Chinh sach, the che cho cac khu kinh te tiF do:
Kinh nghiem the gio'i
TS. NGUYEN VAN CUONG*
K
hu kinh tg tu do cd thg da dugc dien dat khac nhau, nhung cd hai npi dung chu ygu: dd la mdt vimg lanh thd thupc chii quyen qudc gia dugc quy hoach rieng, dugc ap dung cac quy chg tu chii cao hon, tur do vg kinh tg nhieu ban so vdi nhiing quy dinh chung cho ca nudc.Din thang 3/2007, thi gidi da cd 3.500 khu kinh tg tur do da dang d 130 qudc gia va vung lanh thd Trong lich sir phat frign, cac khu kinh tg tu do da ra ddi sdm nhat d cac nudc phat trign, nhung cac nudc dang phat trien da xay dung cac khu nay ngay cang nhigu ban hifn chigm tdi 2/3 sd lugng cac khu kinh tl tu do cua thg gidi^
Cac khu kinh te tu do cd nhieu hinh thiic khac nhau, hoac la chuyen ve che xuat, chuyen ve thuang mai, tai chinh, dich vu... hoac la nhiing khu kinh tg tu do tdng bgp. Song, du cac hinh thiic khac nhau, nhung cac khu kinh te tu do nay dgu cd nhftng dac digm chung. Bai viet nay phan tich cac chinh sach, thg chg dugc ap dung trong cac khu kinh te tu do nay.
1. Chinh sach thue
Khuygn khich thug, tiic la giam thue, la mpt van dg hat nhan trong khuygn khich dau tu cua khu kinh tg tu do.
* van phdng Chinh phii
' Jean -Pierre Singa Boyenge, 110 Database on Export Processing Lones, Gene Vq.
^Xem 1.
Chinh sach giam thui ma cac khu kinh tg tu do thuc hien da thg hien chiic nang cua chinh sach thui hifn dai. Tuy nhign, gifta cac nudc, tham chi trong nhung giai doan phat triln kinh tl khac nhau cua mpt nudc, vifc khuyin khich dau tu bang giam thug la khdng gidng nhau.
Cac loai hinh khu kinh tl tu do khac nhau do muc tigu khdng gidng nhau, ngn chinh sach khuyin khich dau tu va giam thug ciing co nhiing.khac bift, thdng thudng khu vudn khoa hgc - cdng nghf dugc uu dai nhieu hon khu gia cdng xuat khau. Vi du, Khu vudn khoa hgc cdng nghf Dai Loan, cac doanh nghifp dgu dugc mien thug thu nhap doanh nghifp 5 nam, san pham tigu thu tai chd phai npp 70% thug quan, khdng ban chg ty If tieu thu tai chd.
Nhung Khu gia cdng xuat khau Dai Loan, theo quy dinh dieu If khuyen khich dau tu, chi cd 13 hang muc dugc uu dai mien thue 5 nam, cac san phdm tigu thu tai cho phai ddng 100% thui, va cd ty If tigu thu tai cho nhat dinh. Ngoai ra, nha san xuat trong khu vudn khoa hgc cdng nghf cdn dugc nhieu uu dai khac nhu tang chiet khau thigt bi ca gidi, dau tu nghien ciiu trien khai...
Tuy nhien, neu uu dai qua mttc thi nhflng bifn phap nay se khdng cd lgi- cho vifc tang ngudn thu tir thug cho cac nudc dang phat trien, khdng cd lgi cho vifc cai thifn tinh hinh thu, chi qudc tg. Hon nflra, thuc tg da chiing minh, chi eung cdp cac uu dai vl thui, ma khdng sir phdi hgp vdi cac bifn phap d nhflng ITnh
linn,
1
32 -NhOng vin di KINH T i VA CHfNH TRj T H i Gidl S6 5(181) 2011
Nguyin Van Ctfgng Chinh saeh, t h i ehl eho eae khu kinh t l ty do:..
khac, thi se ban che sue thu hiit ddu tu nudc ngoai. Do vay, trong Hpi nghi ldn thu 39 td chuc vao thang 5/1985 cua Uy ban Kinh tl xa hpi chau A Thai Binh Duong, Lien hgp qudc da tap trung thao luan vl vdn dl lam thi nao dl dieu boa va cai each thg chl uu dai va chinh sach tai chinh trong dau tu cua nudc ngoai.
Hifn nay, cd mdt sd nudc va khu vuc do vifc cai thifn indi trudng kinh tg tdng thi, dang ddn giam bdt cac chinh sach uu dai khuyen khich dli vdi khu kinh tg tu do. Dac bift la vifc miln, giam thug d cac khu gia cdng xuat khau, tren thuc tl su trg cap xuat khau bign tudng, rat de gay ra hifn tugng chdng ban pha gia cua mpt sd nudc thuang mai chu ygu. Do vay, cd mpt sd khu gia cong xuat khau dimg" trudc nhung khd khan do vifc xda bd nhflng uu dai xuat khau gay ra.
2. Ve chinh sach dat dai va co phan
Ddt dai la nguon tdi nguyen vo ciing quy gid, dac bift la d khu kinh te tur do, cd thi ndi la tdc ddt, tdc vang. Vi vay, rdt nhilu nudc trgn thg gidi diu dua ra nhftng phap Ifnh lign quan dgn vifc sir dung ddt dai d khu kinh tl tu do, cd nhftng quy djnb nghigm ngat vg vifc su dung ddt, nhung bifn phap cu thi lai khdng hoan toan gidng nhau. Vl ca ban cd mdy bifn phap sau: i) Khdng cho phep doanh nhan nudc ngoai sd hfln ddt dai; ii) Doanh nhan nudc ngoai cd thi sd hOru ddt dai; iii) Doanh nhan nudc ngoai cd thi sd huru ddt dai, nhung nhdt dinh phai cd ban miic s6 lugng cu thi; iv) Doanh nhan nudc ngoai cd thi cd ddt dai d nhung vung khai phat heo lanh, khdng dugc mua ddt d thu dd hoac xung quanh thanh phd ldn dl xay dung nha may.
Tuy nhign, bifn phap gidng nhau la cac nudc diu cho phep thue ddt dai. "Chinh sach ban chl each dung ddt dai" ma Hdng Cdng dua ra, doi vdi quyin thug ddt khdng phai ap dung phuang thiirc mua ban cdng khai, ma la ban vdi gia uu dai cho nha ddu tu nao cd thi thda man ygu cau cua chinh quyin, trong do ygu edu chu ylu la:
nhftng san phdm san xudt va tigu thu tai day phai phu hgp vdi nhu cdu phat trign cdng
nghifp cua Hdng Cdng; vifc ddu tu theo du tinh phai lam cho ngudn nguyen lifu sd tai trd thanh nhflng san phdm cd gia tri cao... dl tilt kifm quy ddt, Hdng Cdng da xay dung "toa nha cdng nghifp", tap trung cac doanh nghifp nudc ngoai vao mpt cho. Mpt sd nganh cdng nghifp khdng phu hgp phai san xudt d nhflng toa nha cao tang nay. Do vay, Hdng Cdng van cdn nhftng quy dat chuygn dung cbo cac doanh nghifp ky thuat cao cap, doanh nghifp ddi hdi cdng nhan lanh nghg, doanh nghifp san xuat cac san pham gia tri cao, va cac doanh nghifp chuygn san xuat hang hda xuat khau. Nhung cd nhftng doanh nghifp sau khi thug dugc dat re d khu cdng nghifp, da khdng tuan thu theo kg hoach xay dung nha xudng da dinh, ma lai ban hoac cho thug lai vdi gia cao ban nham hudng lgi chenh Ifch gia, khign gia dat d khu cdng nghifp bi day Ign timg ngay, da lam tang gia thanh dau tu ciia nhiing doanh nghifp thuc sir mudn dau tu xay dung nha xudng tai day, khign mdi trudng dau tu bi anb hudng xau. Nham ngan chan hifn tugng nay, Dai Loan da ap dung bifn phap "thug trudc, ban sau", tire la quy dinh cac nha doanh nghifp chi dugc thue dat de xay dung nha xudng va lay giay dang ky nha xudng trudc, sau khi hoan thanh mdi cd thg mua dg cd quyen sd hiiu. Nhung do digu If thiic day nang cdp nganh nghg cdng bd mdi day da quy dinh nghigm ngat vifc quan ly quy dat khU cdng nghifp va tigu chuan boat ddng mua ban nha xudng lai loai bd bifn phap "thug trudc, ban sau", cho phep cac nha dau tu true tigp mua dat cua khu cdng nghiep, de giam bdt ganh nang vg vdn. Thi la cac doanh nghifp da lay danh nghTa ddu tu xay dung nha xudng, mua rat nhigu dat, nhung trgn thuc tg dat dung cho cdng nghifp chi chigm mdt phan rat nhd, ddng ca mua dat kilu nay da khign nhieu nudc dang phat triln phai quan tam, hon nfta quy dat cua nhigu nudc cung cd ban. Do vay, can ban chg sir dau ca dat dai kilu nay, tigp tuc ap dung phuang thiic cho thug dat dap ling nhu cau dat dai ciia cac nha ddu tu. Tuy nhign, nhin tdng thg tinh hinh phat triln cho thay, de thu hiit cac doanh nghifp vao ddu tu xay dung nha xudng, mpt sd nudc da ndi
NhOng vin di KINH T i VA CHJNH TR! THi Gidl S6 5(181) 2011- 33
Chinh saeh, t h i ehl eho eae khu kinh t l ty do:. Nguyin Van Cu'dng
ldng chl dp quan ly dat dai. Hifn nay, Philippines da tuygn bd, se ndi ldng luat ve quyen sd huru ddt dai, cho phep cac nha dau tu nudc ngoai duge quyen cd dat trong khu cdng nghiep. Ngoai ra, trong chinh sach dat dai d khu kinh te tu do cita cac nudc trgn thg gidi, bao gdm cac van de nhu phuang thiic ban ddt, cho thue cd ky ban, tign thue, thanh toan... dgu khdng gidng nhau, cflng can nghien ciiru, so sanh.
3. Chinh sach lun thong tien te
Tign tf lign quan dgn van dg dn dinh chu quygn va ngoai hdi ciia mpt nudc. Trong khu kinh tg tu do thi dimg loai tign nao? Tien tf trong va ngoai khu kinh tg tu do gidng nhau, hay cd gi khac bift? Day dgu la nhftng van dg quan trgng ma mgi ngudi quan tam. Cd mpt sd nha kinb tg chu trudng, khu kinh te tu do cd the sir dung ddng tign cua nudc sd tai, hon nfta, tign luu thdng trong ngoai khu kinh tg can thdng nhat. Trong khu kinh tg cd thg ddi tien cua nudc sd tai ra USD, nhung ddi vdi tign ma ngudi dan sd tai mang tbeo khi vao khu kinh tg thi phai thuc hifn trinh bao gidng nhu khi ra nudc ngoai de tranh hifn tugng ben ngoai khu kinh te khdng thg trao ddi ngoai hdi lai chuygn vao khu kinh tg dg trao ddi. Ngu ddng tign cua nudc sd tai va ngoai hdi nudc ngoai chgnh Ifch gia qua ldn, tbi cd thg true tigp su dung ddng dd la.
Nhung ty gia hdi doai tu do can dugc ban che hgp ly, kim ngach ngoai hdi xuat ra khdng dugc cao ban kim ngach ngoai bdi nhap vao, de khdng anh hudng den su can bang xuat nhap ngoai hdi. Nhung lam nhu vay can mpt dieu kifn tign dg, tiic la khdng thanh lap trung tam tai chinh qudc te, neu da thanh lap trung tam tai chinh qudc tg thi se khdng thg ban chg dugc nfla. Vi trung tam tai chinh qudc te chu yeu thuc bifn boat dpng dau ca tign tf, thu lgi tu ty If chgnh Ifch gia.
Dac khu kinh te Trung Qudc thuc bifn chg dp quan ly ngoai bdi, ddng nhan dan tf (NDT) khdng thg trao ddi tu do. Nha dau tu nudc ngoai chi cd thi dung ddng USD ddi idy NDT, nhung khdng thg ddi ngugc lai. Do vay, cac nha dau tu
nudc ngoai hau bet deu diing sd tien dau tu de mua thiet bi, nguyen lieu va san phdm trung gian d nudc ngoai, sau dd ehuyin vao dac khu kinh te. Rd rang, each lam nay khdng cd lgi cho vife thu blit ddu tu nudc ngoai. Do vay, nam 1984 da cd y kien de xuat van dg phat hanh dong tign dae khu tai Tham Quyen. Nhu vay, trong mpt nude se khdng chi cd NDT, trai phigu ngoai hdi, ma cdn cd ddng tien cua dac khu; ba loai tign tf nay cung luu thdng, se xuat hifn bifn tugng "da tign, da hai" (nhigu loai tign, nhigu tai hga). Chinh vi vay, cd ngudi phan ddi vifc phat hanh ddng tign cua dac khu. Ai cflng cho rang minh diing. Nhung cd mpt digm can xac dinh rd, dac khu kinh te Trung Qudc mudn dat dgn mue tigu thu hiit kieu hdi, ngoai hdi, thiic day kinh te phat trien, thi phai nhanh chdng giai quyet van de tu do luu thdng va trao ddi tign tf, d nhftng nudc da cd ddng tign chuyen ddi tu do, thi khdng cd van de nay.
4. Chinh sach tieu thu san pham tai cho cua cac doanh nghiep thupc khu kinh tl ty do va van de npi dia hoa
- Ve tieu thu san phdm tai chd
Thdng thudng cac san pham do doanh nghifp lign doanh, dac bift la doanh nghifp 100%) vdn dau tu nudc ngoai san xuat tai khu kinh tg tu do phai la nhung san pham "hudng dgn xuat khau" vao thi trudng thg gidi. Nhung trgn thuc tg, cac doanh nghifp cd vdn nudc ngoai lai thudng ygu cdu tieu thu hoac khdng ngimg tang ty trgng tigu thu san pham tai cho ddi vdi nhflng san pham nay. Van de nay khdng chi gay ra nhflng tranh cai gifta doanh nghiep cd vdn dau tu nudc ngoai va nude chu nha, ma ngay ca ban than nudc chii nha cung cd rat nhigu y kien khae nhau xung quanh nhftng van dg lign quan nhu nhihig san pham nay cd the tieu thu tai cho, nhflng san phdm kia khdng thi, hay vg quy dinh cu the ty If san phdm tieu thu tai chd va xuat khau... Cd ngudi khdng chu truong dung bien phap ban ebl tigu tbu san pham trong thi trudng npi dia dl dat muc dich bao hp cac nganh nghi trong nudc, hg cho rang
34 -NhOng vin di KINH T i VA CHJNH TRI THi Gidl S6 5(181) 2011
Nguyin Van Cu'dng Chinh sach, th i chl eho eae khu kinh t l ty do:..
neu lam nhu vay, thi tu ddu da khdng nen cho ngudi nudc ngoai vao ddu tu xay dung nha may. NhQng ngudi gift quan diem nay cho rang, khu kinh tg tu do cdn thuc hifn su tu do hoan toan ve ca "con ngudi, tai chinh va ngudn vdn"
Cd ngudi lai cho rang, can cho phep mdt pban san pham cua cac doanh nghifp cd vdn dau tu nudc ngoai tigu thu trong nudc, lam nhu vay cd thi khign mpt sd nganh va doanh nghifp chiu chut tdn hai, nhung ve phuang difn ky thuat san xudt thi lai cd lgi vi nhftng doanh nghifp an phan thii thudng, khdng chii y dgn chat lugng san phdm, khdng chii y ddi mdi phuang thiic san xudt se bi "cham ngc", nhd dd thiic day hg quan tam ban din vifc nang cao hifu qua san xudt va kinh doanh ciia doanh nghifp, nang cao chdt lugng san pham cung nhu sire canh tranh, md rdng thi trudng qudc tl. Lai cung cd ngudi cho rdng, vifc tigu thu san pham tai chd hay xudt khdu cdn cd quy dinh mang tinh linh boat, da la nhung san phdm cung cdp ky thuat mdi thi nen cho phep tigu thu d thi trudng trong nudc ma khdng cd bdt cii ban chl nao. Nhung san phdm hay linh kifn ma nganh cdng nghiep trong nudc cdn nhap khdu, nlu nhung san pham ciia khu kinh tl phu hgp vdi ygu cdu va tieu chuan thi cflng cd thi cbo phep tieu thu trong nudc. Nhu vay, cac doanh nghifp trong nudc, vua cd the tigt kifm chi phi van chuyin, lai cd thi bdt dugc khau thii tuc hoan thug.
Hifn nay, rdt nhilu nudc dang phat triln trgn thi gidi da ap dung chinb sach tieu thu tai ch6 va xudt khdu linh boat ddi vdi cac san phdm cua doanh nghifp cd vdn ddu tu nudc ngoai. Thg la lai nay sinh vdn dl quy dinh chinh sach va sach lugc thi nao vl ty If tigu thu san phdm tai cho va xudt khdu, day la vdn dl rdt nhay cam. Ve vdn dl nay, each giai quylt cua cac nudc cung CO rdt nhilu khac bift, ty If tigu thu tai chd nhd, ty If xudt khdu ldn, thdng thudng anh hudng din y mudn ddu tu cua nha ddu tu nudc ngoai.
Ngugc lai se lam tdn hai din sir phat triln ciia nganh cdng nghifp dan tpc ciia nudc chii nha.
Do vay, quy dinh thi nao vl ty If san phdm tigu
thu tai chd va xuat khau, vua la van de thuc tign lai vira mang tinh ly luan. Tu kinh nghifm cua cac nudc dang phat trign cho thay, xac dinh ty If hang tigu thu tai cho va xudt khau can tinh dgn cac nhan td sau:
Thic nhdt, nhflng san pham cd tinh sang tao, trong nudc khdng cd, cung cap ky thuat tien tien, do khdng lam nguy hai den cac nganh nghg trong nudc, ngn cho phep ty If tigu thu ndi dia ldn va thdi ban dai ban.
Thie hai, nhiing san pham ma thi trudng trong nudc da bao hoa hoac nhung san pham sdp ldi thdi, thdng thudng khdng ngn dl cac nha ddu tu nudc ngoai dau tu nfta. Neu khdng, nhflng san phdm dd cbi dl xudt khdu. Do vay, khi pbe duyft cac phuang an dau tu, can tinh din vdn dl tigu thu tai cho hay xudt khau san phdm va ty If cua chiing.
Thic ba, nhung nudc cd td chdt ky thuat tdt, gia nhan cdng re, cd the ygu cdu doanh nghifp cd vdn ddu tu nudc ngoai nang ty If xudt khdu san phdm len cao han mdt chiit. Ngugc lai, khi gia thanh nhan cdng tang Ign, thi cac nha dau tu nudc ngoai se chii ylu md rpng thi trudng d nudc sd tai. Trong tinh hinh dd, ty If xudt khau san phdm bi giam, ty If tieu thu tai cho se tang len.
Thii: tu, nhung nganh cdng nghifp khoa hgc ky thuat cao mdi dang phat triln trong nudc tbi cdn dugc bao hd nhilu ban. Do vay, cd thi yeu cdu cac doanh nghifp cd vdn dau tu nudc ngoai san xudt cac san phdm khoa hgc - ky thuat ciing loai nang ty If xudt khdu san pham Ign. Dgi khi nhung san phdm nay cd siic canh tranh trgn trudng qudc tl thi se khdng phai tang cudng bao hp va cung khdng phai ban chl tieu thu san phdm tai cbd nfta.
Tom lgi, quy dinh ty If tigu thu tai chd ya xudt khdu san phdm, phai tuan theo nguyen tdc cdng bdng hgp ly, dura vao nhiing hang muc dau tu khac nhau dl dua ra ty le tigu thu san phdm trong nudc bay xudt khdu phii hgp; cung vdi nhftng thay ddi cua tinh hinh phat trign kinh tl
NhOng vin di KINH T i VA CHJNH TW THi Gidl S6 5(181) 2011- 35
Chinh s^eh, the che eho cac khu kinh te ty do:.. Nguyin Van Cu'ong
va nhiing bien ddng cua xu thg cung cau trong nudc, can cd nhiing dieu chinh phu hgp ddi vdi ty If tigu thu san pham tai chd va xuat khau.
Nhu vay vua dam bao dugc lgi ich xiing dang cbo cac doanh nghifp cd vdn dau tu nudc ngoai, lai cd thg bao hd dugc nganh nghe trong nudc ciia cac nudc dang phat trien. Cung vdi vifc lure lugng kinh tg va ky thuat cua khu kinh te tu do va dat nudc dugc nang len, dac bift la su tang cudng siic canh tranh ciia san pham, ty If tieu tbu san pham tai chd se dan dan nang len.
- Ve vdn de npi dia hod cdc sdn phdm cda doanh nghiep thudc khu kinh te tudo.
Trinh dp ndi dia boa cac san pham ciia doanh nghigp cd vdn dau tu nudc ngoai, cdn ggi la ty If san pham tu che. Cung gidng nhu ty If tigu tbu san pham tai chd va xuat khau, ty If san pham tu che vua lign quan den lgi ich true tigp ciia nha ddu tu nudc ngoai, vua lign quan din van dg bao hp nganh nghg ciia nudc chu nha.
Do vay, khi tan dung ngudn vdn va ky thuat nudc ngoai can phai tinh toan va giai quygt thoa dang cac van dg nay.
Hifn nay, trgn thg gidi cd 5 each tinh toan ty le tu chg.
i) Phuang phdp trong luang: tire la cbi trgng lugng linh kifn dugc cac doanh nghiep trong nudc san xuat phai chigm mpt ty If phan tram nhdt dinh trong tdng lugng cua ca san pham.
Nam Phi ap dung each tinb nay, nhugc digm cua phuang phap nay la idy trgng lugng lam can cu tinh toan, se khiln nganh cdng nghifp che tao linh kifn tinh xao cd nhd khd cd thg phat trien trong nudc, san pham cudi cimg duong nhien ciing khd dap iing dugc thi trudng qudc tg.
ii) Phuang phdp -tinh diem: tiic la sau khi toan bp linh phu kien cua mpt san pham dugc tinh ra, mdi bp phan da ed mpt diem sd cd dinh, sau dd can cir vao linh phu kifn cd the san xuat trong nudc cua san pham dd, diem sd cua hai phdn nay se quylt dinh ty If tu chg. Thai Lan da lira chgn bifn phap tinh dilm cd dinh. Nhugc
dilm cua phuong phap nay la thiet kg va chuc nang san phdm edng nghifp cua cac nudc trgn thi gidi khac nhau, dua ra dilm sd nhdt dinh cho timg linh kifn, se dl bd qua vifc thu hiit va ling dung ky thuat tign tiln, ddng thdi anh hudng din vifc doi mdi cac phuang phap thilt kl, chl tao linh kifn, cflng nhu nhflng thay doi trong su dung nguyen- lieu va vifc giam gia thanh san pham.
iii) Phuang phdp so sdnh gid thdnh: turc la gia thi trudng qudc tl cua linh kifn san xudt trong nudc nhdt dinh se chilm mdt ty If phan tram nhdt dinh trong tdng gia tri linh kifn cdn cho ca san phdm. Bd Dao Nha ap dung phuang phap nay; nhugc dilm ciia phuong phap nay la cdn dua vao gia thi trudng qudc tg thuc tg, dang tin cay do bai quan cac nudc cung cap mdi cd thi tinb toan chudn xac ty If tu chl. Uu digm cua phuong phap nay la cd thi khuyin khich phat triln cac san pham cd gia tri gia tang cao.
iv) Phuang phdp chi dinh hgng muc: trong cac san phdm do doanh nghifp cd vdn dau tu nudc ngoai san xuat, chi dinh bat budc phai su dung' linh kifn npi dia nao dd. Ireland da dung phuong phap nay.
v) Phuang phdp tong hap: tiic la su dimg ket hgp ca phuang phap so sdnh gia thanh va phuong phap chi dinh hang muc. Do tinh nang ky thuat ciia cac linh kifn nhap khau kha cao, ngn mudn dat dugc muc dich thu hiit ky thuat, each tinh ty le tu che cua nd ngoai viec tinh toan gia thanb thi trudng quoc t l ra, can quy dinh cac linh kifn quan trgng phai chl tao trong nudc, nhu vay mdi cd thg thiic day su nang cap ky thuat va cdng nghifp.
Nhung san pham hudng ra thi trudng qudc te dugc san xudt trong khu kinh tl tu do deu gdm cae linh kien do cae doanh nghifp trong khu kinh tl cung cap. Nhung thdng thudng, ty If san phdm tu chl trong khu kinh te tu do deu thap hon ty If san pham tur chl bgn ngoai. Khdng chi cac nude dang phat trign coi trgng trinh dp ty If
36 -NhOng vin di KINH T i VA CHINH TW THi Gidl S6 5(181) 2011
Nguyin Van Cu'dng Chinh saeh, thi ehl eho eae khu kinh t l ty do:.
san pham tu che, ma cac nudc phat trign phuang Tay cflng diu thuc hifn che dp nay.
Nam 1992, sau khi Lign minh chau Au (EU) dugc thanh lap, trd thanh tbi trudng thdng nhdt cua cpng ddng cac nudc chau Au, ngoai vifc thuc hifn kigm tra an toan ddi vdi cac san phdm ca khi nhap khau, nam 1995 da bdt ddu thuc hifn che dp ban dinh ty If tu chg, gidi ban nghigm ngat cac san pham ca khi phai dat ty If tu chg nhat dinh mdi dugc dua vao tigu thu tai thi trudng EU. Nguyen nhan chu ygu la, cac nudc EU sg rang sau khi cac nha may ciia minh bi nudc ngoai mua, ngudi chii nudc ngoai se khdng thuc hifn boat dpng san xuat tai chau Au ma chi lgi dung thuang hifu va ky thuat ciia cac nha may nai day dg phat trign, chigm ITnh thi trudng chau Au. Sau khi thuc hifn ty If san phdm tu chg, nhftng ngudi chii mdi cua doanh nghifp se khdng thi chi dua vao nhflng nha may mua dugc nay dl md rpng tbi trudng chau Au, ma phai ra siic san xudt tai day, nhu vay mdi cd thi dam bao vifc lam cho cdng nhan chau Au, lai vua cd thi thu hiit nguon vdn va ky thuat cua thuang nhan nudc ngoai, giiip dam bao cho nganh cdng nghifp chl tao cua chau Au phat triln. Do vay, cac nudc dang phat triln cang phai tan dung chl dp ty If san phdm tu chl de bao vf va phat triln chinh minh.
5. Chinh sach bao ho thue Iinh hoat
Kho bao hd thui, nha xudng bao hd thui va khu bao hd thui da hinh thanb hf thdng nghifp vu bao hd thui. Viec xay dimg hf thong nghifp vu bao hp thui cd vai trd rdt quan trgng trong vifc thiic ddy thuang mai chuyen khdu va thuong mai tam giac, md rpng boat ddng kinh tl thuang mai. Khao sat tu gdc do xay dung khu kinh tl tu do tren thi gidi, cd nhflng cang tu do va khu mau dieh tu do chinh la nhflrng kho bao hp thui phat triln ddn len. Do hf thdng nghifp vu bao hp diul ed thi thu dugc rdt nhilu lgi ich kinh tl, do vay nhilu nudc tren thi gidi da xay
dung nhigu kho bao hp thui va nha xudng bao hd thug, vi du Y da xay dung ban 800 kho bao hd thug d cac thanh phd cd ca quan hai quan.
Cimg vdi su phat trign khdng ngimg cua cang tu do, khu mau dich tu do, khu gia cdng xuat khau va khu vudn khoa hpc ky thuat, chuc nang cua nhflng khu nay cung ngay mpt tang. Khdng gian kho bao hd thue vdn cd trong khu kinh tg tu do da khdng thg dap iing nhu cau nghifp vu, khdng thg khdng xay kho bao hd thug mdi, bao gdm kho du trft san pham hang boa nguy higm, kho luu trft tur dpng va kho dg hang boa cua doanh nghifp kigm nghifp vu kinh doanh thuang mai trong khu.
Ba bd phan tao thanh hf thong nghifp vu bao hd thui, cd dilm chung la cung cap hf thdng nghifp vu bao hd thug, va cac dich vu kem theo, nhung pham vi nghifp vu kinh doanh khdng hoan toan gidng nhau. Kho bao hp thug danh cbo cac san pham nudc ngoai khdng can lam thu tuc bai quan se dugc dua vao luu trft d kho nay. Trong thdi gian luu trft theo quy dinh, khdng phai npp thui, khi trung chuygn ra khdi kho va xudt khdu lai cflng dugc mien thui.
Nhung hang boa trong kho khi dua vao khu quan ly hai quan se phai nop thug theo quy dinh. Tdm lai, kho bao hp thui cd chuc nang tmyen thdng cua cang tu do va khu mau dich tu do, la trung tam tap trung hang boa va la tram trung chuyen hang boa, dac digm cua nd la khdng cd cac boat dpng nhu gia cdng, ddng gdi, san xuat.
Phan tich chuc nang cu thi ciia kho bao hp thui, cd thi chia lam 3 loai sau:
i) Kho bdo hp thui tdng hap, luu trft nhilu loai nguygn lifu, san phdm trung gian va thanh pham.
ii) Kho bdo hp thui dan nhdt, chi luu gift mdt loai san phdm.Vi du, nam 1989, Cdng ty Lign Vy (Dai Loan) da ddu tu xay dung mpt kbo bao hd cho san pham dft may d Philippines, chuygn luu gift cac nguygn lifu cho san phdm dft may cua Dai Loan, cung cdp cho Philippines cac nguygn lifu can thilt cho nganh may xudt khdu cua Philippines nhu bdng, sgi
NhOng vin di KINH T i vA CHJNH TW THi Gidl S6 5(181) 2011- 37
Chinh saeh, t h i chl cho cae khu kinh t l ty do:.. Nguyin Van Cifdng
bon hgp... Kho bao hp thug theo md hinh thi trudng sign cap nay khdng nhflng giiip Philipines cd ca hpi mua dugc gia nguygn lifu det may re phuc vu cho nganh xuat khau quan ao va cd nhigu ca hpi lira chgn san pham hang boa, ma cdn cd thi tilt kifm dugc thdi gian trong cac khau nhu hai quan kiem tra hang boa, md the tin dung, van chuyen hang boa...
iii) Kho bdo hp thue theo mo hinh qud cdnh, thdng thudng la kho bao hp thue dugc xay dung tai nhftng nudc ven bien cd dudng giao thdng qudc tg thuan tifn, cung cap cac dich vu thuan tifn nhu xudt nhap khdu, kho bai, van tai hang hoa cho cac nudc ndi dia lang gilng nhdm thu ngoai tf. Chang ban khu qua canh Kalaji cua Pakistan chinh la cua khau ra biln chu yeu cua Afganistan, khdng cd kho bao bd thue dac thu cho hang boa xuat khaU ciia Afganistan. Loai kho bao bd thul theo md hinh qua canh nay cflng rdt phd bien d khu vuc My Latinh.
Nhd mdy bdo hp thue lgi co dac tinh chuc nang cua doanh nghifp khu gia cdng xuat khau, tiic la nhap khdu thilt bi ca khi, nguyen vat lifu, san phdm trung gian va xudt khau thanh pham sau khi cac san pham nay dugc gia cdng hoac san xuat, dgu dugc uu dai ve thug quan. Digu khac bift la nha may bao hp thug quan kha phan tan, khdng nhdt thilt phai tap trung d khu vuc nhdt dinh gidng nhu cac doanh nghifp trong khu gia cdng xuat khau.
So sanh khu bao hd thug vdi nha may bao hd thul, thi khu bdo hp thue chiem difn tich ldn ban, pham vi nghifp vu kinb doanh rpng ban, trong khu vira cd thg bao quan, kho bai vua cd tbi gia cdng san xudt. Vg vai trd chiic nang va nghifp vii kinh doanb thi khu bao hd thug la thg dung hda gifta kho bao hp thul va nha may bao hp thul, cd thg coi la "khu gia cdng xuat khau theo md hinh nhd" Trong khu kinh te tu do thg gidi, nhftng khu kinh tg tu do dugc ggi la khu bao bd thul thuc sir khdng nhigu. Trong quy dinh vl Luat Dau tu ciia Indonesia, ygu cau kgt
hgp dae dilm eua khu cdng nghifp va khu mau dich tu do. Do vay, da xay dung hai khu tu do bao hp thul d Jakarta va dao Batan. Tu xu thi phat triln cho thdy, su khac nhau vl chirc nang gifta kho bao hp thul va nha may bao hp thug ngay cang duge tbu hep.
Nghifp vu bao hp thue mac du ndi la tdn tai cung vdi su xudt hifn cua cang tur do, nhung cho din nay, sd lugng kho bao hp thul, nha may bao hd thul va khu bao hp thul da vugt xa cang tu do, khu mau dich tu do va khu gia cdng xudt khdu. Cflng gidng nhu khu kinh tl tur do thi gidi, lgi ich kinb tl cua hf thong nghifp vu bao hp thul khdng giong nhau. Cd cai hifu qua cao, cd cai hifu qua khdng tdt lam. Do vay, lam thi nao dl xay dung hf thdng nghifp vu bao hp thul linh boat da trd thanh dilm dang chu y ciia cac nudc; dk xay dung hf thong nghifp vu bao hd thul linh boat, vifc dilu tra va nghign ciiu tinh kha thi mpt each khoa hpc, ty my la budc di khdng thi thilu, bao gdm lira chpn dia dilm, xac dinh cac loai hinh, dilu tra hp dan, de ra muc tigu va chat lupng phuc vu cua mdi trudng Cling va mim... diu true tilp lign quan din vifc phat huy hifu qua kinh tg ciia hf thong nghiep vu bao hp thul. Nhilu nudc va khu vuc trgn thg gidi, dac bift la cang Rotterdam cua Ha Lan cd rdt nhilu kinh nghifm trong vifc xay dung hf thdng nghifp vu bao hp thug linh boat:
Hang boa nhap vao hf thdng nghifp vu bao hp thul khdng ban chl sd lupng, chung loai va dinh miic phan phdi; ban nfta cdn mien thiig, khdng phai lam thu tuc khai bao bao quan, vi vay, giiip cac thuong nhan nudc ngoai cd thg ndm chdc thdi ca cd lgi, dua hang boa luu trft chuygn tdi tieu thu d cac nudc va khu vuc khac nhdm thu dugc lgi nhuan cao nhat.
Hang boa dua vao hf thdng nghifp vu bao hp thul, cd thi bd bao bi ddng gdi, thay ddi kilu dang, ddi ten, hoac ngu san pham .bi hu hdng cd thi sua chfta thay ddi dg san pham phu hgp ban vdi nhu cau cua thi trudng qudc te.
38 -NhOng vin di KINH T i VA CHINH TR! THi Gidl So 5(181) 2011
[Van Cu'dng Chinh sach, t h i c h l cho eae khu kinh t l ty do:
Cac nha kmh doanh nudc ngoai thupc hf thdng nghifp vu bao hp thul cd thi dung linh kifn, san pham trung gian... ciia nudc sd tai hoac nhap khdu tu nudc khac dl thuc hifn ddng gdi va gia cdng. Do nhftng linh kien va san pham trung gian nay dugc miln thul khi thdng 'quan, ngn gia thanh san pham sau khi gia cdng mang di tigu thu d nhung nudc va khu vuc khac cung dugc mien thug. Do vay, da tang cudng dugc lgi the canh tranh ciia san pham. Sau khi dugc pbe chuan, mdt sd lugng thanh pham va nguyen vat lifu nhat dinh cd thi dugc tieu thu d tbi trudng trong nudc sd tai.
Hf thdng nghifp vu bao hp thug cd cac loai ca sd ha tang hifn dai va hoan thifn, co the thich ling vdi nhu cau bdc dd, kho bai va van tai ciia nhigu loai hang hoa.
Cac nha dau tu nudc ngoai cd the xay dung trung tam trign lam hang boa trong he thong nghifp vu bao hp thue, nham tang cudng boat dpng tigu tbu bang hoa.
Hf thdng nghifp vu bao bp thue thu phi hgp ly, cung cdp nhieu loai dich vu vdi hf thdng nhan vien dugc dao tao bai ban, co thg hap dan cac cdng ty xuygn qudc gia va cac td chiic thuang mai qudc te.
Hf thdng nghiep vu bao bp thul ap dung chl dp quan ly tu chu, hai quan lay uu digm, khuylt dilm cua kho bao hd thug va nha may bao bp thul cung nhu trinh dp man cam cua san phdm bao hd lam can eti dg quylt dinh ty If tdn sudt kilm tra san pham.
Do be thdng nghifp vu bao hd thug linh hoat CO nhftng uu dilm kl tren, do vay, ngay cang cd nhilu nudc dung hf thdng nghifp vu bao hd thul tai khu kinb tl tu do ra, cdn xay dung kho bao hp thul, nha may bao hd va khu bao hd thul d nhflng khu vuc khac cd dieu kifn. Vifc xay dimg hf thdng nghifp vu bao hd thul thdng thudng cd 3 phuang thirc sau: Mpt la, do ca quan cang vu dia phuang bd tiln ra xay dung, sau khi xay xong se cbo thue va tigu thu. Hai Id,
ca quan cang vu dia phuong cung nha dau tu nudc ngoai ddu tu. Ba Id, nha ddu tu nudc ngoai tu xay, CO quan dia phuong thu tign cho thue ddt. Hien nay nhilu nudc, dac biet la nhftng nudc dang phat trien thudng su dung phuong thiic thii 3 dl xay dimg kho bao hp thue va nha may bao hd thug.
6. Chinh sach moi trudng
Rdt nhilu khu kinh tl tu do ciia cac nudc dang phat triln, dac bift la khu gia cdng xuat khdu, tap trung nhigu nganh cdng nghifp gay d nhiem ldn. Vifc san xuat cua nhiing nganh cdng nghigp nay mac dii dem lai lgi nhuan va vifc lam, nhung cung khdng thg tranh khdi cai gia phai tra nhu: gay ra 6 nhiem, su chat chpi...
Cac doanh nghifp ludn chay theo lgi nhuan, da khong nhin thdy nhiing cai gia phai tra, ngugc lai con lao vao boat ddng kinh doanh san xuat gay d nhiem. Do vay, nha nudc can van dunj' ly luan "gia thanh xa hdi" dung cac phuong thiic xir phat..., tang gia thanh san xudt ciia nliftng doanh nghifp chi lao vao san xuat ma khdng quan tam din bao vf mdi trudng dg ban che miic dp d nhiem. Mpt khi tdng gia thanh ciia doanh nghifp (gia thanh san xuat cpng gia thanh xa hpi) vugt qua lgi ich ciia hp, se cd tac diing han chg boat dpng san xuat dang nay. Ndi each khac, can coi mdi trudng la dang tai nguyen, dat hifu qua bao vf moi trudng vao hieu qua kinh tg, tu dd khien cac nha dau tu nudc ngoai khdng thg thuc hifn chinh sach kinh doanh gigt ga lay triing, khdng coi trpng mdi trudng d khu kinh tg tu do. Ddng thdi, do y thirc bao vf mdi trudng ngay cang cao, nhieu nudc dang phat trign da bat dau ap dung cac bifn phap dam bao chat lugng mdi trudng trong khu kinh tg tu do, dac bift la trong khu vudn khoa hgc ky thuat, nhu thigt lap trung tam bao vf mdi trudng, xay dung xudng vf sinh an toan. Id xu ly phg lifu cdng nghiep... Dac biet la giua cac nha may, xi nghifp trong khu kinh tg thuc hifn phuang cham trao ddi phe lieu, tang cudng tai su dung nham giam thigu lupng phe thai cua
NhOng vin di KINH T i vA C H I N H TW T H i Gidl So 5(181) 2011- 39
Chinh saeh, t h i ehl eho eae khu kinh t l ty do: Nguyin Van Cirdng
nha may, xi nghifp. Cach lam cu thi la, pbl lifu cua nganh cdng nghifp A dem trao doi vdi nganh cdng nghifp B de lam nguygn vat lifu hoac tai su dung, do vay, nganh cdng nghifp A cd the giam lupng phg lieu, tigt kifm chi phi xir ly phg lifu, nganh cdng nghifp B lai cd thi mua gia re, tham chi khdng mat tiln ma lai cd dugc ngudn nguyen lieu cd the diing dugc hoac dung nguygn lifu dd dl tai su dung.
7. The che hanh chinh va kinh te hien dai va quoc te
Ly do ca ban cho su thanb cdng ciia cac khu kinh tg tu do la sir vugt trdi vl thi chl hanh cbinb va kinh te cua khu kinh tl tu do so vdi ndi dia theo hudng hifn dai va qudc te. Cac dac khu kinh te ciia Trung Qudc da di tbeo md hinh tbi dig hanh chinh va kinb te ciia Hdng Cdng, Ma Cao vdi dac trung ca ban la tu do kinh te cao va hifn dai boa, qudc tg boa cao, vugt trpi rd rft so vdi thg che hanh chinb va kinh tg ciia ndi dia Trung Qudc. Trung Qudc cd lgi thi la Hdng Cdng va Ma Cao thudc lanh thd trung Qudc, cac dac khu kinh te da dugc thanh lap ban dau deu gan Hdng Kdng va Ma Cao. Do vay, cac
dac khu nay cd the true tilp chiu anh hudng vg thi chl ciia Hong Cdng va Ma Cao va cung chi trong dilu kien dd tbi cac nha dau tu cua Hdng Cdng va Ma Cao mdi chiu bd vdn dau tu vao cac dac khu nay va hy vgng kigm ldi.
Cac dac khu kinh tg dugc thanh lap vg sau d Trung Qudc da idy md hinh thg chl cua cac dac khu kinh tl trudc lam chudn va nang cao them.
Thuc chdt md hinh thg che ciia cac dac khu kinh tl Trung Qudc cung da xuat phat tu ygu cdu phai cd mpt mdi trudng dau tu sinh lgi va mdt mdi trudng sdng tifn nghi cho cac nha dau tu.
6 cac nudc dang phat trign khac du td chirc ra cac khu kinh tl tu do, nhung da khdng dap ling dugc cac yeu cau tren xem nhu that bai.
Cac khu kinh tg tu do d Ddng Nam A xem nhu da khdng thanh cdng. Cac khu kinh tg tu do d An Dp cd ket qua ban chg.
Cac nudc phat triln Au, My cd thi chl kinh tg va hanh chinh vua dugc tur do hoa, qudc te hoa, hifn dai boa d miic cao, vua vugt trdi so vdi cac thg che chung, lai cd kgt cau ha tang hifn dai, ngudn nhan luc chuygn nghifp va co chat lupng'cao... la nhflng luc hap dan ldn*
Tai lieu tham khao:
1. Cai zhiquang, ete (1992): The Emergenceand Development of World Special Economic Zones, Enterprise Economy, Vanchang Vol.5.
2. Robert J.Rolfe (1991): The Challenge of FEZ in Central and Eastern Europe, Journal of International Business Studies.Vol.22W3.
3. Sandni - Jallab M and Banco de Armat (2002): A Review of Role and Impact of Export processing Loues in World Trade, The cae of Mexico, Working paper 02-07, Insitute of
Developing Study, Brighton, June.
4. Hoa Hun Lan (2000): Cdc mo hinh khu kinh ti tu do a mpt s6 nuac chdu A, thdng 7, Vifn Kinh te The gidi, Ha Ndi.
5. Meng Quang-wen (2005): Evolutionary Model of Free Economic Zones: Differrent Generations and Structure Feateres, Chinesse Geographical Science, Vol.15, No. 2, June.
40 -NhOng vin di KINH T i VA CHJNH TRI T H i Gidl So 5(181) 2011
