fk Thanh tra
^^ MlCRyNH
TIMISC
Mpy
^ i h .
sejiti
^i^
u Le Bui
Gid dinh thi tru&ng van hdnh hOu hieu dua tren quyen tu hieu deed nhung phdn bd hqp ly, tdi uu, the nhung gidi Nobel Kinh te ndm nay duqc trao cho Elinor Ostrom (mot ngu&i la) vd Oliver E. Williamson (mpt ngu&i quen), v&i cdc cong trinh nghien cdu khd ndng phdn bd hieu qud ngudn lite chung Id ldi nhdc nha cho nhieu nhd kinh te rdng vdn de trpng tdm cua kinh te hpc khong phdi Id thi trudng md Id phdn bd ngudn luc.
rung thai qua se anh hodng den mdi trQdng va gay ra lu Ipt. Ngoai ra, mpt sd loai tai san r i t quan trpng 6ugc eae ca nhan gdp ehung de s i n xuit, chang han tri tue ca nhan, rat khd xae djnh gia trj.
Tai nguyen dung chung (common-pool resources) la nhQng tai nguyen ma nhieu ngodi ed the sQ dung nhong viec tieu dung eua ngodi nay lam giam kha nang tieu dung eCia ngodi kia. Cae vf dp quen thupe ve tai nguyen nay gdm ed bai ea, ddng ed, rOng node eho thuy Ipi. 6 quy md Idn hfln, khdng khf va dai dOOng eung la cae tai nguyen chung.
Viec khai thae qua mQc tai nguyen chung la hien topng thQdng thiy. Nam 1968, nha sinh vat hpc Garrett Hardin nhan xet rang hien topng khai thac qua mQc tai nguyen ehung dang tang len tren toan e i u . Ong gpi nd bang mpt eai ten b i t m i t la "Bi kjch cua eai chung" (The Tragedy of the Commons).
Kinh te hpc dOa ra hai phoong an chu yeu giai quyet van de "bi kjch cua cai chung" nay. PhOflng an thQ nhit la to nhan hda. Lap luan dang sau viec to nhan hda
GIAI QUYET CAC VAN DE NGUON LUO CHUNG
T
IHONG diep cua giai Nobel Kinh te 2009 cd le la de giai quyet v i n nan khung hoang kinh te toan e i u hien nay, chung ta can thay ddi cac djnh ehe cung nho quy tie hanh xQ trong xa hdi. Kinh te the che mdi, trong dd ed cac ddng gdp quan trpng eua Elinor Ostrom va Oliver E. Williamson ve hodng djnh kinh te, cd the gdp phan vao viec tim hieu eung nhO thay ddi nhQng djnh ehe kem hieu qua trong pham vi qude gia va pham vi toan c i u hien nay.E l i n o r O s t r o m - d i t i m l d i g i d i c h o CO c h e q u d n ly t d i n g u y e n h i e u q u d Elinor Ostrom la ngOdi phu nQ d i u tien dope nhan giai Nobel Kinh te. Cac cdng trinh eija ba hodng den viee giai quyet eae v i n de ngudn lpc chung trong cae td chQc chinh trj va dan so. Cdn edng trinh cua Williamson hodng den viec xae lap cac efl ehe de giai quyet eac van de quyen sd hou khdng rd rang trong cac td ehQc kinh te.
Trong xa hpi, co mpt sd ngudn lpc rat kho phan djnh quyen ban va trach nhiem rd rang giQa eac ea nhan lien quan hoac neu phan djnh dope ro rang thi se d i n den suy giam nang suit lao dpng. RQng, bien, ddng rudng, kenh moflng v.v. la nhQng vi dp dien hinh ve loai ngudn lpc nay. RQng mang lai Ipi fch trpc tiep, chang ban cung cap gd, eho mdt sd ngodi. Nhong viee khai thae
eho rang bang each bien "cai chung" thanh cai rieng va tang codng hieu lpc thpc thi quyen sd hQu, cd the tao ra thj trodng hieu qua cho tai nguyen ehung vdi mQc gia phan anh dung gia tri cua ehung vdi ngOdi sQdung.
PhOflng an thQ hai la danh thue tren tai nguyen nay, thQdng dope gpi la thue Pigou do dope de xuit bdi nha kinh te Pigou. Tuy nhien, nha kinh te hpe Coase - ngodi dOa ra ly thuyet ve ehi phf giao djeh - da chQng minh rang thue Pigou chi ed hieu qua trong dieu kien thj trodng hoan hao khi khong ed chi phf giao dieh. Tren thpc te, chi phf giao djeh ddi vdi tai nguyen cua chung la dang ke khien cho viec danh thue Pigou trd nen thieu hien thpc va eo tac dpng sai lech.
Diem ehung cua ca hai phoong an nay la ap dung cae quy djnh tQ ben ngoai cdng ddng, thodng do chi'nh quyen Trung Qflng tien hanh: hoac dOdi hinh thQe thue
So 89 (Thang 11-2009)
Thanh tra
%^J^ M l C H I ' N H
hay ban ngach, hoac bang each to nhan hda. Tuy nhien, thpc t i eho t h i y trong nhieu trodng hpp, ea hai phoong an nay deu t h i t bai.
Can cQ vao rat nhieu nghien cQu ve quan ly tai nguyen, Elinor Ostrom nhan thay viee quan ly tai nguyen ehung cua edng ddng thodng dope thpc hien r i t td't. Do vay, ba de x u i t giai phap thQ ba: dd la giQ nguyen tfnh c h i t "cua ehung" eua tai nguyen va de ngodi sQdung to tao ra hinh thQc quan ly phu hpp cho minh.
Bang cae ket qua nghien cQu tai hien trQdng d Trung Qudc, Mdng Co, Nepal va nhieu node dang phat trien khac, Ostrom khang djnh khdng phai luc nao efl ehe quan ly tai nguyen ehung cung la mpt "bi kjch".
Trong nhieu trodng hpp, cac the che quan ly tai nguyen chung cua cpng ddng td ra hieu qua va cd tfnh ben vQng.
Trai lai, nhieu quy djnh ban ehe sQ dpng tai nguyen eua chfnh phu vdi mue dfch bao ve cac tai nguyen nay lai trd thanh phan tac dpng do ehfnh quyen Trung Qflng thieu hieu biet ve hoan eanh cung nho tap quan eua dja phoong.
Mpt vf dp la dan du mue sinh sdng d ddng ed Mdng Co thodng di chuyen dan gia sue eua minh tO bai ehan tha nay sang bai chan tha khae. Truyen thdng nay dope thpc hien hang ngan nam cho tdi khi Chi'nh phu Trung Qflng xay dpng eae hpp tae xa tap the va bupc ngOdi du CO phai sdng dinh eO. The nhong viec djnh cO nay da gay ra eae hau qua tai hai do nhQng ngodi ehan tha se tha gia sue d nhQng bai cd djnh, va lam eho cae ddng ed quanh nfli hp sinh sdng bj can kiet.
Chi'nh saeh to nhan hda sau cai each dope ap dung tai day eung mang lai cae hau qua ve tai nguyen khdng kem p h i n bi kjch do chi'nh sach nay khuyen khfeh djnh CO va sd hull to nhan. Hau qua la tai nguyen d i t xudng cap hon nQa.
Dpc edng trinh nghien cQu eua Ostrom, ngodi dpc ed the lien todng tdi nhQng kinh nghiem quan ly tai nguyen rung d Tay Nguyen, Tay Bac... node ta trOde day va hien trang d i t rung bj xdi mdn hien nay.
T i t nhien, viec tp quan ly eua cdng ddng khdng phai luc nao eung thanh cdng. Cd nhieu vf dp eho t h i y to nhan hda hay quy djnh cua Chi'nh phu mang lai eae k i t qua tdt hon. Mpt trong nhong phat hien quan trpng eua Ostrom la de eho viec quan ly tai nguyen ehung hieu qua, qua trinh ra quyet djnh phai mang tfnh chat dan chu, tQc la da sd ngOdi sQ dung phai ed quyen tae dpng tdi viec dieu chinh thay ddi quy djnh. Chinh quyen phai tdn trpng quyen eua edng ddng nhQng ngodi sQ dung tai nguyen. Them vao dd, viee giam sat va thpc thi nen do nhQng ngOdi sQdpng tpthoc hien thay vi do ngodi ben ngoai.
O mpt khia eanh khae lien quan tdi phoong phap luan, Ostrom la ngOdi tien phong trong viee sQdpng ket qua nghien cQu hien trodng de de ra ly thuyet kinh te.
Mat khac, ba cung rat coi trpng viee nghien cQu hanh vi con ngodi trong cae dieu kien thi nghiem. 6 gde dp nay, ba da k i t hpp gioa kinh te hpc vdi tam ly hpe, va tiep ndi truyen thd'ng eua nha kinh te dope giai thodng Nobel Vernon Smith.
Oliver E. Williamson vd vai t r o cua cdu t r u e hdng trong gidi quyet xung dot Kinh te hpe tan ed dien thodng gia djnh rang eac don vj ra quyet djnh kinh te la ed san, ddng dang va tap trung vao each thQe ehung toong tac vdi nhau tren thi trodng. Trong mdt md hinh kinh te hpc tan cd dien don gian se ehi cd hai dfln vj ra quyet djnh kinh te la hd gia dinh va hang. Tat ca cac hd gia dinh deu gidng nhau va t i t ca cae hang deu gid'ng nhau.
Nhong kinh te hpe tan ed dien khdng giai thieh 6ugc tai sao eae hang lai cd quy md khae nhau? Tai sao lai ed cac edng ty da qud'e gia? Lam the nao ma tQ mpt tiem tap hda nhd tai mdt thj t r i n vdi dan sd choa den 3000 ngodi d bang Arkansas, Wal-Mart lai bien minh thanh mpt hang ed doanh sd hfln 400 ty dd-la va thue modn hfln 2 trieu ngOdi tren toan the gidi?
Tai sao trong mpt sd ITnh vpe xay ra lien ket nganh theo chieu dpc, vi dp giQa mdt md than va mdt cdng ty dien, nhong lien k i t nay lai khong xay ra tai mdt sd nganh khae? Mud'n tra Idi nhQng eau hdi nay, e i n di xa hon pham vi eua kinh te hpc cd dien de tim hieu ve ly thuyet hang.
Theo nha kinh te Ronan Coase, cae hang hinh thanh khi x u i t hien chi phf giao djch, tQc la khi ehi phf trao ddi hang hda, djch vp va tien te thap hon khi giao djeh trong hang thay vi d ngoai thj trOdng. Tuy Coase la ngodi d i u tien neu ra y todng nay nhOng dng khong giai thfch dope ep the dau la die'm mau chdt dan tdi sp ra ddi hang.
Phat trien y todng cua Coase, Oliver Williamson eho rang hang ra ddi vi ehung eho phep giai quyet td't xung dot. Tren thj trOdng, neu xay ra xung khae giQa hai ddi tac, ca hai ben se phai thda thuan vdi nhau eho tdi khi ea hai cung ddng y.
The nhong trong mpt cdng ty, neu cd xung khac gioa hai nhan vien, hay giQa hai bd phan cija cdng ty thi ngodi giam ddc dieu hanh se la ngodi quyet djnh giai quyet xung dot. Do vay, hang ra ddi vi nd la mdt hinh thQc hieu qua giam chi phf giao dich phat sinh tQ xung dot giQa cae chu the.
Tuy nhien dieu nay khong cd nghTa la hinh thQc hang ludn hieu qua hon so vdi cac hinh thQc khae. Lay vi dp, tai sao mdt cdng ty p h i n mem My lai thue ngoai (outsource) vdi mpt dd'i tac d Bengal, An Do thay vi sap nhap dd'i tae nay de giam ehi phf giao dieh. Williamson chi ra rang khdng phai luc nao hang cung hieu qua.
Mpt ban ehe cua hinh thQe td chQc nay la viec nhong ngodi dieu hanh cd the Ipi dpng vj tri eua minh de thu ven Ipi nhuan rieng cho minh hay lam dung quyen Ipe, dan dat cdng ty vao nhong boat ddng mao hiem hay thua Id. NhQng be bdi lang phi, tham nhOng hay lam quyen eua gidi dieu hanh eac dai cdng ty nhQ Enron hay AIG trong nhQng nam g i n day da cho thay nhQng han ehe nay ed the gay nhQng hau qua tai hai the nao tdi boat ddng cua hang ndi rieng va cua nen kinh te ndi chung.
Trong nhQng trodng hpp nao, hang se ra ddi?
So89iThang 11-2009)
,Ihanh tra M I C H I N H
Williamson cho rang cd hai trodng hpp: dd la khi eae giao djch phQc tap hay khi cac ddi tae phu thupc l i n nhau. Giao dieh phQc tap xay ra khi cac chi phf giao djeh nho chf phf lap va thpc hien hpp ddng qua Idn. Trong khi dd, so php thudc l i n nhau giQa cac ddi tac se eao hfln trong trQdng hpp eac tai san lien quan giQa chung eo tfnh dac thu eao.
Lay vi dp, mpt hang san x u i t dien ed the lien k i t vdl mdt md khai thac than vi than la san pham ed tfnh dac thu eao va ehi ed the ban cho cdng ty san x u i t dien.
Nhong quy mo sp lien k i t nay eon phu thupc vao khoang each tQ md than tdi ngodi mua than thQ hai. Neu khoang each nay eang xa thi sp phu thupe giQa md than va cdng ty dien ndi tren eang Idn va kha nang lien k i t theo chieu dpc giQa hai hang nay cang eao.
Cac nghien cQu eija Williamson 6ugc nhieu ngodi di sau ap dung rpng rai va kiem chQng tren thpc te. Tuy nhien, mpt ddng gdp quan trpng eua ong la gdp phan thay ddi to duy, bdt di eai nhin tieu cpc eua nhieu nha kinh te, ngodi dan va ehinh quyen ddi vdi sap nhap. TQ chd xem hpi nhap dpc nhO hien topng "ca Idn nudt ea be", tdi nay do luan da cho rang hau bet vu sap nhap ed tae dpng lam tang hieu qua kinh doanh...
Ostrom va Williamson da ed nhQng ddng gdp mang tinh dpt pha trong viec giai quyet v i n d i ngudn Ipe ehung. Hp khong chi dQng d mQe dp chi ra sptdn tai cua nhieu CO ehe khae nhau de giai quyet v i n de nay ma con chi ra cac dieu kien tai dd viec ap dpng mpt efl ehe nao do la hieu qua. O linh vpc khoa hpc chi'nh trj, Ostrom chi ra rang trong nhieu trQdng hpp cae hinh thQc hiep hpi dan so ed the quan ly cae ngudn Ipe ehung tdt hfln so vdi trQdng hpp neu eac ngudn Ipe do dope quan ly bdi Nha node hoac bdi efl che thj trodng thuin tuy. O ITnh vpc kinh te td chQc, Williamson eho ehung ta thiy rang.
tuy vao mQe dp khd d i trong viee xae djnh Ipi feh ma mpt tai san nao dd dem lai cae ben tham gia giao djeh, eae ca nhan ed the Ipa ehpn cac efl che hodng djnh khae nhau nho co che gia ca, efl che hanh chi'nh, cfl ehe hpp ddng dai ban, v.v... de thpc hien eac giao djch.
Mpt dieu ft 6ugc biet den la dong gdp eua Ostrom va Williamson tren khfa canh phoong phap luan trong viee nghien cQu cac the ehe xa hpi. Ca hai deu xuit phat to phoong phap ea the luan (methodological individual- ism). Cae ea nhan quyet djnh dpa tren ly tfnh nhong la ly tfnh gidi han (bounded rationality) va cd hanh vi eo hpi (opportunism), tQc luon Ipi dung lan nhau vi Ipi feh cua minh. Dpa tren cae tien d i nay, Ostrom va Williamson da de ra eae phoong phap khac nhau (nho phoong phap so sanh, phoong phap thpc nghiem) tien hanh nghien cQu cae djnh che xa hpi 6ugc hinh thanh va phat trien mpt each tp phat tO eae quyet djnh eua eae ca nhan nho the nao. Va den lopt, nhQng djnh ehe nay anh hodng den Ipi feh cua tQng ea nhan ra sao.
Cac cdng trinh nghien cQu eua Elinor Ostrom va Oliver Williamson da md ra nhQng hodng di mdi cho kinh te hpc: thay vi ehi quan tam tdi thj trodng, gia ea, md hinh va cac edng eu toan hpe nho la chiec chia khda van nang, eae nha kinh te e i n quan tam tdi the che va nhQng trodng hpp dae thu tai dd thj trodng thieu hieu qua.
Hp eung ehi ra ring kinh te hpe khong tdn tai nbO mpt nganh khoa hpc rieng re ma cd sp lien ket chat ehe vdi nhong nganh khoa hpc khac. Khi mpt nha khoa hpe ehfnh trj tien hanh nhQng nghien cQu ve quan ly tai nguyen va nhan dope giai Nobel Kinh te hpe, thi rd rang kinh te hpc khong chi dfln gian la eau ehuyen ve nhQng eon sd va mo hinh, that nghiep va lam phat, gia vang va gia do-la nhO nhieu ngoPi v i n l i m todng.•
Kinh te iVIy tang triring manh trong quy 3/2009
T ) P Thoong mai My vQa cho biet -*-'kinh te node nay trong quy 3/2009 da lan dau tien tang trOdng trd lai sau 4 quy suy giam
Cu the, GDP eua My tang 3,5%
trong quy 3/2009 sau khi giam 0,7%
trong quy 2/2009. MQe tang trOdng nay da vOpt dp bao 3,3% eua gidi phan tfch va cao hon nhieu so vdi mQc dp bao 2,7% ma Goldman Sachs doa ra mpt ngay trOde dd.
Nho vay, tdng gia trj GDP cua My trong 12 thang tfnh den ngay 30/9/2009 dat 14.301,5 ty USD - trong dd cbi tieu dung cua ngodi dan dat 10.151,6 ty USD; dau to to nhan dat 1.579,4 ty USD; gia trj xuat kha'u rong dat -387,5 ty USD; dau to va chi tieu chinb phu dat 2.958 ty USD (chi cho qudc phdng dat 795,8 ty USD,
chi cho cac hoat dpng khdng thupc qude phdng dat 368,4 ty USD va chi cho cac bang, dia phoong dat 1.793,8 ty USD).
Kiem ke tdng lOpng hang tdn kho quy 3/2009 d My da giam xudng 130,8 ty USD - tha'p hon so vdi mQc 160,2 ty USD trong quy 2/2009. Sp thay ddi nay giup GDP tang them gan 1 % .
Gdi kfeh thicb kinh te trj gia 787 ty USD eua Chi'nh phu My da gdp phin quan trpng giup chi tieu dung cua ngodi dan tang 3,4% trong quy 3;
boat dpng xay dpng nha tang 23,4%, to mQc giam 23,3% trong quy 2/2009.
Hai choong trinh kicb cau dang chu y la choong trinb thodng dap xe cu (cash for clunkers) va hd trp tai chfnh cho ngOPi mua nha lan dau.
Ddi vdi choong trinh thodng dap xe cu, moi khach hang chju dem xe eu cua minh di dap va mua mpt chiec xe cd kha nang tiet kiem nhien lieu tdt hon se dope hodng mQc ho trp len tdi 4.500 USD. Choang trinh nay da giup doanh sd xe oto ban ra d My tang vpt.
Trong kbi do, chOdng trinh tang 8.000 USD eho ngOdi dan mua nha lan dau da giup doanh sd ban nha tang len, kfeh thfch sp phat trien cua hoat dpng xay dpng nha, qua do tac dpng tfch epe tdi thj trodng bat dpng san.
Suy thoai kinh te bat dau tO thang 12/2007 de'n nay, node My da mat 7,2 trieu viec lam, dOa ty le that nghiep trong thang 9/2009 len mQc 9,8% - mQe cao nhat trong 26 nSm.B
(Theo Bg ThUOng mai My, Reuters)
So 89 (Thang 11-2009)
