VÒ vai trß CñA V¡N HäC DÞCH ë VIÖT NAM giai ®o¹n hiÖn nay
NguyÔn ThÞ BÝch H¹nh(*)
I. Sù bïng næ cña v¨n häc dÞch
V¨n häc dÞch lµ mét bé phËn quan träng kh«ng thÓ t¸ch rêi cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam. Tr−íc ®©y, vµo nh÷ng n¨m 1960-1980 cña thÕ kû XX, nh÷ng t¸c phÈm dÞch chñ yÕu tËp trung vµo v¨n häc cæ ®iÓn thÕ giíi, v¨n häc c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa (Liªn X«, Trung Quèc) vµ mét vµi n−íc §«ng ¢u (§øc, Ba Lan, Hungary, Bungary, TiÖp Kh¾c...). Tuy nhiªn, tõ khi b−íc vµo thêi kú §æi míi, ph¹m vi cña v¨n häc dÞch ®·
®−îc më réng h¬n rÊt nhiÒu. ViÖc chän vµ dÞch c¸c t¸c phÈm v¨n häc ®· cã sù cëi më ®ét biÕn víi nhiÒu phong c¸ch ®a d¹ng vµ nhiÒu khuynh h−íng kh¸c nhau. Th«ng qua c¸c dÞch phÈm, bøc tranh toµn c¶nh vµ ®a mµu s¾c cña v¨n häc thÕ giíi cã ®iÒu kiÖn “v−ît c¸c rµo c¶n” vÒ ý thøc hÖ vµ ng«n ng÷ ®Ó ®Õn víi ®éc gi¶ ViÖt Nam.
Tõ nhiÒu n¨m trë l¹i ®©y, v¨n häc dÞch bïng ph¸t víi sè l−îng t¸c phÈm thuéc mäi thÓ lo¹i nh− tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, ký, kÞch... tõ nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, Anh, Ph¸p, Mü, T©y Ban Nha... §ã lµ nh÷ng t¸c phÈm cæ ®iÓn thÕ
giíi ®−îc dÞch trùc tiÕp tõ ng«n ng÷
nguyªn b¶n, sau Faust cña Goethe do Quang ChiÕn dÞch n¨m 2001 lµ ThÇn khóc cña Dante Alighieri do GS.
NguyÔn V¨n Hoµn dÞch tõ tiÕng Italia, n¨m 2005 xuÊt b¶n phÇn ®Çu, ®Õn n¨m 2009 ra trän vÑn (Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi Ên hµnh, dµy 1.044 trang).
TiÕp ®ã lµ Chµng Tadeush hay lµ vô c−ìng bøc cuèi cïng ë Litva cña Adam Mickiewicz do dÞch gi¶ NguyÔn V¨n Th¸i dÞch tõ tiÕng Ba Lan (Nhµ xuÊt b¶n Héi nhµ v¨n vµ Trung t©m V¨n ho¸
Ng«n ng÷ §«ng T©y Ên hµnh, n¨m 2008).(*)
Bªn c¹nh ®ã lµ mét sè c«ng tr×nh s¸ch dÞch kh¸c nh− bé truyÖn Ngh×n
®ªm lÎ lµ Ngh×n ngµy lÎ vµ 12 sö thi huyÒn tho¹i cña dÞch gi¶ - nhµ b¸o l·o thµnh Phan Quang, hay tËp 2 D−íi bãng nh÷ng c« g¸i tuæi hoa trong bé s¸ch 7 tËp §i t×m thêi gian ®· mÊt cña Marcel Proust ®−îc dÞch bëi NguyÔn Träng §Þnh, xuÊt b¶n n¨m 2006. GÇn
®©y nhÊt lµ b¶n dÞch Lolita do dÞch gi¶
ngo¹i b¸t tuÇn D−¬ng T−êng thùc hiÖn.
(*) ViÖn Th«ng tin KHXH.
Ngoµi ra, cã nh÷ng cuèn s¸ch ®−îc b¹n ®äc vµ d− luËn b¸o chÝ ®¸nh gi¸ cao ngay khi ra ®êi, ch¼ng h¹n TuyÓn tËp th¬ tr÷ t×nh thÕ giíi thÕ kû XX do nhµ th¬ cùu trµo B»ng ViÖt xuÊt b¶n n¨m 2005, hay tuyÓn tËp Olga Bergolt cña t«i cña dÞch gi¶ trÎ thÕ hÖ 7X xuÊt b¶n n¨m 2010. Cïng víi ®ã, hµng lo¹t t¸c phÈm v¨n häc dÞch ®· khiÕn nhiÒu ®éc gi¶ say mª nh− MÆt trêi nhµ Scozta cña Laurent Gaudi, Biªn thµnh cña ThÈm Tïng V¨n, Totem sãi cña Kh−¬ng Nhung, H¹t c¬ b¶n cña Michel Houellebecq, Biªn niªn ký chim vÆn d©y cãt cña Haruki Harakami, Kitchen cña Banana Yoshimoto, ba t¸c phÈm M¾t sãi, C¸m ¬n, Nh− mét cuèn tiÓu thuyÕt cña Daniel Pennac, Huynh ®Ö vµ Høa Tam Quan b¸n m¸u cña D− Hoa,...
ChØ tÝnh trong 10 n¨m qua, c¸c t¸c phÈm dÞch ®−îc Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam liªn tiÕp trao gi¶i nh−: Faust, kÞch th¬
cña ®¹i v¨n hµo §øc Goethe, Quang ChiÕn dÞch (2002); §µn h−¬ng h×nh, tiÓu thuyÕt cña M¹c Ng«n (Trung Quèc), TrÇn §×nh HiÕn dÞch (2003); Quû thµnh, tiÓu thuyÕt cña Gi¶ B×nh Ao (Trung Quèc), Lª BÇu dÞch (2004); Cuéc ®êi cña Pi, tiÓu thuyÕt cña nhµ v¨n Canada Yann Martel, TrÞnh L÷ dÞch (2005); tËp th¬ Nh÷ng ng«i sao b¨ng cña 5 nhµ th¬
Nga do Thóy Toµn dÞch (2005); Khóc h¸t tr¸i tim cña nhµ th¬ thÇn ®ång Mü Mattie Stepanek, H÷u ViÖt dÞch (2007);
Tªn t«i lµ ®á, tiÓu thuyÕt cña nhµ v¨n Thæ NhÜ Kú Orhan Pamuk, gi¶i th−ëng Nobel 2006, Ph¹m Viªm Ph−¬ng vµ Huúnh Kim Anh dÞch (2008); TriÖu phó khu æ chuét, tiÓu thuyÕt cña nhµ v¨n Ên
§é Vikas Swarup, NguyÔn BÝch Lan dÞch (2010); tËp th¬ Bµi h¸t ngµy mai cña nhµ th¬ Hµn Quèc Ko Un do Lª
§¨ng Hoan dÞch (2011).
Kh«ng chØ dÞch v¨n häc n−íc ngoµi sang tiÕng ViÖt, mµ viÖc dÞch “ng−îc” tõ tiÕng ViÖt ra tiÕng n−íc ngoµi còng lµ lÜnh vùc kh¸ s«i næi. Tõ TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du, th¬ NguyÔn Tr·i, th¬
Hå Xu©n H−¬ng, Chinh phô ng©m cña
§Æng TrÇn C«n ®Õn b¶n dÞch N«m cña
§oµn ThÞ §iÓm... ®Òu ®· ®−îc dÞch ra tiÕng Ph¸p, tiÕng Anh vµ nhiÒu thø tiÕng kh¸c, hiÖn t¹i vÉn cßn nhiÒu dÞch gi¶ ®ang tiÕp tôc thö søc trong m¶ng dÞch nµy. Ch¼ng h¹n, TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du, h¬n chôc n¨m trë l¹i ®©y,
®· cã thªm Ýt nhÊt 3 b¶n dÞch míi sang tiÕng Ph¸p, tiÕng Anh ®−îc c«ng bè. §ã lµ: B¶n dÞch tiÕng Ph¸p n¨m 1994, b¶n dÞch tiÕng Anh n¨m 1996 cña dÞch gi¶
Lª Cao Phan; B¶n dÞch tiÕng Ph¸p lÇn mét n¨m 1999 vµ lÇn hai n¨m 2003, b¶n dÞch tiÕng Anh n¨m 2008 cña dÞch gi¶
L−u Hoµi.
Bªn c¹nh ®ã, mét sè t¸c gi¶ cßn tù dÞch t¸c phÈm cña m×nh sang tiÕng n−íc ngoµi. B¾t ®Çu ph¶i kÓ ®Õn C¸nh thêi gian - Alies du Temps cña Tó Sãt ra m¾t n¨m 1997 nh©n dÞp ViÖt Nam ®¨ng cai tæ chøc Héi nghÞ th−îng ®Ønh c¸c n−íc sö dông tiÕng Ph¸p. GÇn ®©y nhÊt, xuÊt hiÖn cuèn th¬ Lôc gi¸c s«ng Hång - L’hexagine de Song Hong cña 6 t¸c gi¶
D−¬ng T−êng, Hoµng H−ng, D¹ Th¶o H−¬ng, Ng« Tù L©n, Phan HuyÒn Th−
vµ Vi Thïy Linh. Råi Thêi gian - biÓn kh¬i - Time and the sea (Nhµ xuÊt b¶n V¨n nghÖ 2006)...
II. Vai trß cña v¨n häc dÞch trong giai ®o¹n hiÖn nay 1. V¨n häc dÞch lµ cÇu nèi v¨n hãa vµ sÎ chia tri thøc gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa
V¨n häc dÞch lµ mét thÓ lo¹i s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®éc ®¸o, lµ con ngùa thå giao l−u v¨n hãa nh©n lo¹i, nhÞp cÇu h÷u nghÞ gi÷a c¸c d©n téc. Theo c¸ch
nãi cña dÞch gi¶ Thóy Toµn, v¨n häc dÞch lµ “mét trong hai nguån nu«i d−ìng vµ ph¸t triÓn v¨n häc d©n téc” (Thóy Toµn, 2009, tr.6). NÕu xÐt tõ gãc ®é giao l−u v¨n häc th× v¨n häc dÞch chÝnh lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a v¨n häc trong n−íc víi v¨n häc n−íc ngoµi. Trong xu thÕ héi nhËp hiÖn nay, ®Ó kh«ng bÞ hßa tan th×
qu¶ng b¸ v¨n hãa th«ng qua v¨n häc lµ c¸ch lµm th«ng minh cña nh÷ng quèc gia cã tÇm nh×n míi. NhiÒu n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay ®· vµ ®ang tÝch cùc qu¶ng b¸ v¨n hãa b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh− th«ng qua du lÞch, Èm thùc hay qua c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa nghÖ thuËt. Trong sè c¸c ho¹t ®éng Êy
®−¬ng nhiªn kh«ng thÓ thiÕu sù gãp mÆt cña c¸c t¸c phÈm v¨n häc.
T¹i Héi nghÞ quèc tÕ “DÞch v¨n häc vµ v¨n häc dÞch Hµn Quèc ë Ch©u ¸” do tr−êng §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n Tp. Hå ChÝ Minh phèi hîp víi ViÖn DÞch thuËt v¨n häc Hµn Quèc tæ chøc n¨m 2011, vÊn ®Ò vai trß cña dÞch thuËt trong thêi ®¹i toµn cÇu hãa hiÖn nay ®·
®−îc ®Æt ra. ¤ng Joo Youn Kim - ViÖn tr−ëng ViÖn DÞch thuËt v¨n häc Hµn Quèc nhÊn m¹nh r»ng: “Biªn dÞch ®ãng vai trß liªn th«ng gi÷a c¸c ng«n ng÷. Nã mang l¹i sù thÊu hiÓu lÉn nhau gi÷a c¸c d©n téc, kh¼ng ®Þnh ®iÓm chung gi÷a c¸c nÒn v¨n häc, do ®ã v¨n häc cã sø mÖnh x©y ®¾p hßa b×nh, hßa hîp”(Minh Thi, 2011). Qua ®ã, chóng ta cã thÓ hiÓu r»ng t¸c phÈm v¨n häc lµ mét s¶n phÈm v¨n hãa tinh thÇn tæng hîp (theo Minh Thi, 2011) vµ mçi dÞch phÈm v¨n häc sÏ cung cÊp nh÷ng tri thøc míi, nh÷ng nÒn v¨n ho¸ míi, më mang nh·n quan, lµm phong phó vèn sèng vµ hiÓu biÕt cho mçi ng−êi. TiÕp cËn ®−îc víi mçi dÞch phÈm, chóng ta cã thÓ t×m hiÓu ®−îc thÕ giíi xung quanh d−íi nhiÒu ph−¬ng
diÖn, nhiÒu gãc ®é trë nªn nhanh chãng vµ dÔ dµng h¬n. VÝ nh− kiÕn thøc vÒ kinh tÕ trong s¸ng t¸c cña Balzac hay nh÷ng hiÓu biÕt vÒ kiÕn tróc cña V.
Hugo, t− t−ëng triÕt häc cña R. Targo hoÆc nh÷ng lý gi¶i kú thó c¸c biÓu t−îng héi häa trong tiÓu thuyÕt cña Dan Brown...
DÞch thuËt v¨n häc lµ mét trong nh÷ng chiÕc cÇu nèi gÇn kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa ®Ó c¸c d©n téc hiÓu biÕt lÉn nhau. Tõ ®ã më réng tÇm hiÓu biÕt vÒ nh÷ng vïng miÒn v¨n hãa kh¸c nhau trªn thÕ giíi. Theo PGS. TS.
NguyÔn V¨n D©n (Chñ tÞch Héi ®ång V¨n häc dÞch, Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam):
“V¨n häc dÞch ë ViÖt Nam hiÖn nay ®·
trë thµnh mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu cña ®êi sèng v¨n häc n−íc nhµ. Nã lµ mét trong nh÷ng kªnh quan träng, thËm chÝ ®èi víi c«ng chóng b×nh d©n th× nã cã thÓ ®−îc coi lµ kªnh quan träng nhÊt ®Ó gióp ®éc gi¶ ViÖt Nam tiÕp cËn víi nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ vµ v¨n häc cña thÕ giíi. Nãi mét c¸ch kh¸c, v¨n häc dÞch lµ mét cöa sæ nh×n ra thÕ giíi” (NguyÔn V¨n D©n, 2012).
Trong thêi kú héi nhËp quèc tÕ, thÞ tr−êng s¸ch v¨n häc dÞch cña chóng ta ngµy cµng trë nªn phong phó, ®a d¹ng vµ cËp nhËt. C¸nh cöa sæ nh×n ra thÕ giíi cña v¨n häc dÞch ngµy cµng réng më, kh¬i më nh÷ng ch©n trêi míi vÒ nhËn thøc, t− duy. Tõ ®ã t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng s¸ng t¸c, nghiªn cøu v¨n häc trong n−íc, ®Õn suy nghÜ, lèi sèng vµ thÞ hiÕu thÈm mü cña ®éc gi¶ ViÖt Nam.
2. V¨n häc dÞch t¸c ®éng tÝch cùc
®Õn ng«n ng÷ d©n téc vµ phong trµo s¸ng t¸c v¨n häc trong n−íc
§· tõ l©u tiÕng ViÖt chÞu sù ¶nh h−ëng s©u s¾c cña v¨n hãa vµ ng«n ng÷
Trung Hoa. Bëi ®Êt n−íc réng lín vµ giµu v¨n hãa truyÒn thèng cæ x−a nµy
®· sím cã hÖ thèng ng«n ng÷ v¨n tù riªng, thªm vµo ®ã n−íc ta l¹i tõng chÞu sù ®« hé cña Trung Hoa hµng ngh×n thÕ kû. V× lÏ ®ã, ng«n ng÷ n−íc ta kh«ng tr¸nh khái sù ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh tõ tiÕng H¸n. C¸c nhµ nghiªn cøu v¨n häc nhËn ®Þnh r»ng “… tiÕng ViÖt qu¸ nöa sè tõ vµ ng÷ b¾t nguån tõ ch÷ H¸n…”
(Thóy Toµn, 1999, tr.27).
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ ë ViÖt Nam g¾n víi nhiÒu mèc lÞch sö quan träng. Tr−íc hÕt, vµo nh÷ng n¨m
®Çu cña thiªn niªn kû thø nhÊt khi PhËt gi¸o du nhËp vµo ViÖt Nam, ng−êi ViÖt ®· dÞch kinh tõ tiÕng Ph¹n (Sanscrit) ®Ó phæ biÕn nã. Nh÷ng tõ ng÷
th«ng dông ®−îc sö dông trong ®êi sèng t©m linh cña nh©n d©n ta nh−: Nam m«
A Di §µ, câi NiÕt bµn, kinh VÖ ®µ, t−îng Quan ¢m Bå T¸t… lµ vÝ dô minh chøng, vèn lµ tõ dÞch ©m tõ tiÕng Ph¹n, do c¸c vÞ t¨ng ni ë ®Êt Luy L©u, ThuËn Thµnh, Kinh B¾c dÞch tõ kinh s¸ch PhËt gi¸o.
Giai ®o¹n nµy, kinh s¸ch PhËt gi¸o sím
®−îc dÞch ra vµ truyÒn b¸ réng kh¾p trªn toµn l·nh thæ. TriÕt lý nhµ PhËt ®·
gãp phÇn thóc ®Èy v¨n häc Lý, TrÇn ph¸t triÓn rùc rì trong thêi gian ®ã.
TiÕp theo lµ sù kiÖn «ng cha ta s¸ng t¹o ra ch÷ N«m - mét lo¹i ch÷ riªng cña d©n téc - trªn c¬ së dùa theo ch÷ H¸n. Sù ra
®êi cña ch÷ N«m vµo thÕ kû XIII lµ ®iÒu kiÖn ®Ó chóng ta dÞch c¸c t¸c phÈm cæ
®iÓn Trung Hoa tõ tiÕng H¸n sang tiÕng ViÖt. C¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ ®· vËn dông nh÷ng thÓ th¬ §−êng, thÓ tõ Tèng vµo th¬ ViÖt Nam mét c¸ch linh ho¹t, t¹o thµnh nh÷ng ¸ng th¬ tr¸c tuyÖt nh− Tú bµ hµnh, Chinh phô ng©m…. ViÖc dÞch c¸c bé tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn cña Trung
Hoa còng thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn v¨n xu«i n−íc nhµ. B−íc sang
®Çu thÕ kû XX, qua sù tiÕp thu v¨n hãa, v¨n häc ph−¬ng T©y, ®Æc biÖt lµ sù xuÊt hiÖn ch÷ Quèc ng÷ ®· ®¸nh dÊu mèc quan träng cho sù ph¸t triÓn ng«n ng÷
d©n téc sau ®ã. viÖc dÞch c¸c t¸c phÈm v¨n häc, ®iÓn h×nh lµ c¸c t¸c phÈm v¨n häc Ph¸p ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi cña tiÓu thuyÕt hiÖn ®¹i còng nh− c¶
mét trµo l−u th¬ míi cña ViÖt Nam.
Gi÷a thÕ kû XX trë ®i, viÖc tiÕp cËn v¨n hãa vµ dÞch c¸c t¸c phÈm v¨n häc cña Nga X« viÕt vµ c¸c n−íc XHCN ®· t¸c
®éng m¹nh mÏ ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ kh¼ng ®Þnh mét nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng
®å sé trong n−íc.
VÒ mÆt ng«n ng÷, tiÕng ViÖt ngµy cµng ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é cao vµ dÇn cã thÓ v−¬n tíi mÆt b»ng ®Ó s¸nh cïng víi c¸c ng«n ng÷ kh¸c trªn thÕ giíi.
Nh÷ng tõ, ng÷ míi ®−îc bæ sung, vay m−în, nh÷ng cÊu tróc míi xuÊt hiÖn, sau mét thêi gian ng¾n ®· trë nªn th«ng dông khiÕn tiÕng ViÖt ngµy mét giµu cã h¬n. MÆt kh¸c, viÖc sö dông tiÕng ViÖt trong gi¶ng d¹y ë c¸c tr−êng häc cã thÓ chuyÓn t¶i ®−îc nh÷ng th«ng tin vÒ thµnh tùu míi nhÊt trong c¸c lÜnh vùc khoa häc, kü thuËt còng nh− v¨n hãa, triÕt häc, nghÖ thuËt,… lµ minh chøng râ rµng nhÊt cho sù ph¸t triÓn ®Ønh cao cña tiÕng ViÖt.
TÇm ¶nh h−ëng cña v¨n häc dÞch
®Õn phong trµo s¸ng t¸c v¨n häc trong n−íc lµ kh«ng nhá. NÕu giai ®o¹n ®Çu thÕ kû XX ®Õn n¨m 1945, v¨n häc dÞch
®· gãp phÇn t¹o tiÒn ®Ò cho nÒn v¨n th¬
hiÖn ®¹i ViÖt Nam xuÊt hiÖn víi c¸c trµo l−u th¬ míi, v¨n xu«i hiÖn ®¹i cña c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu nh− Xu©n DiÖu,
Huy CËn, ChÕ Lan Viªn, NguyÔn §×nh Thi, nhãm Tù lùc v¨n ®oµn... th× ®Õn nay v¨n häc dÞch vÉn tiÕp tôc t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi nÒn v¨n häc ViÖt Nam víi xu h−íng héi nhËp quèc tÕ hãa s©u réng. C¸c khuynh h−íng s¸ng t¸c cña v¨n häc thÕ giíi ®· gãp phÇn lµm chuyÓn biÕn v¨n häc trong n−íc ë nhiÒu mÆt. Nh÷ng tr−êng tiÓu thuyÕt, nh÷ng thÓ th¬ c¸ch t©n t¸o b¹o, nghÖ thuËt phong phó, ®a d¹ng vµ nhiÒu mµu s¾c,
®Ò tµi s¸ng t¸c lÊy c¶m høng tõ mäi mÆt, mäi lÜnh vùc cña cuéc sèng lµm cho v¨n häc trë nªn gÇn gòi h¬n víi ®êi thùc. C¸c t¸c phÈm v¨n häc dï ng¾n hay dµi ®Òu lµ nh÷ng bøc tranh x· héi thu nhá víi nh÷ng con ng−êi, tÝnh c¸ch, sè phËn vµ hoµn c¶nh sèng ®−îc m« t¶
ch©n thùc vµ sinh ®éng trong ®ã.
Qua ®ã, cã thÓ thÊy, v¨n häc dÞch kh«ng chØ lµm phong phó thªm kho tµng v¨n häc ViÖt Nam mµ nã cßn gãp phÇn thóc ®Èy v¨n häc trong n−íc ph¸t triÓn. DiÖn m¹o v¨n häc d©n téc thay
®æi qua tõng thêi kú trong lÞch sö trªn mäi ph−¬ng diÖn, mét phÇn lµ do nh÷ng t¸c ®éng cña v¨n häc dÞch. Trong xu thÕ më cöa hîp t¸c quèc tÕ hiÖn nay, v¨n häc dÞch sÏ gãp phÇn cñng cè, gi÷ g×n vµ ph¸t huy sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt mét c¸ch tÝch cùc.
3. V¨n häc dÞch phôc vô nhu cÇu nghiªn cøu
V¨n häc dÞch lµ mét bé phËn kh¨ng khÝt cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn v¨n häc d©n téc nãi chung nªn ®·
®Õn lóc m¶ng s¸ch nµy cÇn ®−îc ®¸nh gi¸ l¹i mét c¸ch c¬ b¶n, nh− x©y dùng lÞch sö ph¸t triÓn, h×nh thµnh lý luËn dÞch thuËt, ®ång thêi ®Èy m¹nh viÖc th−êng xuyªn nghiªn cøu, phª b×nh
ho¹t ®éng dÞch thuËt vµ c¸c c«ng tr×nh v¨n häc dÞch míi xuÊt hiÖn.
C¸c t¸c phÈm v¨n häc dÞch ®−îc giíi thiÖu th−êng xuyªn vµ ®Çy ®ñ sÏ cung cÊp cho c¸c nhµ chuyªn m«n, nhµ v¨n, nhµ phª b×nh v¨n häc... c¸i nh×n toµn c¶nh vÒ tõng dßng v¨n häc vµ nh÷ng
®Æc ®iÓm riªng cña chóng. C¸c nghiªn cøu v¨n häc dÞch cña GS. Ph−¬ng Lùu, NguyÔn Kh¾c Phi, Ph¹m Tó Ch©u, Vò Ngäc TiÕn víi chuyªn ®Ò vÒ s¸ch dÞch v¨n häc Trung Quèc; hay s¸ch dÞch v¨n häc Ph¸p ë ViÖt Nam cña GS. VS.
Hoµng Trinh, c¸c gi¸o s−, c¸c nhµ nghiªn cøu Lª Hång S©m, §Æng Anh
§µo, Léc Ph−¬ng Thñy, Ph¹m Quý; vÒ v¨n häc Nga ë ViÖt Nam cña Phan Hång Giang, Lª S¬n, NguyÔn H¶i Hµ, Thóy Toµn... lµ nh÷ng nghiªn cøu b−íc ®Çu vÒ qu¸ tr×nh dÞch thuËt.
M¶ng v¨n häc dÞch dï ®· cã nh÷ng
®ãng gãp to lín vµ ®¹t ®−îc thµnh tùu
®¸ng kÓ, nh−ng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu xøng tÇm l¹i ch−a cã. §· cã ý kiÕn cho r»ng, “®èi víi s¸ch v¨n häc dÞch l©u nay cã thÓ nãi ch−a cã sù nghiªn cøu phª b×nh mét c¸ch nghiªm tóc, ®óng nghÜa cña nã, c¸c nhµ nghiªn cøu phª b×nh ®Òu l¶ng tr¸nh m¶ng s¸ch nµy (...). Cã ®«i ba bµi viÕt vÒ s¸ch dÞch thØnh tho¶ng xuÊt hiÖn ®©u ®ã th× hÇu nh− ®Òu lµ nh÷ng bµi ph¸t biÓu c¶m tÝnh. ë nh÷ng bµi giíi thiÖu s¸ch dÞch hiÕm hoi ta còng chØ thÊy nh÷ng lêi khen chung chung, mµ chñ yÕu lµ khen gi¸ trÞ cña nguyªn t¸c, cßn vÒ lao ®éng cña ng−êi dÞch nh÷ng lêi khen chª ®Òu mê nh¹t, kh«ng cã c¨n cø dÉn chøng...”
(Thóy Toµn, 1996, tr.56). Cã thÓ nãi, lµm c«ng t¸c phª b×nh v¨n häc ®· khã, lµm lý luËn phª b×nh v¨n häc dÞch l¹i cµng khã kh¨n h¬n vµ ®Ó thùc hiÖn ®−îc
c«ng viÖc nµy ®ßi hái ng−êi nghiªn cøu ph¶i thùc sù cã n¨ng lùc, t©m huyÕt vµ niÒm say mª.
Dï nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ v¨n häc dÞch ch−a nhiÒu nh−ng víi sù ph¸t triÓn cña riªng m×nh, v¨n häc dÞch vÉn ®ãng mét vai trß ®Æc biÖt quan träng. Nã thùc sù lµ m¶nh ®Êt réng lín cho c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc vµ nhµ nghiªn cøu v¨n häc khai ph¸.
4. Tháa m·n nhu cÇu ngµy cµng lín cña ®éc gi¶
NÕu nh− tr−íc kia ®éc gi¶ ViÖt Nam chØ cã c¬ héi tiÕp cËn nh÷ng t¸c phÈm cña c¸c nÒn v¨n häc lín nh− Trung Quèc, Nga, Anh, Ph¸p, Mü vµ mét sè l−îng rÊt Ýt t¸c phÈm cña c¸c nÒn v¨n häc kh¸c th«ng qua c¸c b¶n dÞch, th×
hiÖn nay hä cã thÓ th−ëng thøc c¸c t¸c phÈm v¨n häc cña rÊt nhiÒu nÒn v¨n häc kh¸c nhau trªn thÕ giíi nh− Thæ NhÜ Kú, Hµn Quèc, NhËt B¶n... C¸c t¸c phÈm v¨n häc ®−îc dÞch sang tiÕng ViÖt còng ngµy cµng phong phó vÒ thÓ lo¹i vµ ®a d¹ng vÒ ®Ò tµi gióp ®éc gi¶ tiÕp cËn toµn diÖn h¬n, s©u s¾c h¬n víi v¨n häc thÕ giíi.
HiÖn nay, nhu cÇu th−ëng thøc c¸c t¸c phÈm v¨n häc dÞch cña ®éc gi¶ ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng. Theo quan s¸t cña chóng t«i, trªn thÞ tr−êng s¸ch hiÖn nay, l−îng t¸c phÈm dÞch nhiÒu h¬n vµ b¸n ch¹y h¬n c¸c t¸c phÈm s¸ng t¸c. Së dÜ lµ v× trong khi nÒn v¨n häc s¸ng t¸c trong n−íc ch−a cã nhiÒu ®ét ph¸ nh−
thêi kú tr−íc th× m¶ng v¨n häc dÞch lóc nµy l¹i tiÕn qu¸ nhanh, liªn tiÕp cËp nhËt tíi ®éc gi¶ nh÷ng b¶n dÞch míi cña v¨n häc thÕ giíi. H¬n n÷a, thÞ hiÕu thÈm mü cña c«ng chóng yªu s¸ch còng cã sù thay ®æi, nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc
hiÖn ®¹i cña thÕ giíi víi lèi viÕt, cèt truyÖn s¸ng t¹o ®· thu hót ng−êi ®äc mäi løa tuæi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng cuèn truyÖn mang tÝnh gi¶i trÝ cao nh− Harry Potter cña J. K. Rowling, CËu bÐ c−ìi rång cña Christopher Paolini, c¸c t¸c phÈm cña nhµ v¨n Mü Sidney Sheldon...
hay nh÷ng tiÓu thuyÕt cña c¸c nhµ v¨n trÎ Trung Quèc.
V¨n häc dÞch ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ph¸t triÓn t−¬ng
®èi m¹nh mÏ víi sè l−îng dÞch gi¶ vµ dÞch phÈm t¨ng lªn nhanh chãng. Tuy vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ, song ph¶i nh×n nhËn mét thùc tÕ lµ, nÕu kh«ng cã ®éi ngò nh÷ng dÞch gi¶ v¨n häc th× ch¾c ch¾n rÊt Ýt ®éc gi¶ ViÖt Nam cã thÓ ®−îc th−ëng thøc nh÷ng ¸ng v¨n ch−¬ng hay cña thÕ giíi.
Ngµy nay, viÖc tiÕp xóc víi nguyªn t¸c v¨n häc kh«ng cßn khã kh¨n nh−
nh÷ng giai ®o¹n tr−íc, h¬n n÷a mÆt b»ng nhËn thøc cña ®éc gi¶ ®· n©ng lªn nªn sù ®ßi hái vÒ chÊt l−îng dÞch ngµy mét kh¾t khe h¬n. §iÒu ®ã võa lµ th¸ch thøc, võa lµ c¬ héi cho v¨n häc dÞch ViÖt Nam. Nã lµ ®éng lùc thóc ®Èy ®Ó c¸c dÞch gi¶ lµm viÖc nghiªm tóc, cho ra ®êi t¸c phÈm v¨n häc dÞch chÊt l−îng cao.
Tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm, v¨n häc dÞch vÉn chøng tá ®−îc søc hót m¹nh mÏ cña nã víi ®éc gi¶. Trong thêi kú héi nhËp, ®Ó ph¸t triÓn nÒn v¨n häc n−íc nhµ, cÇn ph¸t huy nguån lùc néi t¹i cña
®Êt n−íc, ®ång thêi tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng tinh hoa cña thÕ giíi, trong ®ã ho¹t ®éng dÞch thuËt lu«n ®ãng vai trß then chèt vµ v« cïng quan träng. Bëi vËy, cÇn cã c¸i nh×n vµ sù ®Çu t− hîp lý,
®óng tÇm ®Ó v¨n häc dÞch ViÖt Nam ph¸t huy ®−îc hÕt vai trß quan träng cña m×nh
TµI LIÖU THAM KH¶O
1. Vò TuÊn Anh (1995), “V¨n häc dÞch trong sù h×nh thµnh v¨n häc ViÖt Nam”, T¹p chÝ V¨n häc, ngµy 1/1.
2. L−u V¨n Bæng (1997), V¨n häc dÞch vµ tiÕn tr×nh v¨n häc d©n téc, Nxb.
Thanh Niªn, Hµ Néi.
3. NguyÔn V¨n D©n (2012), V¨n häc dÞch hiÖn nay - Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra.
B¸o c¸o ®Ò dÉn Héi th¶o: “Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña v¨n häc dÞch hiÖn nay” do Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam tæ chøc ngµy 10/8/2012 t¹i Hµ Néi.
4. NguyÔn V¨n D©n (2012), DÞch thuËt - mét c«ng cô quan träng ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c chia sÎ tri thøc vµ
®èi tho¹i v¨n hãa trong x· héi tri thøc, B¸o c¸o t¹i Héi th¶o “Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña v¨n häc dÞch hiÖn nay” do Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam tæ chøc ngµy 10/8/2012 t¹i Hµ Néi.
5. Tr−¬ng §¨ng Dung (2004), T¸c phÈm v¨n häc nh− lµ qu¸ tr×nh, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
6. Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi (2006), Tõ ®iÓn ThuËt ng÷
v¨n häc, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi.
7. Lª §øc MÉn (2012), Nh÷ng vÊn ®Ò
®»ng sau quü hç trî qu¶ng b¸ v¨n
häc ViÖt Nam-v¨n häc Nga, bµi ph¸t biÓu trong héi th¶o “Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña v¨n häc dÞch hiÖn nay” do Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam tæ chøc ngµy 10/8/2012 t¹i Hµ Néi.
8. Minh Thi (2011), DÞch v¨n häc vµ v¨n häc dÞch Hµn Quèc: míi ë bÒ
mÆt baomoi.com
http://laodong.com.vn/vanhoa/dich-van -hoc-va-van-hoc-dich-han-quocmoi-o-be -mat-19190.bld
9. Thóy Toµn (2009), Nh÷ng con
®−êng, Nxb. V¨n häc, Hµ Néi.
10.Thóy Toµn (1996), V¨n häc dÞch vµ dÞch v¨n häc, Nxb. V¨n häc, Hµ Néi.
11.Thóy Toµn (1999), Kh«ng ph¶i cña riªng ai, Nxb. V¨n häc, Trung t©m V¨n hãa ng«n ng÷ §«ng T©y, Hµ Néi.
12.H÷u ViÖt (2012), DÞch v¨n häc:
Qu¶ng b¸ cho ng−êi, qu¶ng b¸ cho m×nh, bµi viÕt trong héi th¶o “Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña v¨n häc dÞch hiÖn nay” do Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam tæ chøc ngµy 10/8/2012 t¹i Hµ Néi.
13.T¹p chÝ Nghiªn cøu V¨n häc, sè 12/2009.
14.http://www.vietnamplus.vn/van-hoc- dich-phong-phu-nhung-kho-phan-luong /129274.vnp
