L−u Thu H−¬ng*
rong s¸ng t¸c v¨n häc nghÖ thuËt, chÊt th¬ ®−îc xem nh−
lµ mét ®Æc tÝnh quan träng
®em l¹i sù cuèn hót kú diÖu cho h×nh t−îng nghÖ thuËt vµ t¸c phÈm. ChÊt th¬
biÓu hiÖn ë c¸i ®Ñp cña ng«n ng÷ vµ ©m
®iÖu, c¸i ®Ñp cña c¶m xóc vµ ý t−ëng, cña nh÷ng kho¶nh kh¾c t©m tr¹ng...
ChÊt th¬ chÝnh lµ sù miªu t¶, kh¾c häa vµ thÓ hiÖn nghÖ thuËt trong sù giµu
®−îm ý th¬.
Th«ng th−êng, ng−êi ta cho r»ng chÊt th¬ lµ mét thuéc tÝnh chØ riªng th¬ míi cã. Nh−ng thùc ra, chÊt th¬ cã thÓ t×m thÊy trong c¶ nh÷ng thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c nh− v¨n xu«i (tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, t¶n v¨n...), kÞch... Më réng h¬n n÷a, chÊt th¬ cßn cã thÓ t×m thÊy trong c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c nh−: ©m nh¹c, héi häa, s©n khÊu (móa, kÞch c©m...)... ChÊt th¬ ®−îc t¹o nªn tõ nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp, giµu søc biÓu c¶m, tõ nh÷ng ng«n tõ mang tÝnh nh¹c ®iÖu, bay bæng, thanh tho¸t... VËy lµ, “c¸i chÊt tr÷
t×nh bay bæng diÖu k× cña h×nh ¶nh, ©m
®iÖu, ng«n ng÷... vèn lµ cña th¬ ca, ®Õn mét lóc nµo ®ã l¹i cã thÓ t×m thÊy trong hÇu hÕt c¸c thÓ lo¹i”.
Trong lÞch sö v¨n häc hiÖn ®¹i Trung Quèc, Lç TÊn ®−îc biÕt ®Õn nh− mét nhµ t− t−ëng lín, mét nhµ v¨n, mét nhµ lý
luËn víi nhiÒu ®ãng gãp cho tiÕn tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ v¨n häc Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ ë c¸c thÓ lo¹i truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt. Tuy nhiªn, bªn c¹nh hai thÓ lo¹i nãi trªn, cßn mét thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c mµ Lç TÊn còng rÊt thµnh c«ng, ®ã lµ t¹p v¨n. §©y lµ mét h×nh thøc v¨n häc tiªu biÓu, ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ sau phong trµo Ngò Tø. NÕu xÐt vÒ sè l−îng, t¹p v¨n chiÕm tØ lÖ t−¬ng ®èi lín trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Lç TÊn (chiÕm hai phÇn ba sè l−îng s¸ng t¸c, kho¶ng 900 bµi). §· cã ý kiÕn cho r»ng, t¹p v¨n cña Lç TÊn kh«ng ph¶i lµ s¸ng t¸c v¨n ch−¬ng mµ chØ lµ nh÷ng bµi nghÞ luËn cã tÝnh chÊt minh häa chÝnh trÞ. Tuy nhiªn, nÕu nghiÒn ngÉm thËt kü, chóng ta sÏ nhËn thÊy trong c¸c tËp t¹p v¨n cña Lç TÊn cã rÊt nhiÒu bµi t¹p c¶m vµ ®o¶n b×nh, lo¹i t¹p v¨n nµy “lµ mét thÓ lo¹i t¶n v¨n nghiªng vÒ v¨n häc. MÆc dï nã lÊy nghÞ luËn lµm chÝnh nh−ng ®· kÕt hîp h÷u c¬ c¸c nh©n tè v¨n häc, bao gåm mµu s¾c t×nh c¶m, khung c¶nh th¬, h×nh t−îng lo¹i h×nh vµ ng«n ng÷ mÜ c¶m...”(1). Trong c¸c bµi t¶n v¨n vµ t¹p c¶m ®ã, nh÷ng yÕu tè nghÖ thuËt mang tÝnh v¨n häc ®−îc Lç TÊn sö dông mét c¸ch tµi t×nh, hiÖu qu¶ vµ ®em l¹i cho b¹n ®äc nh÷ng thô c¶m nghÖ thuËt s©u s¾c.
* Th¹c sü. ViÖn Nghiªn cøu Trung Quèc
T
Ngoµi tÝnh h×nh t−îng næi bËt, t¹p v¨n Lç TÊn cuèn hót ng−êi ®äc cßn bëi chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, thiÕt tha trong c¸c cÊu tø nghÖ thuËt. Lç TÊn ®· ®−a chÊt th¬ vµo v¨n nghÞ luËn ®Ó tõ ®ã t¹o nªn mét thÓ nghÞ luËn tr÷ t×nh ®éc ®¸o rÊt riªng cña «ng. Trong t¹p v¨n Lç TÊn, chÊt th¬ ®ãng mét vai trß quan träng trong kÕt cÊu h×nh t−îng nghÖ thuËt, trong viÖc thÓ hiÖn t©m tr¹ng cña c¸i
“t«i” tr÷ t×nh, trong sù s¾p ®Æt h×nh ¶nh vµ chi tiÕt... ChÊt th¬ to¸t lªn tõ bèi c¶nh, tõ h×nh t−îng nghÖ thuËt, tõ c¶m xóc, ng«n ng÷ vµ c¶ tõ t×nh c¶m yªu n−íc vµ ý chÝ chiÕn ®Êu cña chÝnh nhµ v¨n.
1. H×nh t−îng nghÖ thuËt giµu chÊt th¬
H×nh t−îng nghÖ thuËt ®−îc t¹o nªn tõ rÊt nhiÒu yÕu tè nghÖ thuËt: ngo¹i h×nh vµ tÝnh c¸ch, t©m lý vµ xung ®ét néi t©m, ng«n ng÷ vµ hµnh ®éng nh©n vËt...VËy “chÊt th¬” gi÷ mét vai trß nh−
thÕ nµo trong kÕt cÊu h×nh t−îng nghÖ thuËt? Cã thÓ nãi, “chÊt th¬” bao trïm vµ g¾n kÕt c¸c yÕu tè nghÖ thuËt kÓ trªn thµnh mét chØnh thÓ h×nh t−îng, tõ ®ã t¹o nªn søc sèng néi t¹i, sù sinh ®éng vµ mèi giao c¶m cña h×nh t−îng nghÖ thuËt. Kh¶o s¸t c¸c tËp t¹p v¨n cña Lç TÊn, cã thÓ nhËn thÊy «ng ®· sö dông nh÷ng m«tip ®Æc tr−ng nh−: bèi c¶nh thiªn nhiªn, kh¸t väng vµ lý t−ëng, t©m tr¹ng cña c¸i “t«i” tr÷ t×nh... ®Ó lµm chÊt kÕt dÝnh cho c¸c h×nh t−îng nghÖ thuËt.
Bèi c¶nh thiªn nhiªn trong t¹p v¨n cña Lç TÊn th−êng ®−îc miªu t¶ g¾n víi
t©m tr¹ng vµ nçi niÒm cña con ng−êi, nãi chÝnh x¸c h¬n, ®ã chÝnh lµ sù ký th¸c t©m tr¹ng cña chÝnh t¸c gi¶:
“ë quª t«i, mïa th¶ diÒu lµ mïa xu©n, cø th¸ng hai khi nghe tiÕng chong chãng kªu xÌ xÌ, ngöng ®Çu lªn th× cã thÓ thÊy mét c¸nh diÒu cua mµu ®en nh¹t hoÆc mét c¸nh diÒu rÕt mµu xanh l¸
m¹… Nh−ng lóc ®ã, trªn mÆt ®Êt d−¬ng liÔu ®· ®©m chåi, s¬n ®µo sím còng hÐ nô, hoµ hîp víi sù ®iÓm xuyÕt cña trÎ con trªn nÒn trêi, lµm cho ngµy xu©n trë thµnh dÞu dµng, Êm ¸p. B©y giê t«i ë
®©u ®©y? Bèn xung quanh vÉn lµ c¶nh tiªu ®iÒu cña mïa ®«ng gi¸ l¹nh” (DiÒu giÊy).
§Æt h×nh t−îng nghÖ thuËt trong sù giao hßa víi bèi c¶nh thiªn nhiªn, Lç TÊn ®· t¹o ra nh÷ng ý c¶nh th¬ ®Ñp ®Ï, trong ®ã t×nh vµ c¶nh ®an xen, dung hîp. §©y chÝnh lµ ph−¬ng thøc “c¶nh ngô t×nh, t×nh ë trong c¶nh” cña th¬ ca cæ ®iÓn Trung Quèc, vµ Lç TÊn ®· sö dông mét c¸ch tµi t×nh ph−¬ng thøc nµy trong mét sè bµi t¶n v¨n cña «ng (DiÒu giÊy, D¹ tông, Ghi l¹i cuéc d¹o ch¬i trong ®ªm thu...).
Thiªn nhiªn trong t¹p v¨n cña Lç TÊn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng bèi c¶nh thiªn nhiªn réng lín, hoµnh tr¸ng mµ lµ nh÷ng c¶nh vËt b×nh th−êng cã thÓ gÆp trªn bÊt cø con ®−êng nµo, d·y phè nµo.
§ã lµ nh÷ng khu v−ên, nh÷ng ng«i nhµ bá hoang, con ®−êng lµng v¾ng vÎ, mét
®ªm mïa h¹, tiÕt xu©n lµnh l¹nh, hay
®¬n gi¶n chØ lµ mét bãng c©y tr¸nh n¾ng gi÷a tr−a hÌ, mét sîi d©y treo giµn hoa
tr¸nh n¾ng, mét c©y hoa d¹i…Nh÷ng h×nh ¶nh t−ëng nh− b×nh th−êng, ®¬n lÎ Êy l¹i t¹o ra mét sù ®iÓm xuyÕt khiÕn cho bøc tranh hiÖn thùc cuéc sèng trë nªn ®Ñp ®Ï, nªn th¬ vµ rÊt ®çi quen thuéc.
Cá d¹i (D· th¶o) lµ mét tËp t¹p v¨n tr÷ t×nh tiªu biÓu cña Lç TÊn. §ã ®Ých thùc lµ nh÷ng bµi th¬ v¨n xu«i kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a t×nh c¶m yªu th−¬ng con ng−êi vµ ý chÝ chiÕn ®Êu kiªn c−êng cña mét ng−êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng. Trong Cá d¹i, h×nh ¶nh thiªn nhiªn ®−îc sö dông nh− mét ph−¬ng thøc nghÖ thuËt
®Ó biÓu ®¹t nh÷ng Èn øc, kh¾c kho¶i trong t©m hån con ng−êi: “T«i ®i däc theo d·y t−êng cao ®æ n¸t…Giã nhÑ thæi…Giã nhÑ thæi, bèn bÒ ®Êt bôi bay bay vï…§Êt bôi, ®Êt bôi…”. Vµ chÝnh chÊt th¬ ®· t¹o nªn sù biÓu c¶m mang tÝnh nh©n v¨n cho mçi h×nh t−îng nghÖ thuËt, ®ång thêi nã còng g¾n kÕt c¸c h×nh t−îng nghÖ thËt ®¬n lÎ thµnh mét hÖ thèng h×nh t−îng xuyªn suèt biÓu ®¹t cho tinh thÇn cña c¶ thêi ®¹i. ë mét møc
®é cao h¬n, ®«i khi thiªn nhiªn trong t¹p v¨n cña Lç TÊn ®−îc kh¾c häa vµ miªu t¶ nh− nh÷ng nh©n vËt, trë thµnh nh÷ng h×nh t−îng nghÖ thuËt ®éc lËp cã
®êi sèng vµ tÝnh c¸ch riªng. H·y chiªm ng−ìng vÎ ®Ñp cña c©y hoa d¹i, “mét thø hoa mµu ph¬n phít ®á vµ nhá li ti” mµ qua nã, t¸c gi¶ ®· ký th¸c nh÷ng nçi niÒm ®Çy tÝnh triÕt lÝ nh©n sinh:
“Trong khi ®ªm l¹nh, nã thu m×nh l¹i, n»m m¬ m¬ thÊy ngµy xu©n ®Õn... b−ím sÏ bay tung t¨ng, ong sÏ h¸t nh÷ng lêi ca
mïa xu©n. ThÕ lµ nã c−êi, tuy l¹nh, mµu s¾c ®á lªn mét c¸ch th¶m h¹i, nh−ng nã vÉn thu m×nh l¹i... tiÕng c−êi cña ®ªm khuya v»ng vÆc trong trÎo, nh− kh«ng muèn lµm cho ng−êi ®ang ngñ ph¶i thøc giÊc, nh−ng bèn bÒ kh«ng khÝ ®Òu c−êi theo”.
Trong Cá d¹i, t¸c gi¶ ®· nh×n nhËn c©y cá nh− nh÷ng sinh mÖnh cã sù sèng, cã tinh thÇn: “Cá d¹i, gèc rÔ kh«ng s©u, hoa l¸ kh«ng ®Ñp, nh−ng hót s−¬ng, hót n−íc, hót m¸u vµ thÞt nh÷ng ng−êi ®·
chÕt lµm ®ñ c¸ch ®Ó giµnh giËt lÊy sù sèng. Trong khi sèng, l¹i bÞ chµ ®¹p, bÞ c¾t xÐn, cho ®Õn chÕt mµ tan r÷a”. Cá d¹i lµ hiÖn th©n cña søc sèng bÒn bØ, mét thø cá c©y tÇm th−êng nh−ng l¹i rÊt ®çi nªn th¬! Cã thÓ nhËn thÊy r»ng, Èn dô vµ kh¸i qu¸t lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm kÕt cÊu néi t¹i cña h×nh t−îng nghÖ thuËt trong t¹p v¨n Lç TÊn, chÝnh nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ®· ®em ®Õn cho c¸c h×nh t−îng nghÖ thuËt cña «ng néi hµm s©u s¾c.
Trong t¹p v¨n Lç TÊn, chÊt th¬ cßn n»m trong lý t−ëng vµ kh¸t väng cña h×nh t−îng nh©n vËt. “Lý t−ëng vµ kh¸t väng cña ®«ng ®¶o nh©n d©n, chñ nghÜa nh©n ®¹o víi nh÷ng biÓu hiÖn lÞch sö cña nã lµ t×nh c¶m kh¸ch quan cho chÊt th¬ ch©n chÝnh ë mçi thêi ®¹i”(2). Trong bµi t¹p v¨n Kû niÖm chÞ L−u Hoµ Tr©n, lý t−ëng vµ kh¸t väng ch©n chÝnh cña ng−êi n÷ häc sinh kiªn c−êng ®· t¹o nªn ©m h−ëng tr÷ t×nh bi ai tr¸ng lÖ, khiÕn ng−êi
®äc c¶m thÊy bïi ngïi, ®au xãt:
“Mét ng−êi thËt sù dòng c¶m th× d¸m
®−¬ng ®Çu víi cuéc ®êi th¶m ®¹m, d¸m
nh×n th¼ng vµo chç m¸u t−¬i lªnh l¸ng.
§au khæ biÕt d−êng nµo! ... Nh−ng m¸u
®· ®æ råi, tÊt nhiªn bÊt gi¸c nã sÏ lan réng ra, tèi thiÓu còng sÏ ngÊm vµo lßng nh÷ng ng−êi th©n thuéc, thÇy häc, b¹n bÌ, ng−êi yªu, cho dï thêi gian cã tr«i qua mµ phai nh¹t ®i, th× h×nh ¶nh cò cña chÞ víi nô c−êi mØm, hßa nh· kia vÉn cßn m·i m·i trong nçi ®au th−¬ng nhÌ nhÑ...”.
Cã thÓ nãi, Kû niÖm chÞ L−u Hoµ Tr©n “tù th©n nã ®· lµ mét bµi th¬ v¨n xu«i tr÷ t×nh ®Ñp ®Ï”(3).
2. ChÊt th¬ trong t©m tr¹ng vµ c¶m xóc cña c¸i “t«i” tr÷ t×nh
Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, ®Æc tr−ng cña th¬ lµ sù thÓ hiÖn cña c¸i “t«i” tr÷ t×nh.
C¸i “t«i” tr÷ t×nh khiÕn cho h×nh t−îng nghÖ thuËt giµu søc thuyÕt phôc h¬n,
®ång thêi th«ng qua c¸i “t«i” tr÷ t×nh, t−
t−ëng vµ chñ ®Ò cña t¸c phÈm sÏ ®−îc béc lé m¹nh mÏ h¬n. Cã thÓ nãi, c¸i “t«i”
tr÷ t×nh lµ sù hiÖn diÖn bé mÆt tinh thÇn cña nhµ th¬ trong nh÷ng t¸c phÈm th¬
ca, ®ã chÝnh lµ c¸i “t«i” nhµ th¬ ®· ®−îc nghÖ thuËt hãa, ®−îc thÓ hiÖn d−íi nh÷ng s¾c th¸i thÈm mÜ phong phó h¬n, víi chÊt l−îng t− t−ëng nghÖ thuËt cao h¬n. C¸i “t«i” tr÷ t×nh chÝnh lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng t¹o nªn phong c¸ch nhµ th¬.
Trong t¹p v¨n Lç TÊn, c¸i “t«i” tr÷
t×nh ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ nÐt. §ã lµ mét c¸i “t«i” tr÷ t×nh ®Çy c¸ tÝnh vµ c¶m xóc m·nh liÖt, mét c¸i “t«i” ®Çy lý t−ëng vµ kh¸t väng, mét c¸i “t«i” ®Êu tranh kh«ng
ngõng nghØ cho vËn mÖnh cña quèc gia, d©n téc:
“T«i xãt xa c¶m thÊy mÊt ®i nh÷ng ng−êi b¹n tèt, Trung Quèc mÊt ®i nh÷ng ng−êi thanh niªn tèt. T«i lÆng ®i trong nçi ®au th−¬ng uÊt øc, nh−ng theo thãi quen, gi÷a lóc trÇm tÜnh nh− thÕ, t«i l¹i ngÈng ®Çu lªn, lµm mÊy c©u th¬... §©y kh«ng ph¶i lµ mét ng−êi thanh niªn viÕt kû niÖm mét ng−êi giµ, mµ trong ba m−¬i n¨m nay, m¾t t«i ®· thÊy bao nhiªu m¸u cña thanh niªn ®æ ra, cø líp nµy líp kh¸c, ø ®äng l¹i, trµn ngËp c¶
ng−êi t«i lµm t«i ®Õn nghÑt thë. T«i chØ cã thÓ viÕt ®−îc chõng Êy, gäi lµ khoÐt mét lç nhá trong ®èng bïn ®Ó cÇm h¬i.
§êi g× mµ l¹ ®Õn thÕ nµy! §ªm cßn dµi,
®−êng còng cßn dµi, t«i thµ quªn qu¸ch
®i, ®õng nh¾c ®Õn mµ h¬n. Nh−ng t«i biÕt, nÕu kh«ng ph¶i t«i th× trong t−¬ng lai nhÊt ®Þnh cã ng−êi nhí ®Õn hä vµ nh¾c ®Õn hä...” (Kû niÖm ®Ó quªn ®i).
T©m tr¹ng c¸i “t«i” tr÷ t×nh trong t¹p v¨n Lç TÊn lµ t©m tr¹ng cña mét c¸i
“t«i” ®Çy tr¨n trë, kh¾c kho¶i tr−íc nh÷ng biÕn ®éng cña thêi cuéc. T©m tr¹ng kh¾c kho¶i Êy ®−îc nhµ v¨n thÓ hiÖn b»ng thñ ph¸p luyÕn l¸y, lÆp ®i lÆp l¹i:
“ThÕ giíi hoµng kim ngµy mai cña loµi ng−êi c¸c anh cã nh÷ng ®iÒu kh«ng võa lßng t«i, t«i kh«ng thÝch tíi…t«i kh«ng thÝch ë l¹i n÷a…T«i kh«ng thÝch!
Giêi hìi giêi! T«i kh«ng thÝch! Giêi hìi giêi, nÕu lµ hoµng h«n, th× tÊt nhiªn ®ªm tèi sÏ nhÊn ch×m t«i mÊt…Nh−ng t«i thÝch ch×m trong bãng tèi…T«i thÝch thÕ
®Êy anh b¹n ¹!”.
D−êng nh− cã thÓ c¶m nhËn ®−îc rÊt râ t×nh c¶m ®au buån m·nh liÖt cña Lç TÊn trµo d©ng trong nh÷ng ®o¹n v¨n trªn. §ã lµ nh÷ng dßng ch÷ ®−îc viÕt ra tõ t×nh c¶m yªu n−íc, th−¬ng nßi ch©n thµnh tha thiÕt, tõ nçi phÉn uÊt kh«n ngu«i tr−íc hiÖn thùc x· héi ®Çy ®au th−¬ng, m¸u vµ n−íc m¾t. ViÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh chÝnh trÞ - x· héi víi mét t×nh c¶m ch©n thµnh, s©u s¾c, Lç TÊn ®· t¹o nªn mét phong c¸ch nghÞ luËn tr÷ t×nh riªng biÖt trong thÓ lo¹i t¶n v¨n. Trong t¹p v¨n Lç TÊn, tÝnh chÝnh luËn vµ chÊt th¬ ®· ®¹t ®Õn ®é hßa quyÖn nhuÇn nhuyÔn.
T©m tr¹ng vµ c¶m xóc cña c¸i “t«i”
tr÷ t×nh cßn ®−îc nhËn biÕt qua c¸i nh×n cña nã tr−íc kh«ng gian vµ thêi gian.
C¸i “t«i” tr÷ t×nh trong t¹p v¨n Lç TÊn cã mét c¸i nh×n kh¾c kho¶i vÒ thêi gian, d−êng nh− nã c¶m nhËn thÊy sù l¹nh lïng, döng d−ng cña thêi gian vµ ®au buån tr−íc sù phai nh¹t cña bao biÕn cè lÞch sö tr−íc thêi gian. C¶m thøc ®au buån tr−íc sù v« th−êng cña thêi gian
®−îc ®Èy lªn thµnh nçi bi c¶m phÉn uÊt:
“...Thêi gian tr«i qua rÊt nhanh, röa s¹ch nh÷ng dÊu vÕt cò, chØ l−u l¹i mét s¾c m¸u ®á nhê nhê vµ mét nçi ®au th−¬ng nhÌ nhÑ. Trong s¾c m¸u ®á nhê nhê vµ nçi ®au th−¬ng nhÌ nhÑ ®ã, l¹i cho con ng−êi sèng lay l¾t qua ngµy, duy tr× m·i c¸i thÕ giíi gièng nh− cña con ng−êi mµ còng kh«ng gièng con ng−êi nµy” (Kû niÖm chÞ L−u Hßa Tr©n).
H×nh ¶nh kh«ng gian ®ªm tèi th−êng trë ®i trë l¹i trong c¸c bµi t¹p v¨n cña Lç
TÊn. Trong c¸i kh«ng gian ®ªm tèi thanh v¾ng ®ã, lan táa nçi buån vµ nh÷ng −u t−
cña c¸i “t«i” nhµ v¨n! (D¹ tông, Ghi l¹i cuéc d¹o ch¬i trong ®ªm thu...).
Cã thÓ nãi, vÎ ®Ñp tr÷ t×nh trong t¹p v¨n cña Lç TÊn ®−îc thÓ hiÖn qua khuynh h−íng t×nh c¶m m¹nh mÏ vµ s©u s¾c cña chÝnh t¸c gi¶, ®Ó råi tõ ®ã nã th¨ng hoa thµnh c¶m xóc cña c¸i “t«i”
tr÷ t×nh trong c¸c bµi th¬ t¶n v¨n. Sù buån ®au hay phÉn né trong con ng−êi Lç TÊn tr−íc hiÖn thùc x· héi ®Çy ®au th−¬ng vµ biÕn ®éng ®· truyÒn vµo ngßi bót cña «ng dßng c¶m xóc tu«n trµo, nhiÖt thµnh vµ t©m huyÕt. ¤ng ®·
truyÒn tíi c¸c h×nh t−îng nghÖ thuËt søc sèng, göi g¾m vµo ®ã nçi ®au, niÒm hy väng vµ c¶ sù phÉn uÊt cña m×nh. TÊt c¶
nh÷ng ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn ©m h−ëng tr÷
t×nh vµ c¶m høng nh©n ®¹o cao c¶ trong nh÷ng trang viÕt cña «ng.
3. Ng«n ng÷ giµu h×nh ¶nh vµ ý th¬
Ng«n ng÷ th¬ th−êng giµu tÝnh nh¹c
®iÖu vµ h×nh ¶nh trong th¬ th−êng cã søc biÓu c¶m cao. Trong t¹p v¨n cña m×nh, Lç TÊn th−êng hay sö dông lèi phôc bót, l¸y tõ, l¸y ng÷ ®Ó t¹o nªn nhÞp
®iÖu cho c¸c bµi th¬ v¨n xu«i. Ngoµi ra,
«ng cßn vËn dông mét c¸ch tµi t×nh, khÐo lÐo c¸c thñ ph¸p biÓu hiÖn cña nghÖ thuËt th¬ ca nh−: so s¸nh, liªn t−ëng, ®èi ngÉu, ®iÖp tõ, l¸y tõ... Sù vËn dông tæng hîp c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt Êy ®· khiÕn cho t¹p v¨n cña Lç TÊn võa mang tÝnh triÕt lý s©u xa, võa cã ng«n ng÷ th¬ ch¾t läc, l¹i võa thÊm ®−îm t×nh c¶m m·nh liÖt cña nhµ v¨n, vµ cuèi cïng
nã t¹o nªn sù céng h−ëng c¶m xóc n¬i ng−êi ®äc.
T¹p v¨n cña Lç TÊn ®−îc cÊu thµnh bëi nh÷ng h×nh ¶nh vµ ý t−ëng rÊt míi l¹, vµ sù míi l¹ ®ã ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua nh÷ng so s¸nh vµ liªn t−ëng chÝnh x¸c vµ thó vÞ. Cã thÓ nãi, Lç TÊn lu«n lu«n gäi ®óng tªn sù vËt vµ lu«n lu«n biÕt c¸ch ®Æt c¸c sù vËt trong mét sù ®èi träng g©y ng¹c nhiªn vµ bÊt ngê. Thñ ph¸p so s¸nh vµ liªn t−ëng gióp Lç TÊn chØ ra ®−îc ®Æc tr−ng tÝnh c¸ch cña sù vËt vµ con ng−êi. Ch¼ng h¹n nh− «ng dïng h×nh ¶nh “khoÐt chç thèi trong qu¶
t¸o” ®Ó nãi vÒ vÊn ®Ò phª b×nh nghÖ thuËt kh«ng nªn qu¸ cÇu toµn, h×nh ¶nh
“con s¬n d−¬ng cæ ®eo lôc l¹c, ®i ®Çu ®µn dª ®Ó dÉn c¶ ®µn vµo lß mæ” ®Ó so s¸nh víi c¸c häc gi¶ kh«ng ch©n chÝnh, h×nh
¶nh “mét phiÕn ®¸ d−íi lÇu, mét hßn ®Êt trong v−ên c©y” t−îng tr−ng cho nh÷ng nhµ v¨n trÎ, dòng c¶m chiÕn ®Êu cho mét nÒn v¨n nghÖ míi - “v¨n nghÖ v«
s¶n”, h×nh ¶nh “con muçi tr−íc khi hót m¸u ng−êi cßn vo ve nghÞ luËn mét håi”
®Ó ®Æc t¶ b¶n chÊt cña bän ®Õ quèc vµ tay sai... Nh÷ng h×nh ¶nh nµy mang ý nghÜa kh¸i qu¸t cao, diÔn t¶ ®−îc trän vÑn dông ý cña t¸c gi¶ vµ quan träng h¬n c¶ nã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c¶m quan ng−êi ®äc vÒ nh©n t×nh thÕ th¸i vµ vÒ nh÷ng hiÖn tr¹ng cña thêi cuéc.
Ngay c¶ khi bµn vÒ mét vÊn ®Ò mang tÝnh chÝnh trÞ - x· héi t−ëng chõng rÊt kh« khan: vÊn ®Ò gi¶i phãng c¸ tÝnh vµ c¶i c¸ch gia ®×nh, Lç TÊn còng thÓ hiÖn
quan niÖm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò nµy b»ng mét h×nh ¶nh rÊt giµu chÊt th¬:
“Chóng ta sÏ g¸nh lÊy c¸i g¸nh nÆng cña tËp qu¸n, vai gh× lÊy c¸i c¸nh cöa chÆn bãng tèi, th¶ cho bän trÎ bay nh¶y
®Õn n¬i t−¬i s¸ng réng r·i, råi tõ ®ã ®−îc sèng sung s−íng, ®−îc lµm ng−êi mét c¸ch hîp lý”(Ngµy nay chóng ta lµm cha nh− thÕ nµo?)
Bªn c¹nh viÖc sö dông ng«n ng÷ giµu h×nh ¶nh, hµm sóc vµ c« ®äng, Lç TÊn cßn hay dïng phÐp Èn dô (hay lµ so s¸nh ngÇm) lµm ph−¬ng thøc nghÖ thuËt ®Ó t¹o dùng h×nh t−îng nghÖ thuËt, vµ nã
®· ®em ®Õn cho t¹p v¨n cña «ng chÊt v¨n ch−¬ng s©u s¾c, giµu biÓu c¶m.
Trong bµi t¹p v¨n §ªm thu, khi t¸c gi¶
miªu t¶ th©n c©y t¸o ®· tr¬ trôi l¸ mµ vÉn cø “nh− mét thanh s¾t, lÆng lÏ chäc th¼ng vµo bÇu trêi cao mét c¸ch kú qu¸i, mét mùc muèn lµm cho nã chÕt, mÆc dï nã cø nhÊp nh¸y nh÷ng con m¾t quyÕn rò b»ng mäi c¸ch”, ng−êi ®äc cã thÓ ngÇm hiÓu r»ng t¸c gi¶ ®ang nãi tíi sù kiªn gan, bÊt khuÊt, v−ît lªn mäi khã kh¨n, gian khæ cña ng−êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng.
KÕt luËn
T¹p v¨n lµ mét m¶ng quan träng trong sù nghiÖp s¸ng t¸c v¨n ch−¬ng cña Lç TÊn. NÕu cho r»ng t¹p v¨n Lç TÊn
®¬n thuÇn chØ lµ nh÷ng bµi b¸o mang tÝnh chÝnh trÞ vµ chØ cã ý nghÜa trong mét giai ®o¹n lÞch sö, v« h×nh chung, chóng ta ®· phñ nhËn nh÷ng gi¸ trÞ
nghÖ thuËt còng nh− nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé mang tÝnh thêi ®¹i trong nh÷ng s¸ng t¸c v¨n häc ®Ých thùc cña «ng. ë thÓ lo¹i v¨n häc nµy, Lç TÊn ®· thÓ hiÖn
®−îc nh÷ng quan niÖm nghÖ thuËt riªng biÖt cña m×nh vÒ hiÖn thùc x· héi vµ nh©n sinh, nh÷ng quan niÖm ®ã tùu chung thÓ hiÖn th«ng qua ba néi dung chÝnh, ®ã lµ: chèng ®Õ quèc, chèng phong kiÕn; c¶i t¹o “quèc d©n tÝnh”; ®Êu tranh cho mét nÒn v¨n häc míi cã t¸c dông thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét x· héi míi tèt ®Ñp h¬n, c«ng b»ng h¬n. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ t− t−ëng cña t¹p v¨n Lç TÊn, nh− chÝnh nhµ v¨n ®· nhËn xÐt, lµ ë chç nã “g¾n bã chÆt chÏ víi hiÖn t¹i, sinh ®éng, s©u cay, cã Ých mµ còng cã thÓ lay chuyÓn lßng ng−êi”. Vµ “sù lay chuyÓn lßng ng−êi” ®ã cã ®−îc chÝnh lµ nhê ë chÊt th¬, chÊt tr÷ t×nh lan táa.
XÐt vÒ ®Æc tr−ng thÓ lo¹i, t¹p v¨n cña Lç TÊn ®−îc nhËn diÖn bëi tÝnh h×nh t−îng ®éc ®¸o mang ý nghÜa ch©m biÕm,
®¶ kÝch s©u cay vµ chÊt nghÞ luËn tr÷
t×nh bi th−¬ng, hµo hïng. §ã chÝnh lµ nh÷ng ®ãng gãp cña «ng vÒ mÆt nghÖ thuËt cho thÓ lo¹i t¶n v¨n cña v¨n häc Trung Quèc, ®em ®Õn cho thÓ lo¹i nµy sù c¸ch t©n vµ “tÝnh hiÖn ®¹i”. NÕu nh−
tÝnh h×nh t−îng lµ ®Æc ®iÓm quan träng x¸c ®Þnh gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¹p v¨n Lç TÊn th× sù kÕt hîp tµi t×nh gi÷a tÝnh chÝnh luËn vµ chÊt tr÷ t×nh lµ mét ®Æc
®iÓm ®éc ®¸o, riªng biÖt cña t¹p v¨n Lç TÊn, lµ sù s¸ng t¹o míi mÎ t¹o nªn
phong c¸ch cña «ng, phong c¸ch cña mét nhµ v¨n - chiÕn sÜ!
Chó thÝch:
(1) L−¬ng Duy Thø: Lç TÊn, t¸c phÈm vµ t− liÖu, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1997, tr. 323.
(2) NhiÒu t¸c gi¶: Tõ diÓn thuËt ng÷ v¨n häc, Nxb §¹i häc quèc gia, Hµ Néi, 1997, tr.
211.
(3) L−¬ng Duy Thø: Lç TÊn, t¸c phÈm vµ t− liÖu, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1997, tr. 328.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. TrÞnh ¢n Ba, TrÞnh Thu L«i: V¨n häc Trung Quèc, Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi, 2002.
2. Phan V¨n C¸c: Th¬ Lç TÊn, Nxb Lao
®éng, Hµ Néi, 2002.
3. Tr−¬ng ChÝnh: TuyÓn tËp t¹p v¨n Lç TÊn(2 tËp), Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1963.
4. Tr−¬ng Båi H»ng (chñ biªn): Trung Quèc v¨n häc sö, 1996 (tiÕng Trung; 张培恒 主编。中国文学史。复旦出版社。1996 年。)
5. Ph−¬ng Lùu: Lç TÊn, nhµ lÝ luËn v¨n häc, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1998
6. NguyÔn Kh¾c Phi (chñ biªn): LÞch sö v¨n häc Trung Quèc, T2, Nxb §¹i häc S−
ph¹m Hµ Néi, 2002
7. NhiÒu t¸c gi¶: LÞch sö v¨n häc Trung Quèc (2 tËp), Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1998
8. NhiÒu t¸c gi¶: Kh¸i yÕu v¨n häc Trung Quèc, Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi, 2000.
9. TuyÓn tËp Lç TÊn, Nxb V¨n häc, 2000.
10. L−¬ng Duy Thø: Lç TÊn, t¸c phÈm vµ t− liÖu, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1997.
