Nghien ciiu - Trao ddi T p p c h i c a n g s d n
XAY DUNG MO H I N H
KINH TE SINH THAI HIEN DAI
TRONG CHIEN LUOC PHAT TRIEN DAT NUdC
NGUYEN VAN THANH
Trong qud trinh ddy mqnh cdng nghiep hda, vdn di bao vi vd cai tqo mdi tnrong sdng ludn duqe ddt ra cdp bach ddi vdi mqi nin kinh ti. Vdy, ddu Id gidi phdp hitu hiiu khdc phuc khung hodng mdi tnrdng gay gdt hiin nay? Phdi chdng gidi phdp Id a dinh hudng "tdng trudng kinh ti phdi chu y bdo vi mdi trudng"? Hay ldi gidi tu ngay trong cdu true cua hi thdng kinh te, tit lira chqn md hinh phdt triin? Hudng tdi md hinh kinh te sinh
thai hien dai dang duac nhiiu nhd nghiin cuu eho Id cdch lam tdt nhdt di gidi quyit ede vdn di khung hodng mdi trudng, Id ea sd eho hoqch dinh chiin luqc phdt triin (bao gdm ed chiin luqe ndng luqng, cdng nghi, vdt lieu vd ede chiin luqe phdt triin khoa hqc - cdng nghi), tudd nghiin cuu, hoach dinh vd thue thi ede ehinh sdch phu hap.
N§n kinh te tu nhien, nen nong nghiep hihi co-, co* chi tir cung tu cap va CO" cau nang luong tir nhien
Kinh tl sinh thai cd ngudn gdc tii kinh te Ur nhien. Hoat ddng kinh tl chu yeu ctla con ngudd la khai thac cac san phim ty nhien.
Nin kinh tl nay keo dai nhit ttong ljch su nhan loai.
Cung vdi sy phat trien cua lao ddng va ngdn ngii, con ngudi dan biet trdng ttpt va chan nudi. Nin ndng nghiep hiiu ca dan thay thi nin ndng nghiep san bat va hai lugm.
Chpn Ipc ty nhien dugc bd sung bang chpn Ipc nhan tao. Van hda nhan loai hinh thanh
va phat trien qua cupc sdng dinh cu, dinh canh. Nhung lang xdm, dd thi dan dugc hinh thanh. Trong ndng nghiep, con ngudi da biet dung phan hiiu co de tang dp phi nhieu cila dit; sii dung bien phap sinh hpe de phdng trir sau benh; bilt dira vao he sinh thai de chpn gidng phil hgp. He sinh thai nhan tao hinh thanh do cd sy tac ddng mdt each sang tao cua con ngudd. Trong nen kinh te tu nhien, he sinh thai nhan tao chua pha hiiy he sinh thai ty nhien, chira lam tdn thuang can bang sinh thai.
* TS, Vif n Nghien cuu Thanh nien
.S6 802 (Ihiinu 8 nam 200'>) 3 5
Nghien ciiu - Trao doi Tpp chi c a n g s d n
Nen kinh te cong nghiep, co" cau nang linmg nhan tao (theo co" che phan tan, giai phong nang lurnig)
Vdd cupc each mang cdng nghiep, nen kinh te cdng nghiep hda dugc xac lap. Cdng nghiep ddng vai trd chii dao trong nen kinh te, cd kha nang cai tao ca ndng nghiep. Thay cho nen ndng nghiep hiru ca la nen ndng nghiep cdng nghiep hda phat trien manh d cac nude cdng nghiep tieu bieu ciia chau Au, d My, Nhat Ban... vdi dac trung la ap dung cac thanh tyu cua each mang cdng nghiep nhu phan bdn hda hgc, thude trii sau, diet cd, may ndng nghiep, thuy Ipd ldn, san xuat trong nha kinh, thirc an tdn^ hgp; day chuyen cdng nghe trong che bien, van chuyen, tieu thu... Cac gidng ban dia nang suat thap dugc thay the bang nhiing gidng mdi nang suat cao, dugc chpn tii phdng thi nghiem di truyen bpc. Nen ndng nghiep nay dat dugc thanh tyu vT dai, nhung nhugc diem la coi thudng ban dnh sinh hgc, xem cay trdng, vat nudi nhu mdt cai may san xuat ndng san nhu ga cdng nghiep, bd cdng nghiep, cay trdng trong nha kinh, thiiy canh;
sir dung nhieu hda chat va may lam dat da gay d nhiem dat, ngudn nude va khdng khi;
anh hudng nhieu tdi sue khde, siic lao ddng ciia con ngudi, lam giam dp da dang sinh hpe ciia dat, lam mit di cac gidng ban dia vdi ngudn gen quy bau da dugc chpn Ipc, thii thach hang nghin nam ciia nen ndng nghiep hiru CO. Do dd, de thu lgi nhuan ddi hdi phai gia tang chi phi. Nhu vay, viec lam dung thanh tyu cdng nghiep hda da lam tang vugt bac vl san lugng, nang suat lao ddng ndng nghiep nhung lai la budc liii ve chat lugng ndng san, pha vd sy phat trien ben vung, gay nen nhieu hau qua.
Nin "cdng nghiep dng khdi", dya tren co ciu nang lugng phan tan, khai thac tai nguyen nhu diu, than da, khi ddt, gd, cui...
da lam can kiet tai nguyen vdi tdc dp pha hiiy riing, d nhiem khdng khi va ngudn nude chua tiing thay trong lich su (ca mat dat, bien va tang khi quyen); toan bd he thdng ddng CO chti yeu chay bang cac dang nguyen lieu hda thach khdng tai sinh (nhu dau lira, than da...) cang lam cho mdi trudng bi d nhiem.
Mang ludd giao thdng vdd nhiing xa Id ldn da lam mat nhieu dat va tham thyc vat quy bau, gay tiing dn, bui va chat thai ddc hai khac lam suy thoai mdi trudng toan cau. Tdm lai, cdng nghiep hda da bien con ngudd thanh
"khdng Id", nhung ciing de mat di mdi trudng sdng trong lanh. Dd la mdt trong nhiing ly do khien nen kinh te cdng nghiep hda dang cd xu hirdng hi "phu dinh" bdi nen kinh te sinh thai hien dai.
Tinh tat yeu ciia nen kinh te sinh thai hien dai
Chuyen sang nen kinh te sinh thai hien dai la mdt tat yeu khach quan, cd the xem xet tren mdt sd gdc dp sau:
Quy luqt phu dinh cua phu dinh: md hinh kinh te sinh thai cd lich sii phat trien lau dai, bat ngudn tii nen kinh te ty nhien, ty cung ty cap va nen ndng nghiep hiru ca dya vao ty nhien vdd nang suat thap kem. Nd da bi phu dinh bdi nen kinh te cdng nghiep hda. Bang cdng nghiep con ngudd da tach khdi ty nhien, hinh thanh mdt he sinh thai nhan tao do con ngudi chii ddng. Thay vi phu thude thien nhien, con ngudi cai tao thien nhien theo y minh. Tuy nhien, khi chiing td sue manh cai tao ty nhien, tach rdi va ddi lap vdd he sinh thai ty nhien, con ngudd da tan pha chinh cai ndi sinh ra va nudi dudng minh. Nen kinh te sinh thai hien dai se la sy phu dinh cdi da phu dinh de trd ve vdd ty nhien.
Ly thuyet khodng toi uu: gidng nhu viec sir dung cac phuong tien di lai ciia con ngudi. Di chuyen trong khoang ngin thi di
3 6 SA 802 (thans 8 nam 2009)
Nghien CUTJ - Trao ddi Tpp chi Cang s d n
bd la tdi uu; xa hon mdt chiit thi di xe dap la mien niii. Viec xac dinh quy md td chirc tdi tdi uu; xa hon niia, khoang vai chiac ki-ld-met, uu la mdt van de quan trpng cua td chirc di xe may la tdi uu; vai tram ki-ld-met, phuong quan ly. O day, khdng the ddng nhat san tien tdi uu la d-td va, vai ngan ki-ld-met xuat ldn vdi san xuat to, myet ddi hda quy phuong tien tdi uu la may bay... Khdng thi md ldn, coi thudng quy md viia va nhd, hoac sii dung may bay de chi di vai tram met. Neu ngugc lai. Tieu chi lira chpn quy md tdi uu la su dung may bay bien thanh d-td va tdc dp danh gia hieu qua tdng hgp.
cham nhu ngudi di bd, khdng khai thac dugc Lich suphdt triin nhdn loqi qua cdc tieu tinh tdi uu ctla phuong tien. Nhu vay, ton tqi chi phdn loqi khdc nhau: Mdi nin kinh tl mot khodng toi uu cho phuong tien vdi diu cd mdt ca ciu nang lugng dac trung ctla nhvhtg tdc do khdc nhau a nhung khodng nd. Lich su nhan loai, neu dya vao sy bien cdch van chuyin khdc nhau Id su lua chqn ddi ca ciu nang lugng, de phan loai bat dau dung ddn. Nen kinh te qudc dan cung vay, tir viec phat minh ra lira den phat minh ra can thiet phai da dang hda nen kinh te de nang lugng nhiet hach cd dieu khien, cd hai thich ting va khai thac tdi da hieu qua phii giai doan van ddng co ban: giai doan su hgp vdd timg he sinh thai td chirc cu the. dung nang lugng phdn tdn (ddt cui, than, dau Hinh thanh mdt nen kinh te nhieu cap dp, lua, nhiet dien...) va giai doan sudung nang ben canh thi trudng ldn, cd thi tnrdng nhd. lugng tdng hop (nang lugng nhiet hach, nang Phat triln nin kinh tl thi trudng nhung lugng mat trdi...). Thich img vdi giai doan khdng nen xda bd nin kinh te van cdn mdt san xuit va sii dung nang lugng phan tan la bd phan ty cung ty d p . Tit nhien, trong he nin ndng nghiep pha vd mdi trudng (khai thdng kinh tl hien dai, kinh tl ty nhien, ty hoang, pha rimg, ddt ray lam nirong, hiiy cung ty d p khdng cdn nguyen nghia nhu hoai mdi trudng sdng,...) va nen "cdng xua. Sir dtang tdng hgp nin kinh te da dang nghiep dng khdi" gia tang COj, bui, va nhieu la khai thac mgi tilm nang, de cd hieu qua chit thai ddc hai khac lam suy thoai mdi tdng hgp trong dilu kien cu thi. trudng. Thich ting vdi giai doan tinh trdi Quan dilm tren cho phep tinh toan miln nang lugng tdng hgp, la nin kinh te sinh thai tdl uu su phat triln timg nganh, timg viing hien dai, van de bao ve mdi tnrdng dugc coi ctla he thdng kinh tl qudc dan Khdng chi xii la nhiem vu sd mdt cua nen kinh te. ^ ly cac vin dl ky thuat cdng nghe ma cdn ca Quy luqt nhu cdu - dieu kien: tdt cd cac vin dl xa hdi. Td chiic va van hanh nin nhung g) thuc ddy con ngudi hoqt dqng diu kinh tl theo nguyen ly dp da dang, tao nen xudt phdt tu nhu cdu cua cuqc song con mdt he sinh thai td chirc da dang, dem lai ngirdi, thong qua su chi dqo cua tu duy hieu qua tdng hgp, tdi uu. Trong quan ly, ngudi. Khoa bpc dii phat trien, nen kinh te mdt trong nhimg bai hoc vl td chirc tdi uu la phan nganh va hgp nganh nhu the nao, suy qua trinh hgp tac hda ndng nghiep d Viet cho ciing diu nham phuc vu cupc sdng con Nam Khi hgp tac xa ndng nghiep quy md ngudd. Nen kinh te chac chan se chuyen djch thdn ban phu hgp vdi ndng dan, hieu qua sang nen kinh te mang tinh nhan ban, kinh tl cao, nhung chuyin quy md thdn len nhan loai, nhan van, nhan dao, trd thanh toan xa thi lap tire hieu qui khdng cdn, nen cdng cu phuc vu cho hanh phiic con ngudi.
ndng dan cd cau "nhd no to ddi". Chua kl ta Day la nen kinh te lay pham trii cai dep lam cdn dem ca hgp tac xa quy md toan xa len ca sd. Cai dep la sy hat hoa giua con nguoi
.So 802 (Ihiinn 8 nam 2009) 37
Nghien ciiu - Trao ddi Tpp chi c a n g s d n
vdi tu nhien, xa hdi va sy hai hda ciia chinh con ngudi.
Chudn do vd xdc dinh muc tieu phdt triin: neu xac dinh chuan do la su cdn thiet de duy tri su song cda con nguoi, va neu thieu nd con ngudd se khdng duy tri dugc cupc sdng (trong mdt khoang thai gian nhat dinh), se cd sy sap xep cac yeu td sau:
1 - Khdng khi trong lanh va su thd, 2 - Nude sach va sy luu chuyen nude trong ca the, 3 - An (che dp thu nhan dinh dudng...) va qua trinh ddng hda, di hda trong ca the, 4 - Mac, d (phuong tien phdng hd cd Ipd cho siic khde va lao ddng, sinh boat...) chdng lai cac tac ddng bat lgi ciia mdi tnrdng, 5 - Di lai, di chuyen...
Tir chuan do dd ta thay nhiem vu sd I de thyc hien muc tieu dan sinh la: bao ve va cai tao mdi trudng sdng, bao dam khdng khi trong lanh, nude sach, che do dinh dudng hgp ly, chdng ngheo ddi, suy dinh dudng, bao dam nhu cau mac, d, di lai va nhiing nhu cau thiet yeu ciia ddi sdng con ngudd. Day la ly do sd 1 de ndi len tinh tat yeu chuyen sang nen kinh te sinh thai, lam bien ddi toan bd ca cau, chiic nang ciia he thdng kinh te - xa hdi.
Day la ca sd cho toan bd he thdng nhu cau cua con ngudd dugc phat trien, co sd de phat trien cac nhu cau ve tinh than, van hda.
Kinh te sinh thai hien dai - muc tieu, cau triic va chiic nang
Kinh te sinh thdi Men dqi Id nen kinh te duac xdy dung, van hdnh, phdt trien dua tren ca cdu ndng luqng tong hqp sach; he thong cong nghe sach theo chu trinh kin, trinh do tu dqng hda cao; Id he thong thdn thien vdi moi trudng trong su gdn bd hdi hda giira tir nhien, con ngudi vd xd hoi. Muc tieu cua nen kinh te sinh thai hien dai la dem sue khde, hanh phiic dugc sdng hda hgp giira con
ngudi vdd ty nhien, giiia con ngudd vdd con ngudi. Muc tieu ciia nin kinh te sinh thai khdng diing d nang suat, chat lugng, hieu qua kinh te ma la hieu qua tdng hgp, thda man nhu cau hanh phiic ciia con ngudd trong SU hda hgp. Van de la san xuat bao nhieu trieu tan luong thyc cd y nghTa ddi vdi siic khde, siic lao ddng cua nhan loai.
Nen kinh te sinh thai hien dai cd mdt ca cau nang lugng mdi, nang lugng tdng hgp - mdt dang nang lugng sach. No dugc bat dau tii cong nghiep sinh thdi vdi ca cau nang lugng sach; vat lieu mdi; cdng nghe sach, theo chu trinh kin; san xuat d tiinh dp tir ddng hda cao.
Nong nghiep sinh thdi khdng chi cung cap luong thyc, thyc pham sach cho xa hdi ma cdn la mdt nganh bao ve mdi trudng sdng, san xuat Oj, hap thy COj, lam sach bau khi quyen, giam hieu iing nha kinh, tang dp da dang sinh hpe va tinh ben viing can bang sinh thai. Nen ndng nghiep sinh thai dugc td chuc lien hoan vdi nha d sinh thai, tao thanh mdt he sinh thai thdng nhat hai hda giira con ngudi va ty nhien.
Giao thong sinh thdi giam tdi da tieng dn, bui, chat thai ddc hai khac; giam tdi da tai nan giao thdng; mdt he thdng lien hoan giiia dudng bd, dudng thtiy va dudng khdng;
phirong tien di lien thdng khdng ke dia hinh (cd the bay, di dudi nude, va di tren bd; khi can cd the bien thanh nha a).
Kien true sinh thdi, nha d sinh thai, kien triic canh quan; kien triic ddng thay cho kien triic tinh; hai hda vdd thien nhien ttd thanh mdt tieu chuan ciia cai dep kiln tnic. Dich vu sinh thdi, du lich sinh thai, du lich van hda.
Khoa bpc - cdng nghe ngay nay cd nhiem vu chu yeu la tim gidi phdp toi uu cho su phdt trien.
3 8 S6 802 (thang 8 nam 2009)
Nghien ciiu - Trao ddi T p p c h i c a n g s d n
Tdm lai, nin kinh tl sinh thai hien dai la mdt nen kinh te hai hda giira con ngudi vdi ty nhien va xa hpi. Nin kinh tl nay dudng nhu trd lai vdi nen kinh tl ty nhien, nhung dugc hien dai hda tren co sd tri tue phat triln cao cila con ngudi. Do vay, md hinh kinh tl sinh thai hien dai cd ban chit la nin kinh tl tri thtic, bao dam sy phat trien bin viing.
Chiin Imyc chuyen djch nen kinh te Viet Nam theo humig kinh ti sinh thai hien dai
1 - Lya chpn md hinh kinh tl sinh thai hien dai lam mdt trong nhirng muc tieu phat trien cua Viet Nam. Coi bao ve mdi trudng la nhiem vu sd 1 cua nen kinh tl. Vin de khdng chi la "phat trien kinh tl phai chii y bao ve mdi trudng" ma cdn phai xir ly vin de bao ve mdi trudng tir ngay trong cau true cua he thdng kinh te, tii xac dinh lya chpn md hinh phat trien.
2 - Tren nen tang bpc thuyet kinh te sinh thai hien dai ma xay dyng cac chien luge phii hgp: chien luge nang lugng tdng hgp, sach;
chien luge phat trien vat lieu mdi than thien mdi trudng; chien luge khoa hpe - cdng nghe, ddi mdi he thdng cdng nghe theo hudng giai phap sinh thai (ecosolutions);
chien luge thdng tin; chien luge phat trien he thdng dd thi sinh thai, kien true sinh thai;
chien luge phat trien giao thdng sinh thai, ndng nghiep sinh thai v.v..
3 - Tren ca sd hoach dinh chien luge ma xay dyng cac chuong trinh, ke hoach, de an cu the va ddi mdi viec nghien ctiu, phan tich chinh sach, thyc thi va giam sat chinh sach phat trien ciia qudc gia. Chinh sach phai tao thuan lgi cho cdng nghe sach dugc dua vao Viet Nam va loai bd cdng nghe "ban".
4 - Md hinh mdi se lam co sd hdi tu nhan tai ctla Viet Nam va the ^idi trong nghien ciru, sang tao va phat trien. Hieu qua tdng
hgp, tdi uu ciia md hinh nay se trd thanh thude do cua thdd ky phat trien mdi.
5 - He thdng giao due va dao tao, he thdng khoa hpe - cdng nghe va cac he thdng khac se dich chuyen tren nen tang cua he thdng kinh te mdi. Nd phuc vu cho budc phat trien dot pha ctla dat nude hudng tdi hai hda vdi thien nhien, hudng tdi hien dai va toan cau hda.
6 - Tu duy mdi trong hoach dinh chinh sach phat trien ddi hdi phai thay ddi cac quy hoach phat trien hien hanh:
- Quy hoach lai phat trien dd thi, khu dan cu, cai each the che hanh chinh; tinh toan cac khu cdng nghiep va cac xa Id; cac dd thi vdi nha cao tang; tranh tap trung dan cu qua miic d dd thi, phat trien phan tan dd thi ve ndng thdn va ngugc lai, tao "lang hoa trong Idng Ha Ndi"; bao ve nghiem ngat canh quan nhu hd, sdng ngdi, cay xanh...
- Nghiem cam nhap cdng nghe lac hau vao Viet Nam; quyet khdng de Viet Nam trd thanh "bai rac cdng nghiep" cila su phat trien; khdng xay them nha may san xuat cac san pham cila "cdng nghiep dng khdi". Dau tu de phat trien manh phan vi sinh, phan xanh, phdng trir sau benh bang bien phap sinh bpc.
- Thyc hien cac quy dinh nghiem ngat, cac tieu chuan qudc te ve ve sinh, an toan thyc pham; kien quyet thyc hien cac quy trinh cdng nghe san xuat va bao quan, che bien, tieu thu rau sach, luong thyc, thyc pham sach. Thyc hien chuang trinh nude sach ndng thdn.
- Dau tu vao nghien ciru ca ban, phat trien he thdng khoa hpe - cdng nghe theo md hinh kinh te sinh thai. Tang cudng giao due dao tao de hinh thdnh tu duy sinh thdi, dqo due sinh thdi, hudng con ngirdi trd ve sy gan gui va hda hgp vdd thien nhien. Dd la bien chung ciia sy phat trien. •
sit 802 (thanK 8 nam 2009) 39
