Tap chi Khoa hgc Xà hói và Nhàn vàn, Tàp 2, Sò 6 (2016) 646-656
Giào due già tri cho tré em-nhirng tirong dong và khàc biét giira già tri cha me giào due và già tri tré em huóng tói
T n r ò n g Q u a n g L à m
Tom tàt: Nghièn cùu dupc dièu tra trén 735 khàch thè gòm cha m? và con ó lùa tuoi hpc sinh THCS tai Ha Nói. Két qua cho thày càc già trj ma cha me uu tién giào dyc là: An toàn cà nhàn, cóng bang bhih dàng, quan tàm chàm sóc, phó quàt-thièn nhièn, tuàn thù quy tàc, truyén thóng. Có su tuong dòng và khàc biét giùa càc già tìi cha me gìào dyc và càc già tri con cài huóng tói, ben c£tnh dò cùng có sy khàc bièt gìQa cha, me trong gìào due già tri dòi VÓI con trai và con gài trong già dinh. Sy thóng nhàt giùa cha-me trong vièc giào due già tri cho con dóng vai trò quan trpng dén su hinh thành già tri ò con.
Tu khóa: Già tri; giào dyc già tri; tuong dòng; khàc bièt; bang khào sàt già tri Schwartz.
Ngày nhàn: 27/6/2016; i y chinh si 126/7/2016: r y chàp ni g 08/8/2016 1. D à t vàn de
Già tri là vàn de còt lòi cùa nhàn càch, dinh huóng hành vi cùa cà nhàn trocg cuóc sócg. Có chièu quan dièra vè già tn nhung nhin chung duói gòc dò tàm 1^ hpc, eàc tàc già cho rang: Già tri duae hiéu là nhirng gi eó ich, có y nghìa eùa sif vàt hièn tuong, hìèn tugng tu nhién hay xà hói (Vù Diing 2008: 209-210). Ben canh dò già m cùng bao bara de chi phàm già, phàm chat và dire tinh (Pham Mmh Hac 2013). Khi da duac nhàn thùc, danh già, lua chon, già tri tra nén mót trong nhimg dóng lifc thùc day con nguài theo mótxu huóng nhàt dinh (Lé D u e Phùc 1992: 13). N h u vày hiéu mot càch khài quàt, gìào dyc già tri cho tré em là qua trình giào dyc nhàm bình thàch ó tré eàe phàm chat nhàn càch tòt dep.
Càc nghièn cihi duói góc dò tàm ly hpe, xà hpi hpc cho thày, hièn nay nhiéu vàn de tièu cuc dang xày ra ó thanh thiéu nièc nhu:
Vàn de nghipn game, tich trang bao lue hpc ' Tniàng Dgi hpc Khoa hoc Xà h5i và Nhàn vàn, DHQG Ma N9Ì; email: [email protected]
duòng già tàng, ty lé tré em pham phàp...
ngày càng già tang. Mot trong càc nguyen nhàn dàn dén tinh tracg này là do thanh thiéu nìèn thiéu su giào dye già tri dùng dàn tu trong già dinh. Nhàt là trong bòi cành hién nay, khi ma càc he thòng già tri cu dang bi xào trón, he thóng già tri mòi dang hinh thàch mot càch bòn dòn, diéu này có ành huòng tryc tiép dèn viéc tiép thu càe già tri de hinh thành và phàt trién ehàc càch cùa tré. Do dò, gìào dyc già tri cho tré em trong già dmh là mot vàe de càp thiét.
Tréc thuc té có nhiéu nguón lyc khàc nhau tham già vào giào due già tri cho tré nhàm bình thành và phàt trién nhàn càch tòt ò tré. Tuy nhièn raòi tnròng de tré hpc hòi và thuc hành eàe già tri mot càch thuong xuyèn và làu dai dò chinh là gìa dinh. ''''Càc già tri tré em hgc duac nhièu diéu tu bó me.
Tré gàn bó vài bò me và s^r gàn bó dò tre thành phuang ti0n cho tré hoc, tu ngòn nffi cho dén nhùng già tri" (Mae Vàn Trang yà e^cg sy 1993: 31). Do dò, chùcg tòi hièu giào due già tri cho tré era trong già dinh là hogt dóng có mue dich, có nói dung và
T. Q. Làm / Tgp chi Khoa hpc Xà hói và Nhàn vàn. Tgp 2. So 6 (2016) 646-656
phuong phàp cùa cha m?. nhàm hinh thành à con nhùng suy nghì và hành vi ma cha m?
eho là quan trgng, càn thìét, eó y nghìa trong diéu kién lìch sùxà hòi cu thè.
Trong pham vi bài bào, chùng tòi trình bay két qua dièu tra thyc trang vièc cha me gìào dyc già tri cho con ó lùa tuoi hpe sinh THCS, dòng thòi phàn tich raòt so dièra tuong dóng và khàc biét giùa càc già tri eha me giào due và càc già tri raà tré huócg tói.
Khàch thè nghièn eùu góm 735 eha me và tré era ò thành phò Ha Nói, trong dò có 245 càp cha me (245 cha và 245 me) và 245 tré em là con cùa càc cap cha me dupc khào sàt.
So dì nghièn cùu chpn tré ò lùa tuoi hpe smh THCS vi day là dò tuoi càc em co thè nhàn thùc và ITch bòi rò ràng dupc càe già tri ma cha me truyén dat. Ben canh dò, lira tuoi này thuong gay cho càc bàe phy huynh nhimg thàch thùc nhàt dich trong vièc giào dyc. Bòi day là lùa tuoi de xày ra khùng hoàng, càc em gap chièu khó khan vè hpe tàp, vè càc quan he hpc duòng, quan he xà bòi, vè tàm ly cà nhàn...(Nguyen Thi Mmh Hàng 2014: 50).
2. Phinmg phàp nghièn ciru
Phuong phàp chinh duac su dung trong nghièn cùu là Bàcg khào sàt già tri eùa
Schwartz (1992). Bac dàu Schwartz dua ra 10 già tri dupc cóng nhàn róng rài ò mpi nèn van hóa, ve sau tàc già dà bò sung thém ly thuyét già tri cùa raình, hoàn thién thành 19 già tn dua trén 10 già tri bac dàu. Ò Vièt Nam, tàc già Truocg Thi Khành Ha dà thich ùng thang do 10 già tri cùa Schwartz trén nhóm khàch thè gòm 1723 nguòi, trong dò tuoi tu 26 dén 76 tuoi, trèn dia bàe thành thi và nóng thón ò Ha Nói, Huè và Thàch phò Hó Chi Minh (Tmang Thi Khàch Ha 2016:
133-139). Kèt qua cho thày thang do có thè su dyng trén khàch thè là nguòi Viét Nam.
Do dò Uong cghìèn cùu này, chùng tòi su dung bang trae nghiém 19 già tri gòm 57 item (dà dupe tàe già Tnrang Thi Khành Ha dich và tàc già Schwartz hiéu dinh), de khào sàt trén eà eha rap và con cài, chàm myc dich tra lòi cho eàu hòi: 1/Hìén nay eàe bàc cha me uu tién lua chon nhimg già tri nào de gìào due con cùa minh? 2/ Giùa eàe già tri ma eha me dang giào dj^c con hién nay và eàe già tri ma con huóng tói có sy tuong dòng và khàc biét nhu thè nào?
Ve npi hàra càc già in theo ly thuyét cùa Schwartz dupc giài thich cy thè qua bàcg 1 duòi day:
Bang 1: Ngi hàm 19 già tri theo ly thuyét cùa Shalom H Schwartz Càc gié trj
1. Ty dinh hiróng-Tv chii f roD& suy nghì 1. Tir dÌDh hinhig'Tir zhù trong hành d^ing 3. Kich thich 4. Hiróng thu 5. Thành dat
Nói hàm già tri
rhé hién quyén ty chù trong tu tuòng, coi trong suy nghì dòc làp có nhùtig y tuòng mói me sàng t^o; hinh thành nèn càch nhin nhàn mpt càch dòc iàp, ducrc phàt tnén nhOng quan diém riéng cùa minh và ty minh tìm hìcu ra vàn de.
Cà nhàn ty lira chpn lira chpn myc tiéu cùa chinh raình, tu làp ké hoach và làm thec du dinh dà dàt ra.
rlùng thù, meri la, mao hiém và thàch thùc trong cupe song (tao bao, mgt cuòc song )hong phù và sòl dóng, có sir trai nghiém nhìéu bàt ngó, mai la)
Càm giàc hai long cùa bàn thàn (tàn dyng moi co hói de thuong thy, de dupc song i^inh phùc).
ìiéu hi|n gua vi^c cà nhàn có nhìèu tham vpng, dat ra nhùng ky vpng và theo duói myc tiéu bang nàng lue cùa minh de dat dupc thành còng.
T Q. Làm / Tgp chi Khoa hpc Xà hòi và Nhàn vàn, Tgp 2, Sò 6 (2016) 646-656
&. Quyén lyc-chì phài con ngiròi 7. Quyén lyc-kiém soàt vàt chat g. Thè dién 9. AD ninh-An toàn ca nhàn
10. An ninh-An toàn cùa dat nuffc ll.TuSn thù quy tàc 12. Tuàn thù lièn cà nhàn 13.Tru yen thong
14. Khièm nhirjmg 15. Nhàn ài-sy tin c^y 16. Nhàn ài-quan tàia chàm sóc 17. Phò quàt-binh dàng, còng bang 18. Phó quàt-thièn nhién 19.Phóquàt-khoan dung
Quyén lyc Idem soàt, chi phói nguòi khàc làm theo mong muòn cùa minh nhu; Có quyén lue cao trong xà hói; có thè kiém soàt, sai khièn nguca khàc phài làm theo.
Kiém soàt càc nguón vàt chat nhu tìèn bac, cùa cài và tài san v^t chat sy giàu sang so hùu nhiìng thù dàt tién thè hién sir giàu có cùa minh.
Cà nhàn giù gin hinh ành bàn thàn trong mat moÌ nguòi. Diéu quan trpng vói ht) là luón dirpc ngiròi khàc tón trpng.
Sir an toàn cùa bàn thàn và già dinh, tranh nhiìng nguy hièm và bénh t^t trong cuòc song, bào vè sue khóe.
Sy an toàn/òn djnh cùa tràt tu an ninh dàt nuóc; muòn dàt nuóc hóa binh, òn dinl và chóng lai càc mòi de dga, bào ve cóng dàn.
ròn trpng càc quy dinh cùa phàp luàt, tuàn thù càc dièu luàt và nói quy, làm theo càc quy dinh ngay cà khi khóng có nguói giàm sàt
ròn trpng mòi quan he cà nhàn, khòng gay hai cho nguòi khàc, khòng làm cho iguìri khàc buon bue, tue gìÉìn; và tón trong mpi nguòi xung quanh.
rhé hién qua viéc cà nhàn tòn trong truyén thóng, kinh trpng cha m? và nguòi iór tuoi, duy tri càc già trj và càch suy nghì truyén thòng; làm theo càc phong tye già ìình, càe nghi lé tòn giào; tòn vinh truyén thóng vàn hóa dàn ipe
Cà nhàn biét nhuòng nhin/khiém tèn, ehàp nh^n hoàn cành, khóng dòi hòi và hai òng vói nhflng ^ minh dang có
Cà nhàn coi trpng chù: tin. Irò thành nguòi dàng Un c§y, nh?n dupc su tin tuòng cùa ihimg nguòi thàn thiét.
Song tinh nghìa, quan tàm chàm sóc giùp dò nhiìng nguòi thàn thiét.
Cà nhàn coi trpng su còng bSng, bình dàng, hòa binh thè giòi, de cao còng ly xà hgi lòi xù eóng bang, dùng myc và bào v? nhùng nhóm yéu thè.
Dirpc thè hién qua càc hành d^ng bào vè mòi tnròng ty nhièn khòi sy phà hùy hay ò ihiém, giù nép song hóa hpp vói thién nhién, giù gin ve dep thién nhién.
Thè hi?n qua sy róng lupng, biét làng nghe, chàp nh|ln và hiéu nhùng nguói khàc igay cà khi khàc biét vói y kién cùa hp.
Thang do eùa Schvi'artz là thang Likert- 6 mùe dò: 1 = Khóng giòng tói chùt nào; 2 = Khóng giòng tói; 3 = It giòng tòi; 4 = Khà giòng tói; 5 = Giòng tói; 6 = Rat gióng tòi.
Trong nghièn eùu cày, chùng tói chpn 5 mùe dò de thòng nhàt vói mot sò thang do khàc trong bang hòi. Tucmg ùng vói mòi item có 5 phuocg àn lua chpn; 1 = Hoàn toàc khóng gióng tòi, 2 = Khóng giócg tói, 3
= Khà giòcg tói, 4 = Giócg tói, và 5= Rat gióng tói. Càc lua chpn dupc quy dòi ra thang dièci 5: Tu I = Hoàn toàc khóng giòng tói dèn 5 = Rat giòng tói.
Diém eùa mòi già tri là dièra trung bình eócg cùa càc itera tao nèn già tri dò. Theo Schwartz, két qua diém trung binh khòng dàch già mùc dò dinh huòng già tri cao hay thàp, ma dièra càng cao phàn ành càc khàch
T. Q. Làm / Top chi Khoa hpc Xà hói và Nhàn vàn, T^ 2, So 6 (2016) 646-656
thè un tién lua chpn càc già tri càng cao. Và ngupc lai, diém càng thàp phàn ành mùe dò uu tién lua chpn già tri càng thàp.
Trèn co so 19 già tri ea bàn, theo Schwartz có bón nhóm già tri dò là: (1) Cài mó de thay dói (mao hiém, tu dinh huòng), (2) Tu nàng cao (thành dat, quyén lyc, huòng thy), (3) Ttf siéu viét (ehàn ài, phò quàt), (4) Bào thù (truyén thòng, dùng muc, an toàn, thè dién, khièm chuocg) Chùng tòi cho ràng càch dùng thuàt ngù cùa Schwartz khi chuyén sang tiéng Vièt eó thè gay hièu làm ve cgù nghìa. Vi dy "Sào thù" se hièu theo huócg tièu cue, khòcg ehm tiép thu, thàm chi di ngupc lai vói già tri cùa xà bòi.
Do dò, de phù bop vói vàn hòa Viét Nam, càc nhòm già tri cùa Schwartz duac dièn dat lai, biéu thi màu hinh nguòi dac tnmg nhu sau:
Nhóra I : Quyén lue, quyèn uy và thành dgt, gòra càc già tri: Quyèn lyc kiém soàt vàt chat, quyén lue kiém soàt con nguòi, huòng thu, thành dat.
Nhòm 2: Càng bang, nhàn ài và khoan dung, góm càc già tri: Nhàn tu quac tàm chàm sòc, nhàn tu dàng tic cày, phó quàt bìch dàng, cóng bang, phò quàt-thièn nhièn, phó quàtOkhoan dueg.
Nhóm 3.- Truyén thong, tuàn thù và an toàn, gòra càc già tri: Truyén thóng, an toàc cà nhàc, ae toàn xà hói, thè dièn, tuàn thù quy tàc, thuàc thù lièn cà nhàn, khiéra nhuòng.
Nhòm 4: Tu chù, mao hiém, khàm phà cài mói, góm càc già tri: Kich thich, ty chù trong suy nghì, tu chù trong hàch dóng.
Bón nhòra già tn này sé dupc phàn tich de tim ra mòi quan he giùa càc già tri raà cha me uu tièn lua choc giào due và càc già tri ma eoe buòng tói, và có su khàc biét nhu thè nào giùa càc già tri ma cha mp và con cài huòng tói.
3. Ket qua nghièn cùu
3.1. Càc già tri cha me lua chpn de giào dfic con
Dya tréc bang trac nghiém già tri eùa Schwartz, chùng tòi dàt ra càu hói:
"Anh/chi giào due con cùa minh gióng vói cac bgc cha mp này ó mire nàoT' vói rayc dieh xàc dinh càe già tri hiéc nay eha me dang giào dyc cho con. Vói càch hói giàn tiép, càe khàch thè sé cho biét raình giòng nhu thè nào so vói nhiìng nguòi dupc mò tà trong bang hói, vi dy:
"Hp dìiy cho con cài hp dièu quan trpng là phòng trành bénh tàt và bào ve sue khóe eùa raình" y nói là vói hp giào due già tri
"ae toàc cà nhàc" cho con là rat quan trpng.
"Ho day cho con cài ho diéu quan trong là duae thành cóng" y eòi là vói hp giào dyc già tri "thành dal" cho con là rat quac trpng.
"Ho day con cài hp diéu quan trpng là khoan dueg vói tàt cà eàc kièu nguói và càe nhòm" y nói là vói hp, giào dyc già tri
"khoan dung" cho eoo là rat quan trpng.
Kèt qua cùa su lya chpn này nhu sau:
T Q. Làm / Tgp chi Khoa hoc XÒ hpi và Nhàn vàn, Tàp 2, Sa 6 (2016) 646-656
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 IO
Bang 2: Càc già ir/ cha Càc già tri An toàn cà nhàn Còng bang, bình dang
ìy quan tàm chàm sóc 'ho quàt-thién nhién Tuàn thù quy tàc (\n toàn cùa dàt nuóe Tuàn thù lìén eà nhàn Ty chù trong suy nghì [Giièm nhuòng Truyén thòng
DTB 3.90 3.74 3.71 3.60 3.58 3.56 3.51 3 49 3 48 3.44
me lua chon de giào difc con trong già dinh DLC
O.tiO 0.62 0.62 0.64 0.63 0,68 0.64 0.54 0 55 0.66
TT 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Càc già tri Thè di?n Khoan dung
ìy tin cày Tu chù trong hành dòng
rhành dat luóng thy [Gch thieh Quyén lye kièm soàt và
;hàt
Quyén lyc chi phòi eon iguòi
DTB 3.39 3,31 3.30 3 25 3 22 3.00 2.80 2.22 2.19
DLC 0.60 0.55 0.52 0.63 0 59 0 66 0.60 0.69 0.69
Bang 2 cho thày bue tranh tóng quan ve càc già tn ma càc bàc cha me lya chpn de giào due con trong già dinh. Nhin chung cha me dèu huóng tói tàt cà càe già tri duoc néu trén, tuy nhién có sy tm tién giùa càc già tri.
Theo dò 5 già tri dupe eha me giào dyc nhiéu nhàt, thè hién dièra trung bình eao nhàt, dò là:
An toàn cà nhàn: Bao góm su an toàn cùa bàe thàn và già dinh, trành nhùng nguy hiém và bpnh tàt trocg euóc song, bào vè sue khóe.
Còng bang bình dang: Thè hién sy coi trpcg eòeg bang, binh dàng, hòa binh thè giòi, de cao eóng ly xà bòi, dói xù eócg bang, dùng muc và bào vp nhiìcg nhóm yèu thè.
Quan tàm chàm sóc: Con nguòi song tình nghìa, quan tàm chàm sóc giùp dò nhiìng nguói thàn thiét.
Phò quàt-thièn nhién: Bào vè mòi tniòng tu nhièn khòi su phà hùy hay ò nhiém, giù cip song hóa hop vói thién chién, giù ^n ve dep thién nhién.
Tuàn thù quy tàc: Tòn trpng càc quy djnh cùa phàp luàt, tuàn thù eàc diéu luàt và nói quy, làm theo càc quy dinh ngay cà khi khòng có nguòi giara sàt.
Nhu vày, kèt qua này eho thày có su tuong dòcg chat dinh vói cghién cùu cùa tàc già Truocg Thi Khàch Ha dà chi ra dò là, càc hgc cha me ò Vièt Nam de cao càc già tri an toàn, truyén thóng, dùng muc, nhà»
ài, già tri toàn eàu (Truocg Thi Khành Ha 2016: 174). Kèt hpp vói phóng vàc sàu dà giùp chùng tói hiéu rÒ hon ve sy uu tién lua chon già tri de giào due con cùa càc bàc cha
- "Thanh cièn bay giò phòng xe bat macg, nò eù di ra khòi nhà là anh lo. Lue nào con buóc chàn ra khòi nhà là anh cùcg nhàc nhò phài di dùng càn thàn, nhin duòcg xe co"
(Nara, 37 tuoi, cóng nhàn).
"Chi thày hpe sinh bay giò chùng nò de dành nhau gay gó làm chi rat sp. Ngày nào dpc bào cùng thày dua tin thanh nién dành nhau, uòng rupu...tuói này chùng nò con
T Q. Làm / Tap chi Khoa hoc Xà hai và Nhàn vàn, Tàp 2, Sa 6 (2016) 646-656
bòng bpt nén chi luòn phài day con kièn nhàn, giù bình ttnh, có nguy hiém là phài trành xa" (Nù 35 tuoi, giào vién).
- "Bay giò cupe song co ehiéu rùi ro, àn uòng ò nhiém, thùc àn khòng dàm bào, khòng khi ò nhiém..., ma nhiìng cài dò thi minh eòe tìm eàeh chù dòcg phòng trành dupc, nhung co nhiéu rùi ro ma khóng luóng truóc dupc là an toàc giao thóng. Con cài chiing eó lòn rói, ó nhà raình cùng nhàc nhó suót day chimg minh làm sao có thè theo suòt dupc" (Nù, 40 tuoi, nói tra).
- "Chi nghì là phài day eon biét quan tàm dèn rapi eguòi trong già dich, de chùng hiéu vè tÌTÙi cara già dinh, vi dy nhu bièt giùp dò bò me khi bò me bàn, rói khi bó rae bi òm, Biét hòi thàm quan tara dèe sue khóe òng bà. Thyc ra tré con bay giò it quan tàm dèn nguói lón nhu thè he bon minh ngày xua duoc day, nbun^ minh phài day con khòng chi bang nói miéng ma phài eà bang hàch dóng quan tàm dén eoe de chùng hiéu" (Nù 35 tuoi, giào vièn).
"Giò chà nào ciìng chi 1 dén 2 dùa con, cha me nào ciing dàch hèt tình cara eho chùcg, de din dèn vièc bon tré nò ich ky. Nèn tòi cho là nhàt thièt phài d^y eho con bièt quac tàm, giùp dò bó me" (Nù, 40 tuoi, nói tra).
Trong sò 19 già tri dupe liét ké, 3 già tri eó diém trung binh thàp nhàt, it dupc cha rae huócg tói de giào due con là càc già tri kìch thich (DTB=2.66), quyén lue chi phói con nguói khac (DTB=2.21), quyén lue kiém soàt vàt chat (DTB=2,20). Có thè thày chu eàu an toàn là mot nhu càu thièt yèu cùa con nguòi cho dù eguòi dò ó còcg dòcg cào, thuóc nèn vàn hóa nào. Vi vày, su lua chpn giào dyc cho con già tri an toàn vói dièm trung bình eao nhàt và già tri kich thieh vói diém tnmg bmh thàp là mot diéu de hièu eùa eàe bàc phy huynh dupc khào sàt. Nhung vói tu càch là nguòi nghièn cùu lìch vuc tàm ly giào dyc, chùng tói nghì ràcg xa bòi càcg phàt tnèo thi sy canh tranh giùa càc eà nhàn càng cao, vi vày cha rae càn giàm bót giào dyc eoe già tri an toàn, de tré eó thém co bòi trai nghiém tich cuc qua càc boat dóng khàc nhau, tu dò tré sé duong dàu tòt vói nhiìcg thàch thùc cùa cupe song.
Nhie chueg, khi xem xét eàc già tri có diém trung bình cao nhàt và càc già bi eó diém trung bình thàp nhàt tu két qua khào sàt cho thày: Càe già tri ma cha mp uu tièc lua chpn de giào due con trong già dich là
phù hop vói vàn hóa Vièt Nam coi chung.
Dùcg nhu nghièn cùu cùa Schwartz (2002) dà ehi ra ràng: Ò càc nèn vàn hóa eócg dòcg, eoe eguòi de cao càc già tri an toàn, nhàn ài, truyén thòng, dùng mifc hoc so vói càc già tri tu dinh huóng, huóng thjf, thành dat, kich thich (Truocg Thi Khành Ha 2016:
175). Nhu vày, day là chùng già tn gàn gùi vói cupe song, vói vàn hóa eùa eàc bàc cha me, cén duac cha rae uu tién huóng dèn de giào due eon,
3.2. Nhùng diém tuffng dàng và khàc biét giùa già tri ^ha me giào due và già tri con cài huóng tói
Su tuong dóng và khàc bièt giùa eàe già tri ma cha me giào dye và càc già tri ma eon cài huóng tói duac phàe tieh dua trén mot so khia canh dò là: Thù bàc càc già tri uu tièn (diém trung bình càc già tri); sy khàc biét có y eghìa thòcg ké trocg so già tri cha rae lya chpn de giào dyc con và càc già tri ma con cài huòng tói; tucmg quan giùa càc nhóm già tri ó tìmg eàp khàch thè: Cha me-
T Q Làm / Tap chi Khoa hpc Xà hpi và Nhàn v, p 2, So 6 (2016) 646-656
con cài. Két qua cày dupc thè hién qua 19 già t n dupc lya chpn ò 3 nhòm khàch chiieg phàn tich duói day: thè cha-me-con dupc cy thè hòa qua biéu dS
Nhùng dièm tuong dòng ^^^-
Bìéu d e 1: Càcgiàlii
17
16 - j f
15 - V
14
13 mclia
18
^
J
12
me giào diic và có 1 19 -'* 1
-Js'»''"**'^-
2,5 2
a 5 • J t ^ - - " i - * - = — -
11 10
—Con "Cha
• già tri con cài hir&ng lai
2 3
^V~~i '
\ 1 -.-'•S
* " — - 6
> y 8
• — 9
— M e
Chù thich.
An toàn cà nhàn Cóng bang, binh dàng 9 Quan tàm chàm sóc Phò quàt-thién nhièn Tuàn thù quy tac
Ty chù trong suy nghì Khièm nhuòng 10 : Tmyén thòng 11 : Thè dién 12 : Khoan dung An toàn cùa dàt nuóc 13 : Su tin cày 7 : Tuàn thù lìén cà nhàn 14 :Tu chù trong hành dóng
15 : Thành còng 16 : Huòng thu 17 :Kichthich
18 : Quyèn lue kiém soàt vàt chat 19 : Quyèn lyc chi phòi con nguòi
D u ò n g biéu thi trèn biéu dò 1 cho thày nhiìcg dièm tuong dóng giùa eha, me, và eon huóng tói ò 9 già tn: T y chù trong hành dòng, thành dat, quyèn lyc kièm soàt nguòc lye, thè dién, an toàc dàt cuóe, tuàn thù lièn cà nhàn, sy tin cày, su quan tàm chàm sóc, cóng bang binh dàng. Day là nhiìng già tri ma càc bàe phy huyeh dupe khào sàt dà giào
dye cho eoe và nhiìng già tri này eùng dugc hinh thành ò eoe hp.
Nhùng diém khàc biét
Bang 4 cho thày, trong so 19 già tri ma 3 nhóm khàch thè huóng tói, có 10 già tri khàc biét nhau có y nghìa vè màt thóng kè khi so sành ANOVA. Dò là:
T Q. Lam / Tgp chi Khoa hoc Xà hói và Nhàn vàn, Tàp 2, Sò 6 (2016) 646-656
Bang 3: Nhùng diém khàc bièl Càc già tri
1, Tu chù trong suy nghì 3 Kich thich 4. Huong thu 6. Quyén lue chi phói con nguòi
9. An toàn cà nhàn 11. Truyén thóng 12 Tuàn thù quy tac 14. Khièm nhuòng 18. Phò quàt-thièn nhièn 19. Khoan dung
giùa già Cha DTB
3.48 2.79 3.01 2.20 3.91 3.47 3.58 3.45 3.60 3.27
DLC 0 67 0.73 0.82 0.86 0 73 0 79 0 76 0.67 0-75 0.70
ri cha m? giào dgc Me DTB
3.51 2.81 3.00 2.18 3.88 3.41 3.59 3.51 3.74 3.36
DLC 0.67 0 72 0 78 0 77 0 71 0 80 0.75 0.68 0.72 0.68
và già tri con huóng tòt Con DTB
3.27 3.10 3.58 2.03 3.62 3.02 3.08 3 J 3 3.41 3.1S
DLC 0 78 0 85 0 75 0 85 0 81 0.83 0.90 0-79 0-88 0.78
F 8.31 12.63 43.67 3.06 11.24 22.31 32.12 4.20 4.45 5.17
P .000 .000 .000 .047 .000 .000 .000 .015 .012 .006 Càe già tri con cài huóng tói cao hon so
vói cha và me.
Vói già tn "kich thich", con cài huóng tói eao hon so vói cha và me (DTB=3.1 so vói 2,79 Ó cha và 2.81 ó me; mùc y nghìa p=0.000). Ben canh dò, hpc sinh cùcg huóng tói cao hoc cha me à già tri huòng thu (DTB=3.58 so vói 3.01 ò cha và 3.00 ó rae, mùe y eghìa p=0.000). Mot dièu de nhàn thày, có mot ty lé tuong dói lòn 56.1%
hpc sinh cho là gióng và rat giòng, 30.6%
khà gióng vói quan diém "Diéu quan trong là eó duac tàt cà eàc logi trai nghiém mai me", và 29% hpe sinh cho là giòcg và rat giócg, 24.5% khà giócg vói y )dèa"Dìéu quan trgng là mgo hiém de làm cho cuòc song himg phàn " Càch chìn cày hoàn toàc phù hpp vói tàm !y hpc sich THCS, 0 lùa tuoi này, càc em bara thich trai nghiém nhùng càm xùe mói la, eàe em thieh có chiieg khoàng thói gian vui vè, muóe tàe huòng nhùng ciém vui cùa cupe sòcg, thich duoc khàm phà, tim tòi de hpc hói. Do dò, càc em dành già cao hon so vói cha rae eùa minh vói già tri kich thich và già tri mgo hiém.
Càc già tri eoe cài huóng tói thàp han so vói ehavàme:
Nguóc lai vói hai già tri trén, càc già tri nhu: An toàn cà nhàn, truyén thóng. tuàn
thù quy tàc, khièm nhuòng, lai dupc càc em lya chpn thàp hoc so vói eha me minh. Cu thè có sy chènh léeh rò rét ó diém trung binh cùa càc già tri: An toàn cà nhàn (DTB=3.62 so vói 3,91 ò cha và 3.88 ó me; p=0.000), truyén thóng (DTB=3.02 so vói 3.47 ó cha và 3.41 ó me; p=0.000), tuàn thù quy tàc (3.08 so vói 3.58 ò cha và 3.59 ó me;
p=0.000), và khiém nhuòng (3.33 so vói 3.45 ó cha và 3.51 òrae; p=0.015).
Càc già tri raà con cài huóng tói ciìng eó diém trung binh thàp hoc so vói cha và me, dò là: Tu ehù trong suy nghì (DTB=3.27 so vói 3.48 ò cha và 3.51 ó me; p=0.000), quyén lire ehi phói eon nguòi (DTB=2.03 so vói 2.20 ò cha và 2.18 ò me; p=0.047), phó quàt-thién nhién (DTB=3.4I so vói 3.60 ò eha và 3.74 ò me; p-0.0I2), và khoan dung (DTB=3.15 so vói 3.27 ò eha và 3.36 ó me;
p=0.006).
Két qua trèn nói lén su khàc biét ve nhào thùc giùa cha me và con cài. Rò ràng, khi hpc sinh huóng tói su trai nghièra, mao hiém, niém vui huóng thu... thi eàe em se it coi trpng sy ae toàn, tuàn thù. Trong khi eha me cùa càc em ehiu ành huòeg cùa giào due coi trpng su vàng lòi, tuàc thù quy tac...
Màt khàc khi eha rae phài chiù tràch nhiém nuói day con cài, hp sé eó xu huóng su dycg
T. Q. Làm / Tgp chi Khoa hpc Xà hgi và Nhàn vàn, Tàp 2, So 6 (2016) 646-656
quyèn lue, hp quac tàm và khoac dung nhiéu hon dòi vói con hp. Vi vày, phy huynh dành già eao han hpc sinh ò càe già tn trén, và hp muòn hinh thành ó con càc già tri dò.
Su khàc biét vè eàe già hi giùa cha rae và con ò tuoi thièu nièc néu thièu vàng sy trao dòi, càm thòng và thàu hiéu de dàn dén nhùng màu thuàn, ximg dpt thè he.
Bang 4: So sành thù bgc lua chgn giùa càe già tri con cài
Dành già thù bàc lua chpn eàe già tri giùa con, cha và me:
Két qua dièm trung binh dà xép eàc già tri thành 3 nhóm, trong dò 5 già tri dupc càc khàch thè uu tièn lua chpn ó mùe cao nhàt;
10 già tri dupc uu tièc lya chpn ò mùc tnmg ' binh; và 4 già tri dupc lua choc ò mùc th^
nhàt (xera bàcg 5):
tói và càc già tri cha me giào due Muc
dò
I Cao
11 Trung
binh
III Thàp
Thù bàc 1 2 3 4 5 6 9 10 II 12 13 14 15 16 17 18 19
Con Binh dàng, còng bang Sy quan tàm chàm sóc An toàn cà nhàn An toàn dàt nuóc Huòng thy Thè dièn Tuàn thù lién cà nhàn Sy tin eày Phó quàt-thièn nhièn Khiém nhuòng Ty ehù trong suy nghì Thành cóng Ty chù trong hành dòng Khoan dung Kich thich Tuàn thù quy tàc Truyén thòng Quyén lue kièm soàt nguòn lue Quyéo lue chi phòi con nguòi
Thir bàc 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Cha AB toàn cà nhàn Btnh dàng, còng bang Sy quan tara chàm sóc Phò quàt-thién nhièn An toàn dàt nuóc Tuàn thù quy tàe Tu chù trong suy nghì Tuàn thù lién cà nhàn Tmyén thòng Khiém nhuòng
Thè dièn Sy tin cày Khoan dung Thành còng Ty chù trong hành dóng Huòng thu Kich thich Quyén lye kièm soàt nguòn lye Quyén lyc chi phòì con nguòi
Thù bàc 1 3 4 6 7 8 10 11 12 13
15 16 17 18 19
M^
An toàn eà nhàn An toàn dàt nuòc Sy quan tàm chàm sóc Phò quàt-thién nhièn Binh dàng, eòng bang Tuàn thù quy tàc Tuàn thù hèn cà nhàn Ty chù trong suy nghì Khiém nhuòng Truyén thóng Thè dién Khoan dung Su tin cày Ty ehù trong hành dOng Thành eóng
Huòng thu Kich thich Quyèn lyc chi phói con nguòi Quyén lyc Idem soàt nguón lyc
Ben canh su tuong dòng giùa càc già tri lya chpn ó 3 nhóra khàch thè, con có su khàc biét rat rò vè thù bàc uu tièn giiìa cha, rae và con cài ò càe già tri huóng thu, phó
quàt-thièn nhién. truyén thòng, tuàn thù quy tàc, kich thich. Cy thè:
Vè phia eoe cài: Già tri huòng thu càm à mùc eao, và già tri kich thich-mùc trung binh. Trong khi dò ò cha rae, 2 già tri này
T Q Làm / Tgp chi Khoa hoc Xà hpi và Nhàn vàn, Tàp 2. Sa 6 (2016) 646-656
nàm ó mùe thàp. Có thè nói, cha me khóng dành già cao su kich thich mao hiém, dóng thòi hp cùng khóng nhàn mach dén vipc giào dyc huóng dèn su huóng thy ò con ho, Có thè càc già tn này làm hp lién tuóng dén nhiìng dùa tré luói bièng, khóng chiù hpc hành, lao dòcg, thieh huòng thu.
Vè phia cha me: Già tri phó quàt-thièn nhién dat mùc cao, trong khi ò eoe cài lai là mùc trucg bioh. Ben canh dò già tri truyén thòng, tuàn thù quy tàc kèt qua eho thày cha me dành già ó mùc trucg bìrih, con con cài lai dành già mùc dò thàp. Sy khàc bièt này eiìcg hoàc toàn phù hpp vói nhùng phàn tich òuèc.
Dành già 4 nhóra già tri theo ly thuyét eiia Schwatz giùa eon và cha me:
Bang 5: Dành già càc nhóm già tri ma cha
Kèt qua 4 nhóm già tri theo ly thuyét eùa Schwatz: quyèn lue, quyèn uy và thành dat (góm càc già tri: thành dat, quyèn lue kièm soàt con nguòi, quyèn lue kièm soàt vàt chat, huòng thy); còng bang, nhàn ài và khoan dung (vói càc già tn: sy dàng tin cày, su quan tàm chàra sòc, cóng bang bình dàcg, phò quàt thièc nhièc, khoan dung);
truyén thong, tuàn thù và an toàn (eó càc già tri truyén thóng, thè dién, an toàn cà nhàn, ac toàn xà bòi, truyén thóng, tuàn thù quy tic, tuàc thù hèn cà nhàc, khièm chuocg); tu chù, mao hiem, khàm phà cài mói (vói càe già tri kich thich, tu chù trocg suy nghì, tu chù trong hàch dòcg), eho thày:
HJf giào dgc và nhóm già tri con cài huóng tói Nhóm già tri
Quyén lire, quyén uy và thành dat Còng bang, nhàn di và khoan dung Truyén thòng, tuàn thà và an toàn Tif chù, m^o hiém và khàm phà cài
Con DTB (DLC)
2.79 (0.63)
3,50 (0 54)
3,35 (0.54)
3 19 (0 66)
Cha DTB (DLC) 2 68 (0 62)
3.51 (0.50)
3.55 (0.52)
3.16 (0.57)
Mf DTB (DLC)
2.64 (0.56) 3.55 (0.51)
3.55 (0.54)
3.20 (0.56)
F 4 15 0.61 11,14 0 27
P COI 0.54 0 00 0 76 Chi ehù: H? sò F và chi s(
CÓ sy khàc bièt rò rét eó y oghìa thòcg kè giùa con và cha me ó nhóm già tri quyèn lyc, quyén uy và thành dai. Trong dò, hpe sinh huócg tói càc già tri thàch dat, quyèn lue, sy giàu có cao hoc so vói cha me giào due eho eàe em già tri này, Ngupc lai, hpc sinh lai dành già thàp hcm cha me ó nhóm già tri truyén thóng, tuàn thù và an toàn.
Tu két qua cghién cùu này, có thè nhàn dinh ràng: Phàn lóc cha me có xu huóng giù gin già tn truyèc thòng, giào due càc già tri truyén thòng cho eon cài, trong khi dò eoe cài lai eó xu huóng huócg tói sy thành cóng.
p khi so sành bang ANOVA 4. Két luàn
Két qua nghièn eùu càc già tri theo thang do Schwartz cho thày, nhin chung eàe bàc phu huynh déu quan tàm giào dyc già tri cho con Uong già dinh. Trong dò eàc già tri duac eha me uu tién lya ehpc là an toàn cà nhàn, eòng bang bình dàng, quan tàm chàm sóc, phó quàt thién nhién, tuàn thù quy tàe, truyén thóng; eha rae it giào due eoe càc già tri kich thich, quyén lifc chi phói con nguòi, quyèn lice kiém soàt vàt chat. Ben canh nhiìng dièra tuoeg dòng, có nhiìng khàc bièt chat dich giùa nhùng già tri ma cha me giào
T Q Làm / Tap chi Khoa hoc Xà hói và Nhàn vàn, Tgp 2, So 6 (2016) 646-656
due cho eon và nhiìcg già tri ma eon huóng tói. Trong khi dò, hpc sinh huóng tói càc già tri kich thich, mao hiém cao h a n phy huynh, càc em ham thieh trai nghiém nhùng càm xùe mói la, tàn huòng nhùng nièm vui cùa cuóc song, thieh dupe khàm phà, tim tòi de hpc hòi. Do dò, càe era it huòng tói càc già tri truyén thòng.
Nhìe chueg, có nhièu nguòn lue cùng tham già vào vièe giào dye già tri eho tré em: Già dich, nhà truong và càc tò chùc xà hòi, nhàm dich h u ó c g cho thè he tré mot chàe eàeh tòt, dàp ùng yèu càu cùa su phàt trién xà bòi. Tuy nhién, ành huòng true tiép và làu dai nhàt dò là vai trò cùa cha m e trocg vièc dinh huóng giào due già tri cho con. De có thè dat dupc myc tièu giào due già tri phù hpp vói càc lùa tuoi, càe bàe cha me Viét Nam cùng phài vupt qua nhùng khó khan, thàch thùc nhàt dinh lién quan dèn nhàn thùc, lói song và càch biét thè bè. Day eiìcg ehinh là su gai m ó cho càc huòng nghièn eùu tièp theo cùa chùng tòi, de dua ra nhiìng de xuàt nhàm dinh huócg eho cha
me trong viéc giào dyc già tri cho con phù bop vói bòi cành xà hpi hién nay.
Tài liéu trich dàn
Lé Due Phùc. 1992. "Già ui và djnh huòng già ni." Tgp chi nghièn cùu Giàodi^c 12:\'5-\%.
Mac Vàn Trang, LéDiic Phùc. \99i.Tónglugnvè già tri và giào due già Irf. Ha Npi: Vi^
Nghièn ciiu Dgi hpc và Giào d\ic chuyén nghiép.
Nguyen Thi Minh Hàng, 2014. "Nhàn thùc và ling xù cùa cha me dói vói rói nhièu càm xùe ò hpc sinh trung hpc co sò." Tgp chi Tàm ly lioc 10:50-64.
Pham Mmh Hgc. 2013.Tii- dién Bàch khoa Tóm ly hgc, Giào dgc hgc Viét Nam. Ha Nói: Nhà Xuàt bàn Ciào due Viét Nam.
Truong Th) Khành Ha. 2016, Giào due già tri cho tré em irong già dinh. Ha Nói: Nhà Xuàt bàn Dai hpc Quóc già.
Vù Dùng. 2008. Tu dién Tàm ly hpc. Ha Nói: Nhà Xuàt bàn Tu dién Bàch khoa.
