t«n gi¸o vμ d©n téc
PhËt gi¸o viÖt Nam hiÖn nay
häc tËp v μ tiÕp thu ® −îc g× ë phËt gi¸o ®êi trÇn
I. PhËt gi¸o ®êi TrÇn - ®Ønh cao cña PhËt gi¸o ViÖt Nam
KÕt luËn cã tÝnh kh¼ng ®Þnh nμy nãi chung ®−îc ®¹i ®a sè c¸c nhμ PhËt häc ViÖt Nam, trong n−íc còng nh− ngoμi n−íc ®ång ý. Tuy nhiªn, tõ kh¼ng ®Þnh
®ã, rót ra nh÷ng kÕt luËn g× cã gi¸ trÞ thùc tiÔn hiÖn nay, th× ý kiÕn l¹i rÊt kh¸c nhau, thËm chÝ cßn m©u thuÉn nhau.
Tr−íc hÕt, cã mét sè ng−êi muèn kh«i phôc l¹i toμn bé tæ chøc PhËt gi¸o Lý – TrÇn (Hä nãi c¶ hai triÒu ®¹i Lý vμ TrÇn, chø kh«ng riªng triÒu ®¹i nhμ TrÇn), víi quy chÕ PhËt gi¸o lμ quèc gi¸o. T«i nghÜ r»ng, quan ®iÓm cña hä lμ kh«ng thùc tiÔn.
Hoμn c¶nh lÞch sö, x· héi ®ang thay ®æi. Con ng−êi còng thay ®æi. C¸c vua ®êi Lý vμ ®êi TrÇn tuy lμ nh÷ng «ng vua tμi giái vμ s¸ng suèt thêi bÊy giê, nh−ng rÊt kh¸c biÖt víi thêi ®¹i hiÖn nay ë n−íc ta. HiÖn nay, PhËt gi¸o chØ lμ mét trong c¸c t«n gi¸o tån t¹i trªn
®Êt n−íc ViÖt Nam. Nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cã thÓ cã t− t−ëng bao dung réng r·i vμ t«n träng PhËt gi¸o thùc sù. ThÕ nh−ng, dμnh cho PhËt gi¸o "quy chÕ quèc gi¸o" sÏ lμ mét sai lÇm lín, dÉn tíi mÊt ®oμn kÕt t«n gi¸o vμ
®iÒu ®ã kh«ng phï hîp víi ®−êng lèi, chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña Nhμ n−íc ta.
Mét sè ng−êi kh¸c th× cho r»ng, PhËt gi¸o ®êi TrÇn - ®Ønh cao cña PhËt gi¸o
Minh Chi(*)
ViÖt Nam - lμ chuyÖn lÞch sö, x¶y ra c¸ch
®©y gÇn 1.000 n¨m, kh«ng cßn chót gi¸
trÞ thùc tiÔn nμo n÷a. §ã chØ lμ mét thø
®å cæ, chØ cã nh÷ng ng−êi hoμi cæ míi chñ tr−¬ng phôc håi thø ®å cæ ®ã.
L¹i cã mét sè ng−êi cho r»ng, PhËt gi¸o ®êi TrÇn thùc ra còng kh«ng cã g× lμ
®Æc s¾c cña ViÖt Nam nãi chung hay lμ cña ®êi TrÇn nãi riªng. PhËt gi¸o ViÖt Nam bÊt qu¸ chØ lμ mét d¹ng sao chÐp
“l«m c«m” cña PhËt gi¸o Trung Hoa, thÕ th«i. Thæi phång nh÷ng ®Æc s¾c cña PhËt gi¸o ®êi TrÇn chØ lμ hoang t−ëng cña mét sè ng−êi trÝ thøc ViÖt Nam mang nÆng t−
t−ëng “§¹i ViÖt” lçi thêi.
II. Mét sè t− t−ëng ®éc ®¸o cña PhËt gi¸o ®êi TrÇn
T¸c gi¶ bμi nμy kh«ng ®ång ý víi nh÷ng quan ®iÓm nãi trªn. TÊt nhiªn, kh«i phôc l¹i trong hoμn c¶nh lÞch sö - x·
héi hiÖn nay cña ViÖt Nam, PhËt gi¸o ®êi TrÇn víi nguyªn d¹ng cña nã, víi "quy chÕ quèc gi¸o" cña nã lμ mét chuyÖn hoang ®−êng phi lÞch sö. Nh−ng phñ ®Þnh mäi gi¸ trÞ vμ ý nghÜa thùc tiÔn cña bμi häc PhËt gi¸o ®êi TrÇn còng lμ phi lÞch sö. Phi lÞch sö bëi v× PhËt gi¸o ®êi TrÇn
*. Nhµ nghiªn cøu, ViÖn Nghiªn cøu PhËt häc ViÖt Nam t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh
chÝnh lμ bμi häc lÞch sö mμ c¸c phËt tö ngμy nay ph¶i suy ngÉm, nghiªn cøu ®Ó tiÕp thu mét c¸ch s¸ng t¹o nh÷ng g× cã thÓ tiÕp thu ®−îc, vÉn cßn cã gi¸ trÞ thêi sù. Phñ nhËn mäi gi¸ trÞ cña PhËt gi¸o
®êi TrÇn kh«ng kh¸c g× phñ nhËn lÞch sö.
Cßn xem PhËt gi¸o ®êi TrÇn kh«ng cã g×
lμ ®éc ®¸o ViÖt Nam, th× còng kh«ng kh¸c g× lμ phñ nhËn d©n téc.
Trong nh÷ng n¨m 1993-1994, ViÖn Nghiªn cøu PhËt häc ViÖt Nam t¹i Thμnh phè Hå ChÝ Minh ®· tiÕn hμnh nhiÒu cuéc héi th¶o khoa häc nh»m nghiªn cøu, ph¸t hiÖn vμ lμm s¸ng tá nh÷ng ®Æc s¾c cña PhËt gi¸o vμ ThiÒn häc ®êi TrÇn. KÕt qu¶ nghiªn cøu nhiÒu n¨m ®ã lμ cuèn
“ThiÒn häc ®êi TrÇn”, xuÊt b¶n n¨m 1995 vμ ®· ®−îc t¸i b¶n. Trong cuèn s¸ch nμy, t«i cã bμi tæng kÕt víi ®Çu ®Ò: Vμi ý kiÕn gãp phÇn tæng kÕt PhËt gi¸o ®êi TrÇn (tr.293). Bμi nμy ®· ®−îc ®¨ng l¹i nhiÒu lÇn ë c¸c t¹p chÝ trong n−íc vμ ngoμi n−íc. V× vËy, ë ®©y, t«i kh«ng nh¾c l¹i chi tiÕt cña bμi tæng kÕt ®ã, chØ xin ghi l¹i
®©y mét vμi t− t−ëng chñ ®¹o cña PhËt gi¸o ®êi TrÇn, mμ riªng t«i suy nghÜ, rÊt xøng ®¸ng cho phËt tö vμ t¨ng ni ViÖt Nam hiÖn nay häc tËp, rót kinh nghiÖm
«n cò ®Ó biÕt míi. ë ®©y kh«ng cã g× lμ väng cæ, hoμi cæ hay phôc cæ c¶.
1. T− t−ëng siªu viÖt thÕ tôc, nh−ng kh«ng ph¶i ch¸n ®êi, l¸nh ®êi
D−íi ®êi Lý vμ ®êi TrÇn, cã nh÷ng «ng vua kiªm thiÒn s−, nh−ng kh«ng xuÊt gia. ThÝ dô: d−íi ®êi Lý, cã vua Lý Th¸i T«ng lμ mét Tæ thuéc thÕ hÖ thø 7 ph¸i ThiÒn V« Ng«n Th«ng, lμ ph¸i ThiÒn thø 2 ë ViÖt Nam. Vua Lý Th¸nh T«ng lμ Tæ thø 2 cña ph¸i ThiÒn Th¶o §−êng, lμ ph¸i ThiÒn thø 3 ë ViÖt Nam. §Æc biÖt, d−íi ®êi TrÇn, cã TrÇn Th¸i T«ng khai
s¸ng ra triÒu ®¹i nhμ TrÇn, lμ «ng vua ®·
l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø nhÊt thμnh c«ng chèng Nguyªn M«ng, nh−ng còng lμ «ng vua ®· tõng rêi bá kinh thμnh, lªn nói Yªn Tö cÇu ®¹o. §−îc Quèc s− Viªn Chøng, lóc bÊy giê ®ang trô tr× chïa V©n Yªn trªn nói Yªn Tö khuyªn gi¶i, «ng ®· trë l¹i lμm vua, víi lêi tuyªn bè kh¼ng kh¸i “Ta xem ngai vμng nh− chiÕc giμy r¸ch, bá ®i lóc nμo còng ®−îc” (ViÖt sö tiªu ¸n).
TrÇn Th¸i T«ng còng nh− ch¸u «ng lμ TrÇn Nh©n T«ng lμ nh÷ng «ng vua siªu viÖt lªn trªn thÕ tôc, kh«ng v−íng m¾c thÕ tôc, chø kh«ng ph¶i lμ trèn tr¸nh thÕ tôc.
§Çu ®Ò bμi phó N«m “C− TrÇn L¹c §¹o”
cña vua TrÇn Nh©n T«ng rÊt cã ý nghÜa.
C− trÇn lμ sèng gi÷a trÇn tôc, l¹c ®¹o lμ vui víi ®¹o, vui niÒm vui cña ®¹o. Trong bμi phó, «ng viÕt:
“TrÇn tôc mμ nªn, phóc Êy cμng yªu hÕt tÊc,
S¬n l©m ch¼ng cèc, ho¹ kia thËt ®· ®å c«ng”
ý tø hai c©u trªn lμ: Sèng gi÷a trÇn tôc mμ tu thμnh c«ng, ®−îc gi¸c ngé… th×
phóc ®øc lμ ®¸ng quý hÕt søc. Cßn Èn tu gi÷a nói rõng mμ tu kh«ng thμnh c«ng, kh«ng ®−îc gi¸c ngé, th× ®ã lμ c¸i ho¹ uæng c«ng v« Ých.
Nãi chung, ph−¬ng ch©m cña ®¹o PhËt lμ kh«ng l¸nh ®êi mμ hiÓu ®êi, nhê ®ã mμ kh«ng bÞ danh lîi vμ chuyÖn thÞ phi ë ®êi l«i kÐo, chi phèi. Trong bμi th¬ ch÷ H¸n
“S¬n phßng m¹n høng” vua TrÇn Nh©n T«ng viÕt hai c©u:
“ThÞ phi niÖm trôc triªu hoa l¹c, Danh lîi t©m tuú d¹ vò hμn”
NghÜa lμ ý nghÜ ch¹y theo chuyÖn thÞ phi nh− theo hoa rông ban mai, t©m
ch¹y theo danh lîi nh− theo m−a l¹nh chiÒu h«m. C¸c «ng vua ®Çu ®êi TrÇn nh−
TrÇn Th¸i T«ng, TrÇn Nh©n T«ng tuy lμm vua, ngåi trªn ngai vμng, nh−ng v×
kiªm lμ thiÒn s−, cã gi¸c ngé, cã tu chøng cho nªn cã thÓ nãi lμ c¸c ngμi sèng ung dung tù t¹i gi÷a ®êi mμ kh«ng bÞ hÖ luþ víi ®êi. ChÝnh triÕt lÝ ®¹o PhËt ®· gióp cho c¸c «ng vua ®Çu ®êi Lý vμ ®êi TrÇn cã
®−îc mét th¸i ®é siªu tho¸t, phãng kho¸ng vμ ung dung tù t¹i nh− vËy.
2. T− t−ëng ng−êi chÝnh lμ PhËt Khi §øc PhËt ThÝch Ca cßn t¹i thÕ, c¸c vÞ cao ®Ö tö cña PhËt chØ cã mét hoμi b·o khiªm tèn lμ chøng qu¶ A La H¸n, tho¸t khái vßng sinh tö lu©n håi. PhËt gi¸o §¹i thõa xuÊt hiÖn vμo kho¶ng thÕ kØ II tr−íc C«ng nguyªn, ®¸nh dÊu mét b−íc ngoÆt lín trong quan niÖm vÒ §øc PhËt. TÊt c¶
chóng sinh ®Òu cã PhËt tÝnh, tøc lμ c¸i mÇm gi¸c ngé cã s½n ë trong m×nh, cho nªn chóng sinh nμo còng cã kh¶ n¨ng thμnh PhËt. Nh©n vËt ®Æc tr−ng cho PhËt gi¸o §¹i thõa kh«ng ph¶i lμ A La H¸n n÷a mμ lμ Bå T¸t, ph¸t nguyÖn lín thμnh PhËt lμ qu¶ gi¸c ngé v« th−îng, dï cã ph¶i tu tr¶i qua v« l−îng sè kiÕp. §Õn PhËt gi¸o ®êi TrÇn, chóng ta nghe ®−îc mét giäng nãi kh¸c, lóc ban ®Çu cßn dÌ dÆt, nh−ng dÇn dÇn ®−îc kh¼ng ®Þnh h¬n. ThÝ dô, ban ®Çu Quèc s− Viªn Chøng, cßn nãi víi vua TrÇn Th¸i T«ng, sau khi vua bá lªn nói cÇu ®¹o, cÇu lμm PhËt: “S¬n b¶n v« PhËt, duy tån hå t©m.
T©m tÞch nhi tri thÞ danh ch©n PhËt”.
(Xem ThiÒn T«ng ChØ Nam Tù).
NghÜa lμ: Trong nói vèn kh«ng cã PhËt, PhËt chØ ë trong T©m. T©m lÆng mμ biÕt th× ®ã lμ «ng PhËt thËt.
Nh−ng víi TrÇn Th¸i T«ng trong cuèn
“Kho¸ H− Lôc” (bμi NiÖm PhËt LuËn) vμ
TuÖ Trung Th−îng SÜ trong cuèn
“Th−îng SÜ Ng÷ Lôc”, t− t−ëng ®ã tá ra døt kho¸t h¬n vμ kh¼ng ®Þnh h¬n: PhËt kh«ng ph¶i chØ lμ ë trong t©m ng−êi, mμ chÝnh ng−êi lμ PhËt:
“Th©n ta tøc lμ th©n PhËt, kh«ng cã hai t−íng”
(Kho¸ H− - NiÖm PhËt LuËn) Hay lμ c¸c c©u:
“Khi mª kh«ng biÕt ta lμ PhËt, Khi ngé th× ra PhËt lμ ta”
(TuÖ Trung Th−îng SÜ)
Còng nh− c©u cña TrÇn Nh©n T«ng:
“Nh©n khuÈy bæn nªn ta t×m Bôt ChØn míi hay chÝnh Bôt lμ ta”
(C− TrÇn L¹c §¹o phó)
Nh− vËy, theo c¸c nhμ PhËt häc ®êi TrÇn, con ng−êi thËt cña chóng ta lμ PhËt. Cßn con ng−êi mμ chóng ta t−ëng lμ thËt, víi c¸i t©m tham, s©n, si l¹i lμ con ng−êi gi¶, c¸i Ta gi¶. Vμ tu ®¹o PhËt kh«ng cã g× kh¸c lμ bá con ng−êi gi¶, c¸i Ta gi¶ vÒ víi c¸i Ta thËt, con ng−êi thËt cña chóng ta. §ã chÝnh lμ ý nghÜa ®Ých thùc cña nh©n sinh, ®ã lμ lêi gi¶i ®¸p cho c©u hái mu«n thuë v× sao chóng ta l¹i cã mÆt trªn thÕ gian nμy. Cã thÓ nãi, ®¹o PhËt ®· cung cÊp cho con ng−êi mét lÝ t−ëng, mét lÏ sèng thùc sù cao quý, ®ñ ®Ó t¹o c¶m høng kh«ng nh÷ng cho mét cuéc
®êi, mμ cho nhiÒu ®êi, m·i cho tíi khi chóng ta thμnh PhËt míi th«i. Mμ thμnh PhËt ë ®©y l¹i kh«ng cã g× kh¸c lμ nhËn ch©n con ng−êi thËt cña m×nh chÝnh lμ PhËt. §ã chÝnh lμ lÝ do v× sao ®¹o PhËt chñ tr−¬ng t×m cÇu ch©n lÝ kh«ng thÓ h−íng ra bªn ngoμi mμ ph¶i h−íng vμo néi t©m cña m×nh mμ t×m. Vμ tÊt c¶ lêi d¹y cña PhËt, tam t¹ng gi¸o ®iÓn bÊt qu¸
33
chØ lμ ph−¬ng tiÖn ®Ó gióp cho con ng−êi nhËn ch©n ®−îc m×nh lμ PhËt. Trong kinh
“VÝ dô con R¾n” (Trung Bé Kinh, thuéc Kinh T¹ng Nam T«ng vμ Kinh Kim Cang thuéc B¾c T«ng), §øc PhËt c¶nh b¸o häc trß m×nh r»ng PhËt Ph¸p vÝ nh− c¸i bÌ, dïng ®Ó qua s«ng (sinh tö) chø PhËt Ph¸p kh«ng ph¶i lμ ch©n lÝ cøu c¸nh ®Ó cho con ng−êi cè chÊp vμ v−íng m¾c. §óng nh−
vËy, PhËt Ph¸p còng chØ lμ ph−¬ng tiÖn, chø kh«ng ph¶i lμ mét mí gi¸o ®iÒu ®Ó cho tÝn ®å tin vμ n¾m v÷ng mét c¸ch mï qu¸ng vμ cuång tÝn. Trong truyÒn thèng cña PhËt gi¸o ViÖt Nam còng nh− PhËt gi¸o c¸c n−íc kh¸c trªn thÕ giíi, kh«ng cã b¹o lùc t«n gi¸o, l¹i cμng kh«ng cã chiÕn tranh t«n gi¸o, bëi lÏ b¹o lùc t«n gi¸o hay chiÕn tranh t«n gi¸o ®Òu tr¸i ng−îc víi lßng tõ, lßng bi, víi t− t−ëng bÊt h¹i (ahimsa) vμ bÊt b¹o
®éng cña ®¹o PhËt. Vμ nhÊt lμ m©u thuÉn víi lêi d¹y cña §øc PhËt lμ PhËt Ph¸p kh«ng ph¶i lμ gi¸o ®iÒu, chØ lμ c¸i bÌ, chØ lμ ph−¬ng tiÖn ®¹t tíi ch©n lÝ, chø kh«ng ph¶i lμ b¶n th©n ch©n lÝ. §iÒu nμy gi¶i thÝch v×
sao, trong nh÷ng thêi k× cùc thÞnh cña PhËt gi¸o nh− thêi k× Lý vμ TrÇn, ®¹o Nho vμ
®¹o L·o ®Òu tån t¹i vμ ph¸t triÓn, c¸c k× thi Tam gi¸o ®−îc më ra vμi n¨m mét lÇn ®Ó tuyÓn dông nh©n tμi. Tinh thÇn cña ®¹o PhËt lμ tinh thÇn bao dung, ®oμn kÕt, t¹o c¬ së cho sù ®oμn kÕt cña toμn d©n.
§¹o PhËt tr¸nh kh«ng nãi tíi t«n gi¸o cña ta, chïa chiÒn cña ta… bëi v× c¸i Ta bao giê còng lμ ®Çu mèi cña mäi sù tranh chÊp. Tr¸i l¹i, ®¹o PhËt nãi PhËt ë trong lßng, mÇm gi¸c ngé tøc lμ PhËt tÝnh vèn cã s½n trong tÊt c¶ mäi ng−êi mäi chóng sinh. ThËm chÝ, chïa còng kh«ng ph¶i lμ chïa cña s−, mμ lμ chïa cña lμng, cña tÊt c¶ d©n lμng.
“§Êt vua, chïa lμng, phong c¶nh Bôt”
3. Hai tr¸ch nhiÖm cña PhËt gi¸o ViÖt Nam hiÖn nay
a. Cã thÓ hay kh«ng PhËt gi¸o ViÖt Nam hiÖn nay ®ang cung cÊp ®−îc cho nh©n d©n ViÖt Nam, nh÷ng yÕu tè t−
t−ëng gióp con ng−êi ViÖt Nam siªu viÖt lªn trªn nh÷ng gi¸ trÞ thÕ tôc tÇm th−êng nh− danh väng, quyÒn lùc, tiÒn tμi, s¾c
®Ñp nam vμ n÷… PhËt gi¸o ®êi TrÇn ®·
lμm ®−îc viÖc ®ã, cho nªn cã nh÷ng «ng vua nh− TrÇn Th¸i T«ng ®· kh¼ng kh¸i tuyªn bè: “Ta xem ngai vμng nh− chiÕc giμy r¸ch, bá lóc nμo còng ®−îc”. Cã nh÷ng vÞ t−íng nh− TrÇn B×nh Träng m¾ng qu©n Nguyªn: “Ta thμ lμm quû n−íc Nam, cßn h¬n lμm v−¬ng ®Êt B¾c”.
Ph¶i cã nh÷ng yÕu tè t− t−ëng phi th−êng míi gióp ®−îc toμn thÓ qu©n d©n nhμ TrÇn lμm nªn chiÕn c«ng phi th−êng lμ ba lÇn ®¸nh th¾ng qu©n Nguyªn M«ng, mét
®éi qu©n ®· tõng lμm b¸ chñ trªn kh¾p c¸c chiÕn tr−êng ¸ vμ ¢u thêi bÊy giê.
HiÖn nay, nh©n d©n ViÖt Nam còng
®ang lμm mét viÖc phi th−êng lμ ®Ò ra quyÕt t©m lín ®uæi kÞp c¸c n−íc tiªn tiÕn trong khu vùc vμ thÕ giíi trong thêi gian ng¾n nhÊt. §Ó lμm c«ng viÖc ®ã, nh©n d©n ViÖt Nam còng cÇn ®−îc h−íng dÉn bëi nh÷ng yÕu tè phi th−êng, gióp cho con ng−êi ViÖt Nam sèng gi÷a ®êi mμ kh«ng hÖ luþ víi ®êi, coi th−êng ®ång tiÒn vμ danh lîi. Cã thÓ gäi ®ã lμ t− t−ëng siªu viÖt thÕ tôc, ë gi÷a trÇn tôc mμ vui víi
®¹o vèn cã trong PhËt gi¸o ®êi TrÇn. §Õn víi ®¹o PhËt, ®Õn víi chïa lμ ®Ó ®−îc båi d−ìng víi nh÷ng yÕu tè t− t−ëng siªu viÖt thÕ tôc nh− vËy, chø kh«ng ph¶i ®Õn chïa cÇu danh väng lîi léc. §Õn chïa nh−
vËy th× gÇn chïa, gÇn T¨ng nh−ng l¹i xa PhËt. ë ®©y, kh«ng cã vÊn ®Ò nhËp thÕ hay xuÊt thÕ, ®−îc hiÓu theo nghÜa th«ng
th−êng. §· sèng trong thÕ gian nμy, ®·
lμm ng−êi th× kh«ng ai cã thÓ tho¸t khái thÕ gian ®−îc, kÓ c¶ nh÷ng ng−êi Èn tu trong rõng s©u, nói cao. V× sao? V× bËc Èn tu ®ã còng ph¶i ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i, vÉn ph¶i dùa vμo nh÷ng ph−¬ng tiÖn do thÕ gian cung cÊp. Ng−êi hiÓu ®¹o, dï lμ c− sÜ hay tu sÜ, chØ cã kh¸c mét ®iÒu kh«ng tham, thÕ th«i. VÉn ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i nh−
ng−êi b×nh th−êng, nh−ng kh«ng tham.
Ng−êi hiÓu ®¹o vui niÒm vui cao quý, trong s¸ng, bÒn l©u cña ®¹o, chø kh«ng vui c¸i vui t¹m bî, h− gi¶ cña thÕ tôc.
Trong bμi “C− TrÇn L¹c §¹o phó” vua TrÇn Nh©n T«ng viÕt:
“Nh−îc chØn vui bÒ ®¹o ®øc, nöa gian lÒu quý nhö thiªn cung”
(Héi 2, C− TrÇn L¹c §¹o – b¶n phiªn N«m cña ThÝch Thanh Tõ – tr.184 cuèn
“Tam Tæ Thùc Lôc”).
NghÜa cña c©u phó trªn lμ: nÕu thùc sù vui ®−îc c¸i vui cña ®¹o ®øc, th× sèng víi nöa gian lÒu còng quý nh− sèng trong cung ®iÖn cña Ch− Thiªn. Chóng ta chó ý
®©y lμ lêi nãi cña mét «ng vua, ®ang sèng trong cung ®iÖn sang träng. Theo vua TrÇn Nh©n T«ng th× vui c¸i vui cña nÕp sèng ®¹o ®øc cßn quý h¬n lμ vui sèng trong cung ®iÖn.
HiÖn nay, ®¹o PhËt kh«ng khuyªn chóng ta bá nhμ ngãi, sèng trong lÒu tranh v¸ch ®Êt. Kh«ng ®Õn nçi nh− vËy.
§¹o PhËt hiÖn nay chØ khuyªn chóng ta,
®· cã mét biÖt thù råi ®õng ham cã thªm hai, ba biÖt thù n÷a. NghÜa lμ ®õng cã tham, v× tham th× th©m. ¡n kh«ng tham
¨n, nh−ng vÉn ¨n nh− ng−êi b×nh th−êng, mÆc kh«ng tham mÆc, ë kh«ng tham ë…
Bëi v×, theo ®¹o PhËt, niÒm vui ch©n chÝnh kh«ng ph¶i lμ ë nh÷ng vËt ngoμi th©n, mμ ë trong néi t©m m×nh.
§ã lμ yÕu tè t− t−ëng thø nhÊt mμ ®¹o PhËt ë ViÖt Nam thÕ kØ XXI cã thÓ ®em l¹i cho nh©n d©n ViÖt Nam.
b. yÕu tè t− t−ëng thø hai lμ thÊy vμ kh¼ng ®Þnh b¶n th©n m×nh lμ PhËt, ng−êi ng−êi còng lμ PhËt, do ®ã, muèn t×m PhËt kh«ng ph¶i vμo chïa hay lªn nói mμ t×m.
Mäi ng−êi h·y h−íng vμo bªn trong m×nh mμ cÇu t×m PhËt, hay nãi ®óng h¬n, nhËn ch©n m×nh chÝnh lμ PhËt. Muèn vËy, kh«ng ph¶i nãi su«ng mμ ®−îc, mμ ph¶i nh− lêi PhËt d¹y, ph¶i th−êng xuyªn tr¸nh mäi ®iÒu ¸c, lμm mäi ®iÒu lμnh, lμm trong s¹ch t©m ý m×nh. §óng nh− lêi cña Quèc s− Viªn Chøng nãi víi vua TrÇn Th¸i T«ng khi vua lªn nói Yªn Tö: “T©m lÆng mμ biÕt th× ®ã lμ «ng PhËt thËt”.
T©m lÆng lμ c¸i t©m ®· bá hÕt phiÒn n·o, tham, s©n, si vμ nhê vËy mμ gi¸c ngé vμ gi¶i tho¸t.
T«i thÊy kh«ng cã mét t− t−ëng nμo t«n vinh gi¸ trÞ cña con ng−êi ®Õn nh− vËy, t«n vinh con ng−êi ngang hμng víi PhËt.
LÝ t−ëng cao quý vμ thËt sù nh©n b¶n nμy sÏ chØ lμ hoang ®−êng nÕu chóng ta kh«ng quyÕt t©m thùc hiÖn nã h»ng ngμy, h»ng giê víi mét t©m hån trong s¸ng vμ mét ®êi sèng trong s¸ng, v−ît xa lªn trªn nh÷ng gi¸ trÞ thÕ tôc tÇm th−êng vèn lμ
®Çu mèi cña mäi tranh chÊp, xung ®ét./.
