NH×N L¹I VIÖC Sö DôNG CH÷ D¢N TéC THIÓU Sè TRONG GI¸O DôC T¹I C¸C TØNH MIÒN NóI

nh×n l¹i viÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè...

NH×N L¹I VIÖC Sö DôNG CH÷ D¢N TéC THIÓU Sè TRONG GI¸O DôC T¹I C¸C TØNH MIÒN NóI

PHÝA B¾C VIÖT NAM (1954 - 1965)

duy thÞ h¶i h­êng ^*

Mét trong nh÷ng thµnh tùu quan träng cña sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c m­êi n¨m ®Çu hßa b×nh lËp l¹i (1954 - 1965) lµ c«ng t¸c gi¸o dôc, nhÊt lµ gi¸o dôc ë miÒn nói. §Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc ë c¸c tØnh miÒn nói cã hiÖu qu¶, võa cËp nhËt ®­îc tri thøc cña thêi ®¹i, võa gi÷ g×n, ph¸t huy ®­îc b¶n s¾c v¨n hãa cña c¸c d©n téc, §¶ng vµ Nhµ n­íc lu«n khuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c d©n téc thiÓu sè dïng tiÕng nãi, ch÷ viÕt cña d©n téc m×nh ph¸t triÓn v¨n hãa, gi¸o dôc. §©y lµ vÊn ®Ò mang tÝnh cÊp b¸ch trong tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ cña ®Êt n­íc hiÖn nay. V× vËy, nh×n l¹i viÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc qua tõng giai

®o¹n lÞch sö, t×m ra gi¶i ph¸p nh»m l­u gi÷, ph¸t triÓn ch÷ viÕt d©n téc trong giai

®o¹n hiÖn nay kh«ng chØ cã ý nghÜa khoa häc mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn.

1. §ßi hái thùc tiÔn vµ chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ viÖc sö dông ch÷ viÕt d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc t¹i c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c

Khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, giai ®o¹n 1954-1965 gåm 10 tØnh: Cao B»ng, B¾c K¹n, Hµ Giang, Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn, L¹ng S¬n, Yªn B¸i, Lµo Cai, S¬n La vµ Lai Ch©u. Khu vùc nµy lµ n¬i sinh sèng cña h¬n ba m­¬i d©n téc thiÓu sè víi phong tôc, tËp qu¸n, tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ v¨n hãa kh¸c nhau. Trong sè h¬n ba m­¬i d©n téc thiÓu sè cã mét sè d©n téc ®·

cã ch÷ viÕt vµ ng«n ng÷ riªng ®­îc sö dông l©u ®êi trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh.

D©n téc Tµy, Nïng cã ch÷ viÕt vµ tiÕng Tµy

- Nïng ®­îc sö dông phæ biÕn t¹i c¸c tØnh Cao B»ng, B¾c K¹n, Hµ Giang, Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn, L¹ng S¬n. D©n téc Th¸i, Hm«ng (MÌo) cã ch÷ viÕt vµ ng«n ng÷

Th¸i, Hm«ng ®­îc sö dông phæ biÕn t¹i c¸c tØnh Yªn B¸i, Lµo Cai, S¬n La, Lai Ch©u.

N¨m 1954, cïng víi miÒn B¾c, nh©n d©n c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c b­íc vµo thêi kú kh«i phôc kinh tÕ, ph¸t triÓn v¨n hãa, gi¸o dôc. Trong lÜnh vùc v¨n hãa, gi¸o dôc, viÖc xãa mï ch÷ cho nh©n d©n

®­îc coi lµ nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu.

§Õn n¨m 1954, phÇn lín ng­êi d©n c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c vÉn cßn bÞ mï ch÷.

Theo ­íc tÝnh, d©n sè m­êi tØnh miÒn nói phÝa B¾c kho¶ng 92 v¹n ng­êi, nh­ng chØ cã trªn 31 v¹n ng­êi biÕt ®äc, biÕt viÕt, chiÕm 33,6% d©n sè⁽¹⁾, thËm chÝ, mét sè n¬i ë vïng cao, hÎo l¸nh vÉn ch­a cã ng­êi biÕt ch÷, nh­ x· D­¬ng An, huyÖn §ång V¨n, tØnh Hµ Giang⁽²⁾.

T×nh tr¹ng nh©n d©n c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, mét vïng l·nh thæ réng lín, gi÷

vÞ trÝ quan träng vÒ kinh tÕ, an ninh - quèc phßng, bÞ mï ch÷ sÏ ¶nh h­ëng rÊt lín

* ThS. Sö häc, NCS Khoa Sö häc, Häc viÖn Khoa häc x· héi.

(1)Tæng hîp tõ hå s¬ 7080: ChØ thÞ, b¸o c¸o thèng kª vÒ c«ng t¸c b×nh d©n häc vô n¨m 1958 cña UBHC Khu Tù trÞ Th¸i MÌo, Së gi¸o dôc. Ph«ng ñy Ban Hµnh chÝnh Khu tù trÞ (UBHCKTT) T©y B¾c vµ Hå s¬ sè 120: B¸o c¸o 15 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn sù nghiÖp gi¸o dôc Khu Tù trÞ ViÖt B¾c. Ph«ng UBHCKTT ViÖt B¾c. Trung t©m L­u tr÷ Quèc gia III (Nh÷ng hå s¬

sau ®Òu ®­îc s­u tÇm t¹i Trung t©m L­u tr÷ Quèc gia III nªn chóng t«i xin kh«ng ghi côm tõ nµy).

(2) Hå s¬ sè 13074 (1960), B¸o c¸o 15 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn sù nghiÖp gi¸o dôc Khu Tù trÞ ViÖt B¾c.

Ph«ng UBHCKTT ViÖt B¾c.

duy thÞ h¶i h­êng

®Õn qu¸ tr×nh kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi cña khu vùc miÒn nói nãi riªng vµ miÒn B¾c nãi chung, nhÊt lµ lóc nµy miÒn B¾c ®ang tiÕn hµnh kh«i phôc kinh tÕ, chuÈn bÞ c¬ së vËt chÊt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi.

Kh«ng nh÷ng vËy, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp cña nh©n d©n c¸c tØnh miÒn nói cßn t¹o c¬

héi ®Ó c¸c thÕ lùc thï ®Þch lîi dông chia rÏ khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, l«i kÐo ®ång bµo chèng l¹i chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc.

ChÝnh v× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trªn, bªn c¹nh viÖc t¨ng gia s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c tØnh miÒn nói cßn ph¶i tiÕn hµnh xãa mï ch÷, ph¸t triÓn c«ng t¸c gi¸o dôc, n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ cho nh©n d©n. Tuy nhiªn, do lµ khu vùc cã nhiÒu d©n téc thiÓu sè sinh sèng, trong

®ã cã mét sè d©n téc ®· cã ch÷ viÕt vµ ng«n ng÷ riªng nªn cïng víi viÖc xãa mï ch÷ b»ng ch÷ quèc ng÷, c¸c tØnh miÒn nói cßn cã nhiÖm vô xãa mï ch÷, gi¶ng d¹y b»ng ch÷ d©n téc thiÓu sè.

NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña viÖc xãa mï ch÷, n©ng cao d©n trÝ vµ nÐt

®Æc thï trong v¨n hãa cña c¸c tØnh miÒn nói nh­ vËy nªn ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu míi thµnh lËp, §¶ng vµ Nhµ n­íc ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè ®Ó ph¸t triÓn v¨n hãa, gi¸o dôc t¹i khu vùc nµy. Ngay tõ n¨m 1935, trong v¨n kiÖn §¶ng ®Çu tiªn, §¶ng ta ®·

kh¼ng ®Þnh: “C¸c d©n téc ®­îc dïng tiÕng mÑ ®Î cña m×nh trong sinh ho¹t chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ v¨n hãa”⁽³⁾. §©y lµ quan ®iÓm

®­îc qu¸n triÖt th«ng suèt trong c¸c thêi kú c¸ch m¹ng. §Õn n¨m 1954, sau khi hßa b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c, §¶ng vµ Nhµ n­íc tiÕp tôc ban hµnh nhiÒu NghÞ quyÕt, v¨n b¶n quan träng tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh chñ tr­¬ng nµy. Ngµy 29 - 4 - 1955, Chñ tÞch n­íc ban hµnh S¾c lÖnh sè 229 - SL vÒ ChÝnh s¸ch d©n téc, trong ®ã nªu râ:

C¸c d©n téc thiÓu sè ®Òu cã quyÒn tù do ph¸t triÓn tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt cña m×nh, cã quyÒn tù do gi÷ g×n hay c¶i thiÖn, ph¸t triÓn tËp qu¸n, cã quyÒn tù do tÝn ng­ìng, vµ ®­îc ChÝnh phñ gióp ®ì vÒ mäi mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi⁽⁴⁾. §Æc biÖt ®Õn n¨m 1959, Quèc héi ban hµnh HiÕn ph¸p n¨m 1959, trong ®ã §iÒu 5 cña HiÕn ph¸p kh¼ng ®Þnh: “C¸c d©n téc cã quyÒn duy tr× hoÆc söa ®æi phong tôc, tËp qu¸n, dïng tiÕng nãi, ch÷ viÕt, ph¸t triÓn v¨n hãa d©n téc cña m×nh”⁽⁵⁾.

2. ViÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc t¹i c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1965

Qu¸n triÖt chñ tr­¬ng cña §¶ng vÒ viÖc l­u gi÷, sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè trong v¨n hãa, gi¸o dôc, ngµnh gi¸o dôc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c ®· triÓn khai nhiÒu ho¹t ®éng nh»m ®­a ch÷ d©n téc thiÓu sè vµo trong ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc, cô thÓ lµ gi¸o dôc b×nh d©n vµ gi¸o dôc phæ th«ng.

2.1. Sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc b×nh d©n

Ngay sau khi hßa b×nh lËp l¹i, ®­îc sù gióp ®ì cña ñy ban khoa häc x· héi⁽⁶⁾, ngµnh gi¸o dôc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c thµnh lËp Phßng Nghiªn cøu ch÷ Tµy - Nïng, Phßng Nghiªn cøu ch÷ Th¸i ®Ó kh¶o s¸t, nghiªn cøu ch÷ d©n téc thiÓu sè.

Tuy nhiªn, khi míi thµnh lËp, ho¹t ®éng nghiªn cøu, kh¶o s¸t ch÷ d©n téc thiÓu sè gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× thiÕu c¸n bé chuyªn m«n, thiÕu kinh phÝ ®Ó ho¹t ®éng,

®Æc biÖt lµ do tiÕng nãi gi÷a c¸c vïng ch­a thèng nhÊt nªn cÇn rÊt nhiÒu thêi gian ®Ó

(3) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp.

Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2002. TËp 5, tr. 222.

(4) C«ng b¸o n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, sè 8, n¨m 1955, tr. 121 - 122.

(5) HiÕn ph¸p ViÖt Nam (n¨m 1946, 1959, 1980 vµ 1992).

Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1995, tr. 32.

(6) Nay lµ ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam.

nh×n l¹i viÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè...

kh¶o s¸t, nghiªn cøu. Song, do nhu cÇu thùc tÕ, ngµnh gi¸o dôc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c vÉn tiÕn hµnh tæ chøc c¸c líp häc xãa mï ch÷ b»ng ch÷ d©n téc thiÓu sè (ch÷

ch­a c¶i tiÕn) theo ch­¬ng tr×nh cña Bé Gi¸o dôc. Theo ®ã, ngµnh häc Gi¸o dôc b×nh d©n gåm c¸c bËc häc S¬ cÊp b×nh d©n, Dù bÞ b×nh d©n vµ Bæ tóc b×nh d©n⁽⁷⁾.

N¨m 1955 vµ n¨m 1956, thùc hiÖn chñ tr­¬ng cña Nhµ n­íc vÒ thµnh lËp c¸c khu tù trÞ ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn, c¸c tØnh Yªn B¸i, Lµo Cai, S¬n La, Lai Ch©u lËp thµnh Khu tù trÞ Th¸i - MÌo⁽⁸⁾; c¸c tØnh Cao B»ng, B¾c K¹n, L¹ng S¬n, Th¸i Nguyªn, Tuyªn Quang, Hµ Giang lËp thµnh Khu tù trÞ ViÖt B¾c⁽⁹⁾.

§Ó ch¨m lo viÖc xãa mï ch÷ cho nh©n d©n, Uû ban Hµnh chÝnh c¸c Khu ®·

thµnh lËp c¸c Ban Gi¸o dôc phô tr¸ch c«ng t¸c gi¸o dôc cña Khu gåm: Ban Gi¸o dôc Khu tù trÞ Th¸i - MÌo; Ban Gi¸o dôc Khu tù trÞ ViÖt B¾c. D­íi Ban Gi¸o dôc lµ c¸c së hoÆc ty gi¸o dôc phô tr¸ch gi¸o dôc

®Þa ph­¬ng gåm: Së Gi¸o dôc c¸c ch©u ®èi víi Khu tù trÞ Th¸i - MÌo vµ Ty Gi¸o dôc c¸c tØnh ®èi víi Khu tù trÞ ViÖt B¾c.

Ngay sau khi thµnh lËp, Ban Gi¸o dôc Khu tù trÞ Th¸i - MÌo, Ban Gi¸o dôc Khu tù trÞ ViÖt B¾c ®· tæ chøc nh÷ng ®ît tuyªn truyÒn, vËn ®éng bµ con, x· viªn ®i häc.

Trong kh«ng khÝ vui mõng, phÊn khëi khi

®­îc §¶ng, Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh thµnh lËp Khu tù trÞ nh»m ph¸t huy quyÒn tù chñ, dÇn ®­a miÒn nói tiÕn kÞp miÒn xu«i, ng­êi d©n téc thiÓu sè tiÕn kÞp ng­êi Kinh nªn khi c¸n bé, gi¸o viªn ®Õn vËn ®éng ®i häc, nh©n d©n nhiÖt t×nh h­ëng øng. Tõ nh÷ng em nhá ®Õn c¸c cô giµ, tõ vïng thÊp ®Õn vïng cao, ®©u ®©u còng thÊy c¸n bé vµ nh©n d©n ng­êi d©n téc thiÓu sè ®i häc. N¨m 1955, Ban Gi¸o dôc Khu tù trÞ Th¸i - MÌo chØ më ®­îc 2 líp s¬ cÊp b×nh d©n ch÷ Th¸i cò⁽¹⁰⁾ cho 98 ng­êi⁽¹¹⁾ nh­ng

®Õn n¨m 1956, më ®­îc 257 líp s¬ cÊp

b×nh d©n vµ 56 líp dù bÞ b×nh d©n ch÷

Th¸i cò, xãa mï ch÷ cho 2.189 ng­êi⁽¹²⁾, t¨ng gÊp gÇn ba lÇn n¨m 1955; n¨m 1957, Ban më thªm ®­îc 41 líp ch÷ Th¸i d¹y cho hµng tr¨m c¸n bé, nh©n d©n ng­êi d©n téc thiÓu sè⁽¹³⁾.

§Õn nh÷ng n¨m 1958, thùc hiÖn chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ viÖc t¨ng c­êng c«ng t¸c l·nh ®¹o, hoµn thµnh kÕ ho¹ch xãa n¹n mï ch÷ theo kÕ ho¹ch cña Nhµ n­íc⁽¹⁴⁾, ñy ban Hµnh chÝnh Khu tù

(7) S¬ cÊp b×nh d©n häc 4 th¸ng, mçi ngµy häc 2 giê, d¹y cho nh÷ng ng­êi ch­a biÕt ch÷ ®Õn biÕt ®äc, biÕt viÕt;

Dù bÞ b×nh d©n häc 4 th¸ng, mçi ngµy häc 2 giê, d¹y cho

®äc th«ng, viÕt th¹o (t­¬ng ®­¬ng líp 2 phæ th«ng); Bæ tóc b×nh d©n gåm 2 cÊp häc: bæ tóc b×nh d©n cÊp 1 (t­¬ng ®­¬ng líp 4 phæ th«ng) vµ bæ tóc b×nh d©n cÊp 2 (t­¬ng ®­¬ng cÊp 2 phæ th«ng, riªng vÒ khoa häc x· héi häc cao h¬n). Thêi gian häc cho mçi cÊp tõ 4 ®Õn 6 th¸ng, mçi ngµy häc 2 giê, néi dung häc lµ phæ biÕn kiÕn thøc, gièng ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng.

(8) Ngµy 29-4 -1955, Chñ tÞch n­íc ra S¾c lÖnh sè 230- SL vÒ viÖc lËp trong ph¹m vi n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa Khu tù trÞ cña c¸c d©n téc ë T©y B¾c gäi lµ Khu tù trÞ Th¸i - MÌo. Nguån: C«ng b¸o n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, sè 8 n¨m 1955, tr. 122.

(9) Ngµy 1-7-1956, Chñ tÞch n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ban hµnh S¾c lÖnh sè 268/SL thµnh lËp khu Tù trÞ ViÖt B¾c. Nguån: C«ng b¸o n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, sè 23 n¨m 1956, tr. 213.

(10)§Õn n¨m 1962, sau mét thêi gian nghiªn cøu, thÈm

®Þnh, ChÝnh phñ ®· nhÊt trÝ cho sö dông ch÷ Th¸i ®·

c¶i tiÕn trong gi¸o dôc ë c¸c tØnh miÒn nói nªn tõ kho¶ng thêi gian trªn gäi ch÷ Th¸i c¶i tiÕn ®Ó ph©n biÖt ch÷ Th¸i cò.

(11)Hå s¬ sè 7058: ChØ thÞ, biªn b¶n, b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc n¨m 1955 cña Së gi¸o dôc. Ph«ng UBHCKTT T©y B¾c.

(12)Hå s¬ sè 7065: KÕ ho¹ch, b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc n¨m 1955 - 1956 cña Së gi¸o dôc. Ph«ng UBHCKTT T©y B¾c.

(13) Hå s¬ sè 7069: KÕ ho¹ch, b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc n¨m 1957 cña Së Gi¸o dôc. Ph«ng UBHCKTT T©y B¾c.

(14)N¨m 1956, c«ng t¸c xãa mï ch÷ ®­îc §¶ng, Nhµ n­íc x¸c ®Þnh lµ nhiÖm vô quan träng trong kÕ ho¹ch Nhµ n­íc vµ ®Ò ra kÕ ho¹ch trong ba n¨m (1956 - 1958) ph¶i hoµn thµnh xãa n¹n mï ch÷ vÒ c¨n b¶n ë miÒn B¾c. Trong n¨m 1958, §¶ng vµ Nhµ n­íc ban hµnh tíi 3 chØ thÞ quan träng nh»m t¨ng c­êng c«ng t¸c l·nh ®¹o b×nh d©n häc vô. §ã lµ ChØ thÞ sè 72 - CT/TW (7-3-1958), ChØ thÞ sè 107 - CT/TW (3-10-1958) cña Ban BÝ th­ vµ ChØ thÞ sè 300 TTg (16- 6-1958) cña Thñ t­íng ChÝnh phñ.

duy thÞ h¶i h­êng

trÞ ViÖt B¾c, ñy ban Hµnh chÝnh Khu tù trÞ Th¸i - MÌo thµnh lËp Ban vËn ®éng B×nh d©n häc vô. Sau khi ®­îc thµnh lËp, Ban vËn ®éng B×nh d©n häc vô c¸c Khu ®·

tuyªn truyÒn, vËn ®éng nh©n d©n ®i häc.

§­îc sù ®éng viªn, quan t©m cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, bµ con tham gia nhiÖt t×nh víi nhiÒu h×nh thøc häc tËp phong phó, phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt.

ë c¸c tØnh miÒn nói Khu tù trÞ Th¸i - MÌo, ng­êi d©n tù më c¸c líp häc trªn n­¬ng tranh thñ häc nhãm, häc tæ, nh­ ë Méc Ch©u (S¬n La), S×nh Hå (Lai Ch©u) hay rót ng¾n giê häc, bµi häc trong ngµy mïa, cñng cè c¸c tæ chøc gi÷ trÎ ®Ó c¸c chÞ phô n÷ cã con nhá häc nh­ ë ThuËn Ch©u (S¬n La), V¨n ChÊn (Yªn B¸i), v.v... Nhê c¸ch lµm ®ã, n¨m 1958, lµ n¨m c«ng t¸c xãa mï ch÷ nãi chung vµ xãa mï ch÷ b»ng ch÷ Th¸i nãi riªng ë c¸c tØnh miÒn nói thuéc Khu tù trÞ Th¸i - MÌo ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ, trë thµnh phong trµo quÇn chóng réng r·i. Trong n¨m 1958, bªn c¹nh viÖc thanh to¸n ®­îc 13.298 ng­êi tho¸t mï ch÷ b»ng ch÷ quèc ng÷, Ban Gi¸o dôc Khu cßn huy ®éng ®­îc 417 gi¸o viªn më

®­îc hµng tr¨m líp ch÷ Th¸i s¬ cÊp cho nhiÒu ng­êi tham gia. §Õn n¨m 1960, Khu ®· cã h¬n 4.000 ng­êi Th¸i biÕt ®äc, biÕt viÕt⁽¹⁵⁾.

ë c¸c tØnh miÒn nói Khu tù trÞ ViÖt B¾c, viÖc tæ chøc c¸c líp häc còng rÊt phong phó, linh ho¹t. Cã nh÷ng líp häc

®­îc dùng lªn bªn bê suèi, trªn nh÷ng c¸nh ®ång ®Ó tranh thñ häc nh÷ng lóc nghØ ng¬i ë nh÷ng x· rÎo cao, cïng víi viÖc ch¨m lo lµm n­¬ng, lµm rÉy, bµ con tù më nh÷ng líp häc nhãm, häc tæ ngay trªn nh÷ng c¸nh ®ång. T¹i mét sè tØnh, nh­

Cao B»ng, B¾c K¹n, L¹ng S¬n, ngoµi Ban vËn ®éng diÖt dèt, c¸c tØnh cßn thµnh lËp Ban B¶o trî b×nh d©n häc vô, Ban KhuyÕn häc, v.v... ®Ó vËn ®éng, khuyÕn khÝch bµ con ®i häc; thËm chÝ cã n¬i cßn cö gi¸o

viªn lªn d¹y häc vµ gióp ®ì giÊy, bót cho nh÷ng ng­êi häc gÆp hoµn c¶nh khã kh¨n

®i häc. N¨m 1960, Ban Gi¸o dôc Khu ®·

më ®­îc 75 líp b×nh d©n cho 803 em häc sinh ng­êi Tµy, Nïng⁽¹⁶⁾.

B­íc sang n¨m 1961, sau gÇn 5 n¨m nghiªn cøu, kh¶o s¸t, bé ch÷ Tµy - Nïng, ch÷ Th¸i, ch÷ H’m«ng hoµn thµnh vµ ®­îc ChÝnh phñ thÈm ®Þnh, nhÊt trÝ ®­a vµo sö dông t¹i c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c⁽¹⁷⁾. Nhê ®ã, viÖc häc vµ d¹y ch÷ d©n téc thiÓu sè t¹i c¸c tØnh miÒn nói cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn tèt h¬n so víi nh÷ng n¨m ®Çu hßa b×nh lËp l¹i, biÓu hiÖn lµ sè ng­êi ®i häc t¨ng ®Òu theo tõng n¨m.

T¹i c¸c tØnh miÒn nói Khu tù trÞ T©y B¾c⁽¹⁸⁾, tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 1965, Ban Gi¸o dôc Khu ®· xãa mï ch÷ b»ng ch÷

Th¸i cho 14.380 ng­êi, t¨ng gÊp gÇn bèn lÇn so víi 5 n¨m ®Çu hßa b×nh lËp l¹i. Cô thÓ tõng n¨m häc nh­ sau: n¨m häc 1960- 1961: 2.879 ng­êi; n¨m häc 1961-1962:

3.544 ng­êi; n¨m häc 1962-1963: 3.865 ng­êi; n¨m häc 1963-1964: 2.580 ng­êi vµ n¨m häc 1964-1965: 1.512 ng­êi⁽¹⁹⁾.

T¹i c¸c tØnh miÒn nói Khu tù trÞ ViÖt B¾c, ®Õn n¨m 1962, 1963, th«ng qua viÖc tæ chøc c¸c líp häc, Khu ®· cã 11.184 ng­êi biÕt ®äc, biÕt viÕt ch÷ Tµy-Nïng⁽²⁰⁾.

(15) Hå s¬ sè 7009: Tµi liÖu tæng kÕt qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ sö dông ch÷ Th¸i Khu T©y B¾c tõ n¨m 1954

®Õn n¨m 1969. Ph«ng UBHCKTT T©y B¾c.

(16)B¸o ViÖt Nam §éc lËp, sè 844, tõ ngµy 23 ®Õn ngµy 29 /7/1961, tr 3.

(17) Th¸ng 11 n¨m 1961, Thñ t­íng ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 206 - CP th«ng qua hÖ thèng ch÷

Tµy - Nïng, Th¸i, MÌo vµ cho ¸p dông hÖ thèng c¸c ch÷ nµy ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c. Nguån: C«ng b¸o n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, sè 48, n¨m 1961, tr. 376.

(18) Th¸ng 10 n¨m 1962, t¹i kú häp thø 5 Quèc héi Khãa II, Quèc héi th«ng qua NghÞ quyÕt ®æi tªn Khu tù trÞ Th¸i - MÌo thµnh Khu tù trÞ T©y B¾c vµ kh«i phôc l¹i cÊp tØnh.

(19) Hå s¬ sè 7009. §· dÉn.

(20) Hå s¬ sè 13254: B¸o c¸o tæng kÕt phong trµo ph¸t triÓn gi¸o dôc tõ khi thµnh lËp Khu tù trÞ ViÖt B¾c ®Õn n¨m 1963. Ph«ng UBHCKTT ViÖt B¾c.

nh×n l¹i viÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè...

§Æc biÖt, hai tØnh Cao B»ng vµ B¾c K¹n

®· xãa xong n¹n mï ch÷ b»ng ch÷ Tµy - Nïng cho nh©n d©n c¸c huyÖn vïng cao, nh­ Nguyªn B×nh, Hµ Qu¶ng, B¶o L¹c, Th¹ch An (tØnh Cao B»ng) vµ huyÖn Ng©n S¬n, Na R× (tØnh B¾c K¹n)⁽²¹⁾.

Trong viÖc xãa mï ch÷ b»ng ch÷ d©n téc thiÓu sè cã ®iÒu ®¸ng chó ý, lµ sè ng­êi theo häc vµ m·n khãa cao h¬n rÊt nhiÒu so víi ng­êi theo häc vµ m·n khãa b»ng ch÷

quèc ng÷. Theo thèng kª, trong n¨m 1956, bËc s¬ cÊp b×nh d©n häc ch÷ quèc ng÷ cã 2.935 ng­êi th× cã 982 ng­êi ®ç, chiÕm 33,4% tæng sè häc sinh, trong khi ®ã, sè ng­êi häc ch÷ Th¸i lµ 3.881 ng­êi th× cã 2.381 ng­êi ®ç, chiÕm 61,3% tæng sè ng­êi theo häc. T­¬ng tù nh­ vËy, còng trong n¨m 1956, ë bËc dù bÞ b×nh d©n, tû lÖ ng­êi häc ch÷ quèc ng÷ ®ç trªn tæng sè ng­êi ®i häc lµ 115/275 c¸n bé vµ 182/460 ng­êi d©n, chiÕm ch­a ®Õn mét nöa sè ng­êi ®i häc cßn ng­êi häc ch÷ Th¸i ®ç trªn tæng sè ng­êi ®i häc lµ 208/392 c¸n bé vµ 257/448 nh©n d©n, chiÕm h¬n 50% tæng sè ng­êi ®i häc⁽²²⁾.

ViÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc b×nh d©n cã hiÖu qu¶ lµ do mét sè yÕu tè thuËn lîi nhÊt ®Þnh. Mét lµ, gi¸o viªn b×nh d©n häc vô chñ yÕu lµ ng­êi ®Þa ph­¬ng, biÕt tiÕng d©n téc nªn gi¶ng d¹y dÔ, truyÒn ®¹t râ rµng, häc sinh dÔ hiÓu.

Hai lµ, häc sinh còng lµ ng­êi d©n téc thiÓu sè, biÕt ch÷ viÕt vµ tiÕng nãi cña d©n téc m×nh, nªn häc dÔ hiÓu h¬n, häc nhanh, nhí l©u, thanh to¸n mï ch÷ hiÖu qu¶. Ba lµ, ch÷ d©n téc thiÓu sè dÔ häc, häc nhanh, rót ng¾n thêi gian häc h¬n so víi ch÷ quèc ng÷. Theo ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc b×nh d©n,

®Ó biÕt ®äc, biÕt viÕt ch÷ phæ th«ng ph¶i häc 83 bµi, trong thêi gian tõ 4 ®Õn 6 th¸ng cßn ®Ó biÕt ®äc, biÕt viÕt ch÷ Tµy - Nïng chØ häc 47 bµi, trong thêi gian tõ 2 th¸ng ®Õn 2,5 th¸ng⁽²³⁾. N¨m 1959, Ty Gi¸o dôc Cao B»ng më líp thÝ ®iÓm ch÷

Tµy - Nïng víi 22 häc viªn tõ 14 ®Õn 58 tuæi theo häc. Trong sè 22 häc viªn häc theo häc líp nµy cã mét sè häc viªn ®· häc xong ch­¬ng tr×nh b×nh d©n häc vô ch÷

quèc ng÷, thËm chÝ cã ng­êi häc c¶ ba khãa nh­ng vÉn ch­a thuéc 23 ch÷ c¸i, ch­a ghÐp ®­îc vÇn quèc ng÷. Trong khi

®ã, häc líp ch÷ Tµy - Nïng, sau 54 buæi häc (gäi lµ buæi nh­ng chØ häc tranh thñ tõ 1 giê ®Õn 1,5 giê lóc nghØ tr­a) thi m·n khãa ®· ®¹t kÕt qu¶ vµ ®­îc Ty Gi¸o dôc cÊp giÊy chøng nhËn §· biÕt ch÷ Tµy⁽²⁴⁾.

2.2. Sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc phæ th«ng

Kh«ng chØ sö dông ch÷ viÕt d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc b×nh d©n, ngµnh gi¸o dôc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c cßn sö dông ch÷ viÕt ®ã trong gi¸o dôc phæ th«ng, nhÊt lµ c¸c líp ®Çu cÊp 1 cho c¸c em m·n khãa b×nh d©n häc vô cã nhu cÇu häc lªn.

ë c¸c tØnh miÒn nói Khu tù trÞ Th¸i - MÌo, Ban Gi¸o dôc quy ®Þnh viÖc häc ch÷

Th¸i lµ b¾t buéc ë c¸c líp vì lßng, líp 1, líp 2; Tõ líp 3 trë lªn chñ yÕu häc b»ng ch÷ quèc ng÷; ViÖc d¹y ch÷ Th¸i ¸p dông cho hÇu hÕt c¸c ch©u thuéc Khu trõ ch©u V¨n ChÊn (Yªn B¸i), Phï Yªn, Méc Ch©u (S¬n La) (v× c¸c ch©u nµy häc ch÷ quèc ng÷); Ch÷ Th¸i lµ m«n thi tèt nghiÖp b¾t buéc ë vïng d©n téc Th¸i, c¸c vïng d©n téc thiÓu sè kh¸c ë c¸c vïng kh¸c sÏ häc b»ng ch÷ quèc ng÷ vµ tiÕng phæ th«ng,

®ång thêi cã häc xen kÏ ch÷ La tinh phiªn

©m ch÷ d©n téc (nÕu cã).

§Ó chuÈn bÞ cho häc sinh ng­êi Th¸i lªn líp 3 häc ch÷ phæ th«ng ®­îc tèt, Ban Gi¸o dôc Khu còng qui ®Þnh ngay tõ häc kú II cña tõ líp 1 vµ líp 2, trong c¸c m«n

(21) B¸o ViÖt Nam §éc lËp, sè 959, n¨m 1963, tr.10.

(22) Hå s¬ 7065. §· dÉn.

(23) B¸o ViÖt Nam §éc lËp, sè 739. §· dÉn.

(24) B¸o ViÖt Nam §éc lËp, sè 739, ngµy 19-7 -1959, tr.4.

duy thÞ h¶i h­êng

häc cña ch­¬ng tr×nh cã 1 tiÕt d¹y tËp ®äc vµ tËp viÕt ch÷ c¸i quèc ng÷.

Nhê ®­îc chuÈn bÞ tèt, nªn ngay tõ n¨m häc ®Çu tiªn, Ban Gi¸o dôc Khu ®· tæ chøc ®­îc c¸c líp vì lßng, líp häc phæ th«ng ®Çu cÊp cho c¸c em ng­êi d©n téc thiÓu sè. N¨m häc 1956 - 1957, Ban Gi¸o dôc Khu tæ chøc ®­îc 41 líp vì lßng vµ líp 1 ch÷ Th¸i cho 2.911 häc sinh ng­êi Th¸i⁽²⁵⁾. §Õn n¨m 1960, Ban Gi¸o dôc Khu d¹y tiÕp ®­îc 9.211 em häc vì lßng, 4.342 em tõ líp 1 ®Õn líp 3⁽²⁶⁾. §Æc biÖt ®Õn nh÷ng n¨m 1962, 1963, nhê bé ch÷ Th¸i c¶i tiÕn hoµn thµnh, ®­îc ChÝnh phñ nhÊt trÝ cho sö dông réng r·i t¹i c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c nªn viÖc häc ch÷ Th¸i trong c¸c tr­êng phæ th«ng ph¸t triÓn m¹nh.

N¨m häc 1960 -1961, Khu míi chØ cã 7.902 häc sinh vì lßng, 6.847 häc sinh phæ th«ng cÊp 1 nh­ng ®Õn n¨m häc 1962-1963 ®·

t¨ng lªn 22.408 häc sinh vì lßng vµ 16.928 häc sinh phæ th«ng cÊp 1, gÊp hai, ba lÇn so víi n¨m tr­íc. Nh÷ng n¨m tiÕp theo, sè häc sinh ®i häc ch÷ Th¸i vÉn rÊt ®«ng, nh­ b¶ng thèng kª d­íi ®©y.

Häc sinh c¸c tØnh miÒn nói thuéc Khu tù trÞ Th¸i - MÌo häc ch÷ Th¸i ⁽²⁷⁾

N¨m häc

Häc sinh líp vì lßng

(Ng­êi)

Häc sinh phæ th«ng cÊp 1 (chñ yÕu lµ

líp 1, 2 hoÆc líp ghÐp 1+2) (Ng­êi)

1960-1961 7.902 6.847

1961-1962 7.595 6.413

1962-1963 22.408 16.928

1963-1964 8.810 8.587

1964-1965 10.647 7.890

Tæng céng 57.362 46.665

T¹i c¸c tØnh miÒn nói Khu tù trÞ ViÖt B¾c, sè häc sinh häc ch÷ Tµy - Nïng ë c¸c

líp ®Çu cÊp häc phæ th«ng còng t¨ng ®Òu theo tõng n¨m. Trong ba n¨m häc, tõ n¨m 1962 ®Õn n¨m 1965, Ban Gi¸o dôc Khu d¹y ®­îc 13.897 häc sinh vì lßng, 14.582 häc sinh cÊp 1⁽²⁸⁾. §Æc biÖt trong n¨m häc 1964 - 1965 sè ng­êi häc vì lßng, cÊp 1 t¨ng gÊp h¬n ba lÇn so víi hai n¨m häc tr­íc céng l¹i. Cô thÓ xem b¶ng thèng kª d­íi ®©y:

Häc sinh c¸c tØnh miÒn nói thuéc Khu tù trÞ ViÖt B¾c häc ch÷ Tµy - Nïng⁽²⁹⁾

N¨m häc

Häc sinh líp vì lßng

Ng­êi

Häc sinh phæ th«ng cÊp 1 (chñ yÕu lµ

líp 1, 2 hoÆc líp ghÐp 1+2) Ng­êi 1962 - 1963 1.161 1.270 1963 - 1964 2.311 2.904 1964 - 1965 10.425 10.408 Tæng céng 13.897 14.582

Còng gièng nh­ ngµnh häc gi¸o dôc b×nh d©n, sè ng­êi theo häc, m·n khãa líp vì lßng, phæ th«ng cÊp 1 ch÷ d©n téc thiÓu sè th­êng cao h¬n so víi sè ng­êi theo häc, m·n khãa ch÷ quèc ng÷. N¨m häc 1956- 1957, trong sè 153 líp víi 4.463 häc sinh vì lßng th× cã tíi 41 líp ch÷ Th¸i víi 2.911 häc sinh ng­êi Th¸i, chiÕm 66% tæng sè häc sinh theo häc⁽³⁰⁾. Tû lÖ häc sinh vì lßng häc b»ng ch÷ d©n téc thiÓu sè vµo líp 1, líp 2 kh¸ cao, th­êng ®¹t tõ 70 ®Õn 90%.

Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ thÊy, trong

(25) Hå s¬ sè 7069. §· dÉn.

(26) Hå s¬ sè 7009. §· dÉn.

(27) Hå s¬ sè 7009. §· dÉn.

(28)Hå s¬ sè 13587: B¸o c¸o tæng kÕt 8 n¨m sö dông ch÷ Tµy - Nïng vµ mét sè c«ng v¨n vÒ viÖc d¹y ch÷

Tµy - Nïng trong vïng d©n téc thiÓu sè n¨m 1970.

Ph«ng UBHCKTT ViÖt B¾c.

(29) Hå s¬ sè 13587. §· dÉn.

(30) Hå s¬ sè 7069. §· dÉn.

nh×n l¹i viÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè...

nh÷ng n¨m ®Çu hßa b×nh lËp l¹i, viÖc nghiªn cøu, kh¶o s¸t vµ sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc t¹i c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c gÆp mét sè khã kh¨n nh­ng nhê cã chñ tr­¬ng ®óng ®¾n, kÞp thêi, sù quan t©m, ®Çu t­ thÝch ®¸ng cña

§¶ng, Nhµ n­íc, ngµnh gi¸o dôc nªn ®Õn nh÷ng n¨m 1961-1965, viÖc sö dông ch÷

d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc ®· ®¹t

®­îc nhiÒu kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ. §Õn n¨m 1965, ngµnh gi¸o dôc c¸c tØnh miÒn nói ®· xãa mï ch÷ cho gÇn 3 v¹n ng­êi; tæ chøc d¹y t¹i c¸c líp vì lßng, líp 1, líp 2 cho gÇn 14 v¹n ng­êi. ViÖc sö dông ch÷

d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc t¹i c¸c tØnh miÒn nói ®· gãp phÇn xãa mï ch÷, n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ cho nh©n d©n, gãp phÇn tiÕp tôc l­u gi÷, ph¸t triÓn v¨n hãa c¸c d©n téc thiÓu sè. BiÕt ch÷, nh©n d©n tiÕp thu ®­îc kiÕn thøc khoa häc, ®· thay

®æi nÕp sèng cò, l¹c hËu, x©y dùng nÕp sèng míi, v¨n minh. Nhê ®ã, bé mÆt v¨n hãa, lµng quª ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c

®· thay ®æi c¨n b¶n. “§ång bµo Kinh, Tµy, Nïng ®Òu biÕt ®äc, biÕt viÕt. Ch÷ cô Hå ®·

tíi nh÷ng b¶n lµng hÎo l¸nh vïng MÉu S¬n (tØnh L¹ng S¬n) còng nh­ vïng cao biªn giíi §ång V¨n (tØnh Hµ Giang), ®em l¹i ¸nh s¸ng v¨n hãa, khoa häc cho ®ång bµo c¸c d©n téc. RÊt nhiÒu n¬i, nhê ®äc

®­îc s¸ch b¸o ®· thùc hiÖn vÖ sinh phßng bÖnh, gi¶m dÇn nh÷ng hñ tôc. Thanh niªn kh«ng cßn ng­êi mï ch÷”⁽³¹⁾.

Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc, viÖc sö dông ch÷ viÕt d©n téc thiÓu sè trong gi¸o dôc cßn tån t¹i mét sè h¹n chÕ. Mét lµ, viÖc sö dông ch÷ d©n téc thiÓu sè míi chØ dõng ë bËc häc thÊp, ch­a ph¸t triÓn lªn c¸c bËc häc cao. Hai lµ, gi¸o viªn phæ th«ng biÕt ch÷ d©n téc thiÓu sè vµ ch÷ phæ th«ng thiÕu nghiªm träng, kh«ng ®¸p øng

®ñ nhu cÇu häc lªn cña häc sinh vì lßng.

Ba lµ, s¸ch gi¸o khoa b»ng ch÷ Tµy - Nïng, ch÷ Th¸i cßn thiÕu, thªm vµo ®ã s¸ch gi¸o khoa ch÷ phæ th«ng còng kh«ng

®­îc cung cÊp ®Çy ®ñ, häc sinh häc xong kh«ng cã s¸ch ®Ó «n bµi nªn cµng nhanh quªn. Bèn lµ, ch­¬ng tr×nh vµ ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ch­a phï hîp. Mét mÆt do gi¸o viªn biÕt ch÷ phæ th«ng cßn h¹n chÕ nªn trong qu¸ tr×nh gi¶ng bµi gi¸o viªn gi¶ng bµi ch­a râ nghÜa, mÆt kh¸c häc sinh biÕt ch÷ nh­ng ch­a hiÓu râ nghÜa nªn nhanh quªn, kh«ng hiÓu bµi nªn bá häc nhiÒu. N¨m lµ, t¹i c¸c tØnh miÒn nói Khu tù trÞ ViÖt B¾c, viÖc tæ chøc d¹y ch÷ Tµy - Nïng gÆp khã kh¨n kh¸c lµ ch÷ Tµy - Nïng míi chØ ®­îc sö dông t¹i c¸c tØnh Cao B»ng, B¾c K¹n vµ L¹ng S¬n, cßn ba tØnh Th¸i Nguyªn, Tuyªn Quang vµ Hµ Giang ch­a thùc hiÖn ®­îc v× kh«ng cã gi¸o viªn vµ tiÕng nãi vÉn ch­a thèng nhÊt.

HiÖn nay, ®Êt n­íc ®ang trªn con ®­êng

®æi míi, héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi.

ViÖc gi÷ g×n, ph¸t huy nÐt v¨n hãa d©n téc, trong ®ã cã viÖc l­u gi÷, ph¸t triÓn ch÷ viÕt cña ng­êi d©n téc thiÓu sè lµ rÊt quan träng. §ã chÝnh lµ nÐt v¨n hãa ®Æc thï riªng biÖt cña mét quèc gia ®a d©n téc nh­ ViÖt Nam. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh hiÖn nay, ®Ó l­u gi÷, ph¸t triÓn ch÷ viÕt cña ng­êi d©n téc thiÓu sè trong ®êi sèng v¨n hãa, x· héi rÊt cÇn sù quan t©m h¬n n÷a cña §¶ng, Nhµ n­íc, c¸c tæ chøc,

®oµn thÓ, c¸c c¬ quan chøc n¨ng, tõ Trung

­¬ng ®Õn ®Õn ®Þa ph­¬ng vµ toµn thÓ x·

héi vÒ c¬ së vËt chÊt, kü thuËt, ph­¬ng tiÖn, kinh phÝ... B»ng c¸ch lµm Êy, v¨n hãa cña c¸c d©n téc thiÓu sè sÏ lu«n ®­îc l­u gi÷, ph¸t triÓn, gãp phÇn x©y dùng nÒn v¨n hãa ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.⁽³¹⁾

(31)Hå s¬ sè 13254. §· dÉn.