CO CHE GIAI QUYET TRANH CHAP WTO VA CAC TRANH
C H A P D A U T U Q U O C T E T R O N G L I N H V U C D I C H V U
Dat van de
Cho den nay, trong moi linh vuc ddu tuqud'c te, ca che gidi quyet tranh chdp (CCGQTC) duac dp dung pho bien la trqng tdi qudc te, ndi bat Id Trung tdm Qudc te vi Gidi quyet cdc Tranh chdp Ddu tu (ICSID).1 Tuy nhien, ca che trqng tdi qudc te cung cd mdt sd mat hqn che. Mdt trong nhiing hqn che Idn nhdt Id bien phdp gidi quyet tranh chdp trqng tai chi tap trung khdc phuc thiet hai vdt chat cua nhd ddu tu (bdi thudng), ma khdng tdc ddng lam thay ddi mdi trudng ddu tubi lech lac do chinh sach hoqc bien phdp lien quan cua nude sd tqi gay ra. WTO dd thiet ke them mdt CCGQTC vdi nhung bien phdp gidi quyet tranh chdp (GQTC) dap ung nhiing muc dich da dqng hon ciia nhd ddu tuqud'c te trong linh vuc dich vu.
Trong nhung ndm gdn day CCGQTC ciia WTO dd duqc cdc nhd ddu tu qudc te trong linh vuc dich vu van dung de dqt muc dich ciia minh trong mdt sd vu tranh chdp vdi nu&c tiep nhdn ddu tuva hq dd thanh cdng.
Chinh vi vdy chung tdi cho rdng, viec gidi thieu CCGQTC ciia WTO cho cdc doanh nghiep Viet Nam da vd se ddu tura nude ngodi trong linh vuc dich vu Id rdt cdn thiet dehq cd them lua chqn trong viec khieu kien va GQTC qudc te khi cdn, ciing nhu cho cdc quan chitc Chinh phii Viet Nam de hq cd duqc nhirng thdng tin cdn thiet trong viec giiip Chinh phii
' Tidn sy, Khoa Luat qudc te' Trudng DH Luat TP.
H6 Chi Minh.
" Thac sy, Khoa Luat qudc te Trudng DH Luat TP.
Hd Chi Minh.
TRAN VIET DUNG * VU DUY CUONG *
bdo ve Iqi ich ciia cdc doanh nghiep Viet Nam khi ddu tura nude ngodi ciing nhu hoqch dinh cdc chinh sdeh ddi xu vdi cdc nhd ddu tu ngodi khdng ddn den tranh chap.
A. Nhung ndi dung cabdn ve ca che gidi quyet tranh chdp ciia WTO
1. WTO vd cache gidi quyet tranh chdp da phuang
CCGQTC da phuong la mot trong nhung thanh tuu quan trong ma he thdng thuong mai the gioi (WTO) da dat dugc. Theo quy dinh chung cua WTO, chi cac nude da tham gia ky ket cac hiep dinh thuong mai da phuong cua td chuc - tuc
"nude thanh vien WTO" - mdi la nhung chu the phai co nghla vu thuc hien cac quy dinh cua cac hiep dinh da phuong va co quyen huong Igi true tiep tu cac quy dinh cua nhung hiep dinh do2.
Trung tam Qudc te ve Giai quyet cac Tranh chap Dau tu (International Center for Settlement of International Dispute - ICSID) la mot dinh che true thuoc Ngan hang The gidi (World Bank) cd tru sd d Washington (My), duoc thanh lap nam 1966 tren co sd Cdng udc ve giai quyet tranh chap dau tu giua cac qudc gia va cdng dan cua cac qudc gia khac (Cong udc ISCID). ICSID chuyen giai quyet cac tranh chap trong linh vuc dau tu giua nha dau tu nude ngoai va chinh phii nude tiep nhan dau tu.
Tinh tdi thang 3 nam 2010, ICSID da giai quyet 185 vu kien lien quan.
2 Ban hdi tham trong vu kien Japan-Film (1998) da khlng dinh "Hiep dinh ciia WTO Id dieu udc qudc te, theo dd chi cd hieu luc rang budc true tiep ddi vdi chinh phii cdc nude vd lanh thd hdi quan ddc lap". Xem bao
cao cua Ban hdi tham, vu kien ve "Cdc bien phdp ciia Nhdt Bdn dnh hudng tdi ngudi tieu diing trong linh vice phim chup dnh vd gidy dnh" (Japan — Measures Affecting Consumer Photographic Film and Paper) - ("Japan-Film"
hoac "Kodak - Fuji film"), WT/DS44/R. 22/04/1998, doan 10.52.
Nhu vay, de co the tham gia vao CCGQTC ciia WTO, cac ben tranh chap phai hoi dii tu each phap luat bao gom hai dieu kien: (i) la qudc gia hoac vung lanh thd hai quan doc lap;
va (ii) la thanh vien ciia cac hiep dinh thuong mai cua WTO. Cac chii the tu (bat ke la ca nhan hay phap nhan) cung nhu nhung qudc gia khong phai thanh vien cua WTO deu khdng dugc hudng dac quyen tham gia thu tuc giai quyet tranh chap cua WTO, cho du vdi tu each la nguyen don, bi don hay ben thubaco loi ich lien quanJ
Tom lai, CCGQTC cua WTO la co che giai quyet cac tranh chap giua cac qudc gia. Nhung quydn va nghia vu duc/c de cap trong cac hiep dinh WTO chi ap dung duy nhat cho cac nude thanh vien WTO va chi cac chii the nay mdi cd kha nang yeu cau thuc thi chiing.
2. Quy dinh cua WTO doi v&i cdc tranh chdp trong linh vuc dich vu
Trong khudn khd he thdng thuong mai ciia WTO cac van de lien quan tdi thuong mai va dau tu trong linh vuc dich vu dugc dieu chinh bdi Hiep dinh chung ve Thuong mai dich vu (GATS)4. Co sd phap ly cho viec khieu kien va GQTC trong nhung van de lien quan giua cac nude thanh vien dugc quy dinh tai Dieu X X I I va XXDI cua GATS. Cu the, Dieu XXHI: 1 quy dinh:
"Neu mot [nuoc] Thanh vien cho rdng bdt Icy [nude] Tlianh vien ndo khdc khdng thuc hien cdc nghia vu hoac cdc cam ket cu the ciia hp theo quy dinh ciia Hiep dinh ndy, Thdnh vien dd, vdi muc dich tim kiem mdt gidi phdp hai ben ciing nhdt tri, cd the khieu nai len DSB ".
Quy dinh tren cho phep bat cu nude thanh vien nao. neu phat hien su vi pham nghla vu GATS cua mdt nude thanh vien khac (nghla vu phat sinh tu quy dinh ciia hiep dinh va cac cam ket cu the trong linh vuc dich vu), cd the tidn hanh cac thu tuc khieu kien tai WTO de bao dam cac quy djnh ciia GATS dugc thuc thi. Nude thanh vien dd cd the khieu kien chinh sach (hoac bien phap) thuong mai cua nude thanh vien khac ma ho cho la vi pham quy dinh
cua GATS bat kd chung cd gay thiet hai vat chat hoac hau qua nghiem trong hay khdng (khac vdi yeu cau cua Hiep dinh chung ve Thud quan va Thuong mai (GATT) va cac hiep dinh bd sung cua GATT). Ngoai ra, bat ky nude thanh vien WTO nao cung cd quydn tidn hanh thu tuc khidu kien vi pham GATS ke ca duong hop chinh sach/bien phap cua nude thanh vien lien quan khdng anh hudng tdi nha dau tu mang qudc tich nude minh (chi can td chuc hoac ca nhan do mang qudc tich cua mot nude thanh vien WTO).
Quy che neu tren cua CCGQTC da phuang mang tinh dot pha va cd y nghla quan trong ddi vdi thu tuc giai quyet cac tranh chap ve dich vu ndi chung va tranh chap dau tudich vu ndi rieng. Trong dd, dot pha Idn nhat la nha dau tu cd the thdng qua ca che da phuang ciia WTO de giai quyet nhung bat ddng va tranh chap ddi vdi chinh sach dau tu cua chinh phii nude tiep nhan dau tungay khi chinh sach do con chua gay thiet hai nghiem trong cho duan dau tuciia minh.
Ben canh quy che chung neu tren, GATS cung cho phep cac nude thanh vien thuc hien
"khieu kien khdng vi pham" (non-violation complaint).5 Dieu XIIL3 quy dinh ddi vdi van - Ve van de nay, Co quan phiic tham trong vu kien US-Shrimp (1998) da khang dinh "chi cdc nude thdnh vien mdi cd the trd thdnh cdc ben trong thu tuc gidi quyet tranh chdp, vd chi cdc nude thdnh vien 'cd nhung Iqi ich Idn trong vu viec duoc Ban hdi thdm thu ly' mdi cd the trd thdnh ben thu ba trong thu tuc gidi quyet tranh chdp ". Xem bao cao cua Coquan Phuc tham (AB Report), trong vu kien "Bien phdp cua My cdm nhdp khdu mdt sd loqi tdm vd sdn phdm tdm" (United States — Import Prohibition of Certain Shrimp and Shrimp Products) - C'US-Shrimp"), WT/DS58/AB/R, 06/11/1998, doan 101.
JDieu l.GATS.
5 Khie'u kien khong vi pham {non-violation complaint) la loai khieu kien phat sinh khi mot nuoc thanh vien WTO ban hanh mot bien phap thuong mai gay thiet hai (lam mat hay phuong hai den) cac loi ich ma nuoc khie'u kien co duoc tir Hiep dinh WTO ho3c can trd viec thuc hien mot trong cac muc tieu cua Hiep dinh do - khong phu thudc vao viec bien phap do co vi pham Hiep dinh lien quan hay khong. Tham khao them: WTO,
"A Handbook on the WTO Dispute Settlement System"' Cambridge. 2004.
de nay nhu sau:
"Neu bdt ky mot [nuoc] Thanh vien nao cho rdng loi ich ndo do md minh cd the duqc huong mot cdch hqp ly tu nhung cam ket cu the cua mdt [nuoc] Thanh vien khdc theo Phdn III cua Hiep dinh nay da bi triet tieu hay suy gidm md nguyen nhdn la do viec dp dung mdt bien phdp khdng trdi vdi cdc quy dinh Hiep dinh nay, thi [nuoc] Thdnh vien dd cd the khieu nai len DSB".
Quy che khieu kien khong vi pham dugc WTO xay dung nham giiip tao ra su can bang can thiet trong ca he thdng thuong mai - tranh truang hgp mdt nude thanh vien thiet lap ca chd thuang mai dac thu mac du khdng vi pham quy dinh cua GATS nhung lai lam triet tieu hoac suy giam anh hudng ciia cac Igi ich ma nude ddi tac dang le ra phai cd dugc tu ket qua dam phan thuang mai. Tuy nhien, kieu kien khdng vi pham thuc chat la mot ngoai le va vi vay CCGQTC ciia WTO ddi hdi nude khieu kien phai thuc hien cac yeu cau chiing minh d muc khai khe hon cac trudng hgp khieu kien vi pham thdng thudng. Trong trudng hop khieu kien khdng vi pham, nude khieu kien chi dugc phep bao ve Igi ich ciia cac ca nhan va doanh nghiep nude minh.
Moi tranh chap trong khudn khd GATS se chi dugc dua ra giai quyet tai WTO theo yeu cau cua nude thanh vien WTO, mac du su vi pham quy tic, quy dinh cua GATS cd the lien quan true tiep hoac gian tiep tdi loi ich cua cac chu thd tu.
3. Vai trd cua chii the tu trong cache gidi quyi't tranh chdp cua WTO
Nhu da phan tich d phan tren, CCGQTC ciia WTO la dinh che qudc te danh cho cac qudc gia. Cac chii the tu - the nhan va phap nhan - khdng cd tu each phap luat de trd thanh cac ben trong cac vu kidn tai WTO. Mac du vay, dieu nay khdng cd nghTa la cac chii the tu khdng he lidn quan hay khong tham gia vao cac vu tranh chap trong khudn khd he thdng thuang mai the gidi.
La mot dinh che kinh te qudc te, muc tieu chinh ciia WTO la bao dam mot khung phap ly hieu qua va dn dinh cho cac hoat dong kinh doanh thuong mai trong pham vi he thdng thuong mai cua td chuc. Cac quy tac cua WTO dugc xay dung nham hd trg va bao ve Igi ich ciia ca nhan va doanh nghiep cac nude thanh vien khi ho thuc hien hoat dong kinh doanh xuyen bien gidi. Vd ban cha't, cac tranh chap trong khudn khd WTO cung la cac tranh chap giua cac nude thanh vien dd bao ve quyen Igi kinh te cua cac doanh nghidp nude minh. Chinh phu nude thanh vien thudng se tien hanh thu tuc khie'u kien khi nhan dugc yeu cau true tiep tu cac chii the nay ciing vdi nhung chiing cu lien quan do ho cung cap. Nhin tugdc do nay, su tham gia ciia cac chii the tu vao CCGQTC ciia WTO la hidn huu, mac du gian tid'p.
Tren thuc te, chii the tu cung da tham gia vao thu tuc GQTC cua WTO trong tu each ngudi thuc hien bao cao "amicus curiae "6 cho Ban hpi tham va Caquan phiic tham cua WTO7. Tuy nhien, can phai nhan manh rang quy che amicus curiae khdng lam thay ddi tucach phap luat cua cac chu the tu trong luat qudc te cung nhu trong nguyen tac phap ly cua WTO. Hp khdng dai didn va cung khdng bao ve lpi ich cua cac chu the tu trong thu tuc GQTC. Bao cao amicus curiae chi dupe nhin nhan nhu mot trong nhung ca sd giiip ca quan GQTC tim
6 Amicus curiae tieng Latin nghia la "ngudi ban ciia toa an" - day la thuat ngu phap ly cua luat qudc te chi ca nhan hoac td chiic khong phai la mdt ben tranh chap, nhung tir nguyen cung cap cac thong tin di giiip toa an hoac co quan giai tranh chap giai quyet vu viec. Cac thong tin thuong duoc thuc hien dudi dang mot bao cao giai thich cac khia canh phap ly cua van de tranh chap. Toa an cd quydn quyet dinh chap nhan hoac tir chd'i xem xet cac bao cao amicuse curie.
7 Vi du, trong vu US-Shrimp lien quan tdi tranh chap trong quy che quan ly mdi trudng, bao cao amicus curiae da ddng mot vai trd quan trong trong phan quyet ciia Ban hoi tham cua vu kien va ke tir do da thudng xuyen duoc sii dung bdi ca Ban hoi tham va Co quan Phuc tham trong cac vu tranh cha'p cua WTO cd lien quan tdi nhung van de ky thuat phuc tap.
hieu them cac khia canh khac nhau cua van de lien quan (co the khong duoc cac ben tranh chap de cap tdi) trong qua trinh tranh tung.
Ben canh dd, cac chu the tu ludn "sat canh"
vdi chinh phu ciia minh trong qua trinh GQTC, tu khau chuan bi ho so khieu kien cho tdi tien hanh khieu kidn va cac thu tuc theo dudi vu kien tai WTO. Cac nha ngoai giao va quan chuc chinh phu se khdng the cd du kidn thuc cung nhu thdng tin chuyen mdn de tien hanh thu tuc khieu kien theo quy dinh cua CCGQTC WTO, neu khdng cd su tro giiip day du cua cac chii thd tu. Mat khac, Chinh phii se khdng cd dong luc manh me de khieu kien mot nude khac theo thu tuc GQTC qudc te ndu khdng bi thuc day bdi loi ich kinh te thuong mai cua mot hoac mot nhdm cac doanh nghidp cua minh, ngoai tru nhung trudng hop mang yeu td chinh tri- Trong thuc tien TMQT, khdng it vu tranh chap giua cac qudc gia duoc goi theo ten cua cac doanh nghiep cd loi ich kinh td lien quan (vd: vu kien Kodak-Fuji)8, mac du ho hoan toan khdng phai la cac ben tranh chap. Cd the ndi de thuc hien hidu qua cac thu tuc GQTC tai WTO viec phai thiet lap "lien minh cdng-Ui^
giua Chinh phu va doanh nghiep la dieu tat yeu.
4. Nhd ddu tu nu&c ngodi trong linh vuc dich vu vd co che gidi quyet tranh chdp cua
WTO
Hau het cac nguydn tac va quy che phap ly ciia WTO deu duoc xay dung tren co sd cac quy dinh ciia Hiep dinh chung vd Thue quan va Thuong mai (GATT) va Hiep dinh chung ve Thuong mai Dich vu (GATS). Tuy nhien, cac chii thd kinh doanh thudc pham vi dieu chinh cua hai hiep dinh nay duoc bao ve d nhung muc do va hinh thuc rat khac nhau.
GATT chu yeu chi dieu chinh cac van dd lien quan tdi hoat ddng nhap khau "hang hoa"
ma khdng quy dinh nhidu ve ban than cac chu thd tham gia cac hoat ddng do. Dac biet, GATT khong quy dinh ve van de quy che phap ly cho
nha dau tu nude ngoai [san xuat kinh doanh hang hoa].
Trong khi dd GATS true tiep dieu chinh nhidu van de lien quan tdi cac chii the thuc hidn hoat ddng thuong mai va dau tu trong linh vuc dich vu, trong dd cd quy che thuong mai cho doanh nghiep nude ngoai true tiep thiet lap co sd kinh doanh va cung cap dich vu tai nude thanh vidn. Cac nha dau tu nude ngoai trong linh vuc dich vu duoc bao ho trong khudn khd cac quy dinh ve nhdm hanh vi "hien dien thuong mai"9 theo quy dinh cua GATS.
Quy chd "dai ngd qudc gia" ddi vdi cac nha dau tu nude ngoai trong linh vuc dich vu do GATS de ra khdng chi lien quan tdi van de tiep can thi trudng hoac cac quy chd chung danh cho cac nha dau tu nude ngoai, ma cdn bao trum len ca cac bidn phap hanh chinh trong nude cd the true tid'p hoac gian tid'p anh hudng tdi viec cung cap dich vu. Tugdc do nay, nhung quy dinh trong cac linh vuc khac nhau nhu thue, quyen sd huu ddi vdi tai san va bat dong san, bao ve mdi trudng, chuydn vdn, dang ky phap nhan, quan tri doanh nghidp, trinh do chuydn nghidp, v.v. deu cd the lien quan tdi quy chd thuong mai ddi vdi nha cung cap dau tu trong linh vuc dich vu.
Theo quy dinh cua GATS, nha cung cap dich vu dugc coi la tu "nude ngoai" khi ho dap ung cac dieu kidn la phap nhan cua nude thanh vidn WTO khac. Dieu XXVJTI (m) GATS quy djnh cd hien didn thuong mai cua nha cung cap djch vu nude ngoai khi phap nhan cung cap djch vu
8 Xem: ghi chii 4. Trong vu kien nay My da khieu nai WTO ve chinh sach cua Nhat Ban lam han che' kha nang tiep can thj trudng cua cac san pham cua cong ty Eastman Kodak nham bao ve nha san xua't noi dia - cong ty Fujifilm. Tuy nhien DSB da bac bo luan cu ciia My trong vu kien nay.
9 Hien dien thuong mai (Mode 3) la thuat ngu duoc su dung trong GATS de chi phuong thuc cung ca'p djch vu theo do nha cung cap djch vu cua mot thanh vien WTO thanh lap cdng ty con, chi nhanh tren lanh tho ciia mot thanh vien WTO khac di cung cap dich vu.
do dugc quan ly hoac so huu boi the nhan hoac phap nhan cua mot thanh vien WTO khac. Dac biet, nha cung cap dich vu lien quan phai co hpat dong kinh doanh "dang ke" tren lanh thd ciia nude thanh vien WTO do hoac mot nude thanh vien WTO khac1 0.
Quay lai vdi van de su tham gia cua nha dau tu nude ngoai vao thu tuc GQTC cua WTO.
De cd the thuc hien thanh cdng thu tuc khieu kien theo quy dinh cua WTO ben khieu kien phai cung cap day du va chinh xac nhung chinh sach hoac bien phap ddi vdi nha dau tu nude ngoai vi pham quy dinh GATS. V i du trong trudng hop nude thanh vien WTO vi pham nghia vu ddi xu qudc gia theo quy dinh ciia GATS, nude khie'u kien phai chiing minh nude thanh vien do da thiet lap khung phap ly khdng thuan loi, bdp meo dieu kien canh tranh nham tao uu the cho cac nha cung cap dich vu trong nude. Cu the, ben khie'u kien phai chiing minh quy che ddi xu bat binh dang nay cd anh hudng true tiep tdi mdt hoac mdt sd nha cung cap dich vu nude ngoai va ho phai ddi mat vdi nhung han che thuong mai khdng duoc ap dung cho cac nha cung cap dich vu khac tren thi trudng.
De thuc hien duc/c nhung yeu cau nay nude thanh vien khieu kien can su hd trg true tiep va manh me ciia cac nha dau tu lien quan - bdi cac nha dau tu chinh la nhung ngudi hieu rd hon ai het ve cac van dd ma ho phai ddi mat do cac quy dinh va bien phap thuong mai cua nude sd tai.
Tir dd cd thd tha'y rang, su tham gia ciia nha dau tunudc ngoai trong linh vuc dich vu trong
'" Dieu XXVIII (m) GATS: Phap nhan cua Thanh vien khac" la nhung phap nhan (a) dugc thanh lap hay to chuc theo luat phap ciia Thanh vien khac do.
va da tham gia m6t each dang ke vao nhung giao dich kinh doanh tren lanh tho ciia Thanh vien do hoac bat ky Thanh vien nao khac; hoac (b) trong trudng hop viec cung cap dich vu duoc thuc hien thong qua hien dien thuong mai, dugc sd huu hoac kiem soat bdi (1) the nhan ciia Thanh vien do hoac (2) phap nhan cua Thanh vien khac [dugc xac dinh theo quy dinh tai diem (i)]"
CCGQTC tai WTO la mot nhan td can thiet cho nhung vu kien lien quan tdi cac vi pham ddi vdi quy che su hien thuong mai dugc quy dinh bdi GAT. Tuy nhien nhu da phan tich d phan tren, ve mat phap ly cac chu the tu khong co tu each chu the de tham gia vao thu tuc GQTC cua WTO, ho se chi cd the gdp mat vdi tu each la ngudi hd trg cho chinh phii nude khie'u kien tai WTO.
B. So sanh hai ca che giai quyet tranh chap cua trong tai qudc te va cua W T O
Cho tdi nay, viec giai quyet tranh chap qudc te vd dau tu ludn dugc gan lidn vdi ca che trong tai qudc te. Vdi nhung dac tinh cua minh, trong tai qudc te duac cac nha dau tu qudc te coi la dinh che giai quyet tranh chap hieu qua, neu khdng ndi la uu viet nhat trong viec bao ve lai ich ciia ho trong cac tranh chap vdi chinh phii nude tiep nhan dau tu.
Tuy vay, nhu da phan tich d phan tren, nha dau tunudc ngoai trong linh vuc dich vu cung cd the can nhac viec thdng qua chinh phii nude thanh vien WTO khie'u kien nhung bien phap vi pham nghia vu qudc te cua nude tiep nhan dau tu tai ca quan GQTC ciia WTO.
Van de duac dat ra la, dong luc gi se co the thuc day nha dau tu nude ngoai tiep can CCGQTC cua WTO de bao ve quyen lai cua minh, cho du vdi ca che nay hp khdng cd tu each phap luat de true tiep tham gia thu tuc GQTC va phai nhd tdi su bao trg ciia chinh phii nude thanh vien WTO de tidn hanh khie'u kien.
Cd rat nhieu yeu to cd the dugc phan tich so sanh de danh gia vd hai ca chd giai quyet tranh chap nay vi chung hoan toan khac nhau ve ban chat cung nhu ca che van hanh. Su khac biet dd nhan thay giua CCGQTC cua WTO va trong tai qudc te la quy dinh ve "cac ben tranh chap".
Trong thu tuc trong tai qudc te, nha dau tu se la ben nguyen don va cd quyen true tiep tham gia vao thu tuc tranh tung de kien chinh phii (bi don). Trong khi dd, thu tuc GQTC cua WTO
ddi hoi nha dau tu phai cd dugc su hd trg true tiep va tich cue tu Chinh phu cua minh mdi cd the dua van de ra trudc WTO - dieu khdng phai luc nao cung don gian. Ngoai ra, cdn tdn tai mot so khac biet khac nhu thdi han cua thu tuc GQTC, chi phi cho thu tuc GQTC, co sd phap ly cho viec khieu kien v.v.
Tuy nhien, theo chung tdi, su khac biet quan trong phan anh tinh hieu qua cua hai ca che gia quyet tranh chap nam chinh d cac bien phap GQTC ma mdi cache hudng tdi trong thu tuc GQTC. Day cung chinh la yeu td quan trong hang dau trong mdi thu tuc GQTC vi nd anh hudng tdi quyen loi va trach nhiem cua cac ben lien quan. Ndi each khac, cac bien phap GQTC se tra ldi true tiep cho cau hdi ben khieu kien cd thing hay khdng? Va neu thang thi duac nhung gi? Suy cho cung, nhung Igi ich va quyen Igi kinh te cd dugc sau phan quyet cudi cung cua ca quan GQTCmdi la thudc do thuc te ve muc dp thanh cdng cua vu kien ddi vdi ben khieu kien. V i vay cac doanh nghiep se phai can nhdc dd lua chpn CCGQTC phii hpp vdi muc dich khieu kien ciia minh.
1. Bien phdp gidi quyet tranh chdp ciia ca che trong tdi qudc te
Bien phap khdc phuc thiet hai ciia thu tuc Trong tai dupe hinh thanh tren co sd nguyen tdc dupe cdng nhan trong tap quan cdng phap qudc td ve trach nhiem phap ly ciia Nha nude ddi vdi viec khdc phuc, sua chua, bdi hoan cac thiet hai vat chat ddi vdi ben bi thiet hai do su vi pham nghia vu qudc te ciia nha nude. Tda an Thudng true Cdng ly Qudc te (Permanent Court of International Justice -PCIJ)" trong vu kien "Chorzdw Factory" (1927) da lan dau tien vien d i n nguyen tdc nay va khdng dinh ben cd hanh vi bat hop phap phai khdc phuc thiet hai bdng each khdi phuc lai tinh trang ban dau cua quyen hoac tai san bi xam hai; hoac bdi hoan bdng tien d muc tuong ung vdi gia tri tai san hoac thiet hai ma hp gay ra.'2
Bien phap bdi thudng bdng tien ngay nay da
trd thanh mdt "chudn muc" trong CCGQTC cua Trong tai qudc te ve dau tu. Cdng udc Washington ve Giai quyet Tranh chap trong Ddu tu(Cdng udc ICSID 1965) mac du khdng de cap true tiep tdi van de nay nhung cung da ghi nhan "cdc nude thdnh vien [cdng udc] phdi cdng nhdn phdn quyet [ciia trqng tdi] tren ca so cua Cdng udc vd thuc hien cdc nghia vu bdi hodn tien [cho ben khieu kien] duqc quy dinh trong phdn quyet. "1 3 Quy dinh tuong tu cung tdn tai trong nhieu hiep dinh va didu udc qudc te khac nhau, nhu Hiep dinh tu do mau dich Bde My (NAFTA), Hiep dinh dau tu toan dien ciia ASEAN (ACIA) va dac biet la trong cac hiep dinh dau tu song phuong.
Nhin chung, muc tieu chinh cua bien phap GQTCciia cac ca che trong tai qudc te ve dau tu la bu ddp thiet hai vat chat cho nha dau tu nude ngoai bdng tidn va bdng each do dua nha dau tu ve vdi tinh trang kinh te ban dau. Cach tiep can nay cua trong tai qudc td cd thd giai quyet hieu qua nhung tranh chap ve quyen tai san cua nha dau tunudc ngoai, dac biet la trudng hpp tai san ciia nha dau tu nude ngoai bi nude tiep nhan dau tutich thu, trung thu, trung dung.
Thuc te, hau het cac vu kien tai cdc co quan trong tai qudc te vd dau tu deu lien quan tdi van de nay.
Nhung ca che trong tdi qudc te thudng gap khd khan trong viec dua ra quyet dinh GQTC ddi vdi cac trudng hap vi pham khac khdng lien quan tdi tai san va quydn tai san ciia nha dau tu, chdng han nhu vi pham nghla vu thuc hien quy che dai ngd qudc gia cho cac nha dau tu theo quy dinh ciia dieu udc qudc te. Van de
11 Toa an Thudng true Cong ly Quoc ^(Permanent Court of International Justice) duoc thanh lap nam 1922-1945. la tien than cua cua Toa an Quo'c \6 vi Cong ly (International Court of Justice - ICJ) cua Lien Hiep Qudc.
1 2 Phan quyet cua PCIJ, vu kien lien quan tdi nha may tai Chorzdw (yeu cau bdi thudng), 26/07/
1927, tr. 47.
1 3 Dieu 54.1, Cdng udc ICSID.
khong chi nam a sir phuc tap trong viec xac dinh gia tri thiet hai cua nha dau tu. Co che trong tai qudc te cdn bi han che trong viec giai quyet nguyen nhan gay ra thiet hai - nhung bien phap hay chinh sach vi pham nghla vu qudc te ciia chinh phii nude tiep nhan dau tu.
Trong tai khdng cd tham quydn budc qudc gia vi pham dieu chinh hanh vi theo nghla vu qudc te lien quan. Vi vay, ke ca trong trudng hop cd duoc phan quyet trong tai cd loi, nha dau tu khdng giai quyet toan dien dugc van de bdi nude tiep nhan dau tu khdng bi buoc phai thao bd cac bien phap hay chinh sach bat loi ddi vdi ho.
Cd the nhan dinh rang bien phap khac phuc thiet hai ciia trong tai qudc te trong cac tranh chap giua doanh nghiep nude ngoai va nha nude se thich hgp trong didu kien nha dau tu khdng chi bi thiet hai vd tai san dau tu, ma ddng thdi con bi mat co hoi tiep tuc kinh doanh tren lanh thd nude tiep nhan dau tu. The nhung tinh hinh se rat khac khi thiet hai phat sinh tu su vi pham quy che dai ngd qudc gia. Trong trudng hop nay, nha dau tu nude ngoai cd thd dugc bdi thudng cac thiet hai vat chat do bien phap phan biet ddi su gay ra, nhung chinh sach phan biet ddi xu cd the se tiep tuc dugc duy tri vi nha nude khdng cd nghia vu go bd hoac thay ddi bien phap lien quan cung nhu bao dam thiet lap mdi trudng dau tu - canh tranh binh dang cho cac nha dau tu trong nude va nude ngoai.
Mat khac, viec true tiep ddi dau va tranh chap vdi chinh phii nude tiep nhan dau tu se ludn di kem vdi nhung anh hudng bat Igi ve cac mat kinh te - chinh tri - xa hdi cho nha dau tu va hoat ddng kinh doanh ciia hp. Vi vay, nha dau tu nude ngoai se phai can nhac rat ky giua viec khieu kien chinh phii nude tiep nhan dau tura trong tai qudc te va co hpi kinh doanh tai dd trong tuong lai sau khi vu kien ket thuc.
Mdt van de khac ma cac nha dau tu nude ngoai thudng quan tam ddi vdi CCGQTC bang trong tai qudc te la cac phan quyet cua trong
tai thudng khdng dupe bao dam thuc thi bdi bat cu dinh che tu phap qudc te nao. Quyet dinh cua trong tai qudc te se dupe thuc thi bdi he thdng tuphap cua nude ma chinh phan quyet dd "chdng lai". Mac du cac dieu udc qudc te ve trong tai chi cho phep tda an qudc gia phii quyet va tu choi thi hanh phan quyet trong tai qudc te trong mot so trudng hpp rat han huu (vi du, Cdng udc New York 1958)1 4 hoac hoan toan khdng cho phep tda an qudc gia phu quyet bat cu npi dung nao trong phan quyet cua Trong tai (chang han Cong udc ICSID 1965),1 5 phap luat qudc gia van se ludn ddng vai trd nhat dinh trong van de nay. Dac biet, phap luat qudc gia se van dieu chinh toan bp thu tuc thi hanh cac phan quyet cua trong tai: quyet dinh each thuc ma Nha nude se thanh toan [bdi hoan] vdi doanh nghiep nude ngoai, ma dieu nay trong nhidu trudng hop cd the gay anh hudng tdi Igi ich cua nha dau tu nude ngoai1 6.
2. Bien phdp gidi quyet tranh chdp cua WTO
So vdi trong tai qudc te CCGQTC ciia WTO cd each tiep can hoan toan khac. Muc tieu chinh ciia co che nay la bao dam chinh phu cac nude thanh vien tuan thu cac quy dinh cua cac Hiep dinh da phuong trong khudn khd WTO va cac cam ket thuong mai ma mdi qudc gia dua ra khi tham gia vao he thdng thuong mai qudc te nay. Co quan GQTC cua WTO (DSB) hoan toan khdng nham tdi viec xac dinh muc bdi thudng thiet hai do nhung vi pham cua nude thanh vien khi GQTC.
Theo quy dinh ciia Dieu 3.7, DSU "muc tieu cua CCGQTC [cua WTO] la bdo dam mdt gidi phdp tich cue cho vdn de tranh chdp ". V i vay, trong trudng hpp cac ben tranh chap khdng
14 Didu V, C6ng udc ve Cong nhan va Thuc thi Phan quyet cua Trong tai nuoc ngoai (Cong udc New York) 1958.
1 5 Dieu 53.1, Cong udc ICSID.
l6Mark Kantor, 2004, "The Limits of Arbitration", Trasnational Dispute Management, Vol. 1, Issue 2., tr.9.
tim dugc phuong an giai quyet ddng thuan thi
"muc tieu ddu Tien cua CCGQTC la bdo ddm cdc bien phdp lien quan bi go bd neu chung duqc xdc dinh Id khdng phu hqp vdi cdc dieu khodn cua bdt cuhiep dinh nao [ciia to chuc]".
Dieu 19, DSU tiep tuc quy dinh: "khi Ban gidi quyet tranh chap hoqc Co quan phiic thdm [ciia WTO] ket ludn rdng bien phdp ndo do Id khdng phii hqp vdi [quy dinh ciia] hiep dinh [ciia to chirc], thi hq se phdi de sud't yeu cdu nude thdnh vien lien quan thay ddi bien phdp phii hqp vdi quy dinh ciia hiep dinh do ".
Tir co sd cac quy dinh mang tinh nen tang neu tren cua DSU, CCGQTC ciia WTO chu yeu se tap trung khac phuc van dd tranh chap bang each budc gd bd bien phap khdng phii hop de cudi ciing nhung chu the kinh doanh lien quan se tiep tuc dugc hudng loi tir cac quy dinh cua cac hiep dinh thuong mai cua WTO.
Ca Ban hdi tham va Co quan phuc tham cua WTO khi binh luan ve bien phap khac phuc, deu khang dinh rang CCGQTC ciia WTO khdng xem xet van de bdi thudng thiet hai da dien ra (Dieu 3.7 DSU coi bien phap bdi thudng nhu la mdt bien phap "tam thdi" khi qudc gia vi pham chua rut lai dugc bien phap vi pham cua minh) va nhan manh rang nghla vu cua cac nude thanh vien trong khudn khd DSU la thuc hien bien phap khac phuc cac thiet hai ciia tuong lai thdng qua viec nit bd bien phap khdng phii hgp vdi Hiep dinh WTO hoac sua ddi bien phap cho phu hgp vdi quy dinh ciia hiep dinh lien quan trong khoang thdi gian hop ly do DBS de xuat.
Trong cac vu tranh chap lien quan tdi vi pham quy che su hien dien thuong mai ciia GATS, viec GQTC se dugc hieu la chinh phii nude tiep nhan dau tu se budc phai go bd bien phap hoac chinh sach cd anh hudng tieu cue tdi nha dau tunudc ngoai trong linh vuc dich vu. Nhu vay, khi vi pham quy dinh ciia GATS ve quy che dai ngd qudc gia, bien phap khdc phuc se la bao dam nha dau tunudc ngoai se khdng bi
phan biet ddi xu va dugc hudng che dp kinh doanh dau tu nhu che dp ap dung cho cac nha cung cap dich vu trong nude.
Nhin mot each tdng quan, bien phap GQTC cua WTO cd the phii hpp vdi nhu cau cua nhung nha dau tu dat muc tieu duy tri cac hoat ddng kinh doanh thuong mai tai nude tiep nhan dau tu len hang dau va mong mudn dugc bao dam cac dieu kien canh tranh binh ddng vdi cac doanh nghiep trong nude. Dd la trudng hgp cua cac nganh dich vu ddi hdi chi phi cao cho viec tidp can thi truong, nhu dich vu vidn thdng, dich vu phan phdi, dich vu van tai v. v. Nhirng nha dau tu trong cac Hnh vuc dich vu nay cd xu hudng nhin nhan Igi ich tu viec nude tidp nhan dau tu go bd cac bien phap phan biet ddi xu la uu tien hang ddu thay vi dugc bdi thudng thiet hai nhung cd quan he cang thdng vdi chinh quydn nude sd tai.
3. Cache cuong che thi hdnh phdn quyet ciia WTO
Thu tuc GQTC cua WTO quy dinh nude thanh vien thua kien phai chap hanh phan quyet ciia DSB. nhanh chdng loai bd va thay ddi cac quy dinh. bien phap bi ket luan la vi pham quy dinh ciia hiep dinh lien quan cua WTO1 7. Vu kien US-Mexico Telecom (2004)1 8 la mot vi du dien hinh ve tinh hieu qua ciia CCGQTC WTO ddi vdi cac nha dau tu trong linh vuc dich vu. Day la vu kien dau tien va duy nhat cho tdi nay trong khudn kho WTO lien quan tdi cac quy dinh ciia GATS ve Quy che "hien dien thuong mai".
Trong vu kien US-Mexico Telecom, My da dai dien cho hai nha dau tu nude ngoai trong linh vuc vidn thdng ( A T & T va M C I Inc.)1 9 '"Dieu 21.1, DSU.
1 8 Bao cao ciia Ban h&i tham. vu kien Bien phap cua Mexico anh hudng tdi Dich vu vidn thong (Mexico - Measures Affecting Telecommunications Services) - ("US-Mexico Telecom"). WT/DS204/R, 02/
04/2004.
1 9 AT&T va MCI la hai nha cung cap djch vu dien thoai dudng dai hang dau ciia My.
khieu kien Mexico tren co so chinh sach vidn thong cua Mexico vi pham cam ket mo cua thi truong vidn thong va han che'canh tranh theo quy dinh ciia GATS. Cu the, My khie'u kien WTO ve viec Mexico vi pham Phan 2.2 trong Tai lieu tham chieu Vidn thong ma Mexico da cam ket trong GATS2 0 khi khong bao dam nha cung cap dich vu vidn thong co ban - Telefonos de Mexico ("Telmex") dua ra muc gia cudc ket ndi hop ly. Muc gia cudc ket ndi qua cao cho cac cudc dien thoai qudc te tu My tdi Mexico dan tdi viec cac cdng ty My bi han che tham nhap vao thi trudng Mexico. Ben canh do, Mexico khdng bao dam dieu kien tiep can va su dung mang ludi vidn thdng co ban tren co sd binh dang va khdng phan biet ddi xu cho cac doanh nghiep nude ngoai theo quy dinh ciia Phan 5.1, Phu luc ve Dich vu Vidn thdng ciia GATS. Cud'i cung, Mexico vi pham quy dinh cua Phan 1.1. cua Tai lieu tham chieu Vidn thdng khi khdng thiet lap co che ngan chan hanh vi "han che canh tranh" ciia Telmex.
Sau khi Ban hoi tham dua ra quydt dinh GQTC khdng dinh Mexico da vi pham nghia vu WTO cua minh, chinh phii Mexico da dam phan cung cac doanh nghiep My de tim ra bidn phap khdc phuc chap nhan duc/c cho ca hai bdn. Mexico sau dd da ban hanh nhung quy dinh mdi ve ban lai dich vu trong dd cho phep ban lai cac dich vu vidn thdng dudng dai va qudc te xuat phat tu Mexico va tao didu kidn binh ddng cho doanh nghiep nude ngoai tham gia cung cap dich vu vidn thdng tai Mexico.
2 0 Nam 1998, cac nude thanh vien WTO da ky ket Phu luc 4 (Fourth Protocol) cua GATS - Hiep dinh Vien thdng co ban (Basic Telecommunication Aagreement - BTA), de md rong cac quy che cua GATS do'i vdi mOt cac dich vu vien thong co ban. BTA co hieu luc vdi 69 nude thanh vien WTO. M6i nude thanh vien WTO tham gia vao BTA deu dua ra mot lo trinh cam ket cu the trong Tai lieu tham chieu Vien thong, de dam bao thuc hien cac quy dinh va nguyen tac cua BTA. Ca Mexico va My deu la thanh vien cua BTA va deu ding ky Tai lieu tham chieu.
Cimg vdi nhung quy dinh nay Mexico da tuan thu va thuc hien phan quyet ciia DSB.
Didu can luu y trong vu kidn US-Mexico Telecom la vai trd ciia hai doanh nghiep My lien quan kha ndi bat xuyen sudt qua trinh GQTC. A T & T va M C I da true tid'p khie'u nai chinh sach dau tu cua Mexico tdi ca quan quan ly thuang mai cua My va thdng qua chinh phu My de kien chinh phu Mexico tai WTO. Trong qua trinh GQTC ca hai doanh nghiep M y cung cac cd van phap ly cua minh da ddng vai trd chii dao trong vide cung cap chung cu va hd tro xay dung cac luan chung cho don kien cua My. Ho cung dung sau qua trinh dam phan giai phap khac phuc sau khi Ban hoi tham dua ra phan quyet GQTC. Cac thay ddi trong chinh sach ddi vdi dich vu vidn thdng cua chinh phu Mexico da dap ung duac muc tidu khie'u kidn ban ddu ciia cac doanh nghidp M y .
Tdm lai, khi cdc nhd ddu tu lua chon CCGQTC cua WTO thi y nghia ndi bdt the hien o nhung ndi dung sau:
- Cdc bien phdp khac phuc ciia nd mang den cho cdc nhd ddu tu nuoc ngodi mdt lua chpn mdi de GQTC vdi chinh phu nude tiep nhan dau tu trong mot sd trudng hop nhat dinh.
- Cdc bien phdp khac phuc tranh chdp cd tinh khd thi rdt cao - van dd duac cac nha dau tu qudc te dac biet quan tam khi cd tranh chap vdi qudc gia tid'p nhan dau tu. Bdi le, ca che thuang mai da phuong cua WTO cd kha nang buoc nude thanh vidn phai thuc hien nghia vu go bd hoac thay ddi cac chinh sach hay bidn phap thuang mai khdng phu hop. Dieu nay giiip cho nha dau tu cd the tiep tuc dau tu kinh doanh va duy tri su hien dien thuong mai cua minh tren thi truang nude tiep nhan dau tu ma khdng phai ddi dau true tiep vdi chinh phii nude sd tai. Thdm vao do, CCGQTC cua WTO cung tao cho nha ddu tunudc ngoai mot thuan loi bd sung khi giiip ho khdng phai tid'p can ca cfuan tu phap dia phuong de yeu cau thu tuc thi hanh phan quyet va khuyen nghi ciia DSB.
C. Ket luan
Do dac thu cua nganh kinh doanh, cac nha dau tu nude ngoai trong Hnh vuc dich vu cd mot vi the dac biet trong luat Thuong mai qudc te. Cu the, ho duoc bao ve bdi cac hiep dinh dau tu qudc te cung nhu bdi hiep dinh chung ve thuong mai dich vu ciia WTO. Cac dieu udc qudc te nay mac du mang nhung ban chat khac nhau, nhung deu duoc dua tren cung mdt he thdng cac nguyen tac nham bao ve hoat dong dau tu qudc te trong linh vuc dich vu. Dac biet, ca hai loai hiep dinh deu nhan manh tdi viec bao dam thuc thi quy che khdng phan biet ddi xu giua cac nha dau tu nude ngoai va trong nude trong linh vuc dich vu. Cd nghTa la, cac nha dau tu nude ngoai duoc hudng lpi true tiep tu nghla vu ma hiep dinh quy dinh ddi vdi cac qudc gia thanh vien. Cac che dinh phap luat nay ddu thidt lap CCGQTC de khac phuc van de tranh chap giua nha dau tu va chinh phu nude tiep nhan dau tu. Cac nha dau tu qudc te trong linh vuc dich vu, vi vay, cd the lua chpn cac CCGQTC khac nhau dd khieu nai cac bien phap ciia qudc gia tidp nhan dau tu ma hp cho la vi pham nghla vu qudc te lien quan.
Cac hiep dinh dau tu qudc te cho phep nha dau tuqud'c td true tiep tiep can cac dinh che trong tai qudc te. Trong khi do, he thdng Hiep dinh da phuong cua WTO chi thiet lap mdt CCGQTC lien chinh phu, va chi danh rieng cho cac nude thanh vien cua td chuc.
Tuy nhien, chii the tu khdng hoan toan xa la vdi CCGQTC cua WTO. Hp da tham gia vao thu tuc GQTC khdng chi thdng qua co che bao cao amicus curie, ma cdn thudng xuyen thap tung va tu va'n dai dien chinh phii ciia nude minh trong qua trinh tranh tung tai WTO. Rieng trong cac vu tranh cha'p vd dau tu dich vu tai WTO, su can thiet trong viec hpp tac giua chinh phii va doanh nghiep cd the la cao hon bat ky linh vuc thuong mai nao khac ciia WTO.
So sanh co che GQTC ciia W T O va trong tai qudc te, ta cd the tha'y bien phap GQTC cua hai dinh che qudc te nay hoan toan khac biet va chung cd the la yeu td quan trong hang dau de cac nha dau tu qudc te quyet dinh can tiep can dinh che nao de yeu cau bao ve quyen lpi kinh td cua minh. Trong tai qudc te've dau tu tap trung vao van dd bdi thudng thiet hai kinh te phat sinh do nhung chinh sach bat hpp phap ciia nude tiep nhan dau tu. W T O trong khi do lai tap trung tim kiem phuong an bao dam cac bien phap dd se bi gd bd. M d i phuong an giai quyet ddu cd mat tich cue va tieu cue ddi vdi nha dau tu. Vd co ban, bdi thudng thiet hai cd the la can thiet ddi vdi nha dau tu nude ngoai cd tai san hoac vdn dau tu bi co quan nha nude ciia nude tiep nhan dau tutich thu hoac trung thu bat hpp phap. Trudng hpp nay thudng di ddi vdi viec nha dau tuse khdng the tidp tuc cac hoat ddng kinh doanh ciia minh tai nude sd tai. Trong khi do, viec cam ket gd bo bien phap khdng phu hpp vdi quy dinh cua GATS cd the mang y nghla tich cue ddi vdi nhung nha dau tu nude ngoai khi thiet hai khdng qua nghiem trong va cd thd dd dang dupe bii dap khi dupe bao dam mdi trudng dau tu kinh doanh dn dinh va binh dang tren thi trudng nude tiep nhan dau tu. D d i vdi cac nha dau tu trong linh vuc dich vu, thu tuc GQTC cua W T O cd the dupe coi la co che hieu qua hon trong viec bao vd l p i ich kinh doanh lau dai va bao dam mdi trudng canh tranh dn dinh tai nude nhap dau tu.
Tdm lai, CCGQTC lien chinh phii ciia WTO cd the la mot su lua chpn tich cue cho cac nha dau tu qudc te trong Hnh vuc djch vu khi muc tidu chinh ciia hp la tim kiem mot bidn phap GQTC mdm deo dii bao dam cho hoat ddng kinh doanh thuan lpi va thjnh vupng dai han tai nude tid'p nhan dau tu. •
