m«i trêng níc mÆt tØnh B¾c giang

m«i tr­êng n­íc mÆt tØnh B¾c giang

Th.S. Phan ThÞ Thanh H»ng

ViÖn §Þa lý - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam

I. ®Æt vÊn ®Ò

¤ nhiÔm m«i tr­êng n­íc hiÖn lµ 1 trong 6 vÊn ®Ò m«i tr­êng bøc xóc cña ViÖt Nam.

Nguån n­íc mÆt trong tØnh B¾c Giang còng ®·

cã nh÷ng dÊu hiÖu nhiÔm bÈn dinh d­ìng vµ h÷u c¬ mµ nghiªm träng nhÊt lµ ®o¹n s«ng CÇu tõ lµng V©n ®Õn Ph¶ L¹i, ®o¹n s«ng Th­¬ng phÇn ch¶y qua ®Þa phËn thµnh phè B¾c Giang vµ c¸c ao hå trong ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang.

Trong n­íc s«ng CÇu vµ s«ng Lôc Nam ®· ph¸t hiÖn thÊy hµm l­îng cña mét sè ion vi l­îng v­ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp nh­ Mn vµ Sn.

II. HiÖn tr¹ng M«i tr­êng n­íc TØnh B¾c Giang

§Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng m«i tr­êng n­íc mÆt tØnh B¾c Giang, chóng t«i sö dông c¸c sè liÖu tõ ch­¬ng tr×nh 48A [3], b¸o c¸o “HiÖn tr¹ng m«i tr­êng B¾c Giang 2001” [9] vµ c¸c kÕt qu¶ ®o ®¹c vµ ph©n tÝch ngoµi hiÖn tr­êng còng nh­ trong phßng thÝ nghiÖm do ViÖn §Þa lý thùc hiÖn trong 2 n¨m 2002 vµ 2003 [5].

* N­íc s«ng

- D¹ng n­íc s«ng: Theo sè liÖu cña ch­¬ng tr×nh 48A [3], n­íc c¸c s«ng suèi trong tØnh cã

®é kho¸ng hãa kh«ng cao nh­ng cã sù ph©n hãa kh¸ râ rÖt. PhÇn l­u vùc s«ng Th­¬ng th­êng cã ®é kho¸ng hãa cao h¬n phÇn l­u vùc s«ng Lôc Nam vµ s«ng CÇu do tû lÖ ®¸ v«i trong l­u vùc s«ng Th­¬ng chiÕm 13,97% tæng diÖn tÝch toµn l­u vùc. §é kho¸ng hãa cã xu h­íng gi¶m dÇn tõ nguån vÒ h¹ du. §é kho¸ng hãa cña n­íc s«ng tù nhiªn biÕn ®æi kh«ng nhiÒu theo thêi gian, ®é kho¸ng hãa lín nhÊt thêi kú quan tr¾c th­êng chØ ®¹t gÊp (3  7) lÇn

®é kho¸ng hãa nhá nhÊt. §é kho¸ng hãa lín nhÊt th­êng quan s¸t thÊy vµo gi÷a hoÆc cuèi mïa kiÖt, ®é kho¸ng hãa nhá nhÊt th­êng xuÊt hiÖn vµo c¸c th¸ng mïa lò do nguån cung cÊp n­íc cho s«ng chñ yÕu tõ n­íc m­a, møc ®é pha lo·ng cao. Theo ph©n lo¹i cña Alekin, n­íc s«ng trong tØnh B¾c Giang cã d¹ng

Bycacbonnat nhãm canxy kiÓu I.

- NhiÖt ®é: th­êng ®¹t tõ (23  25,5)^oC, mïa hÌ trung b×nh ®¹t tõ (26  28)^oC, mïa ®«ng trung b×nh ®¹t (16  22)^oC. NhiÖt ®é n­íc cã xu h­íng t¨ng dÇn tõ th­îng nguån vÒ h¹ du.

- pH: dao ®éng quanh trÞ sè 7. KÕt qu¶ ph©n tÝch trong 2 n¨m 2002 vµ 2003 cho thÊy hµm l­îng pH ®¹t tõ 6,3 7,52. N­íc thuéc lo¹i tõ mÒm ®Õn rÊt mÒm, ®é cøng dao ®éng tõ 1  2,6mg/l. §é kiÒm dao ®éng tõ 1,05  2,8mg/l.

- NH₃ : Hµm l­îng NH₃ dao ®éng tõ 0 ®Õn 0,5mg/l (n¨m 2001). KÕt qu¶ ®o ®¹c n¨m 2002 vµ n¨m 2003 ®Òu cao h¬n TCVN 5942 A.

- NO₂^-: Hµm l­îng NO₂^- n¨m 2001 dao ®éng tõ 0,02 ®Õn 0,05mg/l, lín h¬n TCVN 5942 A;

N¨m 2003: hµm l­îng NO2

- t¹i tr¹m thñy v¨n Phñ L¹ng Th­¬ng lµ 0,055mg/l lín h¬n TCVN 5942 B 1,1 lÇn. Hµm l­îng NO2

- t¹i thÞ trÊn Neo (s«ng Th­¬ng) lín h¬n TCVN 5942 A 2,7 lÇn, t¹i s«ng CÇu (gÇn Lµng V©n) lín h¬n 4,1 lÇn , ë th­îng nguån s«ng Lôc Nam lín h¬n 1,5 lÇn.

- NO3

-: Nh×n chung hµm l­îng NO3

- trong n­íc s«ng CÇu th­êng ®¹t gi¸ trÞ cao h¬n n­íc s«ng Th­¬ng vµ s«ng Lôc Nam. Trong n¨m 2001, hµm l­îng NO3

- trong n­íc s«ng CÇu t¹i c¸c ®iÓm quan tr¾c dao ®éng tõ 5,5 ®Õn 8,15mg/l; trong n¨m 2003 dao ®éng tõ 0,476

®Õn 2,603mg/l. N­íc s«ng Th­¬ng còng cã hµm l­îng NO₃^- kh¸ cao: hµm l­îng NO₃^- dao ®éng tõ 1,14 ®Õn 3,3mg/l trong n¨m 2001 vµ tõ 0,36

®Õn 0,753mg/l trong n¨m 2003. Hµm l­îng NO₃^- trong n­íc s«ng Lôc Nam trong c¸c quan tr¾c n¨m 2001 vµ n¨m 2003 ®Òu nhá h¬n 1mg/l.

§Æc biÖt kÕt qu¶ ph©n tÝch n¨m 2002, cã hµm l­îng NO₃^- kh¸ cao. N­íc s«ng Th­¬ng cã hµm l­îng NO3

- tõ 8,4 ®Õn 10,6mg/l; s«ng CÇu tõ 6,55 ®Õn 7,8mg/l; s«ng Lôc Nam tõ 3,51 ®Õn 8,75mg/l. Nh×n chung, hµm l­îng NO₃^- ®Òu nhá h¬n TCVN 5942 A.

- Tæng Fe: ®o ®¹c ®­îc n¨m 2001 ®Òu nhá h¬n 0,3mg/l vµ trong n¨m 2003 còng cã rÊt Ýt

®iÓm cã gi¸ trÞ v­ît qu¸ 0,15mg/l. Hµm l­îng Fe trong c¸c mÉu quan tr¾c n¨m 2003 dao ®éng tõ 0,014 ®Õn 0,111mg/l. Hµm l­îng Fe ®Òu nhá h¬n TCVN 5942 A.

- PO₄^-3: nång ®é PO₄^-3 trong n­íc s«ng tØnh B¾c Giang ®¹t tõ (0,09  0,49) mg/l thÊp h¬n gi¸ trÞ PO4

-3 th­êng thÊy trong n­íc s«ng tù nhiªn lµ (0,1  0,5)mg/l.

- Vi l­îng: C¸c mÉu n­íc thu thËp ®­îc n¨m 2001 ®· ph¸t hiÖn thÊy hµm l­îng Mn⁺² trong n­íc s«ng CÇu kh¸ lín. T¹i hÇu hÕt c¸c ®iÓm lÊy mÉu däc s«ng CÇu phÇn thuéc ®Þa phËn B¾c Giang ®Òu cã hµm l­îng Mn⁺² lín h¬n 0,3mg/l vµ lín h¬n TCVN 5942 A. Theo kÕt qu¶ quan tr¾c n¨m 2002, c¶ s«ng CÇu vµ s«ng Lôc Nam

®Òu cã hµm l­îng Sn lín h¬n 1mg/l lµ giíi h¹n cho phÐp theo TCVN 5942 A.

- ChÊt h÷u c¬: Hµm l­îng «xy trong c¸c mÉu thu thËp ®­îc n¨m 2001 ®Òu lín h¬n giíi h¹n theo TCVN 5942 A. Cßn c¸c mÉu n­íc thu thËp ®­îc trong n¨m 2003 hÇu hÕt l¹i cã hµm l­îng «xy nhá h¬n ng­ìng nµy.

Hµm l­îng BOD₅ vµ COD t¹i phÇn lín c¸c

®iÓm mÉu ®Òu lín h¬n TCVN 5942 A. Hµm l­îng BOD5 trong c¸c mÉu n­íc s«ng n¨m 2001 dao ®éng tõ 9 ®Õn 18mg/l; n¨m 2002 dao ®éng tõ 5 ®Õn 14mg/l; trong n¨m 2003 dao ®éng tõ 9,5 ®Õn 14,6mg/l. Th«ng th­êng hµm l­îng BOD₅ lín th­êng ph¸t hiÖn thÊy ë s«ng CÇu.

Hµm l­îng COD trong n­íc s«ng ë B¾c Giang còng kh¸ cao, trong n¨m 2001 dao ®éng tõ 13

®Õn 25mg/l; n¨m 2002 dao ®éng tõ 9 ®Õn 21,5mg/l; trong n¨m 2003 tõ 13,6 ®Õn 19,2mg/l.

Däc theo chiÒu dµi, hµm l­îng c¸c chÊt h÷u c¬ trong n­íc s«ng CÇu tuy cã gi¶m nh­ng l¹i

®ét ngét t¨ng ë ®o¹n s«ng nhËn n­íc th¶i cña lµng V©n. MÉu n­íc thu thËp ®­îc ë ®o¹n s«ng ch¶y qua lµng V©n cã BOD₅ ®¹t tíi 32,5mg/l, COD ®¹t 45,5mg/l (2000), v­ît c¶ TCVN 5942 B. N¨m 2001, hµm l­îng BOD5 lµ 18mg/l, COD lµ 25mg/l. N¨m 2002 lµ 14 vµ 21,5mg/l vµ n¨m 2003 lµ 14,6 vµ 19,2mg/l.

- Coliform: T¹i hÇu hÕt c¸c ®iÓm quan tr¾c chØ sè coliform ®Òu lín h¬n TCVN 5942 A.

Nh÷ng mÉu n­íc thu ®­îc ë h¹ l­u lµng V©n (cÇu quèc lé I cò vµ míi) cã chØ sè coliform rÊt lín, trªn 9.000MNP/100ml gÊp 1,8 lÇn TCVN 5942 A. N­íc s«ng Th­¬ng cã chØ sè coliform

lín nhÊt ë ®o¹n s«ng ch¶y qua thµnh phè B¾c Giang do tiÕp nhËn n­íc th¶i sinh ho¹t cña thµnh phè. N­íc s«ng CÇu còng cã chØ sè coliform rÊt lín dao ®éng tõ 10.100 MNP/100ml

®Õn 33.000MNP/100ml, gÊp tõ 1,01 ®Õn 3,3 lÇn TCVN 5942 B.

- DÇu mì: KÕt qu¶ ph©n tÝch n¨m 2001, ph¸t hiÖn thÊy hµm l­îng dÇu lín trong n­íc s«ng CÇu vµ n­íc s«ng Th­¬ng phÇn ch¶y qua thµnh phè B¾c Giang (0,1  0,2mg/l) vµ ®Òu lín h¬n TCVN 5942 A. KÕt qu¶ ph©n tÝch n¨m 2003: t¹i hÇu hÕt c¸c ®iÓm quan tr¾c ®Òu ph¸t hiÖn thÊy dÇu. C¸ biÖt cã mét sè ®iÓm hµm l­îng dÇu kh¸

lín, nh­ t¹i cÇu Lôc Nam lµ 0,56mg/l gÊp 1,86 lÇn, cÇu Bè H¹ - s«ng Th­¬ng lµ 0,416mg/l gÊp 1,39 lÇn, cÇu Si - s«ng Sái lµ 0,38mg/l gÊp 1,27 lÇn , lµng V©n - s«ng CÇu lµ 0,41mg/l gÊp 1,37 lÇn TCVN 5942 B.

Ao hå

Theo kÕt qu¶ quan tr¾c m«i tr­êng n¨m 2001 cña tØnh B¾c Giang 9 cho thÊy hµm l­îng c¸c chÊt dinh d­ìng vµ h÷u c¬ trong mét sè hå trong thµnh phè kh¸ lín. Hµm l­îng BOD₅ ®¹t tõ 78

®Õn 126mg/l, cao h¬n TCVN 5942 B tõ 3,1 ®Õn 5,0 lÇn. Hµm l­îng COD cao h¬n tõ 2,9 ®Õn 4,4 lÇn, dao ®éng tõ 102 ®Õn 155mg/l. Tæng nit¬

dao ®éng tõ 7,85 ®Õn 20,45mg/l. Hµm l­îng N - NH3 cao h¬n tõ 3,8 ®Õn 4,5 lÇn. Hµm l­îng photpho tæng sè t¹i hå Nhµ DÇu lµ 2,6mg/l.

Hµm l­îng chÊt h÷u trong c¸c mÉu n­íc hå ph©n tÝch n¨m 2002 còng kh¸ cao ®Òu lín h¬n TCVN 5942 B. Hå Nhµ DÇu cã hµm l­îng BOD₅ vµ COD lµ 115 vµ 147mg/l t­¬ng øng; Hå C«ng Viªn lµ 78 vµ 92mg/l; Hå ë X­ëng b¸nh kÑo lµ 185 vµ 210mg/l; Hå §ång Cöa lµ 75 vµ 90mg/l. Hµm l­îng NH₃trong n­íc tÊt c¶ c¸c hå

®Òu lín h¬n giíi h¹n B theo TCVN 5942. ChØ sè coliform còng ®¹t kh¸ cao. Trong n­íc hå Nhµ DÇu lµ 10.500MNP/100ml, hå x­ëng b¸nh kÑo lµ 12.000MNP/100ml. Cßn l¹i c¸c hå kh¸c cã chØ sè coliform n»m trong kho¶ng dao ®éng tõ giíi h¹n A ®Õn giíi h¹n B theo TCVN 5942.

Trong ®ît kh¶o s¸t thùc ®Þa cuèi n¨m 2003, chóng t«i ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c mÉu n­íc lÊy tõ 4 hå trong ®Þa phËn thµnh phè B¾c Giang.

Hµm l­îng BOD5 t¹i hå Nhµ DÇu lµ 41mg/l, hå Thïng §Êu lµ 28mg/l, t¹i hå C«ng Viªn lµ 35mg/l, t¹i hå §ång Cöa lµ 38mg/l. Hµm l­îng

c¸c chÊt h÷u c¬ ®Òu v­ît qu¸ TCVN 5942 B.

Hµm l­îng NH₄⁺ t¹i 2 hå Nhµ DÇu vµ C«ng Viªn ®¹t gi¸ trÞ kh¸ lín lµ 6,72 vµ 8,68mg/l t­¬ng øng. ChØ trõ hå C«ng Viªn cã hµm l­îng NO₃^- thÊp h¬n 15mg/l, cßn l¹i 3 hå ®Òu cã hµm l­îng NO₃^- rÊt cao. Hµm l­îng NO₃^- cña hå Nhµ DÇu lµ 24,7mg/l, hå Thïng §Êu lµ 16,7mg/l, hå

§ång Cöa lµ 17,44mg/l. Hµm l­îng NO₂^- trong n­íc hå §ång Cöa lµ 5,95mg/l. §Æc biÖt hµm l­îng PO4

-3 t¹i hå C«ng Viªn vµ hå Nhµ DÇu rÊt lín ®¹t tíi 9,21 vµ 5,08mg/l. Hµm l­îng c¸c chÊt dinh d­ìng trong n­íc hå ë B¾c Giang kh¸

cao nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p khèng chÕ hiÖn t­îng phó d­ìng sÏ ngµy cµng lan réng.

Tãm l¹i, nguån n­íc mÆt trong tØnh B¾c Giang ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu nhiÔm bÈn dinh d­ìng vµ h÷u c¬ mµ nghiªm träng nhÊt lµ ®o¹n s«ng CÇu tõ lµng V©n ®Õn Ph¶ L¹i, ®o¹n s«ng Th­¬ng phÇn ch¶y qua ®Þa phËn thµnh phè B¾c Giang vµ c¸c ao hå trong ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang. T¹i nh÷ng khu vùc nµy hµm l­îng c¸c chÊt dinh d­ìng vµ h÷u c¬ ®Òu cao h¬n TCVN 5942 B. Ngoµi ra, trong n­íc s«ng CÇu vµ s«ng Lôc Nam còng ®· ph¸t hiÖn thÊy hµm l­îng cña mét sè ion vi l­îng nh­ Mn vµ Sn lín h¬n TCVN 5942 A.

III. ¶nh h­ëng cña c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®Õn m«i tr­êng n­íc

B»ng nh÷ng kÕt qu¶ quan tr¾c trong thêi gian gÇn ®©y cho thÊy nguån n­íc mÆt trong tØnh B¾c Giang ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu nhiÔm bÈn nghiªm träng, ®Æc biÖt lµ n­íc s«ng Th­¬ng phÇn ch¶y qua ®Þa phËn thµnh phè B¾c Giang vµ n­íc s«ng CÇu. Nguån nhiÔm bÈn n­íc s«ng Th­¬ng lµ do n­íc th¶i cña thµnh phè B¾c Giang, cßn n­íc s«ng CÇu ngoµi nh÷ng nguyªn nh©n néi ®Þa cßn do ¶nh h­ëng tõ th­îng nguån (thµnh phè Th¸i Nguyªn) vµ do nguån n­íc s«ng Ngò HuyÖn Khª ®æ vµo. Hµm l­îng c¸c chÊt dinh d­ìng vµ h÷u c¬ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã xu h­íng gia t¨ng, trõ NO₃^-. Víi t×nh tr¹ng m«i tr­êng n­íc nh­ hiÖn nay kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña m«i tr­êng cã thÓ ®¸p øng ®­îc phÇn nµo, tuy nhiªn nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p khèng chÕ kÞp thêi sÏ tiÒm Èn nguy c¬ suy tho¸i trong t­¬ng lai.

C¸c ho¹t ®éng chÝnh t¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng

nãi chung vµ m«i tr­êng n­íc nãi riªng cã thÓ kÓ ®Õn lµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, c¸c ho¹t ®éng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, n­íc th¶i tõ c¸c lµng nghÒ vµ n­íc th¶i sinh ho¹t.

Trong phÇn nµy chóng t«i sÏ ®i vµo ph©n tÝch

¶nh h­ëng cña tõng ho¹t ®éng riªng biÖt tíi m«i tr­êng n­íc trong ®Þa bµn tØnh B¾c Giang.

* C¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp

TÝnh ®Õn n¨m 2002 toµn tØnh B¾c Giang cã 12.200 c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, trong ®ã c«ng nghiÖp quèc doanh lµ 19 c¬ së (6 c¬ së cña trung ­¬ng vµ 13 c¬ së ®Þa ph­¬ng), 6 xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t­ cña n­íc ngoµi, cßn l¹i 12.175 c¬

së ngoµi quèc doanh víi tæng sè lao ®éng lµ 30.991 ng­êi chiÕm 2% d©n sè cña tØnh. Theo thèng kª, c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y tuy nhiªn chØ tËp trung trong lo¹i h×nh c«ng nghiÖp ngoµi quèc doanh. ChØ trong vßng 6 n¨m 1997 - 2002, sè c¬

së s¶n xuÊt ngoµi quèc doanh t¨ng 61%, lao

®éng t¨ng 51%. §©y còng lµ mét khã kh¨n trong c«ng t¸c qu¶n lý m«i tr­êng trong ®Þa bµn tØnh.

Tæng l­îng n­íc th¶i c«ng nghiÖp toµn tØnh n¨m 1998 kho¶ng 65 - 70triÖum³, n¨m 2001 lµ 59triÖu m³, n¨m 2002 lµ 62triÖu m³. N­íc th¶i hÇu nh­ ch­a ®­îc xö lý triÖt ®Ó ®· x¶ th¼ng ra m«i tr­êng. Ph©n bãn vµ hãa chÊt lµ ngµnh chiÕm tû träng lín xÊp xØ 50% gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Nhµ m¸y ph©n ®¹m B¾c Giang cã l­îng n­íc th¶i lín nhÊt chiÕm 99% tæng l­îng n­íc th¶i cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp t­¬ng øng víi trªn 61triÖum³ n¨m. Nhµ m¸y chÕ biÕn tinh bét s¾n x¶ 400m³ n­íc/ngµy. C¸c nhµ m¸y giÊy cã l­îng n­íc th¶i tõ trªn 200 ®Õn trªn 400m³ /ngµy. ChØ trõ nhµ m¸y bia HABA§A cã l­îng n­íc th¶i 40.000m³/n¨m cßn l¹i c¸c x­ëng s¶n xuÊt bia kh¸c cã l­îng n­íc th¶i nhá h¬n 20.000m³/n¨m.

S¶n xuÊt bia lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cã t¸c ®éng kh«ng tèt tíi m«i tr­êng n­íc ph¸t triÓn kh¸ m¹nh ë B¾c Giang. NÕu s¶n l­îng n¨m 1997 chØ lµ 2.268ngh×n lÝt th× n¨m 2001 ®· lªn tíi 4.335ngh×n lÝt. S¶n xuÊt giÊy còng gia t¨ng 5%. N­íc th¶i tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kh«ng ®­îc xö lý triÖt ®Ó sÏ g©y nh÷ng biÕn ®æi bÊt lîi tíi m«i tr­êng. Dù tÝnh trong thêi gian tíi nhiÒu nhµ m¸y trong ®Þa bµn tØnh sÏ

®­îc n©ng cÊp ®Ó t¨ng c«ng suÊt nh­ nhµ m¸y ph©n ®¹m B¾c Giang, c«ng ty thùc phÈm xuÊt khÈu B¾c Giang, nhµ m¸y chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm B¾c Giang.

Hµm l­îng mét sè chØ tiªu trong n­íc th¶i cña mét sè c¬ së s¶n xuÊt bia v­ît qu¸ møc cho phÐp kh«ng ®­îc phÐp th¶i ra m«i tr­êng. Hµm l­îng BOD₅trong n­íc th¶i cña c¬ së s¶n xuÊt bia T©y §« vµ bia Hîp ThÞnh ®Òu lín h¬n 100mg/l (giíi h¹n C – TCVN 5945). Hµm l­îng BOD₅ cña c¬ së s¶n xuÊt bia ViÖt Yªn lµ 91,5mg/l, lín h¬n giíi h¹n B – TCVN 5945.

Hµm l­îng phosphate trong n­íc th¶i nhµ m¸y bia ®Òu cao h¬n 9,5mg/l. Hµm l­îng NH₃ cña c¬ së ViÖt Yªn, T©y §« vµ Hîp ThÞnh lµ 9,86, 20,16 vµ 18,95mg/l t­¬ng øng.

Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶o s¸t cña chóng t«i [5], c«ng nghÖ xö lý n­íc th¶i trong ®Þa bµn B¾c Giang ch­a hoµn thiÖn, hÇu nh­ n­íc th¶i míi chØ ®­îc l¾ng läc. C¸c mÉu n­íc thu thËp ®­îc t¹i cöa x¶ nhµ m¸y giÊy CÈm §µn vµ nhµ m¸y ph©n ®¹m B¾c Giang cho thÊy hµm l­îng cña nhiÒu nguyªn tè v­ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp.

Hµm l­îng BOD₅ trong n­íc th¶i nhµ m¸y giÊy CÈm §µn ®¹t 500mg/l, COD ®¹t 1.600mg/l.

Hµm l­îng BOD₅ vµ COD t¹i cöa x¶ nhµ m¸y ph©n ®¹m B¾c Giang còng ®¹t trÞ sè kh¸ cao 86 vµ 97,6mg/l t­¬ng øng. §Æc biÖt hµm l­îng NH₄⁺ trong n­íc th¶i cña nhµ m¸y ph©n ®¹m ®¹t trÞ sè rÊt cao 28,56mg/l gÊp 2,9 lÇn TCVN 5945 C. Hµm l­îng dÇu mì x¸c ®Þnh ®­îc trong n­íc th¶i nhµ m¸y giÊy CÈm §µn còng rÊt cao ®¹t 14,48mg/l. Cßn n­íc th¶i nhµ m¸y ph©n ®¹m B¾c Giang lµ 1,25mg/l. Hµm l­îng Xyanua trong n­íc th¶i nhµ m¸y ph©n ®¹m B¾c Giang còng lªn tíi 0,5mg/l.

Nh­ vËy theo TCVN 5945 C, n­íc th¶i tõ kh¸

nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt trong ®Þa bµn B¾c Giang kh«ng ®­îc phÐp x¶ ra m«i tr­êng.

N­íc th¶i sinh ho¹t

BiÖn ph¸p xö lý chñ yÕu ë ®Þa ph­¬ng vÉn lµ tËp trung vµo c¸c ao hå gÇn khu d©n c­. Theo kÕt qu¶ ph©n tÝch nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy nhiÒu hå bÞ nhiÔm bÈn dinh d­ìng vµ h÷u c¬ ë møc ®é cao. N­íc th¶i sinh ho¹t cña thµnh phè B¾c Giang tËp trung vµo mét lo¹t c¸c hå trong tØnh vµ ®æ ra s«ng Th­¬ng. Trong sè c¸c hå n»m trong ®Þa phËn thµnh phè B¾c Giang, møc ®é

nhiÔm bÈn cña hå Nhµ DÇu lµ cao nhÊt.

B»ng ph­¬ng ph¸p tÝnh nhanh th× víi sè d©n 1.492.200 ng­êi nh­ hiÖn nay, mçi ngµy chØ riªng n­íc th¶i sinh ho¹t sÏ ®­a vµo m«i tr­êng n­íc B¾c Giang 67,12tÊn chÊt h÷u c¬, 10,4 tÊn nit¬, 15 tÊn phètpho, 4,5 tÊn kali. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2010, d©n sè B¾c Giang sÏ lµ 1.788 ngh×n ng­êi. Nh­ vËy, tæng l­îng c¸c chÊt th¶i cã nguy c¬ g©y « nhiÔm m«i tr­êng n­íc trong n­íc th¶i sinh ho¹t sÏ t¨ng 1,2 lÇn.

ChÊt th¶i r¾n

ChÊt th¶i r¾n ë c¸c ®« thÞ ®ang lµ vÊn ®Ò bøc xóc, ®« thÞ cµng ph¸t triÓn, l­îng chÊt th¶i r¾n cµng lín, tÝnh ®éc h¹i cña chÊt th¶i r¾n cµng t¨ng. NÕu tÝnh b×nh qu©n ®Çu ng­êi mçi ngµy th¶i ra 0,5kg/ng­êi th× víi sè d©n 1.492.200 ng­êi nh­ hiÖn nay, mçi ngµy B¾c Giang cã tíi 746 tÊn r¸c th¶i sinh ho¹t vµ mçi n¨m lµ 150.000 tÊn. Theo dù kiÕn quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn 2010 th× víi d©n sè 1.788 ngh×n ng­êi vµ b×nh qu©n r¸c th¶i ®Çu ng­êi mçi ngµy lµ 1kg/ng­êi th× B¾c Giang mçi ngµy cã tíi 1.788 tÊn r¸c th¶i, mçi n¨m lµ 652.620 tÊn.

MÆt kh¸c, r¸c th¶i tõ c¸c bÖnh viÖn trong tØnh B¾c Giang còng nh­ nhiÒu tØnh thµnh kh¸c trong c¶ n­íc còng lµ mét vÊn ®Ò tån ®äng lín. HiÖn nay tÊt c¶ c¸c bÖnh viÖn trªn ®Þa bµn tØnh ®Òu kh«ng cã lß ®èt r¸c hîp vÖ sinh. R¸c th¶i cña c¸c bÖnh viÖn ®Òu ®­îc thu gom cïng víi r¸c th¶i sinh ho¹t cña nh©n d©n thµnh phè.

Tæng l­îng r¸c th¶i hµng ngµy cña thµnh phè B¾c Giang kho¶ng 100 tÊn, tuy nhiªn míi thu gom ®­îc kho¶ng 66% r¸c th¶i vµ l­îng r¸c th¶i nµy ®­îc xö lý t¹i b·i ®æ t¹m thêi b»ng chÕ phÈm EM. HiÖn nay B¾c Giang ®ang ph¸t triÓn m¹nh phong trµo thu gom xö lý r¸c th¶i trong hé gia ®×nh b»ng x©y hÇm khÝ sinh häc.

§Õn cuèi n¨m 2001, toµn tØnh cã 600 hÇm khÝ sinh häc.

C¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp

Theo Chi côc b¶o vÖ thùc vËt tØnh [7], l­îng ph©n bãn v« c¬ vµ thuèc b¶o vÖ thùc vËt ®­îc sö dông trong ®Þa bµn tØnh n¨m 1997 lµ 608.10³tÊn, n¨m 1998 lµ 562.10³tÊn, n¨m 1999 lµ 649.10³tÊn, n¨m 2000 lµ 567.10³tÊn, n¨m 2001 lµ 595.10³tÊn. T¹i nhiÒu vïng trång lóa vµ trång rau trong tØnh vÉn x¶y ra t×nh tr¹ng sö dông c¸c lo¹i hãa chÊt trõ s©u cã tÝnh ®éc cao nh­

Wonphatox, DDT hiÖn ®· bÞ cÊm sö dông. Theo Së khoa häc c«ng nghÖ B¾c Giang [6], d­ l­îng thuèc BVTV trong n­íc ruéng lóa ë hîp t¸c x·

DÜnh KÕ, Thä X­¬ng, thµnh phè B¾c Giang cao h¬n TCCP tõ 1,93 ®Õn 3,47 lÇn.

Theo ph©n tÝch cña chóng t«i [5], c¸c mÉu n­íc thu thËp ®­îc cuèi n¨m 2003 ®Òu cã hµm l­îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt nhá h¬n 0,003mg/l.

Tuy nhiªn, d­íi ¶nh h­ëng cña nh÷ng biÕn ®æi

®iÒu kiÖn tù nhiªn g©y nªn c¸c vô dÞch s©u bÖnh x¶y ra ®èi víi mïa mµng nªn l­îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt cã xu h­íng t¨ng trong t­¬ng lai. D­

l­îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt còng sÏ t¨ng theo nÕu nh­ chóng ta kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p kÞp thêi kiÓm so¸t chÆt chÏ.

N­íc th¶i ch¨n nu«i còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y « nhiÔm m«i tr­êng n­íc.

Dßng ch¶y mÆt khi qua c¸c khu vùc ch¨n nu«i th­êng cuèn theo mét l­îng lín c¸c chÊt g©y « nhiÔm nguån n­íc nh­ c¸c lo¹i muèi, chÊt h÷u c¬, vi khuÈn. Tæng ®µn gia sóc vµ gia cÇm cña tØnh lµ 98.970 ®Çu con, trong ®ã ®µn lîn chiÕm tû lÖ cao nhÊt 81,2%. Hµm l­îng chÊt h÷u c¬ vµ chÊt dinh d­ìng trong n­íc th¶i ch¨n nu«i ë B¾c Giang còng rÊt cao. HiÖn nay, viÖc sö dông ph©n bãn t­¬i trong tØnh còng rÊt phæ biÕn nhÊt lµ ë c¸c khu vùc chuyªn canh mµu. ViÖc qu¶n lý nguån n­íc th¶i tõ ch¨n nu«i vµ viÖc sö dông ph©n chuång ®Ó bãn ruéng cÇn ph¶i ®­îc chó träng ®óng møc.

N­íc th¶i tõ c¸c lµng nghÒ

TØnh B¾c Giang cã 3 lµng nghÒ lín lµ lµng nghÒ giÕt mæ tr©u bß Phóc L©m, lµng r­îu V©n Hµ, lµng nung v«i H­¬ng Vü. L­îng n­íc th¶i hµng ngµy cña lµng Phóc L©m lµ 100m³, lµng V©n Hµ lµ 45.000m³ tiÒm Èn rÊt lín nguy c¬ g©y

« nhiÔm m«i tr­êng n­íc.

Th«n Phóc L©m, x· Hoµng Ninh, huyÖn ViÖt Yªn cã trªn 20 lß mæ ho¹t ®éng th­êng xuyªn.

Trung b×nh mçi ngµy giÕt mæ gÇn 100 con tr©u bß. HiÖn nay Phóc L©m ch­a cã lß mæ tËp trung, mçi ngµy lß mæ th¶i ra m«i tr­êng tõ 200 - 300kg chÊt th¶i. ChÊt th¶i nµy kh«ng hÒ ®­îc thu gom mµ ®æ th¼ng ra v­ên vµ ao hå xung quanh. N­íc th¶i ch­a qua xö lý trong c¸c cèng r·nh g©y mïi h«i thèi nång nÆc lµ æ ph¸t sinh c¸c loµi ký sinh trïng. X­¬ng tr©u bß ch­a ®­îc tiªu thô ®­îc th¶ xuèng c¸c ao trong lµng. HÖ

thèng kªnh m­¬ng, ao hå cña Phóc L©m cã kh¶

n¨ng tho¸t n­íc kÐm nªn n­íc th¶i ø ®äng lµm cho m«i tr­êng ®Þa ph­¬ng ngµy cµng « nhiÔm.

HiÖn nay tØnh còng ®· cã ph­¬ng ¸n qui ho¹ch, tËp trung c¸c lß má thµnh 1 khu tËp trung ®Ó tiÖn xö lý c¸c chÊt g©y « nhiÔm vµ b¶o vÖ m«i tr­êng.

Lµng nghÒ V©n Hµ còng thuéc huyÖn ViÖt Yªn ®· cã nghÒ nÊu r­îu tõ l©u ®êi. Theo sè liÖu ph©n tÝch m«i tr­êng n¨m 2001, n­íc th¶i tõ lµng V©n Hµ cã hµm l­îng BOD₅cao h¬n TCCP tõ 13,6  22 lÇn, hµm l­îng COD cao h¬n tõ 7,5

 12,5lÇn, chÊt r¾n l¬ löng cao h¬n tõ 6,4  6,9 lÇn, chØ sè coliform cao h¬n tõ 12  18lÇn. KÕt qu¶ ph©n tÝch cña chóng t«i cuèi n¨m 2003 cho thÊy n­íc s«ng CÇu c¸ch lµng V©n kho¶ng 3km hµm l­îng cña c¸c chÊt h÷u c¬ còng nh­ c¸c chÊt dinh d­ìng còng kh¸ cao, v­ît ng­ìng A (TCVN – 5945). Hµm l­îng DO trong c¶ 2 ®ît kh¶o s¸t ®Òu ®¹t 5,6mg/l. Hµm l­îng BOD₅ lµ 14,6 vµ 12mg/l; hµm l­îng COD lµ 19,2 vµ 17,2mg/l, hµm l­îng NO2

- lµ 0,009 vµ 0,041mg/l, NH₄⁺ ®Òu lµ 0,28mg/l. §Æc biÖt trong mÉu n­íc thu thËp ®­îc th¸ng X/2003 hµm l­îng dÇu mì ®¹t 0,41 mg/l lín h¬n giíi h¹n B theo TCVN 5945. Bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng xÊu

®Õn m«i tr­êng n­íc th× m«i tr­êng kh«ng khÝ trong vïng còng lµ mét vÊn ®Ò ®¸ng ®­îc l­u t©m. Tuy nhiªn, cho tíi thêi ®iÓm hiÖn nay tØnh vÉn ch­a ®­a ra ®­îc gi¶i ph¸p nµo ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng khu vùc nµy.

N­íc th¶i tõ c¸c c¬ së ytÕ

B¾c Giang cã 276 c¬ së y tÕ trong ®ã cã 1 bÖnh viÖn ®a khoa, 4 bÖnh viÖn chuyªn khoa.

Tæng sè gi­êng bÖnh theo thèng kª n¨m 2002 lµ 3080, t¨ng 202 gi­êng so víi n¨m 2000. Riªng 3 bÖnh viÖn: BÖnh viÖn ®a khoa B¾c Giang, bÖnh viÖn Lao, bÖnh viÖn phô s¶n hµng ngµy ®­a ra m«i tr­êng 490m³ n­íc vµ 1,5 tÊn r¸c. BÖnh viÖn ®a khoa B¾c Giang hµng ngµy th¶i ra m«i tr­êng 250m³ lµ c¬ së y tÕ th¶i ra m«i tr­êng l­îng n­íc th¶i lín nhÊt tØnh.

KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l­îng n­íc th¶i tõ mét sè c¬ së y tÕ trong ®Þa bµn tØnh cã hµm l­îng c¸c chÊt dinh d­ìng vµ h÷u c¬ kh¸ cao. NhiÒu chØ tiªu v­ît qu¸ møc cho phÐp ®­îc phÐp x¶

th¼ng ra m«i tr­êng theo TCVN 5945 C.

IV. nhËn ®Þnh

N­íc mÆt trong tØnh B¾c Giang ®· bÞ nhiÔm bÈn víi c¸c møc ®é kh¸c nhau. Nghiªm träng nhÊt lµ ë h¹ l­u cña 3 con s«ng chÝnh vµ nh÷ng ao hå trong thµnh phè. MÆc dï trong tØnh ch­a cã sù cè m«i tr­êng nghiªm träng x¶y ra nh­ ®·

xuÊt hiÖn ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng nh­ng nÕu kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p kiÓm so¸t vµ xö lý nghiªm tóc sÏ g©y nh÷ng hËu qu¶ xÊu tíi m«i tr­êng nãi chung vµ m«i tr­êng n­íc nãi riªng.

Theo qui ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2010, víi môc tiªu æn ®Þnh viÖc lµm vµ n©ng cao møc sèng cho nh©n nh©n, tØnh B¾c Giang cã 2 ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn. Theo ph­¬ng ¸n 1, ®Õn n¨m 2010, GDP/ng­êi cña tØnh t¨ng 1.6 lÇn so víi n¨m 2000 vµ theo ph­¬ng ¸n 2 sÏ t¨ng 1.8 lÇn. §Ó thùc hiÖn môc tiªu nµy, viÖc t¨ng n¨ng suÊt, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i trong

n«ng nghiÖp; më réng quy m« vµ ph¸t triÓn m¹nh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ë qui m« võa vµ nhá ë c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu, khuyÕn khÝch hç trî ph¸t triÓn m¹ng l­íi c«ng nghiÖp chÕ biÕn nhá vµ c¸c lµng nghÒ ë n«ng th«n sÏ kÐo theo l­îng n­íc dïng gia t¨ng. N­íc th¶i tõ c¸c ho¹t

®éng nµy lµ vÊn ®Ò cÇn ®­îc l­u t©m. NÕu kh«ng kiÓm so¸t vµ xö lý tr­íc khi x¶ ra m«i tr­êng th×

®©y chÝnh lµ nguån ph¸t t¸n c¸c chÊt g©y « nhiÔm trùc tiÕp m«i tr­êng n­íc mÆt hiÖn t¹i vµ tiÒm Èn nguy c¬ « nhiÔm m«i tr­êng n­íc ngÇm vµ m«i tr­êng ®Êt trong t­¬ng lai kh«ng xa. Lóc ®ã kÕ ho¹ch ®Õn n¨m 2010, 100% d©n sè ®« thÞ ®­îc dïng n­íc s¹ch hîp vÖ sinh, 90% d©n sè n«ng th«n vïng trung du vµ 70% d©n sè n«ng th«n vïng nói ®­îc dïng n­íc s¹ch kh«ng « nhiÔm ®Ó

®¶m b¶o chÊt l­îng cuéc sèng còng sÏ khã ®­îc

®¶m b¶o.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. C«ng ty ph©n ®¹m & hãa chÊt hµ b¾c, 1996. Dù ¸n kh¶ thi ®Çu t­ – c¶i t¹o n©ng s¶n l­îng urª lªn 15 v¹n tÊn/n¨m. Hµ B¾c.

2. C«ng ty thiÕt kÕ c«ng nghiÖp hãa chÊt – Tæng c«ng ty hãa chÊt ViÖt Nam, th¸ng VI/2003. B¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n ®¹m tõ than c¸m tËp I/V.

3. Ch­¬ng tr×nh khoa häc kü thuËt cÊp Nhµ n­íc 48A, 1989. Tµi liÖu thñy v¨n - TËp II. Hµ Néi.

4. §ç Hoµi D­¬ng, 2001. HiÖn tr¹ng chÊt l­îng n­íc l­u vùc s«ng CÇu. TuyÓn tËp héi nghÞ khoa häc vÒ tµi nguyªn vµ m«i tr­êng. NXBKH&KT.

5. ViÖn §Þa Lý, 2005. §iÒu tra, ®¸nh gi¸, x©y dùng qui ho¹ch qui ho¹ch tµi nguyªn m«i tr­êng tØnh B¾c Giang

®Õn n¨m 2010 phôc vô môc tiªu qu¶n lý b¶o vÖ m«i tr­êng, ph¸t triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ – x· héi cña tØnh. 6. Tæng côc TC§L - Bé Khoa häc C«ng NghÖ vµ M«i tr­êng, 2002. Tiªu chuÈn ViÖt Nam - ChÊt l­îng

n­íc, Hµ Néi.

7. UBNDBG, 2000. B¸o c¸o tæng hîp: Qui ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi tØnh B¾c Giang ®Õn n¨m 2010.

8. UBNDBG, 2000. Qui ho¹ch cÊp n­íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr­êng n«ng th«n tØnh B¾c Giang giai ®o¹n 2000 - 2010.

9. UBNDBG, Së KHCN &MT, 2002. HiÖn tr¹ng m«i tr­êng tØnh B¾c Giang 2001. B¾c Giang.

Summary

Surface water environment in Bacgiang province

M.Sc. Phan Thi Thanh Hang

Institute of Geography - Vietnamese Academy of Science and Technology

The present status of surface water environment in Bacgiang province was assessed based on collected data in recent years. Surface water in Bacgiang province was poluted by nutrients and organics, especially segments of the Cau river and Thuong river flow through Bacgiang city and some lakes are situated in Bacgiang city. Concentrations of Mn and Sn in the Cau river and Lucnam river were above permitted standard. Beside of this, the factors affect to surface water environment were considered.

Ng­êi ph¶n biÖn: PGS.TS. NguyÔn V¨n Th¾ng