Khu vuc phi chinh thuc
T I I NHAN THIIC
•
DEN HANH D O N G
•
^ NGUYEN VAN DOAN
Vien tru&ng Vien Khoa hoc Thdng ke - TCTK
K
hu vuc kinh te phi chinh thirc (KTPCT) da dupc mdt sd nudc, td chire qudc te nhan thirc tir nhiing nam 70 cua The ky XX, nhung mai tdi nam 1993, Hdi nghi Thdng ke lao ddng qudc te lan thir 15 (ICLS15) mdi thdng qua dinh nghia thdng ke qudc te ve khu vuc KTPCT nhu sau: (i) Khu vuc KTPCT cd dac diem chung la bao gdm nhiing don vi tham gia san xuat kinh doanh hang hda, dich vu cd muc tieu chinh la tao viec lam va thu nhap cho nhung ngudi cd lien quan. Nhung don vi nay thudng boat ddng d mirc dp thap, vdi khdng hoac it su phan chia giiia cac yeu td dau vao ciia san xuat nhu lao ddng va vdn va thudng cd qui md nhd.Cac quan he lao ddng, neu cd, chu yeu dua tren tuyen dung tinh cd, quan be hp hang hay quan he ca nhan va su quen biet chir khdng dua tren cac thda thuan hpp ddng vdi su bao dam chinh thirc; (ii) Cac don vi san xuat kinh doanh trong khu vuc KTPCT ed nhitng dac trung cua cac doanh nghiep hd gia dinh. Tai san cd dinh va tai san khac dupc sir dung khdng thudc ve dan vi san xuat kinh doanh ma thudc ve chu sd hiiu.
Nhung dan vi san xuat kinh doanh nay khdng the tu minh tham gia vao cac giao dich hay ky ket hop ddng vdi cac don vi khac, hay ganh nhan cae traeh nhiem.
Chu sd hiiu phai tu ehiu nii ro trong huy ddng ngudn tai chinh can thiet va phai chiu traeh nhiem ca nhan, khdng giai han ddi vdi bat ky khoan np hay traeh nhiem nao phat sinh trong qua trinh san xuat kinh doanh. Tuang tu, cac tai san ca ban nhu nha cira, xe cd cd the dupc sir dung khdng phan biet thudc sd hiiu ciia doanh nghiep bay eua hd gia dinh.
Dinh nghla ve khu vuc KTPCT ndi tren da dupc dua vao He thdng tai khoan qudc gia (SNA 1993) va dupe neu chi tiet hon trong He thdng tai khoan qudc gia sua ddi nam 2008 (SNA2008). Day dupe coi la
bude tien quan trpng vi cho phep xae dinh rieng khu vuc KTPCT trong cac tai khoan nay va nhd dd lupng hda dupe miic dp ddng gdp eua khu vuc KTPCT vao tdng san pham trong nudc (GDP).
Tuy nhien, den nay, van edn mdt sd van de ve pham vi va tieu chi xae dinh khu vuc KTPCT phu hpp vdi dieu kien eu the eua mdi qudc gia, nhu: Khu vuc KTPCT cd bao gdm linh vuc ndng, lam nghiep va thuy san bay khdng? Tieu chi xae dinh khu vuc KTPCT theo qui md lao ddng hay theo tmh trang dang ky kinh doanh?... Tuy nhien, de done nhat dupc khai niem, pham vi khu vue KTPCT d tam quoc te, thi can phai cd thdi gian va nhieu nd lire hon niia.
SNA dupe sira ddi, bd sung nam 2008 (phien ban SNA2008) mdi ehinh thiic hda vi tri cua khu vuc KTPCT trong lupc do trung tam cua SNA. Dieu nay dupc cuon Cam nang ve He thdng tai khoan quoc gia gpi la 'Tai khoan ve tinh ve khu vuc KTPCT".
Mae du van edn mdt sd diem chua thdng nhat cao d tam qudc gia, khu vuc va qudc te, nhung nhieu nudc da nhan thirc dupe vai trd ciia khu vue KTPCT trong tang tradng kinh te, tao viee lam va gdp phan thuc hien chien lupe xda ddi, giam ngheo eua quoc gia minh va da hinh thanh dupc chien lupc do ludng khu vuc KTPCT eua quoe gia minh.
Ddi vdi Viet Nam, trade nam 2007, khu vuc KTPCT hau nhu khdng dupc de cap den, neu ed, ciing rat ban huu va khdng dupc de cap mdt each chinh thuc. Mae du, khdng dupc de cap mdt each chinh thirc, true tiep ve khu vuc KTPCT, nhung chiing ta ciing da cd nhan thitc khu vuc nay tit rat lau, nhung d dang khac, dd la eae hd tieu thu cdng nghiep, tieu thuang... Nha nude da thita nhan va bao hd khu vuc kinh te ea the nay bing Nghi dinh sd 66-HDBT (nay la Chinh phu) ngay 02 thang 3 nam 1992, tiep theo la
^' 30 CON
s$
KIEN7/2010Nghi djnh sd 02/2000/ND-CP ngay 03 thang 2 nam 2000 cua Chinh phu ve dang ky kinh doanh ciia cac CO sd san xuat kinh doanh ca the (thay the Nghi dinh 66-HDBT) va nay la Nghi dinh sd 88/2005/ND-CP
De ed dupe thdng tin ve khu vuc kinh te nay trade nam 2003, Tong cue Thdng ke (TCTK) da tien hanh dieu tra cac hd kinh doanh ca the theo timg linh vuc boat ddng rieng, nhu cac hd tieu thu cdng nghiep dupe dieu tra theo QD sd 146/TCTK-QD ngay 20/12/1994 cua Tdng cue tradng TCTK. Cac bd van tai, bde xep dupc dieu tra tiieo QD sd 02/TCTK-QD ngay 5/1/1995 eiia Tdng cue tradng TCTK. Cac hd tieu tiiuong dupe dieu tra theo QD sd 219/TCTK- QD ngay 5/6/1997 eua Tong cue tradng TCTK. Nam 2003, TCTK da cd budc cai tien dang ke la hop nhat cac cudc dieu tra bd kinh doanh ca the rieng re theo cac quyet dinh ndi tren thanh mdt cudc dieu tra chung cho tat ca cac linh vuc boat ddng (QD sd 408/2003/
QD-TCTK ngay 29/7/2003 cua Tdng cue tradng TCTK). Tit dd den nay van tien hanh dieu tra chung vao mdt thdi diem la 1/10 hang nam. Sd lupng hd kinh doanh ca the da dieu tra duoc d cac nam 1995, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 lan luat la 1,87 trieu hd, 2,62 trieu hd, 2,71 trieu hd, 2,91 trieu hd, 3,05 trieu hd, 3,23 trieu hd, 3,74 trieu hd. Ket qua cae cudc dieu tra ndi tren cho thay, chi cd khoang tren dudi 30% (nam 2007 la 27,5%) sd bd da cd giay chiing nhan dang ky kinh doanh, nhu vay cd tdi 70%
so hd kinh doanh thude khu vuc KTPCT chua dang ky kinh doanh.
Tuy nhien, cac cudc dieu tra ndi tien mdi chi tap tnmg vao cac hd kinh doanh ca the phi ndng nghiep ed dia diem cd dinh, bao gdm ca bd cd dang ky kinh doanh va khdng dang ky kinh doanh. Dang luu y nhat la cudc Tdng dieu tra cac co sd kinh te, hanh chinh, su nghiep nam 2002 da tien hanh lap danh sach toan bd cac CO sd kinh doanh ca the theo timg dia ban dieu tra (to dan phd/thdn/ap), khdng phan biet eo sd dd ed giay chimg nhan dang ky kinh doanh bay khdng, cd dia diem cd dinh bay kinh doanh di ddng (ban hang rong), khdng phan biet qui md lao ddng, mien la cac co sd kinh doanh nay khdng thudc to chire eua loai hinh doanh nghiep, hpp tac xa... Dang tiee, nhiing ca sd kinh doanh ca the khdng cd dia diem kinh doanh ed dinh (nhiing hd nay thudc khu vuc KTPCT) da khdng dupe tong hop day dii vao ket qua Tdng dieu tra ca sd kinh te, hanh ehinh, sir nghiep nam 2002. Nhu vay, ehiing ta ehua the hdi nhap vdi thdng ke the gidi ve do ludng khu vue KTPCT it nhat la tir nam 2002.
Nam 2007, dupc phep cua lanh dao Tdng cue Thdng ke, Vien Khoa hpc Thdng ke (VKHTK) chu tri, phdi hop vdi Vien Nghien cira va Phat trien (IRD)
ciia Cdng hda Phap tiiue hien "Thda thuan nghien cim Khu vuc phi chinh thirc trong nen kinh te Viet Nam:
dac diem, vai trd va anh hudng ddi vdi dieu kien sdng cua cac hd gia dinh". Thda thuan nghien cim (gpi la Du an) da nghien cira kinh nghiem cua mdt sd nudc va cac td chire qudc te ve khu vuc KTPCT ciing nhu phuang phap do ludng khu vuc nay va da td chire dieu tra thir nghiem khu vuc KTPCT d Ha Ndi va TP. Ho Chi Minh, tren ca sd dan mau la danh sach cac bd gia dinh tit ket qua Dieu tra Lao ddng va Viec lam nam 2007 (trir cac hd thudc khu vuc ndng, lam nghiep va thuy san). Nam 2009, VKHTK da tien hanh dieu tra lap lai tai 2 thanh phd ndi tren vdi ca mau la 2000 hd kinh doanh ca the cho moi thanh phd. Ket qua nghien ciiu va dieu tra thii nghiem ndi tren da dupc phd bien dudi nhieu hinh thirc khac nhau. Cu the: Da td chire mdt sd cudc hdi thao trong nudc ve khu vuc KTPCT;
tham du va trinh bay tai 4 cudc hdi thao qudc te ve linh vuc nay dupc td chire tai Thai Lan; da in va phat banh cac an pham bang tieng Viet va tieng Anh ve khu vuc nay (Chuyen san khu vuc phi ehinh thiic (2009), "Mdt sd net dac trung cua khu vuc kinh te phi chinh thirc d Ha Ndi"; "Mdt sd net dac trung cua khu vuc kinh te phi chinh thiic d TP HCM" (2009) va "Khu vuc kinh te phi chinh thire d 2 thanh phd ldn cua Viet Nam" 2010). Ket qua nghien cim eiing da dupc viet thanh Bao cao "Mdt sd net dac traang co ban eua khu vuc kinh te phi ehinh thiie d Ha Ndi va TP. Hd Chi Minh" giri Van phdng Chinh phu de bao cao Thil tudng Chinh phii (2009). Thang 5 vira qua, Tdng cue Thdng ke cimg vdi 3 ea quan khac la Vien Khoa hpc xa hdi Viet Nam, Bd Lao ddng, Thuang binh va Xa hdi, Vien nghien cim va phat trien Phap da td chire thanh cdng Hdi thao qudc te tai Ha Ndi ve khu vuc kinh te va viec lam phi chinh thirc. Hdi thao nay da thu hut ^an 300 dai bieu den tir tren 20 nudc va vimg lanh thd, trong dd cd 50 dai bieu tir cac don vi cua Tdng cue Thdng ke. Qua viec tham du cua dai dien Tdng cue Thdng ke vao cac cudc Hdi thao qudc te ve khu vuc KTPCT, nhat la tham gia ddng td chire Hdi thao qude te ve khu vuc KTPCT dupc to cbitc vao dau thang 5/2010 viia qua da cho thay, Thdng ke Viet Nam khdng ehi hda nhap vdi thdng ke qudc te ma cdn ddng gdp dang ke vao viec hoan thien khai niem va phuang phap do ludng khu vuc KTPCT d tam khu vuc va qudc te.
Tdng cue Thdng ke se tiep tuc phdi hpp vdi cac nudc, cac td chire qudc te nghien ciru khu vue KTPCT, trade mat tap trang vao viec hoan thien phuang phap luan dieu tra khu vuc nay va tien tdi nghien ciru tai khoan ve tinh khu vue KTPCT nhu khuyen nghi trong SNA2008./.
7 / 2 0 1 0 C O N
