a n g hda, rd r a n g la n h a n to' gSn vdi qua trinh tao r a gia tri. Sfl p h a t trien eua lao ddng trf dc theo giac dp nay the hien trinh dp p h a t t r i e n cua sdc lao ddng cua xa hdi trong san xua't h a n g hda. Vdi eae mdc dp p h a t trien khac nhau cua lao ddng tri dc theo giac dp nay deu cd the phan biet dflpc nhflng trinh dp phat trien khac nhau cua ban t h a n san xua't h a n g hda va p h a m tru gan lien vdi n6 la gia tri. Trinh dp p h a t trien cua lao ddng trf dc theo giac dp nay trong nen kinh td TBCN cung the hien nhflng trinh dp san xua't GTTD khac nhau. Tfl day c6 the k h a n g dinh, tac dpng cua lao dpng tri 6c tdi gia tri va GTTD dflpc the hien rd ve Iflpng.
Tuy nhien, n h a n to tac dpng tdi mat Iflpng cua gia tri va GTTD khong nha't thiet phai la n h a n to' quy dinh chat cua cac pham tru nay. Dd cung la ly do ma trong cac tac pham cua C.Mac khdng cd luan diem nao khfing dinh rd lao dpng tri dc la n h a n td tao ra gia tri va GTTD.
San pham cua lao ddng trf dc vdi tfl each la tri thdc, la loai hinh san pham dac thu khdng phai la san pham vat chat.
Do d6, lao ddng trf oe khong the la n h a n to' quyet dinh gia tri va GTTD ve chat. Khi phan tfeh ve vai trd cua lao dpng thuang nghiep thuan tuy doi vdi qua trinh hinh t h a n h gia tri, C.Mac da k h a n g dinh rang: neu cd boat dpng lao ddng nao dd tdn tai vdi tfl each la mpt chflc n a n g ma ngfldi san xua't h a n g h6a c6 the tfl minh thflc hien nhflng khong sang tao ra gia tri, cung khong sang tao ra GTTD "thi cac cong viee d6 cung khong sang tao ra gia tri va GTTD khi nhflng ngudi khac dam nhiem cac cdng viec dd thay eho hp"'^'. .
24 - Khoa h o c Chfnh tri
qlncn cuu Trao doi Tuang tu nhu lao ddng tri dc, lao
ddng KH-CN, lao ddng to chdc quan ly cung gan lien vdi lao ddng san xua't h a n g hda. Su h i n h t h a n h va p h a t trien cua cac loai hinh lao dpng nay xua't p h a t tfl sfl phan tieh chdc n a n g lao ddng cua ngfldi san xua't h a n g hda t h a n h nhflng chdc nang do nhflng bd phan dac thu cua lao dpng xa hdi dam n h a n t r e n ca sd phat trien cua phan cong lao ddng xa hpi. Do dd, cac loai hinh lao ddng nay cung nhfl lao ddng tri dc cd t h e g i a n tidp m a n g t i n h c h a t s a n xua't t r o n g nhflng chflng mflc nha't dinh.
Tom lai, tfl ban chat cua gia tri, GTTD va phan tieh md'i quan he gifla pham tru nay vdi lao dpng gian dan, lao dpng phdc tap cung cac loai hinh lao dpng khac nhfl lao dpng tri dc, lao dpng KH-CN, lao dpng td chdc quan ly, c6 the k h j n g dinh, chi c6 nhflng lao dpng gian dan hay phdc tap la lao ddng san xuat hang hda mdi cd vai trd tao ra gia tri va GTTD, cac loai lao ddng nhfl lao ddng trf dc, lao dpng KH-CN, lao ddng td chdc quan ly c6 quan he gan ket vdi san xuat gia tri va GTTD nhflng chung khdng the la nhan to' tao ra gia tri va GTTD. Sfl phat trien eua cae loai hinh lao ddng nay, mac du khdng quyet dinh gia tri va GTTD ve chat, nhflng la cac n h a n to' tac dpng r a t quan trpng tdi gia tri va GTTD ve Iflpng.
2. Mdi q u a n h e v e litcfng gii2a lao d o n g g i a n dofn, l a o d o n g p h i i c tap, lao d o n g tri 6c, l a o d o n g KH- CN, lao d o n g td chtic q u a n ly vdi gia tri va GTTD
P h a n tieh mdi quan he gifla lao ddng gian dan va lao ddng phdc tap tdi chat cua gia tri va GTTD cd the tha'y vai tro cua nhflng loai hinh lao ddng nay dd'i vdi Iflpng gia tri va GTTD. Chat cua gia tri la lao dpng trflu tflpng, nen Iflpng gia
tri chinh la Iflpng lao ddng trflu tflpng, dflpc do bang thdi gian lao dpng xa hdi can thiet de san xua't va tai san xua't ra h a n g hda. Vdi tfl each la ca sd cua trao ddi, gia tri khdng chi la cai ehung, ddng nha't ve chat gifla cac h a n g hda vdi nhau, ma thfldc do cua nd cdn la mdt thfldc do chung. Vi vay, thdi gian lao ddng xa hpi can thiet vdi tfl each la ca sd de thflc hien trao ddi h a n g hda theo nhflng ty le nha't dinh phai la thdi gian lao dpng dflpc mpi chu the trong nen kinh te h a n g hda thfla n h a n va tuan theo. Do d6, thdi gian lao ddng xa hdi can thiet la thdi gian lao ddng ddi hdi de tao ra mdt gia tri sd dung nao dd trong nhflng dieu kien binh thfldng cua xa hdi, tflc la dflpc tinh trong eae dieu kien lao dpng san xua't binh thfldng chfl khdng phai dieu kien td't nha't hay kem nha't. Ddng thdi, lao ddng dflpc lay lam don vi chuan d day la lao dpng cua nhflng ngfldi lao dpng cd t r i n h dp chuyen mdn tay nghe d mdc trung binh, phd bien va ngfldi lao dpng dd thflc hien hoat ddng lao ddng vdi mdt cfldng dp lao ddng trung binh trong xa hpi dd. Nhfl vay, thdi gian lao ddng xa hdi can t h i e t vdi tfl each la thfldc do Iflpng gia tri ehinh la thdi gian lao dpng san xuat h a n g hda ma mpt lao ddng gian dan cd the thflc hien. Noi each khac, Iflpng gia tri vdi tfl each la can cfl, ca sd de thflc hien san xuat va trao ddi h a n g hda dflpc quyet dinh bdi lao dpng gian dan.
Trong md'i quan he so s a n h vdi lao ddng gian dan, lao ddng phdc tap dflpc coi la lao dpng gian dan dflpc n h a n len, tdc la mdt Iflpng lao ddng phdc tap nhd han thi tflong dflong vdi mdt Iflpng lao ddng gian dan ldn han. Kinh nghiem chdng td rang, viec quy lao ddng phdc tap t h a n h lao dpng gian dan nhfl vay dang dien ra mpt each thfldng xuyen. "Mpt h a n g hda
I^hiin cdu - Trao idi 25 - Khoa hoc Chfnh tri
cd the la san pham cua mdt lao dpng phdc tap nha't, nhflng gia tri cua h a n g h6a d6 v i n lam cho n6 ngang vdi san pham cua lao ddng gian dan, va do d6 ban than gia tri ay chi dai bieu cho mpt Iflpng lao dpng gian dan nha't dinh ma thoi"'^*. Nhfl vay, trong cung mdt dan vi thdi gian thi lao ddng phdc tap se tao ra mpt Iflpng gia tri ldn ban so vdi lao dpng gian dan. Va trong thflc t i i n , lao dpng phflc tap la lao dpng cd chi phi thdi gian de tao ra mpt san pham It han so vdi lao dong gian dan, hay la lao ddng cd n a n g sua't cao ban.
Tfl day cd the tha'y tac ddng cua lao dpng phdc tap tdi Iflpng gia tri cua h a n g boa the hien theo hai phflong dien. Thd nha't, trong cung mdt dieu kien lich sfl cu the, thi ehu the eua lao dpng phdc tap se nhan dflpc tfl xa hdi mdt Iflpng gia tri ldn ban so vdi eae ehu the eua lao dpng gian dan. Thd hai, vi lao ddng phflc tap chi la mdt bp phan eua lao dpng san xuat hang hda va cac chu the cua nd mdi dflpc hfldng lpi tfl xa hdi thdng qua trao ddi, cho nen cae chu the san xuat h a n g hoa deu phai cd' gang trd t h a n h chu the ciia lao dpng phflc tap bang each khdng ngflng phat trien va n a n g cao chat Iflpng sflc lao dpng. Do dd, sau mdt khoang thdi gian thi ban t h a n lao dpng dflpc coi la lao dpng phflc t a p cda thdi ky trfldc se trd t h a n h lao ddng gian dan trong cac thdi ky sau. Chinh vi le dd, Iflpng gia tri cua hang hda, xet mdt each cu t h e , dflpc quyet dinh bdi thdi gian lao dpng xa hpi can thiet de tai san xua't ra nd, do dd lao ddng phdc tap, mdt m a t cd vai trd lam tang gia tri cho cac chu the cua nd, mat khac lai chfnh la mpt trong nhflng nguyen n h a n lam giam gia tri cua cac hang hda.
'" C.Mac va Ph.Ang-ghen, Sdd, t.23. tr.75
Ve md'i quan he gifla lao ddng tri de, lao ddng quan ly, lao ddng KH-CN vdi Iflpng gia tri h a n g hda cung cd bieu hien tflong tfl nhfl tac dpng eua lao dpng phdc tap, tdc la cae chu the cua ehung ed the n h a n dflpc nhflng Iflpng gia tri ldn ban so vdi chu the cua lao ddng san xua't h a n g hda gian dan. Tuy nhien, neu lao dpng phdc tap la p h a m tru trfle tiep the hien trinh dp p h a t trien cua lao ddng san xua't h a n g hda, thi cac lao ddng nhfl lao ddng trf dc, lao ddng quan ly, lao ddng KH-CN lai cd quan he gian tiep tdi lao ddng san xua't h a n g hoa. Ban t h a n sfl hinh t h a n h eua cac loai lao dpng nay la ket qua cua sU p h a t trien cua lao dpng san xuat h a n g hda tdi mpt trinh dp n h a t dinh nhu da phan tfeh tai phan ban chat eua gia tri. Tuy nhien, sfl phat trien cua cac loai hinh lao dpng nay lai cd tac ddng h e t sdc to ldn tdi Iflpng gia tri cua h a n g hda.
San pham cua cae loai hinh lao dpng nay la tri thdc. Dfldi tac ddng cua viec ap dung hay "vat chat hda" nhflng tri thflc ve KH-CN, td chdc quan ly, nen tang cdng nghe cua cac linh vflc san xuat vat chat truyen thd'ng dflpc thay ddi can ban ve chat. Nganh san xua't nao khdng dfla vao tri thflc se trd nen khdng con sdc canh tranh. Ngay nay, sfl phat trien cua cdng nghe thdng tin, he thd'ng may vi tinh va edng nghe eao... da lam thay ddi can ban va toan bp cac phflong tien thu nhan, xfl ly va san xua't thdng tin, tao dieu kien de cdng nghe h6a khdng nhflng cac boat dpng san xuat vat chat trfle tiep ma ca cac hoat ddng trf dc nhfl tfl dpng hda qua trinh thiet kd va che tao cdng nghe cho san xua't, tfl ddng hda cdng tac kiem tra, kiem soat qua trinh san xua't, tfl dpng hda hoat ddng tai chinh va quan ly, tfl ddng hda cdng tac dich thuat vdi nhieu ngdn ngfl khac nhau...
26 - Khoa hoc Chfnh tri '^(ghicn cdu - Trao doi
Su hinh t h a n h va p h a t trien cua cac loai hinh lao ddng ke t r e n dupe thUe hien trong dieu kien cua KTTT, vi vay sU van dpng cua chdng cung chiu sU tac dpng cua cac quy luat thi trUdng. Tac d o n g ciia KTTT t 6 i c a c l o a i h i n h lao d o n g ke t r e n t h e h i e n t r e n c a c phiidng d i e n :
Thd nhdt, ban t h a n cac boat dpng lao dpng deu can cd nhflng yeu to', ngudn Iflc nha't dinh. Trong nen KTTT, nhflng ngudn Iflc dd ngoai hinh thai tfl nhien vdn cd deu dflpc the hien dfldi hinh t h a i gia tri. Tri thdc vdi tU each la ngudn lUc phat trien kinh td dudi nhflng hinh thai, cap dp tdn tai khac nhau deu cd the dflpc danh gia t h a n h nhflng Iflpng gia tri n h a t dinh va cd the dflpc trao ddi thdng qua quan he mua ban tren cac loai hinh thi trfldng dac thu: thi trfldng tri thdc hay thi trfldng KH-CN.
Thd hai, quan he gifla cac ehu the san xuat va sd dung tri thflc the hien quan he trao ddi thdng qua tien te. Sfl phat trien cua cac loai hinh lao ddng cd san pham la tri thdc dUdi giac dp cae chu the kinh td deu nhSm vao muc tieu thu gia tri vdi lUpng ngay cang ldn ban.
Muc tieu cua ngUdi ban tri thdc dudi hinh thai cac san pham cdng nghe la nham thu dUpc nhflng Iflpng gia tri nha't dinh, con muc tieu cua ngfldi mua la nhd dd CO sdc canh t r a n h cao han n h a m thu dflpc Iflpng gia tri ldn ban.
Nhfl vay, tac ddng ndi bat cua KTTT tdi cac loai hinh lao ddng cd san pham la tri thflc, la lam cho tri thdc trd t h a n h h a n g h6a. Ro rang, sfl hinh t h a n h eua kinh te tri thflc thdi gian qua d i i n ra song h a n h vdi sfl xua't hien va ngay cang trd nen phd bien tren thi trfldng mpt loai hang h6a mdi la tri thflc. Nguyen n h a n chu yeu de tri thdc trd t h a n h h a n g h6a la: tri thdc trd t h a n h yeu td' chu yeu
cua san xuat, tfl dd nd dflpc ngam dinh va dan dflpc thfla n h a n ve phap ly la ddi tflpng cua sd hflu. Nhu cau eua san xua't ve tri thdc va quan he sd hflu ve tri thflc ed tac dpng ldn nhau, tao dieu kien cho tri thdc dflpc trao ddi t r e n thi trfldng theo nhflng gia ca nha't dinh.
Vdi quan diem rang, gia ca hang hda la hinh thflc bieu hien bang tien cua gia tri h a n g hda, tri thflc vdi tfl each la h a n g hda cd gia ca thi trfldng vi co gia tri. A.I.Anchiskin cho rang, lao dpng tri dc trong nen kinh te h a n g hda gidng nhfl mpi lao ddng san xua't h a n g h6a khac, cung ed tinh hai m a t . Mpt mat, dd la mdt dang dac thu eua lao dpng cd fch, lao ddng cu t h e . Mat khac, co the quy nd t h a n h lao ddng trflu tflpng vi nd bieu hien mdt Iflpng nha't dinh chi phf thdi gian lao dpng can thiet de san xuat ra nhflng tri thdc mdi. Tuy nhien, diem khac biet co ban cua h a n g h6a tri thdc so vdi h a n g hda thdng thfldng la Iflpng gia tri cua tri thflc hay thdi gian lao ddng xa hpi can t h i e t dd san xua't ra tri thdc dflpc quyet dinh bdi nhu cau cua xa hpi ve tiet kiem thdi gian lao ddng. Chinh nhu cau tiet kiem thdi gian lao ddng da ddi hdi p h a i tim ra nhflng each thflc, hinh thdc mdi de tiet kiem nd va t r e n thflc te sfl tiet kiem do da dat dflpc nhd dng dung tri thdc, dng dung t h a n h tflu khoa hpe va cdng nghe.
Do vay, khdng phai b a t cfl lao ddng trf 6c nao cung deu dflpc thfla n h a n la xa hpi can thiet. Chi nhflng lao dpng tri dc ma ket qua eua nd khi dflpc dng dung cd tac dung tiet kiem thdi gian lao ddng xa hpi mdi dflpc coi la cd Ich, ddng thdi chi phi lao ddng thflc td de tao ra ket qua d6 phai nhd ban Iflpng lao ddng ma xa hpi cd the tiet kiem dupc khi flng dung nhflng kdt qua d6.
Sfl luan giai d t r e n eho tha'y, lao
9{ghien cdu - Trao ddi 27 - Khoa hoc Chfnh tri
dpng tri dc, lao ddng KH-CN, lao ddng td chflc quan ly c6 diem chung vdi lao dpng thflc hien cac khau ngoai qua trinh san xua't trfle tiep trong chu trinh tai san xua't nhfl lao dpng thflong nghiep thuan' tuy. Diem chung cua nhflng dang lao dpng d6 la tdn tai va van dpng t r e n ca sd tac ddng cua chung tdi tiet kiem thdi gian lao ddng xa hpi. Vi vay, ed the coi lao dpng sang tao ra tri thdc la mpt bo phan lao dpng xa hpi trong qua trinh tai san xuat nhflng khdng phai la lao dong san xua't vat chat trfle tiep. Vdi tfl each. d6, lao ddng tao ra tri thflc khdng CO vai tro trfle tiep tao ra gia tri. Lflpng gia tri thu dflpc tfl trao ddi h a n g hda tri thflc la ket qua cua sfl phan phd'i gia tri chd khong chflng td lao ddng dd c6 vai tro tao ra gia tri.
Tfl tac dung to ldn cua tri thdc dd'i vdi sflc canh t r a n h cua tflng chu the trong KTTT vdi xu hfldng gia t a n g cau ve tri thflc, dac biet la cdng nghe mdi cd hieu qua cao, va xu hfldng giam cau tflong doi cua xa hpi ve cae yeu to' san xua't truyen tho'ng nhfl vo'n, sflc lao ddng, viec tao ra va trao ddi cac san pham tri tue ed thd mang lai thu nhap ldn cho cac chu the sd hflu chung, dau tfl vao nghien cflu va trien khai (R«&D) ed the mang lai nhflng mon Ipi nhuan r a t ldn. Tinh hinh dd da tao ra cam giac rang, lao ddng trf dc cung la lao dpng san xua't h a n g hda, khdng nhflng the, nd ed the tao ra Iflpng gia tri mdi (gia tri gia tang) ldn han nhieu so vdi cac dang lao ddng san xua't vat chat truyen thd'ng vi nd la loai hinh lao ddng phflc tap dac biet. Trong nen KTTT hien dai, sfl t h a n h dat eua cac chu the kinh td phu thudc r a t ldn vao kha nang chidm hflu va sfl dung tri thflc. Ddi vdi tflng chu the kinh td, viec sd dung tri thflc da tao ra dieu kien thuan lpi de tang nang suat lao ddng ea biet, giam thdi
gian lao ddng san xua't ca biet, nhd dd cho phep thu dflpc lpi nhuan sieu ngach.
Su t a n g len cua nhflng nang suat lao ddng ca biet cd tac dpng lan tda, day n h a n h qua t r i n h n a n g cao nang suat lao ddng xa hdi, tao thuan lpi cho sfl tiet kiem thdi gian lao dpng ma xa hdi trfle tiep danh cho linh vflc san xuat vat chat va khdng ngflng t a n g thdi gian danh cho Hnh vflc phi san xua't vat chat. Hoat ddng ngay cang md rdng eua cac linh vflc phi san xua't, trong dd cd san xua't ra tri thdc dfla tren ca sd trinh dp phat trien da dat dflpc va nhu cau phat trien cua nen san xua't xa hpi cung vdi vai trd cua tri thdc dd'i vdi san xua't - kinh doanh tfl nhflng nam cudi the ky XX, ddi hdi xa hdi ndi chung va tflng chu the kinh te vdi mpi cap dp tfl chu the san xua't - kinh doanh ea biet tdi tflng nganh, vung kinh te va ca tflng qud'c gia, khu vflc cu the phai tap trung dau tfl cac ngudn Iflc ngay cang t a n g cho linh vflc san xuat tri thflc va flng dung vao ddi sdng.
Nhfl vay, lao dpng tri dc, lao dpng KH-CN, lao ddng td chdc quan ly la cac loai hinh lao ddng ed san pham la tri thdc. Mac du chung khdng c6 vai trd trfle tidp tao ra gia tri nhflng cd tac ddng hai mat tdi lupng cua gia tri tuang tU nhu lao ddng phdc t a p . Mpt mat, su phat trien va dng dung chung trong thuc tien gdp phan nang cao n a n g sua't lao ddng ea biet cua cac chu the dng dung san pham cua chung vao qua trinh lao dpng san xua't true tidp, tfl do dem ve cho cac chu the d6 lpi nhuan sieu ngach. Mat khac, ehung gdp phan lam t a n g n a n g sua't lao dpng xa hdi va lam giam gia tri cua h a n g h6a.
Do do, vai trd cua ehung vdi Iflpng GTTD la lam t a n g Iflpng GTTD cho nhflng nha tfl ban la chu the cua chdng va gdp phan lam t a n g ty sua't GTTD chung cho toan bd giai cap tfl b a n . Q
