PHËT Bµ QUAN ¢M TRONG T¦ T¦ëNG PHËT GI¸O VIÖT NAM

(1)

BIÓU HIÖN CñA YÕU Tè N÷ QUA H×NH T¦îNG

PHËT Bµ QUAN ¢M TRONG T¦ T¦ëNG PHËT GI¸O VIÖT NAM

“PhËt Bµ Quan ¢m”, tªn ngêi d©n thêng xng tông, lµ mét h×nh tîng

®Æc biÖt phæ biÕn trong PhËt gi¸o ViÖt Nam. §ã lµ mét tªn gäi kh¸c cña Qu¸n ThÕ ¢m Bå t¸t. PhËt Bµ Quan ¢m trong t©m tëng ngêi ViÖt Nam cã tÝnh c¸ch lµ mét vÞ “thÇn linh PhËt gi¸o” theo quan niÖm §¹i thõa, kh«ng ph¶i lµ mét nh©n vËt lÞch sö nµo ®ã ®îc thiªng hãa.

Còng nh tÊt c¶ c¸c thÇn linh ®îc h

cÊu kh¸c, Ngµi cã mét tiÓu sö nöa thiªng nöa thùc, nh chÐp trong Ph¸p Hoa Kinh, Bi Hoa Kinh,v.v… Qua sù h cÊu cña ngêi Trung Quèc, Ngµi cã mét “lÝ lÞch” trÇn gian kh«ng kh¸c mÊy c¸ch mµ hä t¹o ra c¸c vÞ thÇn §¹o gi¸o nh Quan Th¸nh §Õ Qu©n ch¼ng h¹n. “LÝ lÞch trÇn gian cña Quan ThÕ ¢m do ngêi thêi Nguyªn so¹n cïng thêi víi T¹ng thøc vÒ t¹o tîng vµo néi ®Þa Trung Quèc”⁽¹⁾.

Trong PhËt gi¸o §¹i thõa, Qu¸n ThÕ

¢m Bå t¸t thÓ hiÖn t tëng §¹i tõ, §¹i bi. PhËt Bµ Quan ¢m lµ ngêi nghe thÊu tÊt c¶ tiÕng cÇu cøu cña chóng sinh ®au khæ bÊt k× ë thÕ giíi nµo, giµu lßng th¬ng ngêi, cøu khæ, cøu n¹n. Khi th©m nhËp vµo ViÖt Nam, qua t duy mÒm dÎo, linh ho¹t, dÔ khoan dung trong lèi øng xö v¨n hãa, ngêi ViÖt Nam ®·

t¹o ra mét lÝ lÞch trÇn gian kh¸c cho PhËt Bµ Quan ¢m díi danh hiÖu Bµ

TrÞnh ThÞ Dung^(*) Chóa Ba, ®a Bµ Chóa Ba vµo ®éng H¬ng TÝch víi diÔn t¶ gÇn víi t©m hån ngêi ViÖt (cßn gäi lµ PhËt Bµ chïa H¬ng). Theo PhËt tho¹i Trung Quèc, Bµ Chóa Ba bÞ vua cha ®a vµo Chïa H¬ng TÝch ë phÝa nam L¹c D¬ng, tØnh Hµ Nam, Trung Quèc ngµy nay. Nhng ngêi ViÖt Nam l¹i dùng lªn h×nh ¶nh hæ câng Bµ Chóa Ba. Vèn lµ ThÇn Hæ trÊn cöa rõng (tøc S¬n thÇn) mµ nay thµnh §Òn Tr×nh

¸n ng÷ ®êng vµo chïa Thiªn Trï. ChÝnh sù kÕt hîp S¬n thÇn víi Bµ Chóa Ba ®·

lµm cho sù tÝch Bµ Chóa Ba mang mµu s¾c thÇn tho¹i d©n gian ViÖt Nam, dÔ th©m nhËp vµo lßng ngêi. §iÒu nµy ¨n s©u vµo trong t tëng PhËt gi¸o ViÖt Nam, h»ng n¨m mäi tÇng líp nh©n d©n ®Òu t©m niÖm trÈy héi Chïa H¬ng.

Víi t tëng tõ bi cøu ®é, h×nh tîng PhËt Bµ Quan ¢m ®· ®i s©u vµo nÕp nghÜ cña ngêi d©n ViÖt Nam. Mçi khi gÆp n¹n, kªu cøu Quan ThÕ ¢m lµ ®Ó tiÕp tôc sèng ®êi thêng chø kh«ng ph¶i ®Ó siªu

®é lªn câi NiÕt Bµn hay TÞnh ®é. Sù t«n thê h×nh tîng PhËt Bµ Quan ¢m trong PhËt gi¸o ViÖt Nam cßn mang ®Ëm yÕu tè tÝn ngìng phån thùc. Bëi c¸c PhËt tö ViÖt Nam lu«n tin tëng khi muèn sinh

*. ThS., ThÝch §µm Thanh, Chïa MÝa, S¬n T©y, Hµ Néi.

1. NguyÔn Duy Hinh . Mét sè bµi viÕt vÒ T«n gi¸o

häc, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2007, tr. 592.

T«n gi¸o vµ d©n téc

(2)

con trai hay con g¸i ®Òu ®Õn cÇu xin PhËt Bµ Quan ¢m.

T tëng tõ bi qua h×nh tîng PhËt Bµ Quan ¢m cøu ®é chóng sinh trong

®éng H¬ng TÝch ®îc thÓ hiÖn nh sau:

“Trong ®éng H¬ng TÝch cã c©y vµng, c©y b¹c, ®ôn g¹o, ®ôn thãc, cã c«, cã cËu, tÊt nhiªn ®Òu lµ nh÷ng th¹ch nhò thÓ hiÖn t©m nguyÖn vµ quyÒn n¨ng cña Quan ¢m t¬ng hîp víi nçi ®au nh©n thÕ”⁽²⁾. Nh÷ng h×nh ¶nh ®ã mang ý nghÜa t tëng cøu ®é cña PhËt Bµ Quan ¢m

®îc ngêi ViÖt Nam truyÒn t¶i mét c¸ch cô thÓ: nghÌo th× ®Õn xin g¹o, xin thãc, xin vµng, xin b¹c. Kh«ng con thõa tù th×

®Õn xin c«, xin cËu. ChØ cÇn ph¸t nguyÖn, d©ng h¬ng tríc bµn thê råi ®Õn sê tay xoa ®Çu cËu, xoa ®Çu c«, khÊn xin vÒ víi gia ®×nh. CÇn g¹o, thãc, tiÒn b¹c còng lÔ råi ®Õn xoa vµo c¸c ®ôn ®ã khÊn xin vÒ.

§èi víi ngêi ViÖt Nam chØ cã hai nçi khæ lín nhÊt lµ kh«ng cã g¹o ®Ó ¨n, ®Ó sèng vµ kh«ng cã con ®Ó nèi dâi t«ng

®êng hay vui cöa vui nhµ. §· cã nh÷ng huyÒn tho¹i vÒ gia ®×nh nµy, gia ®×nh kia xin ®îc con cÇu tõ Chïa H¬ng, mçi n¨m ®Òu vµo tr¶ lÔ. TÊt nhiªn kh«ng thÓ tin r»ng cã chuyÖn ®Çu thai, nhng ®ã lµ mét t©m linh t«n gi¸o. §èi víi nh÷ng ngêi bu«n b¸n cÇu nhÊt b¶n v¹n lîi th×

thê tîng Quan ¢m trong nhµ. §èi víi nh÷ng ngêi ®i thuyÒn th× thê trªn thuyÒn cÇu b×nh an v« sù,v.v… trong khi víi ngêi “Trung Quèc th× thÇn tµi lµ TriÖu C«ng Minh, thÇn bu«n b¸n lµ Quan

§Õ, thÇn Hµng H¶i lµ Thiªn HËu ®Òu lµ nh÷ng thÇn linh §¹o gi¸o”⁽³⁾. Nh÷ng vÞ thÇn nµy còng du nhËp vµo níc ta chñ yÕu theo ch©n th¬ng nh©n Hoa kiÒu, nhng kh«ng lÊn ¸t ®îc Quan ¢m trong

t tëng ngêi ViÖt, mÆc dï ngêi ViÖt Nam còng t«n kÝnh c¸c vÞ thÇn ®ã.

§¬ng nhiªn kh«ng chØ riªng Quan

¢m, mµ b©y giê bÊt k× chïa nµo, bÊt k×

PhËt nµo còng ®îc ngêi ViÖt Nam, chñ yÕu lµ c¸c bµ mÑ khÊn xin ®iÒu ®ã. Tuy vËy, ngêi ta vÉn coi träng ©n ®øc vµ quyÒn n¨ng cña Quan ¢m. §ã lµ nguyªn nh©n khiÕn cho c¸c lÔ héi Quan ¢m ®«ng nhÊt tõ tríc ®Õn nay, vÝ nh: Héi Chïa H¬ng (Hµ T©y); Héi Qu¸n ThÕ ¢m (§µ N½ng); Héi §Òn Quan ¢m û Lan (Hng Yªn),v.v…

XÐt vÒ mÆt lÝ luËn Tø DiÖu §Õ thêi PhËt gi¸o nguyªn thñy th× hiÖn tîng Quan ¢m ban ph¸t cña c¶i, con c¸i lµ tr¸i víi ch©n lÝ gi¶i tho¸t lu©n håi. HiÖn tîng tõ bi cña Quan ¢m chØ cã thÓ ®îc chÊp nhËn trong giai ®o¹n PhËt gi¸o §¹i thõa vµ trong t©m lÝ t«n gi¸o b×nh d©n.

Nh vËy, t tëng tõ bi cña Quan ¢m thuéc nÊc thang thø hai trong gi¸o lÝ PhËt gi¸o. Tuy thuéc dßng §¹i thõa nhng l¹i ®Æc thï, g¾n bã víi nh©n sinh h¬n, mang tÝnh chÊt t×nh c¶m t«n gi¸o h¬n c¶ lÝ tëng t«n gi¸o.

T tëng tõ bi cña PhËt Bµ Quan ¢m

®· ¨n s©u trong lÞch sö v¨n hãa ViÖt Nam. Ngêi ViÖt Nam cßn t¹o ra nh÷ng PhËt Bµ riªng cho m×nh nh: Bµ TÊm Quan ¢m (Hoµng hËu û Lan), Quan ¢m ThÞ KÝnh (Quan ¢m Tèng Tö), PhËt MÉu Man N¬ng. ViÖc dùng chïa Mét Cét thê PhËt Bµ Quan ¢m vµ hÖ thèng c¸c chïa chiÒn mang tªn phô n÷ nh: Chïa Bµ D©u, Chïa Bµ §Ëu, Chïa Bµ §¸, Chïa Bµ Nµnh, Chïa Bµ §anh, Chïa Bµ, Tíng,v.v…

2. NguyÔn Duy Hinh. S®d , tr. 604.

3. NguyÔn Duy Hinh. S®d, tr. 605.

(3)

chøng tá t×nh c¶m PhËt gi¸o cña ®«ng

®¶o quÇn chóng b×nh d©n ViÖt Nam, thÓ hiÖn tÝn ngìng Quan ¢m ®· ®îc d©n gian hãa, cã nguån gèc s©u xa trong lÞch sö t tëng ViÖt Nam.

T tëng Tõ Bi cña PhËt Bµ Quan ¢m thÝch hîp víi t©m linh t«n gi¸o ngêi ViÖt, ®Æc biÖt thÝch hîp víi t©m lÝ phô n÷

ViÖt Nam bÊt k× thêi nµo. Tinh thÇn MÑ ViÖt Nam ®· ¨n s©u vµ hßa nhËp trong PhËt Bµ Quan ¢m. ChÝnh v× vËy mµ PhËt Bµ Quan ¢m míi cã søc sèng m·nh liÖt trong t©m hån ViÖt. T©m linh cña PhËt gi¸o ViÖt Nam nh thÕ lµ gÇn gòi víi t×nh MÉu Tö.

Nh vËy, h×nh ¶nh PhËt Bµ Quan ¢m trong dßng t tëng PhËt gi¸o ViÖt Nam

®· cã sù hßa nhËp víi tÝn ngìng b¶n

®Þa vµ thiªn vÒ tÝnh tréi cña yÕu tè n÷,

®©y lµ ®iÓm ®Æc s¾c cña PhËt gi¸o ViÖt Nam. Së dÜ trong PhËt gi¸o ViÖt Nam,

®Æc biÖt lµ thêi k× ®Çu du nhËp tõ thÕ kØ I sau C«ng nguyªn ®Õn thÕ kØ X vµ ngµy nay lu«n ®Ò cao h×nh tîng Quan ¢m, thÓ hiÖn tÝnh tréi cña yÕu tè n÷ lµ bëi v×

tríc khi ®¹o PhËt vµo ViÖt Nam th× d©n téc ta ®· cã tÝn ngìng thê MÉu. C d©n ViÖt ®· thê ba bµ mÑ s¸ng t¹o ra mu«n vËt. Trong t©m linh cña c d©n ViÖt cæ, ba vÞ nµy lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra ba

®Þa bµn hoµn chØnh cña ®Êt níc: vïng trêi, vïng ®Êt (kÓ c¶ rõng nói), vïng biÓn (kÓ c¶ s«ng ngßi). Bªn c¹nh tÝn ngìng thê ba bµ mÑ, d©n téc ta cßn cã tôc lÖ thê c¸c vÞ thÇn n«ng nghiÖp, c¸c vÞ thÇn vÒ hiÖn tîng tù nhiªn,v.v…TÊt c¶ viÖc thê cóng nµy mang ý nghÜa duy vËt th« s¬.

Kh«ng lÊy lµm l¹ lµ trong kho tµng truyÖn cæ d©n gian ViÖt Nam, chóng ta thêng b¾t gÆp h×nh ¶nh c¸c bµ mÑ: MÑ

¢u C¬ víi c¸i bäc tr¨m trøng - biÓu tîng cho sù khai sinh ra d©n téc; MÑ ¢u C¬ d¹y d©n trång lóa, trång d©u nu«i t»m dÖt v¶i - biÓu tîng cho sù s¸ng t¹o v¨n hãa; MÑ cña Th¸nh Giãng - biÓu tîng cho ngêi sinh ra vÞ anh hïng trong c«ng cuéc b¶o vÖ ®Êt níc; MÑ Man N¬ng víi hßn ®¸

ph¸t s¸ng (Th¹ch Quang) ë gèc c©y thiªng Dung Thô, ®a Man N¬ng thµnh PhËt MÉu vµ c¸c con lµ c¸c n÷ thÇn M©y, Ma, SÊm, Chíp cïng hÖ thèng chïa Tø ph¸p (Ph¸p V©n, Ph¸p L«i, Ph¸p §iÖn, Ph¸p Vò) g¾n bã víi ®êi sèng cña c d©n n«ng nghiÖp lóa níc Ph¬ng Nam.

Nh÷ng h×nh ¶nh ngêi mÑ Êy ®· ph¶n

¸nh mét chÆng ®êng dµi ph¸t triÓn cña lÞch sö d©n téc víi qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc, ®¶m b¶o cho d©n téc ViÖt Nam kh¾c phôc ®îc c¶ thiªn tai vµ

®Þch häa. Còng tõ mèc v¨n hãa MÉu Man N¬ng mµ chïa ViÖt Nam bªn c¹nh thê PhËt cßn cã c¶ thê MÉu (TiÒn PhËt hËu Th¸nh). MÆt kh¸c, vèn lµ mét d©n téc tù lùc tù cêng, truyÒn thèng bÊt khuÊt cïng sù linh ho¹t mÒm dÎo cña c d©n lóa níc, cha «ng ta ngµy Êy ®· biÕt tiÕp thu tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i, kÓ c¶ nh÷ng tinh hoa tõ phÝa ®èi ph¬ng.

PhËt gi¸o lµ mét t«n gi¸o réng më b×nh d©n. ChÊt réng më b×nh d©n nµy rÊt phï hîp víi tÝnh phãng kho¸ng réng më, linh ho¹t, mÒn dÎo cña c d©n lóa níc.

§ã lµ lÝ do t¹i sao PhËt gi¸o khi truyÒn sang níc ta l¹i dÔ dµng b¾t rÔ nhanh chãng trong t©m linh cña c d©n n¬i ®©y.

§iÒu nµy cho thÊy sù hçn dung t tëng trong v¨n hãa ViÖt - Ên. H×nh ¶nh PhËt Bµ Quan ¢m trong dßng t tëng PhËt gi¸o ViÖt Nam cßn thÓ hiÖn t tëng tu hiÕu h¹nh ®Ó ®é m×nh vµ th©n nh©n lµ tù ®é,

(4)

tu nh©n h¹nh ®Ó ®é chóng sinh lµ ®é tha.

Nh thÕ lµ ®· lµm trßn sø mÖnh thîng cÇu PhËt ®¹o h¹ hãa chóng sinh theo t

tëng PhËt gi¸o §¹i thõa. Trong nh©n gian cã c©u:

Ch©n nh ®¹o PhËt rÊt mµu

T©m trung ch÷ HiÕu niÖm ®Çu ch÷

nh©n

Nh©n lµ cøu vít trÇm lu©n mu«n loµi ThÇn th«ng ngh×n m¾t ngh×n tay Còng trong mét ®iÓm linh ®µi mµ ra R»ng trong bÓ níc Nam ta

Chïa H¬ng cã ®øc PhËt Bµ Quan

¢m^…

®øc Quan ¢m kh«ng ph¶i lµ ®iÒu g× xa vêi, huyÔn hoÆc nh mét sè ngêi ngé nhËn. Nã cã s½n trong lßng ngêi, trong th«n xãm ViÖt Nam, lµ truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc, lµ quy chuÈn ®¹o ®øc siªu viÖt thêi gian vµ kh«ng gian. Nh thÕ, h×nh tîng nµy cã thÓ nãi lµ biÓu trng cña nÒn v¨n hãa ViÖt, ®ång thêi nã còng chiÕm mét ®Þa vÞ v« cïng quan träng trong niÒm tin cña ngêi d©n ViÖt Nam.

H×nh tîng ®øc Quan ¢m lµ h×nh ¶nh cña mét ý chÝ kiªn ®Þnh nh kim c¬ng, mét t×nh th¬ng bao la réng lín nh

“Lµng YÕn VÜ cã non H¬ng TÝch Bao khÝ thiªng ®Êt ViÖt ®óc nªn PhËt Quan ¢m ngù tßa sen

ngêi PhËt tö ViÖt Nam. T tëng hiÕu thuËn, th¬ng ngêi, nhÉn nhôc, ®é lîng, bao dung, tõ bi lµ nh÷ng ®øc tÝnh truyÒn thèng cña ngêi ViÖt Nam vèn cã tù ngµn xa, ®îc PhËt gi¸o båi ®¾p vµ lµm giµu thªm. H×nh tîng Quan ¢m trong ng«i chïa ViÖt Nam lµ sù hiÖn diÖn tiªu biÓu cho nh÷ng ®øc tÝnh ®ã cña ngêi ViÖt. §ång thêi còng thÓ hiÖn t

tëng, lßng mong cÇu vµ niÒm tin cña ngêi ViÖt vµo mét cuéc sèng lu«n nhËn

®îc sù cøu ®é cña PhËt Bµ Quan ¢m, mét cuéc sèng an l¹c, b×nh yªn vµ h¹nh phóc. Ngêi ViÖt ®· PhËt hãa nh÷ng con ngêi nh©n tõ phóc hËu. Hoµng hËu û Lan cã c«ng víi níc, ®îc PhËt hãa thµnh Bµ TÊm Quan ¢m. Lßng nh©n tõ tÕ

®é ngêi nghÌo khæ cña Hoµng hËu ®îc d©n gian hãa thµnh PhËt. Ngay ®Õn lóc PhËt gi¸o khñng ho¶ng, h×nh ¶nh PhËt Bµ Quan ¢m víi lßng tõ bi cøu ®é vÉn táa s¸ng trong vë chÌo Quan ¢m ThÞ KÝnh. Nh vËy, so víi lai lÞch vµ hµnh tr¹ng cña c¸c vÞ Quan ¢m Bå T¸t lµ c¸c nam giíi trªn ®Êt PhËt Ên §é, ngêi ViÖt

®· lµm míi hoµn toµn linh tîng vµ hµnh tr¹ng cña PhËt Bµ Quan ¢m - Bµ Chóa Ba vµ s¸ng t¹o thªm hai linh tîng/ nh©n vËt PhËt gi¸o míi lµ Quan

¢m ThÞ KÝnh vµ Quan ¢m û Lan. Ba ngêi phô n÷ ®îc suy t«n lµ PhËt Bµ Quan ¢m b»ng ba con ®êng kh¸c nhau.

Bå T¸t Quan ¢m ®îc phong lµ PhËt Bµ,

®îc thê trong nhµ d©n, chø kh«ng ph¶i s¬n son thÕp vµng vµ do nh÷ng bµ mÑ quy y sím tèi cÇu xin tai qua n¹n khái, cña c¶i sinh s«i kh«ng cÇn kinh kÖ. T

tëng tõ bi thæi qua vên v¨n häc níc nhµ thÊm ®Ém trong c¸c t¸c phÈm kh«ng lÊy PhËt gi¸o lµm t tëng chñ ®¹o. H·y lÊy TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du lµm

(5)

minh chøng. Trong TruyÖn KiÒu, Thóy KiÒu nhê Quan ¢m C¸c ®Ó l¸nh n¹n Ho¹n Th, vµ ng«i chïa cña Ni s Gi¸c Duyªn biÕn thµnh “Chiªu Èn Am” ®Ó ®ãn Thóy KiÒu trèn khái nanh vuèt Ho¹n Th. Råi còng l¹i díi m¸i th¶o ®êng cña vÞ Ni S ®Çy lßng tõ bi Êy, Thóy KiÒu trë l¹i víi nÕp sèng “giã tr¨ng m¸t mÆt, muèi da chay lßng”, sau khi ®îc vít lªn khái s«ng TiÒn §êng. Sù xuÊt hiÖn cña Quan ¢m vµ s Gi¸c Duyªn gi÷a mét rõng nh©n vËt Nho gi¸o cøu KiÒu tho¸t khái ®êi sèng lÇm than hiÖn h÷u kh«ng hÑn mét kiÕp sau trªn câi NiÕt Bµn. T

Tãm l¹i, biÓu hiÖn cña yÕu tè n÷ ®îc thÓ hiÖn ®Ëm nÐt trong dßng t tëng PhËt gi¸o ViÖt Nam qua h×nh tîng PhËt Bµ Quan ¢m ®îc béc lé mét c¸ch cô thÓ vµ s©u s¾c víi t tëng tõ bi, cøu khæ, cøu n¹n lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu cña ®¹o PhËt. Trong sù g¾n bã víi ®êi sèng cña d©n téc ViÖt Nam, mét phÇn t tëng tõ bi, cøu khæ, cøu n¹n cña ®¹o PhËt ®· ®îc h×nh tîng hãa víi h×nh ¶nh §øc PhËt Quan ¢m, cô thÓ h¬n lµ PhËt Bµ Quan ¢m. H×nh tîng PhËt Bµ Quan ¢m trong dßng t tëng PhËt gi¸o ViÖt Nam víi nh÷ng ®Æc trng riªng biÓu hiÖn vai trß cña yÕu tè n÷. §iÒu nµy cho thÊy, ë ViÖt Nam, n÷ giíi kh«ng bÞ xem thêng nh ë nhiÒu níc kh¸c, thËm chÝ hä cßn ®îc t«n träng trong gia ®×nh, ngoµi x· héi. Sù t«n träng dµnh cho n÷ giíi cßn ®îc ngêi d©n ViÖt ®a vµo c¶ trong ®êi sèng t©m linh cña hä. Cã thÓ thÊy, trong hÖ thèng t«n gi¸o, tÝn ngìng cña d©n ViÖt, “n÷ giíi

lµ ®èi tîng ®îc t«n thê vµ lµm chñ thÕ giíi siªu nhiªn”⁽⁴⁾. Ngêi ViÖt Nam rÊt coi träng ngêi mÑ, ngêi phô n÷. §iÒu nµy thÊm nhuÇn c¶ vµo tÝn ngìng. Khi c¸c t«n gi¸o lín du nhËp vµo, t×nh c¶m

®ã vÉn kh«ng mÊt ®i, nã tiÕp tôc ¶nh hëng tíi çc t«n gi¸o nµy. Ngîc l¹i, çc t«n gi¸o muèn ¨n s©u b¸m rÔ ë m¶nh ®Êt vèn ®· cã bÒ dµy v¨n hãa, buéc ph¶i tiÕp thu vµ dung hßa víi mét sè yÕu tè cña v¨n hãa b¶n ®Þa nh thê cóng Tæ tiªn, thê çc anh hïng d©n téc, trong ®ã cã c¶ viÖc t«n thê çc yÕu tè n÷.

ë ViÖt Nam, “díi con m¾t cña mét sè tÝn ®å C«ng gi¸o vµ PhËt gi¸o th× §øc Bµ Maria vµ PhËt Bµ Quan ¢m cã khi cßn gÇn gòi, th©n thiÕt vµ quan träng h¬n c¶ Chóa Giªsu vµ PhËt ThÝch Ca MÇu Ni”⁽⁵⁾. ThËt vËy, “trong mét rõng biÓu tîng PhËt gi¸o nµo bé ba Tam Th©n, Tam ThÕ, nµo ThÝch Ca, nµo Di §µ, nµo V¨n Thï, nµo Phæ HiÒn… rèi trÝ nhí tÝn ®å, th× chØ mét bµ ®îc nh©n d©n kÝnh nhí nhÊt: ®ã lµ Quan ¢m”⁽⁶⁾. “Trong PhËt ®iÖn ViÖt Nam, cã c¶ tîng Quan

¢m nam tÝnh vµ tîng Quan ¢m n÷

¢m. Bµ ¸t c¶ «ng, ®Õn nçi cã nhµ nghiªn cøu viÕt vÒ PhËt gi¸o quªn c¶ sù tån t¹i cña Quan ¢m nam tÝnh thùc tÕ tån t¹i trong PhËt ®iÖn ViÖt Nam”⁽⁷⁾./.

PHËT Bµ QUAN ¢M TRONG T¦ T¦ëNG PHËT GI¸O VIÖT NAM

BIÓU HIÖN CñA YÕU Tè N÷ QUA H×NH T¦îNG