\(TC/ B I E N DONG Tdl QUAN LY XUNG DOT CUA ASEAN
HOANG KHAC NAM*
Tom tdt: Mot trong nhUng vdn di Ian nhdt d6i vai ASEAN hi^n nay chinh la tinh hinh tranh chdp lanh tk§ d Biin Bdng. BS day tri hoa binh ud. an ninh khu vUc, ASEAN da CO nhUng c6 gdng qudn IS xung ddt d Bien Bdng. B&i viet chi ra sdu doc diim trong qua tnnh qudn ly xung ddt ciia ASEAN d Biin Bdng. Cdc d^c diim nay cho thdy ASEAN khd khd kh&n trong qudn l^ xung ddt d ddy. Mdt trong nhUng nguy^n nhdn chinh cua tinh trqng nay chinh id phi/ting cdch ASEAN. Phiamg each ASEAN dong vai trb quan trong trong vice duy tH ASEAN nhUng lai too ra nhSng khd khan nhdt dinh trong quan ly xung dot d Biin Bdng. TU do, bat vHt dUa mot vai ggi j? trong vi^c diiu chinh phi&mg cdch ASEAN ddi vdi vi&c qudn ly xung dot d Bdng Nam A.
Tic khoa: Biin Bdng, Qudn ly xung ddt, Phi&mg cdch ASEAN
M d d a u
Mot trong nhilng vSh d4 nan giai dat ra 16n nhat doi vdi ASEAN hien nay Ik l&m each Tiko di ngSn ngira tinh hinh xung dot 6 Bi^n Dong dang leo thang. Van d l Bien Dong khdng chi tao ra sif de doa tdi an ninh vk on dinh trong khu.vifc mk con tao ra nguy ccf chia re trong ASEAN, anh hirdng Wi qua trinh ho&n thi§n C5ng d6ng ASEAN.
Tren thifc te, ASEAN da ^ thufc duwc nhijftig de doa an ninh va nhiJng nguy ccf doi vdi khoi do van de Biin D6ng tao ra.
lA to chiJc cua khu viic Dong Nam A,
ASEAN khong the ne tranh thuc te nky.
Vi th&', cdc CO g ^ g quan 1;^ xung d6t cua ASEAN da ducfc t r i l n khai. Mac du v$y, cdc c6' g ^ g nky v^n gfip sif chi trich vi nhiJng k^t qua nghfeo nan cua no. Mot trong nhiing iy do diiOc difa ra la b6i phutfng each ASEAN'i' - mot "loi song"
dac thu cua ASEAN.
Bai vi§'t nky chu yeu tap trung vko 3 vin de; i) Dac diem trong quan ly xung dot cua ASEAN d Biin Dong; 2) Vai trb cua phiicfng each ASEAN trong quan ly xung dot d Biin D6ng; 3) M6t vai gcfi y dUa ra trong viec dieu chinh phOCfng each ASEAN.
" PGS.TS. Hoang Khic Nam, TnliSng Dai hoc Khoa hpc Xa h6i vk NhSn van, BHQG H& NOi
Nghiin ciht Ddng Nam A. s6112017
1. D g c di^m t r o n g q u a n l y x u n g dpt c u a ASEAN b B i e n D 6 n g
Vdfi vai tro khu vifc cua minh, ASEAN da c6 nhOng hanh d6ng n h i m quan ly tranh chS'p cf Bien Dong. Thifc te cho thKy, so vdi cac ccf chg' khdc nhif Lien Hop Quoc, Dien dan Khu vUc ASEAN (ARF), H6i nghi ThiWng dinh Dong A (EAS),... ASEAN c6 nhieu hoat dpng nhat trong va'n d^ Biin Dong. Nhin lai qua trinh quan ly xung dot cua ASEAN of Bien Dong, c6 t h i rut ra m6t so dac diim sau:
Thd nhdt, viec quan ly xung dpt cua ASEAN Cf Bien Dong dutoc tig'n hanh kha muon. Khi van d^ Biin Dong bat d^u nong len v6i viec Trung Quoc dUa quSn chiem Hoang Sa nam 1974 \k mot so bai da ngam & TnJ&ng Sa cua Viet Nam vko nam 1988, ASEAN hau dhM khong c6 phan liHg gi du dieu nay ro rang ]k de doa an ninh khu viic. Chi den sau Chien tranh lanh, trong Tuy§n bo'ASEAN ve Biin D6ng nam 1992, ASEAN mdi \kn diu tien cong khai cho rang "moi d i l n bien bat loi S Biin Dong anh hUcfng tnic tiep d&'n hoa binh va on dinh cua khu vi/c"''^'. Ben khi do, ASEAN mdi chinh thCfc thCfa nhan van de Biin D6ng la moi de doa do'i vdi toan khu vLfc chiJ khong phai chi mot vai ni/dc lien quan tnic tiep den tranh chap. Tuy nhien, nhan thufc dUcfc van de khong c6 nghia la ASEAN b^t tay ngay vko quan ly xung dot.
c a c hanh dpng thiJc te cua ASEAN chi bat dau ro r§t len sau vu Trung Quoc chiem bai Vanh Khan nam 1995.
Thd hai, n6i dung quan ly xung dot cua ASEAN t h i hien d ba bUorc di. Bifdc m6t la viec ASEAN keu gpi cac ben duy tri nguyen trang va khSng c6 nhffng hanh dpng nao d l lam xa'u them tinh hinh. Dieu nay dUtfc t h I hien trong nhilu tuyen bo
cua ASEAN'^'. Trong DOC cung quy dinh dieu nay*\ Do la c6 gang nh^m h a n c h i SLT leo thang xung d6t. B\Sdc hai la vi$c ASEAN chu trUdng duy tri doi thoai, t i l p tuc hffp tac va xay dtftig 16ng tin. Cac bi§n phap nay difgc t h I hi§n ro nhat trong DOC vk cdc vSn ki§n lien quan den viec tien tdi COC'5*. Day chinh la co gang tao dilu ki6n thuSn Icfi cho doi thoai, dam p h a n giSi quy§'t tranh chap. Budc ba la vi§c ASEAN k§u gpi mot giai phap vdi cac nguyen t^c giai quyet tranh chap bang bi?n p h a p h6a binh va diia t r e n ca sd lu^t phap qub'c t§'.
Chu trilcfng nky da dLfdc nh^c di nhac lai tCf Tuyen bo ASEAN v l Bien D6ng nam 1992 den Hoi nghi C^p cao ASEAN nam 2014. Day la dong t h a i hifdng tdi viec gidi quylt xung dot.
Thii ba, qukn ly xung d6t cua ASEAN tutfng do'i dcfn gian vdi ba hinh thiJc hoat dong chinh. Mot la r a tuy§n b6' vdi nhiJng Idi kdu gpi nhu tr§n da d^ cap. Cac tuyen b6' nay chu yeu cf ca'p Ngoai trtfcfng chijf khd it 6i d cap Nguyen thu. Hai la tien hanh d6'i thoai vdi Trung Quoc wk cdc nudc d6i tac tai cac ky hpp chung. Cac cupc doi thoai nay khSng phai la dam phan tnic tiep ve tranh cha'p Biin D6ng va cung khSng phai la sii trao doi rieng ve Biin Dong, Bien D6ng cM la m6t van de trong chircfng trinh nghi sii cua cac cupc gap nay.
Ba la xuc tien trao d6i tnic ti§'p vdi Trung Quoc ve DOC va COC. Tuy nhien, thiic t^
thi trao doi v l COC gap khd khan do Trung Qu6c v l n ttr choi, cbn ban cha't cua COC mdi chi d l cap den biidc mot va hai trong npi dung quan ly xung d6t k l tren.
Nhin chung, vdi viec chu yg'u la k&u gpi, cac hoat dpng nay thign ve Idi noi hon la hanh dbng thiic tiln. Chung dien ra khdng nhanh, khong lien tuc ma thiibng chi diioc
Hodng Khdc Nam - TU Biin Bong tdi qudn ly xung dgt d ASEAN
dua r a khi m6i khi tanh hinh Biin Dong nong len. Chung c6 ve thien ve phan ling tinh the nhilu hem la m6t qud trinh quan ly xung dpt lien tuc, ISu dai va c6 t i m nhin xa. Hcfn nufa, mute dp phan flng trong ca hanh dpng iSn ng6n tif diu kha nhe nhang.
Dilu nay cho thay qiiylt tam di tdi cung cua ASEAN trong quan ly xung dot Bien Dong la chua cao. Cac hoat dpng quan ly :nmg dot nhif -vky \k chua tao du ap liic doi vdi Trung Quoc va cung chife tao du niem tin cho cdc niidc muon ung ho ASEAN.
Thd tu, ASEAN chua bao ^ d c5ng khai hay chinh thiJc ban luan ve nguyen nhan xung d6t cung nhif hS thong xung d6t &
Bien Dong tren cac di&i dan chinh thdc.
Trong khi dSy lai la nhiJng diim nhlin thufc ban dau de tien hanh quan ly xung dot. Cac tuyen bo ve van de Bien Dong chi keu gpi giai quyet tranh chap lanh tho chd khong de cap den nguyen nhan cung nhii khong ndi den cdc tranh chap khac nhif quy^n liic, kinh t l , chu nghia dan toe,.... ASEAN chUia bao gid n§u dich danh Trung Qu6c nhii tac nhan chinh gay cang t h i n g d Biin D6ng va tat nhien la cdng khong bao gid len an niidc nay. K l ca khi Trung Qud^c diia quan chiem m6t sS" bai da thu6c dao Vknh Khan nam 1995, Hoi nghi Ngoai tnidng ASEAN cung chi ra tuyen bo r i n g "Chdng toi keu gpi t^t ca cac b§n kilm c h i cac hanh dpng gay bat on trong khu VLTC va de doa hba binh vk an ninh d Bien Dong^^'. Diim dang luu y la
"cac bSn" chu: khong phai chi m5i Trung Quoc. Nhin chung, ASEAN luon t h I hi§n thai dp chCflig mifc vdi Trung Quoc va phan utng cung thiidng chi d cap Ngoai tnidng la chinh.
V[§c trdnh n6 de cap triTc t i l p Trung Quoc cung nhif nguyen nhSn xung d6t Bien Dong ed the hilu diJpc bdi ASEAN muon
loi k6o Trung Qub'c vao dam phAn hdn la ph§ phan. Tuy nhien, quan 1^ xung d5t se chi la nOfa vdi neu khong nhkm hiidng tdi nguySn n h a n cua no.
Thd nam, ASEAN c6' g ^ qu6'c t§' hoa vi§c giai quyet tranh chSp, xung dot d Bien Ddng va cung vdi do la dam phdn tren co sd da phuong. C( day, ASEAN gap hai v ^ de. Mot la qutfc t l hoa den mdc dp nao?
Ch^c c h ^ quSc t l hda vdi sir tham gia cua eae niidc Idn ngoai khu vife va cdc ca che ngoai ASEAN se cd Ipi hon cho ASEAN.
Tuy nhi&n, dd la dilu Trung Qu£fc khong mudh. Tnfdc sijfc 6p cua Trung Quoc, ASEAN da bu6c phai nhiipng bo khi chSp nhan thac hi§n "tii van va dam phan bdi cac qud'e gia cd chu quyen tnic tiep li&n quan"*''^ Hai la co che giai quyet da phiiong hay song phiiong. Tii tnidc tdi nay, Trung Quoc luon theo duoi Mnh thilc dam phdn song phifong — mot Mnh thdfc ro rang la cd Im cho Trung Quoc vk bat Idl cho cac nude ASEAN, c a c nude ASEAN ban dau co gang duy tri co che da phifong song dan dan da ngay cdng phai eh^p nhan co che dam phan tr§n ea hai kenh da phUOng va song phUdng.
Ca hai diln bien nay thiie t l khong ed M cho ASEAN. Khi chaip nhan khong md rpng qud'c te hda, ASEAN lai ddi mat vdi viec nunh phai ddng r a nhii mot ben trong viec giai quyet tranh chap. Dieu nay la tiTong do'i khd khan khi ASEAN chua thiic su san sang va khong thong nha't vdi nhau ve dilu nay. Hon niJa, khi chap nhSn dam phan giCfa cdc nUdc cd chu quyen tnic tiep vdi nhau thi dilu nky co the dUa cudc dam phdn trd thanh giCfa Trung Quoc vdi mot s6' nude tnic tiep cd tranh cha'p chOf khdng phai vdi ASEAN. Doi vdi xu hudng chap nhan ca dam phan da phuong va song
NghiSn citu DoriR Nam A, s6 l]20i2^
phUdng, cung do tinh trang khdng thS'ng nhat vdi nhau, dieu nky lai dan den xu hudng bo loi d i n cd e h l da phUdng ma d l cho cac nude co t r a n h chap tnic tiep dam phdn song phUcfng vdi Trung Quoc. NhU vay, ca hai d i l n b i i n nky diu lam giam vai trb cua ASEAN trong quan 1^ xung ddt Bien Dong c u i ^ n h u sii ky vpng cua m^t s^
nude thanh vign vao ASEAN. Mud'n duy tri vai trb cua minh trong khu vUe cung nhu quan ly xung ddt hi&u qua tin ASEAN can phai dupe Trung Qud'c coi nhU mdt d l i tac cd trong lupng.
Thd sdu, ASEAN chu y l u sijf dung nhilu CO e h l khac nhau trong quan ly xung dot Biin Ddng. Van d l Biin Ddng da duoc dife r a thao luan tai cdc hau het cac co e h l cua ASEAN nhu hdi nghi ASEAN, ASEAN+1, ADMM, ARF,... Dd la nhOng noi ASEAN dong vai trb chu tpa va cd tieng ndi. Dong thdi, ben canh cdc co che chinh thiJe, ASEAN cbn suf dung cdc cO c h i khdng chinh thdc nhU qua kenh hpc gia dUdi cac hinh thijtc nhu hdi thao, tpa dam,... Trong khi dd, vi^c suf d u i ^ cac cO che ngoai ASEAN nhu Lidn Hpp Qud'c, APEC, ASEM,... cung dupe tien hanh nhUng vdi miJtc do it hon. Tlit nhidn, dilu nay la d l hilu bcfi cac cO e h l nay cbn hdn quan den eae nUde Idn ngodi khu viic, trong dd cd Trung Qud'c. 6 d6, ASEAN khdng cd dugc vi t h I va t i l n g ndi tuong tU nhU trong cac CO e h l eua minh.
Viec siJf dung nhieu cO che khac nhau n h i m tao dU luSn thuan Ipi cho qudn ly xung ddt, tranh thu sU ung hd qud'c te dd'i vdi ASEAN, gian t i l p Idi keo sii quan tam cua cdc nUdc Idn ngoai khu vUe. Tuy nhien, d ddy cd hai dieu e i n luu y. Mdt la, vipc stf dung nhieu co che nhU vay trong khi thdi dp phan dug la nhe nhang cho thay
ASEAN thign n h i l u v l lugng hon cha't. • Hai Id, ASEAN trdng mong vd phu thupc kha nhilu vdo cdc nUdc Idn trong viec gidi quylt xung d0t. Ddy Id cdch h d n h xi5r dli ngoai hay th^y cOa ASEAN ti-ong cdc vSh "
de lien quan d i n nUde Idn. NhUng ASEAN lai chua lam dugc dilu ndy khi chUa manh dan dUa van d l B i i n Ddng r a cac co che khac ngoai ASEAN d l tao t h e m "dat dien' cho nhiing nUdc Idn ngodi khu vUc. Ro rdng, ASEAN ehua t r a n h thu duge h i t sif ung hd cua cdc nUdc Idn ngoai khu vUc va cdng dong quoc t l d l quan ly xung dot &
Biin Ddng.
2. Vai tro c i i a phiftfng e a c h ASEAN t r o n g q u a n l y x u n g d p t if B i e n D o n g
Qua sau ddc d i i m k l tr&n, cd t h I thay rkng viec quan ly xung ddt B i i n Dong cua ASEAN da cd dupc n h d n thiJc chung ve tinh c l n t h i l t vd t r e n thuc tl^ da dUOc trien khai. Tuy nhidn, hoat ddng nay vin gap khdng it vdn de nhU da de cap. Cdc vd'n d l ndy k h i l n qua trinh quan ly xung ddt cua ASEAN d B i i n Ddng la yeu dt va hidu qua khdng cao. Theo chung tdi, mot trong nhiJng nguyen n h d n dSn den tinh trang ndy chinh Id phuong cdch ASEAN.
Phuong cdch ASEAN dnh hudng den ca sdu ddc diem noi trdn. Cdc a n h hUdng nay da quy dinh n e n vai trb cua phUOng cdch ASEAN trong qud t r i n h quan 1^ xung ddt
& Biin Ddng.
Trong ddc diim dau ti^n, sU bat dIu mudn mdng cua ASEAN trong viec xdc tien quan ly xung ddt d Biin Ddng cbn do cdch nhin cue bd, chua n h a n thflc sdm nguy CO de dpa an ninh khu viic eua xung dot Bien Ddng. Cdch nhin cue bd nay cd phdn chiu a n h hudng bdi phuong cdch ASEAN vd'n tdn trpng cdi ridng, nham tao
Hodng Khdc Nam - Til Biin Bdng tdi qudn 1$ xung dgt d ASEAN
dilu kidn cho Igi ich ddn tdc.hcm la Igi ich khu vifc, an ninh qud'c gia dugc uu tidn hon an ninh khu vUc. Trong s i cdc nude thdnh viln ASEAN, chi cd mdt so nUdc cd tranh chap vdi Trung Qule h B i i n Ddng. Vi t h I md c6 sU ddnh gid khdc nhau giCfa cdc nude ASEAN v l nguy co an ninh cua xung dot Biin Ddng vd tii dd Id sU san sdng khdc nhau trong vide t r i l n khai sdm quan 1^
xung ddt d Biin Ddng. Su tham gia quan ly xung ddt Biin Ddng cua ASEAN cW tang dan len khi hdnh ddng cua Tmng Quoc trd ndn manh me hon va cdc nUdc ASEAN nhdn th^y loi ich an ninh qud'e gia cua n^inh bi de doa nhieu len.
Trong d&c diim thd hai, vide quan ly xung d^t chi tap trung vao mdt sd' cdng doan ban dau hudng eae ben di vdo ddm phdn phan dnh dung phUOng cdch ASEAN.
Phuong edeh nay nhKm tao dilu kien cho cdc bdn duong sU ngoi lai vdi nhau hcfn Id ASEAN tu tham gia gidi quylt tranh cha'p vdi t u cdch Id t h I che ehur^. PhUOng cdch ndy cung thUdng khdng hUdng tdi giai quyet rdt rdo vKh d l nao dd. Ndi chung phuong cdch ndy giiip ASEAN trdnh viee phai can du sdu vdo giai quyet tranh chd'p.
Dieu ndy cung t h I hien ro trong quan hd I npi khoi khi ASEAN khdng he ed co che giai quylt tranh chSfp vd cung ehUa bao gid tham gia giai quyet tranh chdp giiJa cdc thdnh vien mdt each sdu sdt vd Idu ddi.
Mot khi dd'i ndi cbn nhU vay thi dd'i ngoai cbn khd hon rat nhieu. Ngoai ra, chinh nguyen tac ding thudn cung khie'n cdc nUdc ndy cM ed the dong y dugc vdi nhau d nhiJng cdng doan ban dIu c6 tinh chung chung chCif khd cd t h I nhdt tri vdi nhau nd'u di sau vao nhijng bidn phap chi tid't vd nhittig gidi phdp cu t h I .
Trong ddc diim thi2 ba, hoat dong quan
ly xung ddt cua ASEAN tUong d^i don gidn vd sU phan fltig tUong d l i cd miJc dp cung phan dnh dung t i n h chat long \ho, it rdng bu^c trong phuong cdch ASEAN. Vi thd', cdc hoat ddng quan 1;^ xung ddt Biin Ddng cua ASEAN cung 16ng leo vd it tinh rdng budc. Cung do v$y ma cdc gidi phdp cu t h I it dupe de ra, cdc de xuai thudng hay chung chung. Ngodi ra, cung nhUtrSn, nguydn t i c d i n g thuan cung khien cdc nUdc ASEAN khd thd'ng nhdt quan d i i m vdi nhau de di dd'n nhSng hinh thdc quan ly xung ddt chdt che hon, cd kha ndng gay dp lUc cao hOn.
Mot sU long leo vd it rdng budc nhU v|iy cd the giup ASEAN vdn duy tri duge sU dung hba npi khoi ma van giG dUpe quan hd vdi Trung Quoc.
Trong ddc diim thd tU, vide ASEAN khdng d l cap dd'n nguydn nhan xung dot vd cdc loai hinh t r a n h chap cung nhU khdng neu dich danh Trung Qud'c nhU tdc nhdn gdy cdng thang cung Id mdt bilu hien nffa cua phUOng cdch ASEAN. Ngay trong quan he noi khoi, m l i khi cd bat dong, cdc nude ASEAN cd xu hUdng khdng 1dm to chuydn, ne trdnh d l cdp trUc tilp nguyen nhdn, khdng chi trich nhau d l khong 1dm mat long nhau. Hon nffa, Trung Qud'c lai Id nUdc Idn nen ASEAN cdng khdng mud'n lam m i c h long de dat dugc muc tieu dua nUdc nay ngoi vdo ddm phan.
Ngodi ra, tranh chap d Biin Ddng cbn xay ra giffa mdt sd' thdnh vidn ASEIAN. Vi the, trong v&i de Biin Ddng, viec khdng de cap dd'n cac nguyen nhan cung giup ASEAN khdng Idm mat Ibng bat cd thdnh vien ndo Id theo dung phuong cdch ASEAN.
Trong dSc diim thd ndm, trong cd' g ^ g qudc te hda viec giai quyet tranh chap x u i ^ ddt d Bien Ddng tren co sd da phuong, nhffng nhupng bp cua ASEAN cung Id cdch
Nghien cihi Don^ Nam A, so 112017^
hanh xLf theo phuong each ASEAN. PhufOng each ASEAN luon hUdng tdi sU dung hoa.
Nhu tren da de cap, muc tieu cua ASEAN la dUa Trung Quo'c vao ban dam phan nen ASEAN da chap nhan gidi han pham vi quoc te hda. Trong khi do, xu hUdng ket hpp da phuong vdi song phuong lai co phan chiu tac dong cua phuong each ASEAN trong quan he npi khoi. Cac thanh vien ASEAN von co quan diem khdng gio'ng nhau trong van de Bien Dong nen mot sii tham gia chimg muc tren co sd da phuong se giup duy tri sU dung hoa trong khd'i, trong Idii ung ho song phuong lai giup ASEAN tranh bi rang bupc qua mdc vao viec giai quyet tranh chap phUc tap vdi Trung Qudc cua mot so thanh vien trong khoi. Chinh bdi phuong each ASEAN Idiien ASEAN kho tho'ng nhat vdi nhau trong viec coi minh la mot ben den dau trong viec giai quyet van de Bien Dong.
Trong dac diem. thi( sdu, viec sil dung nhieu cO che khac nhau nhdm tao sU quan tam va ung ho qud'c te cho quan ly xung dot cua ASEAN lai chiu anh hudng cua phuong each ASEAN theo mot each khac. Tuy nhien, nhU tren da de cap, ASEAN da khong tranh thu dUpc nhieu sU ung ho cua cpng dong quo'c te cung nhu cac nude Idn ngoai lihu vUc. ASEAN co the cd thUc luc han che nhUng ASEAN cd "quan he" vdi nhieu nUdc Idn khac. Mot Ian nGa, ly do cua dieu nay lai tim thay trong phuong each ASEAN. Cac thanh vien c6 quan he khac nhau vdi Trung Quoc va cac nUdc Idn ngoai khu vUc. Vi the, sU tho'ng nhat trong viec tranh thu cac "quan he" nay la kho dat dupe d mdc can thiet du de tao ap luc cho Trung Quoc.
Nhu vay, phUOng each ASEAN da tac dpng den quan ly xung dot Bien Dong ca
trong muc tieu, noi dung va each thiJfe quan ly xung ddt cung nhU phUOng tien thiic hien. Ro rang, phuong each ASEAN la mot nguyen n h a n khie'n cho quan ly xung dot cua ASEAN d Bien Dong la yeu eft va hieu qua khong cao. Khdng nhUng the', phUOng each ASEAN con co kha nang bi Trung Quo'c Ipi dung de phan hda va lam yeu vai tro ciia ASEAN trong quan ly xung dot c(
Bien Ddng, va tii do la sU giam vai tro cua ASEAN trong khu vUc noi chung.
Tuy nhien, theo chung toi, phUcfng each ASEAN CO vai tro nhUng khong phai mang tinh quyet dinh do'i vdi nhong va'n de tren.
Nhung van de nay dupe quy dinh bdi hang loat ly do kha Idn n h u tinh hinh tranh chap phiic tap, vi the' nUdc nho cua cac nude thanh vien ASEAN trong tranh chap vdi nude Idn la Trung Quo'c, sii nhan thdc khac nhau giUa eae t h a n h vien ASEAN ve thach thiJc cua van de Bien Dong va sU troi day cua Trung Quo'c, tinh trang cd nUdc co tranh chap co nUdc Ithong t r a n h chap, moi quan he vdi cac nifdc Idn khac nhau giaa cac thanh vien, chinh sach "salami" cua Trung Qud'c, tinh trang ehu nghia quo'c gia cao hon chu nghia khu vUc trong ASEAN,.. Theo chung toi, day mdi la nhiJng ly do chinh quy dinh nen each hanh XLf cua ASEAN trong van de Bien Dong.
3. Mot vai gtfi y c h o v i e c d i e u chinh phu:cfng e a c h A S E A N t r o n g q u a n ly x u n g dot
Xuat phat tii quan diem cho rdng minh phai CO thiic lUc mdi co Idia nang giai quyet cac tranh chap vdi ben ngoai, ehiing toi cho rkng can xay ditng mot ca che gidi quyet tranh chap cho nhilng bat dong trong quan he noi khoi ASEAN.
Day la dieu ASEAN da ne tranh trong
Hodng Khdc Nam - TU Biin Bdng tdi qudn ly xung d^t d ASEAN
nhilu ndm qua. Dilu ndy cd t h I h i l u dugc bdi tnidc kia su khac bidt glBa cac thdnh vien la Idn va sii g ^ k i t vdi ASEAN c h i ^ cao. Nhuiig bdy gid cd t h I la thdi diem thich hgp hon nhieu de b i t dIu tao ditog CO che giai quylt t r a n h d i a p npi khd'i. Vide ndng cao ndng lUc giai quyet t r a n h chdp n^i khd'i se tao dieu kien vd co sd de sau ndy tien tdi xdy dUng cO che qudn ly xung ddt vdi bdn n ^ d i , trong dd cd tranh chap d Biin Ddng.
Tuy nhidn, vide xdy dUng cO ehe' giai quyd't tranh cha'p cua ASEAN dti chi la ndi bp tin cung doi mdt vdi nhilu khd khdn.
Dd la nhuhg khd khan da d l cap d p h i n trdn lien quan dd'n phUOng thdc ASEAN.
Ngoai ra, ASEAN chUa cd tien le giai quyet tranh chap npi bp bang mot co e h l chinh thdc cua minh. Lich suf da chdfr^ to dilu ndy khi hdng chue ndm qua ASEAN vdn ehUa ed co e h l ndy dii khdng phai la khdng tinh dd'n (Bali 1976). De vUgt qua nhOng khd khan ndu tren, co che giai quyet tranh chap eua ASEAN cd t h I bUdc dIu dUpc xay dUng dua trdn mdt so' nguyen tac sau:
Thd nhdt, can dieu chinh phuong cdch ASEAN. Ddy Id v ^ d l cd y nghia quyd't dinh dd'i vdi vide xdy dtfiig co che' ndy. ^^ec dieu chinh nay cung cd a n h hudng tdi tdt cd eae van d l bdn dUdi. Dieu chinh khdng cd nghia la thay thd' va can ed 16 trinh di tCr it tdi nhieu. Trong dd, ba dilu chinh can phai lam tnidc het. Dau tidn Id viec eho ra ddi CO ehe ndy. Hai Id de ra ludt dp dung eho CO c h i theo nguyen tde thd hai dUdi ddy. Ba la xdc dinh doi tUpng dieu chinh cua CO chd' nay theo nguyen tac thd ba dUdi ddy.
Thd hai, ludt can cijf d l giai quyet tranh chd'p can dugc dua trdn ludt phdp qud'c te vd Hid'n chuong Lien Hgp Qud'c. Day la
n g i ^ e n tae phu hop vdi xu hiidng chung t r e n the gidi nen dd dugc sU ung hd cua edng d i n g qud'c te. Nguyen t i e nay cung d l duge moi t h a n h vien ASEAN chap nhdn.
Va SU ung hd qud'c t l ' se tao ra dp lUc budc cac nUdc ASEAN chS'p nhdn vide phdn xu:
dua trdn ludt quic te'. ^^ee dp dung ludt phdp cho CO che giai quye% tranh chap se thay the dan cho vide xijf ly t r a n h eh^p theo phuong edeh ASEAN trudc ddy.
Thd ba, can xde dinh pham vi giai quyd't cua ctf che' ndy. Cd t h I dp dung quan diim eua Chu nghia Chdc nang khi gidi h a n pham vi ban d^u Id nhCfhg van d l vd llnh vUe it nhay cam nhu kinh t l ma chua giai quylt cdc vdn d l nhay cam cd Hen quan dd'n chu quyen, ehu nghia dan tdc, chinh tri quyen lUc,... Cung cd t h I gidi han pham vi giai quyet cdc tranh chap giGa cac chu the dUdi qud'c gia {substate) chd chUa giai quyet ngay nhOlig vdh d l xay r a giCfa cdc qud'c gia. Sii gidi han giup cO che nay cd tinh kha thi hon. Cdc pham vi nay chinh la noi phuong each ASEAN se duge dilu chinh.
Thu tu, nguyen tae xdy dung co che' can c6 Id trinh di theo hudng tif gian dOn dd'n phUe tap, tii it tdi nhieu, ttf kinh te sang cdc linh vUe ehde ndng khdc md eud'i cung mdi Id chinh tri. Dieu ndy giup co chd' cd tinh thd nghiem ban ddu nhUng vdn cd t h I md rdng vd phdt trien sau nay.
Nguyen tdc ndy cung giup trdnh tinh trang xung dot qua nhilu vdi phUong cdch ASEAN. Vi du, ban dau ed the thdnh Idp mot hinh thdc trpng tdi giai quyd't cac tranh chd'p kinh te' giUa cdc doanh nghiep cua ASEAN hay eao hon mot co che giai quyet tranh chap trong AFT A.
Thd nam, co che ndy Id md khi cd t h I tinh den mdt so loai tranh chap se duoe
Nghien ci'fii Dong Nam A,^oJ]]£j_L
dUa ra co ehe' quo'c te nao dd ben ngoai. Noi each khac, co ehe nay ed cac quy dinh giai quye't tranh cha'p ngoai eo ehe. Tinh md ndy cho phep ASEAN tranh dUpc nhiing va'n de "nhay cam" ed the anh hudng den sii eo' ket cua khd'i nhiing van huge cac ben tranh chap phai giai quye't de mau thudn giUa chung khdng leo thang va it anh hudng den ASEAN. Day la va'n de da co tien le nhu tranh chap lanh tho giCfa Mai, ysia va Singapore hay trUde Itia la Tha Lan va Campuchia da dUpc giai quyet ba.]^ Toa an Qud'e te.
Nhu vay, dieu chinh phuong each ASEAN chinh la van de can ban trong \iec tao dUng CO che' nay. Phuong each ASEAN van hffu dung trong nhieu van de hpp tac nen sU didu chinh nay ban dau chi nen dugc gidi han cho viec giai quye't mot so' loai hinh tranh chap nhat dinh, giUa nhUng chu the nha't dinh va ap dung trong mot pham vi vu viec nha't dinh Mdt each di nhu vay se de duge chap nhan hon va ed tinh kha thi hon so vdi nhCfng giai phap dieu chinh phuong each ASEAN mot each manh me va rgng rai.
Nhu tren da de cap, mot co che giai quyet tranh chap noi khoi se tao thuan loi cho viec giai quye't tranh cha'p vdi ben ngoai Tuy nhien, chung toi cho rSng viec xay dvfng mot cO che de giai quye't tranh chap vdi b e n ngoai la dieu Idiong kha thi doi vdi ASEAN ve mat trung han.
Cac nUdc ASEAN qua khac nhau ve quan ho doi ngoai nen Idio co duoc sU thong nha't trong van de nay. Phuong each ASEAN vdn hUu dung nen chang ai muon thay doi mot loi sdng von dang dUoe chap nhan de tao ra mot loi song Idiac chi vi mot van de ben ngoai cd lien quan den mot so thanh vien ma Idiong phai la tat ca.
Hon nUa, la mot to ehde gom toan eae nUde vUa va nho, ASEAN khd eo the tii minh giai quyet cac tranh cha'p cd lien quan den cac nUdc Idn ngoai khu vUc, trong do co van de Bien Ddng.
Vi the, chung tdi cho rdng ban dau chi nen tinh den vide dieu chinh phuong each ASEAN d mot miie dp nha't dinh. Viec di§u chinh nay nham tang Idia nang can dU va mUe do hieu qua cua ASEAN trong viec quan ly xung dot hay giai quyet tranh chap vdi ben ngoai. Tren cd sd dd, chung tdi dUa ra mot so' khuyen nghi sau:
Thd nhdt, can lap mot nhdm "Task force" de nghien eiiu ve van de nay. Nhom nay soan thao mot van kien gom cac nguyen tac, budc di va Id trinh thUe hien de de trinh len eae hdi nghi ca'p Ngoai trUdng va cap Nguyen thu.
Thd hai, ASEAN nen cd mot hoi dong tu van rieng do nghien edu ve cac va'n de an ninh khu vUc. Hoi dong nay se dUa ra khuyen nghi ve each di va giai phap quan ly eho tdng cupc xung dot len Hdi nghi Ngoai trUdng. Hoi dong nay thupc ve kenh 2 va phai quy tu cac hoe gia hang dau c6 uy tin trong Idiu vUe va qudc te, gdm ca thanh vien cua cac nUde tranh cha'p trong ngoai Idiu vUe. Viec thong qua khuyen nghi cua hoi dong nay d ASEAN dugc thUe hien tren cO sd da so' vdi sii dong y cua ta't ca eae nUde triic tiep lien quan. Khuyen nghi cua hoi dong cd tinh Idiach quan hon va co hieu ling quan ly xung dot to't hon !a de xuat cua mot qudc gia ASEAN nao do.
Thii ba, CO the tinh toan dieu chinh nguyen tdc nha't tri trong mot so' van de an ninh Idiu vUc. Vf du, Ithi co sU de doa an ninh dUpc tren 50% hoae 75%, (hoac ban dau la 75% va sau nay rut xuo'ng cbn 50%) sd thanh vien cong nhan thi ASEAN phai
Hodng Khdc Nam - TU Biin Bong tdi qudn ly xung dot d ASEAN
CO hdnh ddng d mufc dg ban d^u Id r a tuydn bd' d cdp nao dd, co the la cap Ngoai tnidng ehling han.
Thd tu, ASEAN can tilp tue cdch thfie k i t hgp cac d i l n ddn, co e h l hidn cd d l thiic hi?n quan ly xung dot. Tuy nhidn, d l dua vail de xung ddt vdi ben ngodi vdo chuong trinh nghi sii cua cdc co che dd, ASEAN eiing ed t h i tinh todn theo nguyen tac da so' nhu trdn chi3 khdng nhd't thie't phai chd su d i n g t h u ^ .
Thd ndm, v l Idu v l ddi, cd t h i tinh todn mot hiep dinh quy dinh cdc nguyen tac vd bien phdp giai quyd't tranh chd'p npi khoi roi md rdng cho cdc nUde ben ngodi tham gia ky k i t biong tU nhU TAC. Hidp dinh nay chinh la co ehe' giai quye't quan \f xung dot vdi ben ngodi chd khdng phai mot hinh thiJe CO quan thUdng trUc hay chuydn trdeh ndo dd.
Cuoi cui^, chung tdi dJng muon nhan manh them de'n viec xay diftig eO e h l giai quylt tranh chap ndi khd'i vd dilu chinh phuong each ASEAN de bdy to sU khdng hodn todn nhat tri vdi each thiJc xdy dung cdng d l r ^ ASEAN chi dUa tren quan niem eua Chu nghia Kid'n tao. Mdt sU k i t hgp dong thdi giiJa tinh the che' ciia Chu nghia ThI c h i Ty do Qud'c t§' vdi bdn sde vd chuin muc chung cua Chu nghia Kid'n tao ed le Id cdch di thich hop hon dd'i vdi ASEAN trong tim kie'm giai phdp quan ly hay Idem sodt xung ddt dang leo thang d Bien Ddng hien nay. Ngodi ra, vide xdy dung CO chd' giai quyet tranh chd'p cung Id cdch tilde tdng thUe lUe eho ASEAN - thUe lUc CO chd'. Mdt CO ehe' nhU vay se giup p h I n ndo trong vide tao sU thong nhat hon d l tii dd ed t h i k i t hgp sUc manh eua cdc thdnh vien thanh sdc manh chung trong quan h^ vdi bdn ngodiV.
C H U THICH
1. Phuong cdch ASEAN (ASEAN Way) Id ngiQ'dn tdc vdn hdnh ddc thii cua ASEAN dugc xdy dUng dua trdn nguydn tdc khdng can thi§p vdo cdng vi|c ndi bd vd nguydn tdc nhat tri. Dd la mdt sU k i t hop cdc ludt Id, quy dinh, ehuan mUc,... thdnh vdn hoac bat thdnh vdn d l tao nen mdt dang the che
"mem" cho ASEAN.
2. ASEAN Declaration on Soutii China Sea 1992, http://asean.sec.org
3. Tuyen b l chung cda Hoi nghi cdc Ngoai truSng ASEAN ndm 1995, Tuygn bo vl nguydn tdc 6 dllm d Bien Ddng ndm 2012, Tuyen b l cua eae Ngoai trudng ASEAN vl tinh hinh hidn nay d Biin Dong ndm 2014,...
4. Trong DOC co diem thoa thudn rang cdc bdn khdng tiln hdnh cac hoat ddng 1dm phdc tap thdm tinh hinh
5. Bdn Quy tac hUdng din DOC vd Tdi li^u quan diim cija ASEAN ve cac thanh to' can c6 cua COC ndm 2012
6. Joint Communique of ASEAN Foreign Ministers Meeting 1995
7. Dilu 4 DOC,http://www.asean.org/asean/exter nal-relations/chinaAtem/declaration-on-the- conduct-of-parties-in-the-south-china-sea
TAI LIEU THAM KHAC
1. http'y/www.asean.org/
2. Nguyin Thi Lan Anh, Bdnh gid cdc lua chpn phap ly cua Viet Nam trong vu vi^c Trung Qudc ha dat trai phep gidn khoan 981, Tap chi Nghien ci2u Trung Quoc, sd' 5 (153) 2014
3. Trdn Khdnh, Vai trb cua ASEAN trong ngan ngUa xung dot dang leo thang d Biin Dong, Ky yeu hoi thdo qudc te "Tranh chdp d Bien Bong: Tac dpng va cdc hUdng tiip can hoa binh, hap tdc", Ha Ndi 9-10/^014.
