Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay vµ t−¬ng lai cña chñ nghÜa tù do míi
xÐt tõ gãc ®é gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a c¸i kinh tÕ vµ c¸i x· héi trong ph¸t triÓn
Ph¹m Xu©n Nam (*)
1. C¸ch ®©y 20 n¨m, khi lµn sãng cña c¸i gäi lµ "cuéc c¸ch m¹ng nhung"
®ang lan trµn kh¾p §«ng ¢u dÉn tíi sù sôp ®æ cña bøc t−êng Berlin, råi kÐo theo sù tan r· cña Liªn X« hai n¨m sau
®ã, hµng lo¹t chÝnh kh¸ch vµ lý luËn gia ë ph−¬ng T©y ®· lín tiÕng tuyªn bè:
"Chñ nghÜa x· héi ®· c¸o chung" (!?),
"Chñ nghÜa t− b¶n ®· toµn th¾ng" (!?).
Francis Fukuyama – ng−êi ®−îc xem lµ cè vÊn (think-tank) cña Bé Ngo¹i giao Hoa Kú håi ®ã – cßn ra søc chøng minh vÒ "sù tËn cïng ®Ých thùc cña lÞch sö", tøc "sù tËn cïng cña sù tiÕn hãa vÒ ý thøc hÖ cña loµi ng−êi vµ sù phæ qu¸t hãa nÒn d©n chñ tù do ph−¬ng T©y nh−
lµ mét h×nh thøc cuèi cïng cña tæ chøc qu¶n lý trong x· héi loµi ng−êi" (1).
§©y chÝnh lµ lóc chñ nghÜa tù do míi (neo-liberalisme) ®· lªn ng«i thay cho lý thuyÕt Keynes trong vai trß chi phèi ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë nhiÒu n−íc t− b¶n trªn thÕ giíi.
VËy thùc chÊt cña chñ nghÜa tù do míi lµ g×? §©u lµ lý do khiÕn cho chñ
nghÜa tù do míi giµnh ®−îc vÞ trÝ −u th¾ng ®èi víi lý thuyÕt Keynes, vèn ra
®êi tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû tr−íc, råi ®−îc nhiÒu n−íc t− b¶n ¢u - Mü ¸p dông trong nhiÒu thËp kû? Giê ®©y, trong bèi c¶nh cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu, chñ nghÜa tù do míi
®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc g× vµ t−¬ng lai cña nã sÏ ra sao? §Ó tr¶
lêi nh÷ng c©u hái nµy, chóng ta cÇn nh×n l¹i – dï chØ l−ít qua – nh÷ng b−íc th¨ng trÇm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng TBCN qua mÊy giai ®o¹n chÝnh.∗
2. §· cã mét thêi gian dµi, nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng t¹i c¸c n−íc TBCN ®−îc vËn hµnh theo c¬ chÕ hoµn toµn tù do.
Ng−êi ®Çu tiªn tiÕn hµnh tæng kÕt thùc tÕ ®ã vµ kh¸i qu¸t hãa thµnh lý luËn lµ nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn Anh Adam Smith. Trong t¸c phÈm ®å sé cña m×nh vÒ Cña c¶i cña c¸c d©n téc (1776), A.
Smith ®· ®−a ra mét quan ®iÓm cã ý nghÜa triÕt lý bao qu¸t lµ: H·y ®Ó cho thÞ tr−êng vËn hµnh. Bëi, theo «ng, d−íi
(∗) GS., TS., ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam
sù dÉn d¾t cña "bµn tay v« h×nh", c¬ chÕ thÞ tr−êng tù do sÏ b¶o ®¶m cho x· héi nh÷ng g× s¶n xuÊt ra phï hîp víi nhu cÇu cña c¸c thµnh viªn cña nã vµ theo nh÷ng sè l−îng mong muèn. Sù t¸c
®éng qua l¹i gi÷a nh÷ng ng−êi tù do c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng dï víi ®éng c¬ vÞ kû nhÊt còng sÏ ®−a tíi kÕt qu¶
cuèi cïng lµ "sù hµi hßa x· héi" (2, tr.648).
Trung thµnh víi triÕt lý cña m×nh, A. Smith cho r»ng trong mét x· héi dùa trªn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng tù do th×
nhµ n−íc ph¶i lµ tèi thiÓu. Nhµ n−íc tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ, mµ chØ cÇn tËp trung vµo ba chøc n¨ng: chèng giÆc ngo¹i x©m, b¶o vÖ x· héi vµ duy tr× c¸c tæ chøc.
Tuy nhiªn, do kh«ng thÊy ®−îc nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng TBCN, nªn "niÒm tin cña A. Smith vµo sù hµi hßa tù ph¸t cña x·
héi trong c¬ chÕ thÞ tr−êng tù do ®·
kh«ng hÒ ®−îc thùc tÕ chøng minh" (3, tr.44), nh− chÝnh c¸c nhµ nghiªn cøu lÞch sö t− t−ëng kinh tÕ ë ph−¬ng T©y sau nµy ®· nhËn xÐt.
§Æc biÖt, tr−íc nh÷ng hËu qu¶ x·
héi nÆng nÒ g©y ra bëi cuéc ®¹i khñng ho¶ng kinh tÕ b¾t nguån tõ Mü råi lan nhanh ra toµn thÕ giíi TBCN trong nh÷ng n¨m 1929-1933, Tæng thèng Mü lóc ®ã lµ F. Roosevelt ®· buéc ph¶i tõ bá lý luËn vÒ "bµn tay v« h×nh" cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Ó chuyÓn sang thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch can thiÖp cÊp thêi cña nhµ n−íc nh»m h¹n chÕ tÝnh v« chÝnh phñ cña tù do c¹nh tranh vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nãng báng, nhÊt lµ n¹n thÊt nghiÖp trµn lan (chiÕm tíi 25%
tæng lùc l−îng lao ®éng x· héi thêi bÊy giê), chøa ®ùng nguy c¬ bïng næ x· héi
nghiªm träng. Theo nhËn xÐt cña nhµ kinh tÕ Heibroner, "ChÝnh phñ bçng nhiªn trë thµnh mét nhµ ®Çu t− chÝnh:
®−êng s¸, ®Ëp n−íc, c¸c phßng häp, c¸c gi¶ng ®−êng, c¸c s©n bay, bÕn c¶ng vµ c¸c c«ng tr×nh nhµ ë cø mäc lªn nh− træ hoa" (4, tr.349).
Trªn lÜnh vùc lý luËn, ng−êi ®¹i diÖn tiªu biÓu nhÊt cho sù chuyÓn biÕn tõ t−
duy kinh tÕ thÞ tr−êng tù do sang t− duy kinh tÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n−íc lµ John Maynard Keynes.
Trong t¸c phÈm Lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ viÖc lµm, l·i suÊt vµ tiÒn tÖ (1936), J. M.
Keynes chøng minh r»ng: muèn tho¸t khái khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp vµ nguy c¬ bïng næ x· héi, nhµ n−íc ph¶i ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. ¤ng b¸c bá kh¸i niÖm
"nhµ n−íc tèi thiÓu" vµ ®Ò xuÊt chñ tr−¬ng më réng chøc n¨ng cña nhµ n−íc, xem ®ã lµ ph−¬ng tiÖn duy nhÊt
®Ó tr¸nh khái sù ph¸ hñy hoµn toµn c¸c thÓ chÕ kinh tÕ ®−¬ng thêi. ¤ng nhÊn m¹nh: Ngoµi viÖc ®øng ra g¸nh lÊy mét tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp vÒ møc ®Çu t− "cã thÓ thùc hiÖn ®−îc", nhµ n−íc cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn viÖc gi¶m l·i suÊt ng©n hµng nh»m khuyÕn khÝch c¸c nhµ kinh doanh vay vèn ®Ó ®Çu t− më réng s¶n xuÊt hµng hãa vµ dÞch vô, qua
®ã võa kÝch thÝch nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng võa t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm míi cho ng−êi lao ®éng.
Râ rµng, theo lý thuyÕt cña Keynes, rèt cuéc kh«ng cã c¬ chÕ tù ®éng b¶o
®¶m an toµn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng tù do. V× thÕ, «ng chñ tr−¬ng: NÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¶i ®−îc ®iÒu tiÕt bëi nhµ n−íc nh»m kh¾c phôc hai khuyÕt tËt lín cña x· héi t− b¶n lµ "kh«ng cã viÖc lµm ®Çy ®ñ vµ ph©n phèi cña c¶i mét c¸ch bÊt c«ng" (5, tr.426).
Tõ chç lóc ®Çu bÞ nh÷ng nhµ kinh tÕ trung thµnh víi triÕt lý "H·y ®Ó yªn cho thÞ tr−êng vËn hµnh" cña A. Smith xem lµ "tµ gi¸o", lý thuyÕt cña Keynes ®·
dÇn dÇn chiÕm ®−îc ®Þa vÞ chi phèi trong sè rÊt nhiÒu lý thuyÕt kinh tÕ kh¸c ë c¸c n−íc t− b¶n ph−¬ng T©y "tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1973" (6, tr.415).
Tuy vËy, Keynes ®· kh«ng thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng mét lý thuyÕt vÒ sù kÕt hîp tháa ®¸ng gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ viÖc lµm trong thêi h¹n l©u dµi. Sau mÊy chôc n¨m ho¹t
®éng su«n sÎ, nÒn kinh tÕ cña c¸c n−íc t− b¶n ¢u - Mü l¹i r¬i vµo suy tho¸i, kÌm theo l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp gia t¨ng, nhÊt lµ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû tr−íc, khi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ph¸t triÓn nh−
vò b·o, xu thÕ quèc tÕ hãa (råi toµn cÇu hãa) kinh tÕ thÕ giíi cµng më réng, vµ ho¹t ®éng cña c¸c tËp ®oµn t− b¶n xuyªn quèc gia ngµy cµng v−ît ra khái tÇm kiÓm so¸t cña c¸c nhµ n−íc riªng rÏ.
3. Trong suèt thêi gian lý thuyÕt Keynes chiÕm ®−îc ®Þa vÞ chi phèi ®èi víi chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi cña c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn, th× Von Hayek cïng víi mét sè häc gi¶ kh¸c nh− Milton Friedman, Ludwig Von Mises... – nh÷ng ng−êi vèn cã quan ®iÓm ®èi lËp víi Keynes – vÉn kiªn tr× theo ®uæi luËn thuyÕt cña hä. Trong cuèn s¸ch Con
®−êng dÉn ®Õn sù n« dÞch (1944) cña m×nh, Von Hayek kÞch liÖt phª ph¸n sù can thiÖp cña nhµ n−íc vµo thÞ tr−êng, xem ®ã lµ nguy c¬ ®e däa sù sèng cßn cña tù do kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. ¤ng say s−a ca ngîi t− t−ëng tù do kinh doanh ë c¸c thÕ kû XVIII - XIX. Theo «ng, vËn dông c¸c t− t−ëng ®ã vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ trong thÕ kû XX vÉn lµ mét ®iÒu tuyÖt vêi. Víi nh÷ng luËn ®iÓm chñ yÕu
®ã, Con ®−êng dÉn ®Õn sù n« dÞch cña V. Hayek ®−îc xem lµ "b¶n HiÕn ch−¬ng
®Æt nÒn mãng cho chñ nghÜa tù do míi"
(7, p.12). Nh−ng, vµo nh÷ng thËp niªn
®Çu sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø Hai, chñ nghÜa tù do míi ch−a ®−îc giíi cÇm quyÒn ë c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn chó ý tíi. Bëi lÏ, lóc ®ã d−íi ¶nh h−ëng cña lý thuyÕt Keynes, nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng TBCN vÉn vËn hµnh cã hiÖu qu¶. Ph¶i
®îi ®Õn 1/2 cuèi nh÷ng n¨m 1970, khi cuéc khñng ho¶ng n¨ng l−îng thÕ giíi næ ra, c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn l¹i r¬i vµo suy tho¸i kinh tÕ, kÌm theo l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp t¨ng cao, th× chñ nghÜa tù do míi míi cã c¬ héi giµnh lÊy
®Þa vÞ −u th¾ng ®èi víi lý thuyÕt Keynes.
§Æc biÖt, tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1980, chñ nghÜa tù do míi ®· ®−îc Thñ t−íng Anh M. Thatcher, Tæng thèng Mü R.
Reagan nhiÖt liÖt t¸n th−ëng vµ ¸p dông trªn thùc tÕ. TiÕp ®ã, víi sù cæ vò cña WB vµ IMF, nhiÒu n−íc trong tæ chøc OECD cïng mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸, ch©u Phi, nhÊt lµ ch©u Mü Latin còng lÇn l−ît lµm theo.
Nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cña c¸c n−íc trªn
®· gÆp nhau t¹i thñ ®« Hoa Kú vµ th«ng qua b¶n Tuyªn bè chung gäi lµ §ång thuËn Washington. Ng−êi ta th−êng nh¾c tíi ph−¬ng ch©m hµnh ®éng mµ b¶n §ång thuËn Washington ®Ò ra lµ:
"ThÞ tr−êng nhiÒu h¬n, nhµ n−íc Ýt h¬n".
Nh−ng nÕu ph©n tÝch chi tiÕt ra th×
ph−¬ng ch©m ®ã gåm 5 ®iÓm chñ yÕu: i) t¨ng thÞ tr−êng; ii) gi¶m nhµ n−íc; iii) phi ®iÒu tiÕt hãa; iv) tù do hãa; v) t−
nh©n hãa. Mét tr−êng ph¸i cña chñ nghÜa tù do míi ë Mü lµ chñ nghÜa b¶o thñ míi cßn ®−a ra khÈu hiÖu: "T¨ng tr−ëng vµ nhá giät tõ trªn xuèng"
(Growth and trickle down) (8, p.18). Víi
khÈu hiÖu nµy, hä chñ tr−¬ng gi¶m chi tiªu tõ ng©n s¸ch quèc gia cho c¸c lîi Ých c«ng céng, ®iÒu chØnh sù ph©n phèi thu nhËp theo h−íng bÊt lîi cho ng−êi lao ®éng nh−ng cã lîi cho chñ t− b¶n nh»m khuyÕn khÝch hä "tiÕt kiÖm vµ
®Çu t−". Trong quan niÖm cña hä, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i ®i tr−íc, c«ng b»ng x· héi sÏ ®i sau, vµ ng−êi nghÌo h·y kiªn t©m chê ®îi!
Nh−ng kh«ng ph¶i chê ®îi l©u, mµ chØ sau kho¶ng trªn d−íi mét thËp niªn
¸p dông m« h×nh kinh tÕ theo chñ nghÜa tù do míi, th× nhiÒu nhµ khoa häc tiÕn bé vµ chÝnh kh¸ch tØnh t¸o ®· nhËn ra nh÷ng hÖ qu¶ xÊu c¶ vÒ kinh tÕ vµ x·
héi mµ chñ nghÜa tù do míi g©y ra cho hµng lo¹t n−íc.
Luis Ignacio Silva, l·nh tô C«ng
®oµn Brazil (nay lµ Tæng thèng n−íc nµy) ®· vÝ t¸c h¹i mµ chñ nghÜa tù do míi g©y ra cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn gièng nh− mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi míi. Theo «ng, "cuéc chiÕn tranh nµy tµn ph¸ Braxin, ch©u Mü Latinh vµ nãi chung c¶ thÕ giíi thø ba. LÝnh kh«ng chÕt nh−ng trÎ em ph¶i chÕt, kh«ng cã hµng triÖu ng−êi bÞ th−¬ng th× cã hµng triÖu ng−êi thÊt nghiÖp... §©y lµ cuéc chiÕn tranh nî n−íc ngoµi, vò khÝ chñ yÕu lµ tiÒn l·i" (9, tr.223).
T¹i nhiÒu cuéc Héi th¶o quèc tÕ do UNDP vµ UNESCO tæ chøc, c¸c nhµ khoa häc cã ®Çu ãc kh¸ch quan còng ®·
®i ®Õn nh÷ng nhËn ®Þnh rÊt ®¸ng chó ý sau ®©y:
a) Khi "bµn tay v« h×nh" ®−îc ®Ó mÆc cho trë l¹i thao tóng trªn thÞ tr−êng tù do th× n¹n thÊt nghiÖp ngµy cµng trë nªn trÇm träng.
b) ViÖc chÊm døt kiÓm so¸t sù di chuyÓn cña vèn ®Çu t− theo quan ®iÓm
cña chñ nghÜa tù do míi ®· t¹o ra m«i tr−êng thuËn lîi cho c¸c nhµ t− b¶n lín ho¹t ®éng ®Çu c¬ trªn c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh. ChÝnh ®iÒu nµy lµ nguyªn nh©n dÉn tíi hµng lo¹t cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë nh÷ng ph¹m vi kh¸c nhau trong nh÷ng n¨m qua.
c) Nh×n chung, do t¸c ®éng cña viÖc
¸p dông chñ nghÜa tù do míi, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c n−íc giµu vµ c¸c n−íc nghÌo còng nh− gi÷a nh÷ng ng−êi giµu vµ nh÷ng ng−êi nghÌo trong nhiÒu n−íc ngµy cµng t¨ng lªn. Theo UNDP, kho¶ng c¸ch thu nhËp gi÷a 20% giµu nhÊt vµ 20% nghÌo nhÊt trong d©n sè thÕ giíi n¨m 1960 lµ 30 lÇn, n¨m 1999 t¨ng lªn 84 lÇn!
4. TiÕp theo c¸c cuéc khñng ho¶ng lÇn l−ît næ ra ë Mexico, §«ng - Nam ¸, Nga, Argentina... trong thËp niªn 90 cña thÕ kû tr−íc, lÇn nµy cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh næ ra ngay t¹i n−íc ®i
®Çu trong viÖc ¸p dông chñ nghÜa tù do míi lµ Mü (vµo gi÷a n¨m 2008), råi nhanh chãng g©y thµnh ph¶n øng d©y chuyÒn, ®Èy nÒn kinh tÕ thÕ giíi lón s©u vµo cuéc khñng ho¶ng tåi tÖ nhÊt kÓ tõ
®Çu nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû tr−íc.
Riªng t¹i Mü, hµng lo¹t ng©n hµng danh tiÕng nhÊt bÞ sôp ®æ. Sù thÊt tho¸t cña nh÷ng cæ phiÕu trÞ gi¸ h¬n 1000 tû USD diÔn ra chØ trong mét ngµy. Trong khi nhiÒu chñ ng©n hµng vì nî vÉn chia nhau hµng tû USD gäi lµ tiÒn chi tr¶
cho "nh÷ng ng−êi cã chuyªn m«n cao"
theo quy ®Þnh riªng cña hä, th× ®a sè d©n th−êng l¹i lµ nh÷ng ng−êi ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ nhÊt. TÝnh
®Õn gi÷a n¨m 2009, gÇn 2,5 triÖu ng«i nhµ cña nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp vµ trung b×nh bÞ tÞch biªn, trªn 2 triÖu c¸ nh©n vµ doanh nghiÖp (chñ yÕu lµ
nhá vµ võa) xin ph¸ s¶n, tû lÖ thÊt nghiÖp lªn tíi 9,5% tæng lùc l−îng lao ®éng x·
héi, t−¬ng ®−¬ng 14,7 triÖu ng−êi.
T¹i Liªn minh ch©u ¢u (EU), tÝnh
®Õn th¸ng 5/2009, tû lÖ thÊt nghiÖp lµ 8,9%, t−¬ng ®−¬ng 21,5 triÖu ng−êi; tû lÖ nghÌo (tÝnh ®Õn th¸ng 3/2009) lµ 16%
(c¸c n−íc B¾c ¢u cã tû lÖ nghÌo thÊp nhÊt, c¸c n−íc Baltic vµ §Þa Trung h¶i cã tû lÖ nghÌo cao nhÊt trong EU).
ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, −íc tÝnh cã thªm 90 triÖu ng−êi bÞ r¬i vµo t×nh c¶nh nghÌo cïng cùc, khiÕn cho sè ng−êi nghÌo trªn toµn thÕ giíi t¨ng lªn trªn 1 tû ng−êi trong n¨m 2009.
Râ rµng, cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu lÇn nµy ®· gi¸ng mét ®ßn chÝ tö vµo lý thuyÕt cña chñ nghÜa tù do míi cïng víi nh÷ng ph−¬ng ch©m cña b¶n
§ång thuËn Washington vÒ "t¨ng thÞ tr−êng, gi¶m nhµ n−íc, phi ®iÒu tiÕt hãa, tù do hãa, t− nh©n hãa", nh− trªn
®· nãi. Mét sè nhµ kinh tÕ næi tiÕng vµ cã c¶ chÝnh kh¸ch ph−¬ng T©y cho r»ng:
ViÖc ¸p dông m« h×nh kinh tÕ cña chñ nghÜa tù do míi lµ sai lÇm tÖ h¹i vµ ®·
®Õn lóc ph¶i tõ bá nã.
Trong bµi Cuéc khñng ho¶ng toµn cÇu mang nh·n hiÖu "Made in USA", Gi¸o s− Joseph Stiglitz, ng−êi ®−îc gi¶i th−ëng Nobel kinh tÕ n¨m 2001 viÕt:
"Mü ®· xuÊt khÈu triÕt lý kinh tÕ thÞ tr−êng tù do ë møc mµ ngay c¶ vÞ "tu sÜ"
cao cÊp nhÊt cña tr−êng ph¸i ®ã lµ Alan Greenspan giê còng ph¶i thõa nhËn lµ sai lÇm... Mü ®· xuÊt khÈu mét thø v¨n hãa doanh nghiÖp v« tr¸ch nhiÖm ®èi víi x· héi... Vµ cuèi cïng Mü ®· xuÊt khÈu c¶ sù suy tho¸i ®i bèn ph−¬ng"
(theo: 10). Tæng thèng Ph¸p Nicolas Sarkozy tuyªn bè: "Ph¶i chØnh ®èn l¹i chñ nghÜa t− b¶n theo mét m« h×nh
kh¸c, bëi hÖ thèng thÞ tr−êng tù ®iÒu tiÕt ®· qua råi" (theo: 11).
Trªn thùc tÕ, ë hÇu kh¾p mäi n¬i, chÝnh phñ c¸c n−íc t− b¶n ®Òu ®· ph¶i
®iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi, b»ng c¸ch trùc tiÕp bá ra hµng chôc, hµng tr¨m, thËm chÝ hµng ngµn tû USD
®Ó cøu v·n nÒn kinh tÕ trong c¬n ®a khñng ho¶ng vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò x· héi bøc xóc, chøa ®ùng nguy c¬
bïng næ x· héi víi nh÷ng hËu qu¶ ch−a thÓ l−êng tr−íc ®−îc.
§iÒu trí trªu lµ ngay c¶ F.
Fukuyama – t¸c gi¶ cña luËn ®iÓm vÒ
"sù phæ qu¸t hãa m« h×nh d©n chñ tù do ph−¬ng T©y" (mµ ®iÓn h×nh lµ m« h×nh cña Mü) ra kh¾p thÕ giíi, vèn ®−îc rïm beng truyÒn b¸ mét thêi – giê ®©y còng ph¶i thõa nhËn: "Thñ ph¹m [cña cuéc khñng ho¶ng tåi tÖ hiÖn nay] chÝnh lµ m« h×nh ph¸t triÓn cña Mü. Víi c©u thÇn chó lµ gi¶m bít sù can thiÖp cña chÝnh phñ, Washington ®· kh«ng can thiÖp mét c¸ch kÞp thêi vµ ®· ®Ó thÞ tr−êng nµy g©y thiÖt h¹i nghiªm träng
®Õn c¸c lÜnh vùc kh¸c cña x· héi... Gi¸
trÞ d©n chñ Mü bÞ xãi mßn... "Th−¬ng hiÖu" Mü ®ang gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc nghiªm träng... Toµn bé khu vùc c«ng cña n−íc Mü – mét khu vùc ®·
kh«ng cã ®ñ tiÒn ho¹t ®éng, ®· ho¹t
®éng cùc kú kÐm bµi b¶n vµ phi ®¹o ®øc – cÇn ph¶i ®−îc x©y dùng l¹i... ChÝnh v×
vËy, nÒn d©n chñ Mü ®ang cã mét nói c«ng viÖc khã kh¨n ph¶i gi¶i quyÕt" (12, tr.47-52).
DÜ nhiªn, chóng ta kh«ng ®¬n gi¶n nghÜ r»ng CNTB thÕ giíi nãi chung vµ CNTB Mü nãi riªng ®· hÕt kh¶ n¨ng tù
®iÒu chØnh ®Ó thÝch nghi vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn. Song ®iÒu ch¾c ch¾n lµ chñ nghÜa tù do míi mµ c¸c chÝnh quyÒn
Reagan, Bush cha vµ Bush con (trõ chÝnh quyÒn Clinton) ra søc ®Ò cao, xem
®ã lµ chñ thuyÕt ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi cña Mü trong mÊy chôc n¨m sÏ kh«ng thÓ tån t¹i nh− cò ®−îc n÷a.
HiÖn nay, ch−a thÊy mét lý thuyÕt míi nµo ®−îc ®Ò x−íng. Song mét sè
®iÓm quan träng trong Lý thuyÕt tæng qu¸t cña Keynes ®ang ®−îc ng−êi ta lµm sèng l¹i vµ bæ sung thªm víi hy väng kh¾c phôc ®−îc hai khuyÕt tËt lín cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng TBCN lµ
"viÖc lµm kh«ng ®Çy ®ñ vµ ph©n phèi cña c¶i mét c¸ch bÊt c«ng" mµ chÝnh Keynes tõng chØ ra tr−íc ®©y.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Francis Fukuyama. The end of history. National Interest, No 3, 1989.
2. Adam Smith. Cña c¶i cña c¸c d©n téc. H.: Gi¸o dôc, 1997.
3. Maurice BaslÐ, Franςois Benhamon... LÞch sö t− t−ëng kinh tÕ (tËp I). H.: Khoa häc x· héi, 1996.
4. R. L. Heibroner. C¸c nhµ kinh tÕ vÜ
®¹i. H.: Khoa häc x· héi, 1996.
5. John Maynard Keynes. Lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ viÖc lµm l·i suÊt vµ tiÒn tÖ. H.: Gi¸o dôc - Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, 1994.
6. Alain GÐlÐdain (chñ biªn). LÞch sö t−
t−ëng kinh tÕ (tËp II). H.: Khoa häc x· héi, 1996.
7. Francois Houtart et Francois Polet.
L'Autre Davos - Mondialisation des rÐsistances et des luttes. Paris:
L'Harmattan, 1999.
8. Sophie Bessis. From social exclusion to social cohesion: a policy agenda.
Paris: UNESCO, 1995.
9. Richard Bergeron. Ph¶n ph¸t triÓn - c¸i gi¸ cña chñ nghÜa tù do. H.:
ChÝnh trÞ quèc gia, 1995.
10.http://www.Vietnamnet.vn/thegioi/2 008/11/814279/
11.TTX ViÖt Nam ngµy 4/10/2008 12.Francis Fukuyama. Sù sôp ®æ cña
m« h×nh t− b¶n Mü. T¹p chÝ Th«ng tin Khoa häc x· héi, 2008, sè 12.
