Bμn vÒ tÝn ®å vμ tæ chøc cña mét t«n gi¸o
«n gi¸o(1) lμ mét hiÖn t−îng v¨n ho¸ tinh thÇn (hay phi vËt thÓ) mang tÝnh x· héi rÊt ®Æc thï, biÓu hiÖn rÊt ®a d¹ng ®Õn nçi cã nguêi ®·
cho r»ng kh«ng cã mét kh¸i niÖm t«n gi¸o nãi chung, mμ chØ cã kh¸i niÖm nh÷ng t«n gi¸o cô thÓ. ý kiÕn
®ã t−ëng lμ triÖt ®Ó, thùc ra l¹i lμ sù tho¸i lui tr−íc mét thùc tÕ phøc t¹p, phñ nhËn mét ®èi t−îng ®−îc ®Þnh h×nh cho dï b»ng mét ®Þnh nghÜa tèi thiÓu mμ l¹i ®Çy ®ñ nhÊt cã thÓ bao qu¸t ®−îc tÊt c¶ c¸c h×nh thøc t«n gi¸o tõ x−a ®Õn nay. §ã lμ niÒm tin cña mét céng ®ång ng−êi vμo nh÷ng lùc l−îng v« h×nh cho r»ng cã thùc, mang tÝnh thiªng liªng, t¸c ®éng qua l¹i mét c¸ch siªu thùc (hay h− ¶o) nh»m lÝ gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò trªn trÇn thÕ, còng nh− ë thÕ giíi bªn kia.
Giíi khoa häc ®· thèng nhÊt cã mét thêi k× rÊt dμi(2) con ng−êi ch−a biÕt ®Õn t«n gi¸o. T«n gi¸o chØ ra ®êi c¸ch ®©y 100.000 n¨m tõ khi con ng−êi hiÖn ®¹i Homo sapiens xuÊt hiÖn trong x· héi thÞ téc – bé l¹c. Cã hμng ngμn t«n gi¸o ®· chÕt, cã nh÷ng t«n gi¸o ®ang sinh ra. Mçi t«n gi¸o ®−îc h×nh thμnh ph¶i cã tÝn
§Æng Nghiªm V¹n(*)
®å, tÝn ®å c¸c t«n gi¸o còng cã ®iÓm chung vμ nh÷ng ®iÓm riªng phô thuéc vμo b¶n chÊt, néi dung tõng t«n gi¸o. Nh÷ng tÝn ®å ®ã th−êng
®−îc rμng buéc víi nhau bëi nh÷ng h×nh thøc nghi lÔ, thê cóng thÓ hiÖn néi dung t«n gi¸o. Tõ ®Êy n¶y sinh ra nh÷ng h×nh thøc tæ chøc t«n gi¸o còng rÊt kh¸c nhau. Tæ chøc ®ã phô thuéc vμo tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi, vμo tÝnh ®a/phiÕm thÇn hay ®éc thÇn cña mét t«n gi¸o.
Khi x· héi tæ chøc thμnh thÞ téc, mäi thμnh viªn trong mét thÞ téc ®Òu
*. GS, ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.
1. Nh÷ng thuËt ng÷ ®Ó chØ c¸c kh¸i niÖm khoa häc nãi chung th−êng xuÊt ph¸t tõ ph−¬ng T©y, mét sè ®−îc dÞch qua ch÷ H¸n. C¸c thuËt ng÷ trong lÜnh vùc t«n gi¸o còng kh«ng tho¸t khái quy luËt ®ã. Khi kh«ng gian x· héi më réng ra toµn cÇu, khi tiÕp cËn víi nh÷ng nÒn v¨n minh ngoµi Ch©u ¢u, v× tÝnh thèng nhÊt nh−ng ®a d¹ng cña loµi ng−êi, c¸c nhµ khoa häc cè g¾ng thay ®æi néi dung c¸c thuËt ng÷ cho bao qu¸t
®−îc tÊt c¶, ®Ó tr¸nh chñ nghÜa trung t©m Ch©u ¢u.
Tuy nhiªn, nhiÒu t¸c gi¶ Ch©u ¢u khi nghiªn cøu Ch©u ¢u, vÉn dïng thuËt ng÷ víi néi dung thÝch hîp víi Ch©u ¢u. Do ®Êy nh÷ng ®Þnh nghÜa c¸c kh¸i niÖm th−êng ch−a thèng nhÊt. Tuy nhiªn, ta buéc ph¶i vµ ph¶i dïng c¸c thuËt ng÷ ®ã, v× tÝnh phæ biÕn, nh−ng cÇn më réng hay thu hÑp cho ®óng víi thùc tiÔn ®èi t−îng ®−îc nghiªn cøu. Tuy ta cã thuËt ng÷ ®¹o, thê cóng, nh−ng vÉn ph¶i dïng thuËt ng÷ t«n gi¸o.
2. §ã lµ thêi k× tõ khi loµi ng−êi ra ®êi, sèng theo bÇy nguyªn thuû, ch−a thµnh x· héi æn ®Þnh ®Õn thêi k× x·
héi thÞ téc – bé l¹c ra ®êi, kÐo dµi hµng triÖu n¨m.
T
tin t−ëng vμo mét t«tem vμ cã nh÷ng nghi lÔ, kiªng c÷ liªn quan. Ng−êi cÇm ®Çu thÞ téc chñ tr× c¸c nghi lÔ.
VËy tæ chøc thÞ téc ®ång thêi lμ tæ chøc t«n gi¸o. C¸c téc ng−êi b¶n ®Þa Tr−êng S¬n – T©y Nguyªn trong thêi gian gÇn ®©y, c− tró trong nh÷ng bu«n lμng. Kh«ng cã mét ®¬n vÞ hμnh chÝnh truyÒn thèng trªn bu«n lμng, hay ®óng h¬n lμ ®¬n vÞ hμnh chÝnh trªn bu«n lμng ®· bÞ ph¸ vì.
C¶ bu«n lμng cã tôc thê thÇn lμng.
Trong dÞp tÕ lÔ, x−a cã tôc hßa huyÕt vËt hiÕn lÔ, cã thÓ lμ con tr©u, cã khi lμ con ng−êi(3), vμo m¸ng n−íc cña lμng. C¶ lμng giμ trÎ g¸i trai ®Õn lÊy thø n−íc pha huyÕt ®ã ®Ó uèng lÊy ph−íc, còng kh«ng kh¸c g× c¸c thÞ téc x−a chØ trong dÞp tÕ lÔ, ®−îc giÕt thÞt t«tem, ¨n thÞt vμ uèng m¸u, ®Ó cÇu mong t¨ng thªm søc cña céng
®ång. Nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu lμng chñ tr× buæi tÕ lÔ ®ã. Bé m¸y hμnh chÝnh, ®ång thêi lμ bé m¸y t«n gi¸o.
Khi x· héi tæ chøc thμnh céng
®ång quèc gia d©n téc, xuÊt hiÖn h×nh thøc t«n gi¸o d©n téc ®−îc Ph.
¡ngghen kh¼ng ®Þnh: “C¸c vÞ thÇn
®−îc t¹o ra… ë mçi d©n téc lμ nh÷ng vÞ thÇn d©n téc; lÜnh vùc chi phèi cña c¸c vÞ thÇn ®ã kh«ng v−ît qua biªn giíi cña l·nh thæ d©n téc mμ vÞ thÇn
®ã ph¶i b¶o vÖ… TÊt c¶ c¸c vÞ thÇn
®ã chØ cã thÓ tiÕp tôc tån t¹i trong trÝ t−ëng t−îng chõng nμo d©n téc t¹o ra c¸c vÞ thÇn Êy cßn tån t¹i; khi d©n téc ®ã tiªu vong th× c¸c vÞ thÇn ®ã còng tiªu vong theo”(4). H×nh thøc t«n
gi¸o d©n téc cã mét néi dung chung lμ thê c¸c vÞ thÇn b¶o vÖ cho d©n téc, nh−ng l¹i thÓ hiÖn rÊt kh¸c nhau tuú theo tõng quèc gia. ë n−íc ta, ®ã lμ lÔ thê trêi ®Êt cña mét n−íc n«ng nghiÖp trång lóa, thê c¸c vua Hïng vμ c¸c vÞ thÇn linh huyÒn tho¹i còng nh− cã gèc tõ con ng−êi cã thùc, thê c¸c danh nh©n anh hïng cã c«ng víi n−íc, thê cóng tæ tiªn huyÕt thèng cña tõng dßng hä gia ®×nh. X−a, c«ng viÖc ®ã do bé LÔ cña triÒu ®×nh ch¨m lo, nay do Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin phô tr¸ch. Ng−êi d©n ViÖt Nam, cho dï lμ ng−êi theo ®¹o C«ng gi¸o, Cao §μi hay Hoμ H¶o cã ai kh«ng theo.
Cã thÓ nãi r»ng t«n gi¸o chÝnh thèng cña thÞ téc, bé l¹c, d©n téc lμ t«n gi¸o cña toμn thÓ ng−êi d©n. Mçi c¸ nh©n sè phËn ®Òu g¾n liÒn víi céng ®ång. V×
mét lÏ g× ®ã, mét c¸ nh©n bÞ céng ®ång lo¹i bá, ®ã lμ ®iÒu tñi nhôc nhÊt, ®au khæ nhÊt. VËy nªn, kh«ng lÊy g× lμm l¹ ng−êi d©n Tr−êng S¬n – T©y Nguyªn, nÕu ph¶i téi chÕt còng kh«ng sî b»ng téi ph¶i ®uæi ra khái bu«n lμng. ChÕt cßn ®−îc vÒ víi tæ tiªn, cßn ®−îc t¸i sinh trë l¹i bÇy; bÞ ®uæi ra khái bÇy, chØ cßn lμ con ma lang thang, b¬ v¬, kh«ng ®−îc vÒ víi Tæ tiªn, kh«ng
®−îc t¸i sinh trë l¹i céng ®ång. Ng−êi ViÖt Nam x−a sî nhÊt lμ ph¶i tha ph−¬ng cÇu thùc, nhôc nhÊt lμ téi ph¶n béi Tæ quèc, bá n−íc ra ®i.
3. Th−êng lµ ng−êi kh¸c téc, c¸c tï binh. Tôc hiÕn tÕ ng−êi sèng míi chÊm døt hoµn toµn nhê c¸ch m¹ng.
4. C. M¸c – Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, tËp 21, Nxb.
ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1994, tr. 445-446.
§¹o Nho, víi nh÷ng nghi lÔ tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, víi nh÷ng ®Òn thê Khæng Tö, cã ®ñ tiªu chuÈn lμ mét t«n gi¸o, mÆc nhiªn c¸c nhμ nho ®−îc coi lμ nh÷ng tÝn ®å.
Mét m¶nh ch÷ Nho r¸ch n¸t còng cßn ph¶i t«n träng, v× ®ã lμ ch÷
th¸nh hiÒn.
§¹o gi¸o còng kh«ng cã mét tæ chøc chÆt chÏ. ë vïng §«ng B¾c n−íc ta, nh− ë c¸c d©n téc Dao, Nïng, Gi¸y, S¸n D×u, S¸n Chay…, ta thÊy cã mét hÖ thèng chøc s¾c cã cÊp bËc râ rμng; cã tôc cÊp s¾c lμ lÔ c«ng nhËn ng−êi con trai tõ nay kh«ng chØ cßn lμ con cha mÑ, mμ cßn lμ con cña
§¹o; cã tôc ng−êi ®−îc c¸c thμy tμo, thμy mo, bμ then, bμ pôt cøu khái bÖnh, ®−îc nhËn lμ con nu«i, ph¶i thê thÇn cña thμy. Tæ chøc ®ã còng cßn láng lÎo. Víi quan niÖm cña ®Þa ph−¬ng, chØ nh÷ng chøc s¾c míi
®−îc coi lμ tÝn ®å. Hä ph¶i lËp ban thê, ph¶i hμnh nghÒ, ph¶i chÞu nh÷ng kiªng khem nhÊt ®Þnh. Hä vÉn sèng nh− ng−êi b×nh th−êng, víi sù vÞ nÓ cña lμng b¶n.
§èi víi ®¹o PhËt, quan niÖm thÕ nμo lμ mét tÝn ®å lμ mét ®iÒu khã kh¨n. HiÖn nay, th−êng quan niÖm c¶
n−íc cã kho¶ng 7 – 8 triÖu tÝn ®å.
NÕu ta hiÓu chØ nh÷ng ng−êi nμo quy y hay tu t¹i gia theo giíi luËt cña ®¹o PhËt, nh− Hoμ th−îng ThÝch TrÝ Thñ quan niÖm, chØ b¾t ®Çu tõ khi hä nhÊt t©m thä tõ, tam ph¸p quy y tr−íc ®iÖn PhËt, ®−îc c¸c vÞ tu hμnh thanh tÞnh truyÒn thô, th× sè
l−îng tÝn ®å PhËt gi¸o kh«ng thÓ lªn
®Õn con sè kÓ trªn. Ng−îc l¹i, nÕu chØ dùa vμo ng−êi lªn chïa cho dï víi môc ®Ých g×, cã niÒm tin vμo c¸i thiÖn, c¸i ¸c, thuyÕt nghiÖp b¸o, lu©n håi…, hiÓu theo lèi b×nh d©n, cã thÓ
¨n chay, thËm chÝ cã ¶nh PhËt hay ban thê PhËt trong nhμ, hay l¹i hiÓu
®¹o «ng bμ ®ång nhÊt víi ®¹o PhËt…, thêi con sè 7 - 8 triÖu e cßn thÊp.
Ngμy x−a, ®¹o PhËt chØ tÝnh nh÷ng ng−êi xuÊt gia hîp thμnh t¨ng ®oμn, víi nh÷ng tªn gäi theo nhμ PhËt nh−
t× kheo, sadi… Víi tÝnh c¸ch nh− vËy, sè tÝn ®å e kh«ng nhiÒu. Ch¶ thÕ mμ nh©n dÞp §¹i héi ®¹i biÓu PhËt gi¸o toμn quèc lÇn thø IV, n¨m 1997, trong B¸o c¸o tæng kÕt ho¹t ®éng PhËt sù nhiÖm k× III (1992-1997), chØ nªu sè t¨ng ni toμn quèc bao gåm c¶
ba ph¸i B¾c t«ng, Nam t«ng vμ KhÊt sÜ(5), kh«ng nªu tæng sè tÝn ®å. Thùc ra, nh÷ng ng−êi ngoμi diÖn trªn, th«ng th−êng gäi lμ nh÷ng ng−êi theo ®¹o PhËt. Nh−ng nªn hiÓu lμ thÕ nμo? Lμ quÇn chóng ®¹o PhËt, lμ thÝ chñ (ng−êi ñng hé) hay lμ thiÖn nam, tÝn n÷. §èi víi c¸c t¨ng ni hay c¸c ng−êi ®· quy y hay tu t¹i gia, viÖc hä nhËp ®¹o còng lμ tù nguyÖn, cã h×nh thøc c«ng nhËn; viÖc ra ®¹o còng l¹i tuú t©m, kh«ng cã mét h×nh thøc g×
kÌm theo. Nªn cã thÓ nãi, PhËt gi¸o
5. Sè t¨ng ni gåm cã B¾c t«ng: 19.211. KhÊt sÜ:
1.879; T× kheo: 2.622, T× kheo ni: 2.436, Sadi: 3.889, Sa di ni: 4.087; T× kheo vµ Sa di Nam t«ng: 7.687, DiÖu t¨ng: 2.342, DiÖu ni: 2.224 (theo sè liÖu §¹i héi PhËt gi¸o toµn quèc lÇn thø IV, 1997). TÊt c¶
gåm 54.074 ng−êi, trong ®ã cã 28.787 t¨ng ni.
®−îc tæ chøc nh− tr−íc kia, hay nh−
ngμy nay víi mét tæ chøc Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam còng vÉn lμ mét tæ chøc láng lÎo, mét tæ chøc c¸ nh©n tù gi¸c lμ chÝnh.
§èi víi c¸c n−íc coi PhËt gi¸o lμ quèc ®¹o, tæ chøc Nhμ chïa ®−îc Nhμ n−íc chØ ®¹o; ng−êi d©n ®−îc gi¸o dôc theo tinh thÇn cña PhËt, mÆc nhiªn lμ mét tÝn ®å. Ngμy nay, cã thÓ cã mét sè Ýt d©n theo c¸c t«n gi¸o kh¸c.
§¹o Hoμ H¶o, nÕu tÝnh b¾t nguån tõ Böu S¬n K× H−¬ng, còng vÉn lÊy h×nh thøc tu t¹i gia lμ chñ yÕu. Tæ chøc cña ®¹o lμm chøc n¨ng truyÒn b¸, gi¸o dôc, in Ên s¸ch kinh… Nªn lóc ho¹t ®éng hiÖu qu¶, phong trμo ré lªn; lóc kh«ng, l¹i ph¼ng lÆng.
Ng−êi d©n quª kh«ng v× thÕ mμ lung lay; hä vÉn thùc hiÖn ®¹o theo c¸i t©m cña hä.
Cã lÏ ë n−íc ta, chØ cã ®¹o Kit«
(C«ng gi¸o, Tin Lμnh), nh÷ng ®¹o
®éc thÇn, víi ®èi t−îng thê duy nhÊt lμ §Êng S¸ng thÕ, §Êng Tèi cao,
§Êng Duy nhÊt, §Êng Toμn n¨ng, lμ cã mét tæ chøc gi¸o héi ®óng theo nghÜa cña nã víi gi¸o lÝ, gi¸o luËt, víi c¸c chøc s¾c t«n gi¸o. §¹o C«ng gi¸o kÕt n¹p ®¹o tõ khi ®øa bÐ s¬
sinh, ®¹o Tin Lμnh, khi ®· tr−ëng thμnh. §¹o C«ng gi¸o tæ chøc tËp trung ë c¸c cÊp trung −¬ng, ë Gi¸o héi; ®¹o Tin Lμnh më réng quyÒn tù chñ cho c¸c tæ chøc c¬ së. Nh−ng ®¹o C«ng gi¸o, còng nh− ®¹o Tin Lμnh,
®Òu cã kØ luËt víi nh÷ng ng−êi tù ý
bá ®¹o hay kØ luËt víi nh÷ng ng−êi ph¹m luËt ®¹o. V× vËy, ®· lμ tÝn ®å
®¹o Kit«, hä ph¶i tu©n thñ mét sù rμng buéc, cho dï b»ng xÝch s¾t ë thêi Trung cæ, hay b»ng cäng r¬m hiÖn nay, nh− lèi vÝ von cña nhμ nghiªn cøu DaniÌle Hervieu LÐger, thêi vÉn lμ mét kØ luËt.
§¹o Håi víi sè l−îng Ýt, ®−îc coi nh− t«n gi¸o cña mét bé phËn ng−êi Ch¨m, lμ mét t«n gi¸o ®éc thÇn ®· bÞ Ch¨m ho¸ kh¸ s©u s¾c (Ninh ThuËn, B×nh ThuËn). Sè ë Ch©u §èc vμ Thμnh phè Hå ChÝ Minh, gÇn víi gi¸o lÝ h¬n. ë ®©y, cã hiÖn t−îng, toμn céng ®ång theo ®¹o Håi, kh«ng lo¹i trõ ai.
§¹o Cao §μi vÒ thùc chÊt lμ mét t«n gi¸o ®a thÇn, chÞu ¶nh h−ëng tæ chøc cña C«ng gi¸o. TÝn ®å cña ®¹o tÝnh theo céng ®ång lμng x· ë n«ng th«n, theo gia ®×nh ë c¸c thÞ trÊn, thÞ x·.
Nh− vËy, tæ chøc cña c¸c t«n gi¸o thËt ®a d¹ng, l¹i ®a d¹ng h¬n, nÕu ta tÝnh ®Õn nh÷ng hiÖn t−îng t«n gi¸o míi, mét h×nh thøc míi xuÊt hiÖn nh− mét phong trμo trong thêi gian gÇn ®©y, ®ang xuÊt hiÖn kh¸ nhanh ë n−íc ta, víi mét thñ lÜnh, tù x−ng cã thiªn tÝnh, ®øng ra tËp hîp mét sè quÇn chóng nhÊt ®Þnh. N¨m 1990, ta míi thÊy kho¶ng h¬n mét chôc, nay sè l−îng hiÖn t−îng t«n gi¸o míi ®·
®Õn 40 - 50 trong c¶ n−íc. Nh÷ng
“t«n gi¸o” nμy cã tæ chøc phøc t¹p h¬n, kh«ng theo m« h×nh c¸c t«n gi¸o cã tõ tr−íc, cã khi th× gièng nh− mét tæ chøc x· héi, chÝnh trÞ, cã
khi chØ lμ mét c¬ quan truyÒn ®¹o víi c¸c tÝn ®å tù nguyÖn, tù tæ chøc ë c¸c ®Þa ph−¬ng rÊt kh¸c nhau.
Nh−ng mét thùc tÕ cho thÊy, dï h×nh thøc tæ chøc cã kh¸c nhau, mét ng−êi theo mét t«n gi¸o ®Ëm ®¹o, nh¹t ®¹o, thËm chÝ kh« ®¹o, møc ®é
®¸nh gi¸ c¬ b¶n vÉn lμ dùa theo niÒm tin (hay tÝn ng−ìng), niÒm tin cña chÝnh b¶n th©n ng−êi theo, cho dï lμ tÝn ®å hay chØ lμ quÇn chóng...
ë ®©y còng nªn l−u ý ph©n biÖt t«n gi¸o vμ t©m thøc t«n gi¸o, hay th−êng gäi lμ t©m linh(6). ë mét thÕ giíi ®éc thÇn, tøc lμ n¬i tån t¹i mét hay nh÷ng t«n gi¸o ®éc thÇn cã truyÒn thèng, chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi nh− thÕ giíi Kit« gi¸o, Håi gi¸o, Do Th¸i gi¸o, t©m thøc t«n gi¸o cña ng−êi d©n th−êng lμ t©m thøc ®éc thÇn. Khi mét c¸ nh©n tuyªn bè theo mét t«n gi¸o nμo, Ýt thÊy hä tham gia c¸c hμnh vi t«n gi¸o kh¸c. Con ng−êi khÐp kÝn trong ®êi sèng t«n gi¸o cña m×nh. ë ®©y, bªn c¹nh nh÷ng ng−êi bÊt kh¶ tri (agnostique), cã nh÷ng ng−êi v«
thÇn ®Ých thùc, ë ®©y v« thÇn cã nghÜa lμ kh«ng theo, thËm chÝ chèng l¹i t«n gi¸o ®éc thÇn ®−¬ng ngù trÞ.
Nªn ë Ch©u ¢u, v« thÇn (atheisme) cã nghÜa lμ kh«ng theo hay chèng Kit«
gi¸o (non hay antichristianisme).
ë thÕ giíi ®a/ phiÕm thÇn tøc lμ trong mét thÕ giíi x−a v¾ng bãng c¸c t«n gi¸o ®éc thÇn, t©m thøc t«n gi¸o th−êng lμ ®a/ phiÕm thÇn. Mét
ng−êi d©n theo t«n gi¸o ®éc thÇn còng th−êng kh«ng quan niÖm chØ thê mét Chóa tèi cao, mμ l¹i quan niÖm c¶ §øc MÑ Maria vμ c¶ c¸c th¸nh thÇn, nhÊt lμ vÞ th¸nh quan thÇy. Vatican ®· cho phÐp c¸c tÝn ®å C«ng gi¸o ë mét sè n−íc ViÔn §«ng t«n kÝnh tæ tiªn vμ c¸c vÞ danh nh©n, anh hïng liÖt sÜ. Víi c¸c tÝn ®å C«ng gi¸o ViÖt Nam, t«n kÝnh vμ thê cóng thËt khã ph©n biÖt… NÕu theo ®iÒu tra cña ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè
®«ng ng−êi ®−îc hái vÉn tæ chøc thê cóng tæ tiªn nh− ng−êi ngo¹i ®¹o. ë thÕ giíi ®a/phiÕm thÇn nμy, Ýt thÊy mét ng−êi v« thÇn theo ®óng nghÜa cña nã nh− ë Ch©u ¢u. ë hä, vÉn cã t©m thøc t«n gi¸o cho dï lμ bμng b¹c. Hä vÉn thê cóng tæ tiªn, vÉn ®i t¶o mé, viÕt gia ph¶, söa sang nhμ thê hä, dù c¸c ngμy giç ch¹p. Mét sè
®−a b¸t h−¬ng cha mÑ lªn chïa, tin vμo bãi to¸n, phong thuû, thËm chÝ cßn theo ®¹o MÉu, gäi hån…
Theo ®iÒu tra cña ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o tiÕn hμnh vμo thËp kØ 90 thÕ kØ tr−íc, hÇu hÕt ng−êi ViÖt Nam cho dï theo t«n gi¸o nμo, nÕu kh«ng ph¶i lμ chøc s¾c, ®Òu thê cóng tæ tiªn, 20% nhËn theo mét t«n gi¸o ®Òu tham gia nh÷ng hμnh vi cña c¸c t«n gi¸o kh¸c.
6. T¸c gi¶ kh«ng muèn dïng thuËt ng÷ t©m linh th−êng chØ dµnh riªng cho lÜnh vùc t«n gi¸o v× linh thiªng cã hai lo¹i: t«n gi¸o vµ thÕ tôc. Mét ng−êi hi sinh m×nh v× Tæ quèc, say mª vÒ lÝ t−ëng, vÒ nghÒ nghiÖp, ®am mª ®Õn cuång nhiÖt mét thó vui (®¸
bãng, ch¬i cê) kh«ng thÓ coi lµ t«n gi¸o. Ng−êi ®ã kh¸c víi mét ng−êi ®Ëm ®¹o, mét ng−êi “tö v× ®¹o”.
B¶ng 1. Sè l−îng hμnh vi t«n gi¸o mét c¸ nh©n thùc hiÖn (%)
N¨m Bé phËn Kit« gi¸o Bé phËn kh«ng Kit« gi¸o
1992 2.26 2.93
Hμ Néi
1995 2.01 2.75
- - -
MiÒn B¾c
(Hμ Néi vμ mét sè tØnh) 1995 2.03 2.48
1994 2.92 2.65
HuÕ
1997 2.04 3.35
1993 2.89 2.56
Thμnh phè Hå ChÝ Minh
1996 2.08 3.11
§ît 1 2.36 2.34
Tæng(1)
§ît 2 2.07 3.21
(1). §ît 1 kª c¸c h×nh thøc t«n gi¸o chÝnh, ®ît 2 kª tÊt c¶ c¸c h×nh thøc t«n gi¸o nªn tØ lÖ chªnh lÖch.
§õng nªn nghÜ lμ trong x· héi c«ng nghiÖp, t− t−ëng ®éc thÇn th¾ng thÕ. HiÖn nay, ë c¸c n−íc Ch©u ©u vμ B¾c Mü, sè l−îng c¸c t«n gi¸o ®a / phiÕm thÇn vμ c¸c “hiÖn t−îng t«n gi¸o míi” ®Òu gia t¨ng. TÝnh t«n gi¸o cña tõng c¸ nh©n cã thay ®æi. ë Ch©u
¸, do cã truyÒn thèng t− t−ëng ®a/
phiÕm thÇn. ë NhËt B¶n, theo thèng kª c«ng bè th¸ng 12-1995, sè tÝn ®å ®¨ng kÝ vμo c¸c t«n gi¸o lμ 219.720.000 ng−êi, trong tæng sè d©n sè lμ 120.800.000 ng−êi (1986), tÝnh ra mét c¸
nh©n tham gia 1,80% hμnh vi t«n gi¸o.
NiÒm tin t«n gi¸o cña nh÷ng tÝn
®å vμ quÇn chóng tÝn ®å kh«ng h¼n
®· phô thuéc vμo tÝnh tæ chøc cña mét t«n gi¸o: chÆt chÏ, láng lÎo hay d−êng nh− kh«ng cã tæ chøc hoÆc tæ chøc t«n gi¸o quyÖn vμo tæ chøc chÝnh quyÒn. Nã còng kh«ng phô thuéc vμo t©m thøc ®éc thÇn hay
®a/phiÕm thÇn. §Ó thÓ hiÖn ®−îc thùc chÊt t×nh h×nh ®êi sèng t«n gi¸o cña mét quèc gia d©n téc, mét ®Þa ph−¬ng, thiÕt t−ëng cÇn tiÕn hμnh tr−íc hÕt mét thèng kª toμn diÖn kÕt hîp víi nh÷ng cuéc ®iÒu tra d©n sè, víi viÖc liÖt kª tÊt c¶ c¸c h×nh thøc t«n gi¸o ®−¬ng tån t¹i, ®Ó tõng c¸
nh©n kª khai víi sù tù gi¸c cña tõng ng−êi. Mçi c¸ nh©n cã thÓ tù kª khai b¶n th©n theo mét t«n gi¸o nμo chÝnh vμ cã tham gia vμo hμnh vi cña c¸c h×nh thøc t«n gi¸o nμo kh¸c, nh− viÖc tæ chøc theo phiÕu cña ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o ®· thùc hiÖn víi mét sè ®èi t−îng ®−îc hái(7). TiÕp
7. PhiÕu ®iÒu tra cã thÓ nh− sau: 1. Hä vµ tªn ng−êi
®−îc hái. 2. ¤ng (bµ), anh (chÞ) cã tham gia c¸c h×nh thøc t«n gi¸o ®−îc liÖt kª (ngoµi 6 h×nh thøc t«n gi¸o
®−îc nhµ n−íc c«ng nhËn t− c¸ch ph¸p nh©n, liÖt kª c¸c h×nh thøc t«n gi¸o kh¸c hay ®èi t−îng thê cóng, hµnh vi t«n gi¸o kh¸c) 3. Ngoµi nh÷ng h×nh thøc t«n gi¸o, thê cóng trªn, «ng (bµ), anh (chÞ) cßn tham gia nh÷ng hµnh vi t«n gi¸o nµo?
®ã, lμ nghiªn cøu nh÷ng ho¹t ®éng cña c¸c t«n gi¸o, th¸i ®é vμ thùc hμnh c¸c hμnh vi t«n gi¸o cña c¸c tÝn ®å.
Mçi mét t«n gi¸o quan niÖm vμ tæ chøc tÝn ®å kh¸c nhau, sè l−îng tÝn
®å mét t«n gi¸o ch−a nãi lªn ®−îc t«n gi¸o ®ã lμ lín hay nhá. §¹o C«ng gi¸o, ®¹o Cao §μi hay mét sè t«n gi¸o kh¸c mÆc nhiªn coi ®øa bÐ míi
®Î, cho dï cã lμm lÔ hay kh«ng tuú theo tõng t«n gi¸o, ®· lμ tÝn ®å(8). ChÊt l−îng tÝn ®å cña c¸c t«n gi¸o nμy sÏ kh¸c víi c¸c t«n gi¸o chØ c«ng nhËn lμ tÝn ®å khi ®· ®Õn tuæi tr−ëng thμnh.
Cho nªn, nÕu ®èi xö b×nh ®¼ng víi c¸c t«n gi¸o, t«n träng tù do t«n gi¸o lμ mét nguyªn t¾c, thêi Nhμ n−íc ph¶i chÊp nhËn tÝnh ®a/phiÕm thÇn, ®Ó cã mét ®èi s¸ch ®óng ®¾n,
®Çy ®ñ, kh«ng phiÕn diÖn. ë n−íc ta,
®èi t−îng cÇn quan t©m, kh«ng g×
h¬n lμ ®¹o d©n téc bao gåm tõ viÖc thê Vua Hïng, thê c¸c vÞ anh hïng, c¸c danh nh©n cã c«ng víi n−íc, thê c¸c vÞ tæ tiªn huyÕt thèng cña tõng
dßng hä, gia ®×nh. §ã lμ viÖc gi¸o dôc cho con ng−êi ta cã ý thøc uèng n−íc nhí nguån, ¨n qu¶ nhí kÎ trång c©y. Trong thêi k× toμn cÇu ho¸ hiÖn nay, ®ã còng lμ mét vò khÝ chèng l¹i sù ®ång ho¸ d©n téc b»ng v¨n ho¸, trong ®ã cã t«n gi¸o. Coi träng c¸c t«n gi¸o cã tæ chøc, cã c¸c tÝn ®å ®−îc “rμng buéc” vμo ®¹o mét c¸ch râ rμng lμ cÇn thiÕt, nh−ng còng cÇn chó ý ®Õn c¸c t«n gi¸o mμ ngoμi c¸c vÞ chøc s¾c, c¸c vÞ ch©n tu, l¹i cã mét quÇn chóng tÝn ®å ®«ng
®¶o trong d©n chóng nh− ®¹o PhËt,
§¹o gi¸o, ®¹o MÉu… C¶ hai lo¹i t«n gi¸o ®ã ®Òu cã søc m¹nh trong d©n,
®Òu gãp phÇn vμo vèn v¨n ho¸ d©n téc, ®Òu lμ mét lùc l−îng cña MÆt trËn §oμn kÕt toμn d©n, mét khi
®−îc ®¸nh thøc dËy, sÏ lμ mét lùc l−îng trong c«ng cuéc dùng n−íc vμ gi÷ n−íc, ®−a n−íc ViÖt Nam lªn ngang b»ng víi thÕ giíi./.
8. §¹o C«ng gi¸o cã lÔ röa téi hay thanh tÈy khi ®øa trÎ ®−îc mét th¸ng. §øa bÐ ®−îc coi lµ tÝn ®å, còng nh− nh÷ng ®øa trÎ cña ®¹o Hoµ H¶o, Cao §µi… mÆc nhiªn ®−îc coi lµ cã ®¹o, nÕu sinh ra ë mét gia ®×nh Hoµ H¶o, Cao §µi.
