C¡N CèT GI¸O LÝ cña PHËT GI¸O HßA H¶O

C¡N CèT GI¸O LÝ cña PHËT GI¸O HßA H¶O:

"HäC PHËT TU NH¢N" HAY "TU NH¢N HäC PHËT"?

oμn bé SÊm gi¶ng thi v¨n gi¸o lÝ, khi nãi vÒ c¸i c¨n cèt nhÊt cña PhËt gi¸o Hßa H¶o, §øc Huúnh Gi¸o Chñ ®Òu viÕt vμ chØ viÕt lμ Häc PhËt tu nh©n⁽¹⁾. RÊt nhÊt qu¸n. Vμ kh«ng quªn c¨n dÆn ph¶i: Chuyªn chó nghÜ suy tõ nÐt dÊu.

ThÕ nh−ng vÉn cã kh«ng Ýt t¸c gi¶ ®· ®¶o ng−îc l¹i lμ “Tu nh©n häc PhËt”. NÕu chóng t«i kh«ng lÇm, viÖc “chØnh söa”

nμy ®· manh nha tõ thêi míi khai më líp Phæ th«ng lÝ t−ëng Hßa H¶o vμo th¸ng 4/1955: “V©ng theo mÜ ý cña §øc ¤ng vμ nhËn thÊy cã bæn phËn nh¾c nhë anh em Con §−êng Trung §¹o cña §øc ThÇy, chóng t«i ch¼ng nÖ tμi s¬ ®øc b¹c ®øng lªn giãng trèng phÊt cê cæ xóy phong trμo Tu Nh©n Häc PhËt (t«i nhÊn m¹nh - NHH) mμ §øc ThÇy ®· x−íng minh lÝ thuyÕt vμ thùc sù nªu g−¬ng” (TrÝch diÔn v¨n ®äc trong buæi lÔ Khai gi¶ng líp Phæ th«ng lÝ t−ëng Hßa H¶o ngμy 11 th¸ng 4 n¨m 1955). Tõ viÖc “giãng trèng phÊt cê cæ xóy phong trμo Tu Nh©n Häc PhËt” lóc Êy dÉn dμi vÒ sau kh«ng Ýt ng−êi - kÓ c¶

ng−êi trong ®¹o, ®· ngé nhËn.

T×m hiÓu s©u thªm, sÏ thÊy rÊt râ vÊn

®Ò. ThËt vËy, ngay sau khi khai s¸ng PhËt gi¸o Hßa H¶o, song song víi viÖc thuyÕt gi¸o, trÞ bÞnh ®é ®êi, §øc Huúnh Gi¸o Chñ s¸ng t¸c thi v¨n (kÓ c¶ ho¹ thi ch÷ H¸n, dÞch nh÷ng c©u chó th−êng niÖm tõ ch÷ Ph¹n ra ch÷ Quèc ng÷...),

NguyÔn H÷u HiÖp^(*)

viÕt kÖ gi¶ng khuyªn ng−êi ®êi tu niÖm, gäi chung lμ gi¸o lÝ. §ã lμ gi¸o lÝ Häc PhËt Tu Nh©n. Ngμi kh¼ng ®Þnh: “Toμn thÓ trong ®¹o chóng ta thuéc h¹ng t¹i gia c−

sÜ, häc PhËt tu nh©n vËy”.

VÒ Häc PhËt, Ngμi “Nèi theo chÝ ThÝch Ca ngμy tr−íc” nh−ng kh«ng giíi thiÖu ®a

®oan “thiªn kinh v¹n quyÓn” víi hμng chôc v¹n ph¸p m«n, mμ chØ yªu cÇu bæn

®¹o h·y lu«n ghi vμo lßng s¸u ch÷ Di §μ (Nam m« A Di §μ PhËt) tøc niÖm PhËt, mét ph−¬ng phÐp lu«n nghÜ t−ëng ®Õn PhËt (c¸i thiÖn) th× trong t©m trÝ (vμ hμnh ®éng) kh«ng thÓ cã “c¸i ¸c” nμo x©m nhËp vμo ®−îc - tÊt nhiªn lμm hiÒn sÏ gÆp lμnh. Muèn thÕ ph¶i cè g¾ng häc lÊy nh÷ng ®øc tÝnh cao c¶ Tõ, Bi, HØ, X¶ cña

§øc PhËt. “PhËt tõ thiÖn c¸ch nμo ta ph¶i tõ thiÖn theo c¸ch nÊy. PhËt tu c¸ch nμo

®¾c ®¹o råi d¹y ta, ta còng lμm theo c¸ch nÊy”. Vμ, do c¨n c¬ thiÓn b¹c cña chóng sanh thêi m¹t ph¸p, nhÊt lμ ®èi víi thμnh phÇn n«ng d©n Nam Bé ®a phÇn ®Òu Ýt häc (®èi t−îng chÝnh cÇn ®−îc c¶m ho¸) nªn Ngμi nhËn thÊy c¸c s¸ch kinh nhμ PhËt ®Òu “Qu¸ m¾c má bëi ch−ng Ph¹n ng÷, Nªn ng−êi ®êi khã kiÕm cho ra” vμ

®· “Rót trong c¸c luËt c¸c kinh” ®Ó råi b»ng con ®−êng trung ®¹o cña nhμ PhËt,

*. ThÞ trÊn Phó Mü, Phó T©n, An Giang.

1. Nh÷ng ch÷ in nghiªng ®Ëm trong bµi lµ cña §øc Huúnh Gi¸o Chñ.

T

Ngμi tãm gän vμ diÔn ®¹t mét c¸ch thËt b×nh dÞ, gÇn gòi víi søc hiÓu cña hä:

“QuyÕt d¹y trÇn nªn nãi lêi th−êng, Cho sanh chóng ®êi nay dÔ biÕt”. Trong tinh thÇn ®ã Ngμi chØ s¬ l−îc vÒ Tam nghiÖp, B¸t ch¸nh, ThËp nhÞ nh©n duyªn; s¬ gi¶i vÒ Tø DiÖu ®Õ, tr×nh bμy quan ®iÓm vÒ Ngò uÈn, phít gi¶i Lôc c¨n, Lôc trÇn, Nh©n qu¶,... Häc PhËt, chØ cÇn häc nh−

thÕ lμ ®ñ.

VÒ Tu Nh©n, ®©y míi lμ môc tiªu, lμ träng yÕu v× “®¹o cña con ng−êi kªu b»ng

®¹o Nh©n, vμ nã lμ mét con ®−êng ®i tróng th× sèng b−íc trËt tÊt chÕt” bëi h¬n bao giê hÕt, trong hoμn c¶nh ®Êt n−íc lóc bÊy giê ®ang bÞ ngo¹i bang thèng trÞ bëi mét thø “phÐp n−íc nghiªm h×nh” v« cïng nghiÖt ng·. Râ lμ:

D©n nay nh− thÓ kh«ng cha,

Ch¼ng ai d¹y dç thËt lμ th¶m th−¬ng.

V× sao?

Ch¼ng qua v× Nam ViÖt v« v−¬ng, Nªn tai ¸ch x¶y ra th¶m thiÕt!

V× vËy “Ph¶i ®îi thêi vua ViÖt håi quy”

(“vua ViÖt” chØ minh v−¬ng - vÞ l·nh tô n−íc ViÖt. C©u nμy trong SÊm gi¶ng gi¸o lÝ ®· bÞ in sai lμ “Ph¶i ®îi thêi vua KiÖt håi quy”. Vua KiÖt, vua Trô cña Trung Quèc ®Òu lμ nh÷ng kÎ tμn ¸c, rÊt ®¸ng ghÐt. §øc ThÇy tõng nãi: “GhÐt b¹o chóa lμ x−a Trô, KiÖt”).

Tr−íc t×nh thÕ xãt xa nh− vËy nÕu cø phã mÆc ®Ó ng−êi d©n b¬ v¬, sèng sao th×

sèng, kh«ng ai dèc t©m kh¬i gîi truyÒn thèng «ng cha, gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸

n−íc nhμ, hä kh«ng thÓ kh«ng sa ng·

hoÆc tiªm nhiÔm v¨n minh cÆn b· cña Ph−¬ng T©y. Do ®ã, trªn c¬ së chän lÊy tinh hoa cña Nho gi¸o - nh÷ng g× mμ tù ngμn x−a ®· ®−îc nh©n d©n ta xem lμ gia phong, lÒ thãi - §øc Huúnh Gi¸o Chñ xóc

tiÕn canh c¶i cho hîp thêi ®Ó lμm chuÈn mùc lu©n lÝ gi¸o hãa ng−êi ®êi trong viÖc

“tu Nh©n”. §©y chÝnh lμ ®iÓm nhÊn cña gi¸o lÝ PhËt gi¸o Hßa H¶o, vμ còng lμ vÊn

®Ò chung nhÊt, mang tÝnh cÊp thiÕt nhÊt mμ bÊt cø ng−êi ViÖt Nam ®μng hoμng nμo còng cÇn ph¶i th−êng h»ng trau giåi, ph¸t huy phÈm h¹nh míi kh«ng bÞ mÊt gèc. VÒ mÆt nμy, ®Ó “Tïy phong hãa nh©n sanh phï h¹p”, Ngμi ®· nèi chÝ c¸c bËc ch¬n s− tu theo gi¸o thuyÕt cña §øc PhËt ThÇy T©y An lμ ng−êi ®· x−íng xuÊt thuyÕt Tø ¢n dμnh cho h¹ng t¹i gia c− sÜ (t¸ hiÖu ng−êi “Khïng”, cßn §øc Huúnh Gi¸o Chñ th× t¸ hiÖu ng−êi “§iªn” - c¸c Ngμi gi¶ Khïng, gi¶ §iªn ®Ó “qua m¾t”

chÝnh quyÒn “Lang sa” tμn b¹o lóc Êy):

§iªn nμy nèi chÝ theo Khïng, Nh− thÓ d©y dïn ®Æng cøu b¸ gia.

D©y dïn lμ ph−¬ng tiÖn nèi cøu b¸ gia tõ bÕn mª sang bê gi¸c. Mçi ng−êi c− sÜ t¹i gia PhËt gi¸o Hßa H¶o “muèn lμm trßn Nh©n §¹o ph¶i gi÷ vÑn Tø ¢n”, tøc ph¶i ý thøc bæn phËn ®¸p ®Òn, v× ®ã lμ

“nî thÕ” kh«ng thÓ kh«ng tr¸ch nhiÖm:

Nμo lμ lu©n lÝ Tø ¢n,

Ph¶i lo ®Òn ®¸p x¸c th©n míi cßn.

V× thÕ, “Muèn vÒ câi PhËt lËp th©n câi trÇn” b»ng c¸ch:

Tu ®Òn nî thÕ cho råi,

Th× sau míi ®−îc ®øng ngåi toμ sen.

“§øng ngåi toμ sen” lμ ®· thμnh PhËt nh−ng kh«ng ph¶i PhËt (Bôt – bÊt ®éng) nh− ta thÊy trong chïa (nh÷ng t−îng cèt) v× nh− thÕ th× cã Ých lîi g× cho ai! PhËt nãi ë ®©y lμ «ng PhËt n¨ng ®éng, kh«ng ®iÒm nhiªn täa thÞ “h−ëng qu¶ bå ®Ò tr−êng thä mμ cßn len lái xuèng chèn hång trÇn ®Æng chÞu c¶nh chª khen”, v× vËy ph¶i “®øng ngåi” ®Ó cßn lo gióp Ých cho sanh chóng,

®em lîi l¹c cho con ng−êi.

VËy th×, theo quan niÖm cña PhËt gi¸o Hßa H¶o, “Häc PhËt” lμ nh»m “vÑt ph¸

mμn v« minh che mê c¨n trÝ”, hÇu më mang trÝ tuÖ cho tinh tÊn ®Ó thï th¾ng trªn ®−êng tu tËp chø kh«ng h¼n häc PhËt th× sÏ/®Ó thμnh PhËt (vÝ nh− c¸c em häc sinh ®i häc, kh«ng h¼n sau ®ã c¸c em ®Òu trë thμnh thÇy gi¸o, c« gi¸o mμ hä cã thÓ trë thμnh nhμ v¨n, nhμ khoa häc, hoÆc c«ng nh©n, th−¬ng gia, hay lμm n«ng nghiÖp, hay häc ngo¹i ng÷ ®Æng lμm “thÇy th«ng, thÇy kÝ”, v.v... mμ môc ®Ých cuèi cïng cña viÖc häc lμ ®Ó hiÓu biÕt, më mang kiÕn thøc hÇu vËn dông vμo thùc tiÔn cuéc sèng). Cßn “tu Nh©n” lμ trau söa phÈm h¹nh ®Ó thμnh ng−êi ch©n chÝnh.

Râ rμng, häc PhËt ®Ó tu Nh©n. Tu Nh©n ®Ó thμnh nh©n. Thμnh nh©n lμ ®·

thμnh PhËt (“Lμm gian ¸c lμ quû lμ ma, Lμm ch©n chÝnh lμ Tiªn lμ PhËt”). Vμ

“NÕu ai gi÷ ®Æng trän lμnh trän s¸ng vÒ n¬i câi T©y ph−¬ng an d−ìng mμ häc §¹o cho hoμn toμn ®Æng trë l¹i cøu vít chóng sanh”, nh−ng ®iÒu ®ã cã lÏ ngoμi “ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc” t¹i thÕ gian nμy cña §øc Huúnh Gi¸o Chñ ®èi víi ng−êi c− sÜ t¹i gia trong ®iÒu kiÖn bèi c¶nh x· héi v«

cïng bøc thiÕt “§êi cïng cßn ch¼ng mÊy n¨m…”; “Tu kÝp kÝp nÕu kh«ng qu¸ trÔ…”

lóc bÊy giê. Bëi sø m¹ng cña §øc ThÇy lμ

“m−în bót mùc tiÕt lé lÊy thiªn c¬, truyÒn cho kÎ xa gÇn ®Òu râ biÕt hÇu ¨n n¨n c·i qu¸ lμm lμnh, cßn kÎ ch¼ng tØnh t©m sau

®Òn téi còng ch¼ng tr¸ch PhËt Tiªn kh«ng chØ b¶o”. Do vËy Ngμi:

C¶ tiÕng kªu lín nhá ®Ö huynh, Noi chÝ Êy söa sang thêi thÕ.

“ChÝ Êy” lμ chÝ §øc ThÝch Ca (“Nèi theo chÝ ThÝch Ca ngμy tr−íc”); chÝ §øc PhËt ThÇy T©y An (“thuë x−a th−êng khuyÕn khÝch c¸c m«n nh¬n ®Ö tö r»ng: muèn lμm xong hiÕu nghÜa, cã bèn ®iÒu ©n ta cÇn ph¶i hi sinh g¾ng gæ míi mong lμm

trän - 1) ¢n Tæ tiªn cha mÑ; 2) ¢n §Êt n−íc; 3) ¢n Tam b¶o; 4) ¢n §ång bμo vμ nh©n lo¹i); vμ chÝ Khæng - M¹nh, chø Ngμi kh«ng x−íng xuÊt thªm mét triÕt thuyÕt nμo míi kh¸c, mμ trªn nh÷ng c¬

së Êy Ngμi chØ ra søc “l−îc t¶ s¸ch kinh”

råi c¶i tiÕn cho phï hîp phong hãa n−íc nhμ, t©m lÝ ®èi t−îng gi¸o hãa vμ linh ho¹t theo hoμn c¶nh x· héi t¹i nh÷ng thêi ®iÓm lÞch sö kh¸ch quan nhÊt ®Þnh, chø kh«ng chñ tr−¬ng c©u nÖ, cè chÊp c¶

vÒ h×nh thøc lÉn néi dung.

Ngμi ®· cho biÕt vÒ m×nh:

Ngμy v©ng chØ ®¸o lai trÇn thÕ,

Câi trung −¬ng nh»m ®Êt n−íc ViÖt Nam.

Chän mét chμng tuæi trÎ tôc phμm, M−în tay g·, tê hoa ThÇn h¹ bót.

“Chμng tuæi trÎ tôc phμm” Êy lμ “phÇn x¸c” cña Ngμi:

X¸c ta vèn lμ ng−êi quª dèt,

Nªn më mang ch−a ®−îc mÊy rμnh.

V× thÕ trong thuyÕt gi¸o tuy “Lêi v¨n th« ý kiÕn ch¼ng cao” song còng r¸n “ViÕt Ýt c©u cho ®êi ng©m vÞnh”, mong r»ng

“PhËn tμi s¬ xin h·y thø tha”. Nh−ng ta hiÓu, ®ã chØ lμ ®øc tÝnh khiªm nh−îng cña bËc ®¹i hiÒn, ®¹i trÝ bëi c¶ vÒ thuyÕt vμ viÕt ai còng thõa nhËn ë Ngμi:

MiÖng nhÝch m«i ®Çy v¨n tao nh·, H¹ bót thÇn th¬ ®· ®Ò khai.

ThËt qu¶ ®óng nh− vËy, v× nÕu kh«ng thÕ th× sao chØ trong cã mÊy n¨m trùc tiÕp ho»ng khai §¹o ph¸p mμ Ngμi ®·

thu hót ®−îc hμng triÖu tÝn ®å trong ®ã cã kh«ng Ýt nho gia, nh÷ng nhμ trÝ thøc t©n häc, nhμ v¨n, nhμ th¬, vμ c¶ nh÷ng nhμ ho¹t ®éng chÝnh trÞ?

Nh−ng Ngμi nãi nh÷ng g×? ViÕt nh÷ng g×? “ViÖc ®êi” rÊt gÊp, ph¶i ngay tøc kh¾c tËp hîp quÇn chóng l¹i gióp hä kh«ng bÞ

43

lÇm l¹c, sa ng·, tõ ®ã dÉn d¾t hä cïng lμm “viÖc nghÜa”: cøu ®êi - söa sang thêi thÕ ®Ó sím tho¸t ¸ch ®« hé tμn b¹o cña thùc d©n. Cho nªn Ngμi kh«ng ®Ò ra bÊt cø mét thuyÕt nμo kh¸c víi thuyÕt d©n téc, v× nh− vËy quÇn chóng ph¶i thªm mÊt thêi gian c©n nh¾c, suy nghÜ, mμ chØ:

LÊy lêi x−a kÕt l¹i Ýt tê,

Cho thiÖn tÝn rçi nhμn xem xÐt.

Lêi x−a lμ “Lêi PhËt thuyÕt Ta xin nh¾c l¹i”; lμ “S¸ch Th¸nh ®¹o ghi trong Tam tù”; lμ “Th¸nh nh¬n ghi s¸ch Trung dung”; lμ “S¸ch cã c©u Minh ®øc t©n d©n”;...

Ta d¹y thÕ m−în lêi PhËt Th¸nh, Nªn truyÒn ban cho chóng sanh t−êng.

Tuy:

Tu kh«ng tu còng kh«ng mêi thØnh, MÆc t×nh ai träng kÝnh hay chª.

Nh−ng Ngμi còng v× ng−êi ®êi mμ ph¸t thÖ:

Th−¬ng trÇn Ta còng r¸n thÒ,

§Æng cho b¸ t¸nh liÖu bÒ tu th©n.

Tu hμnh ch¼ng ®−îc ®øc ©n,

Th× Ta ch¼ng ph¶i x¸c th©n ng−êi ®êi.

Môc ®Ých chÝnh yÕu cña gi¸o ph¸p

“Häc PhËt Tu Nh©n” lμ “Lo ®¾p båi v¨n hãa ngμn n¨m”, lμ nh¾m th¼ng vμo viÖc gi¶i tho¸t nh÷ng g× ®ang rμng trãi x¸c th©n phμm tôc (nh− ngu dèt, khæ nghÌo, cïng lμ xÝch xiÒng cña kÎ bÞ trÞ..., “Tu cho kÎ b¹o kh©m nh−êng, §Ñp lßng cha mÑ, Cöu huyÒn chê tr«ng”).

Trong hoμn c¶nh ®Êt n−íc bÞ ngo¹i bang thèng trÞ, nh©n d©n chÞu kiÕp tr©u cμy ngùa c−ìi v« cïng lÇm than, nhôc nh·, tæ tiªn ta chê tr«ng con ch¸u ®iÒu g× nÕu kh«ng ph¶i mong muèn mäi ng−êi h·y:

Cïng nhau ®oμn kÕt ®Æng khoe søc hïng.

Kh¾p B¾c Nam ®ïng ®ïng mét trËn.

Êy míi mong quèc vËn ph¶n håi, Tr−íc lμ dÑp lò T©y båi.

Sau ®−a quèc tÆc quy håi Diªm cung, NÕu nay ch¼ng vÉy vïng c−¬ng quyÕt.

Th× ¾t lμ tiªu diÖt gièng nßi, Mu«n n¨m chÞu kiÕp t«i ®ßi.

Th©n ng−êi nh− thÕ cßn coi ra g×?!

H¬n ai hÕt, ng−êi tu theo PhËt gi¸o Hßa H¶o ®Òu biÕt rÊt râ r»ng, “C¸i hμnh

®¹o ®óng theo ý t−ëng x¸c thùc cña nã lμ lμm thÕ nμo ph¸t hiÖn ®−îc nh÷ng ®øc t¸nh cao c¶ vμ thùc hμnh trªn thiÖt tÕ b»ng mäi biÖn ph¸p ®Ó ®em l¹i c¸i ph−íc lîi cho toμn thÓ chóng sanh”.

C¨n cèt cña gi¸o lÝ PhËt gi¸o Hßa H¶o lμ khuyªn mäi ng−êi chÝ thó lμm ¨n vμ lo tu hμnh ch¬n chÊt, ®ång thêi ph¶i x«ng x¸o dÊn th©n vμ t−¬ng trî, gióp ®ì nhau

®Ó cïng nhau tiÕn bé. ChÝnh ë tÝnh tÝch cùc ®ã mμ hÇu hÕt tÝn ®å ®Òu ®· tin nghe, øng dông vμo cuéc sèng thùc tiÔn rÊt nhuÇn nhuyÔn.

Trong gia ®×nh, kh«ng chØ chu toμn c©u hiÕu kÝnh mμ cßn ph¶i “PhËn x−íng tuú chång vî nhÞn nhau” (b×nh ®¼ng chø kh«ng ph¶i “phu x−íng phô tïy” nh− thêi x−a); ®Ó sèng vui, sèng chung thñy “§¹o chång vî thuËn hßa cho ®Õn th¸c”. Kh«ng chØ thÕ, bæn phËn lμm cha mÑ ph¶i thÓ hiÖn cao nhÊt tr¸ch nhiÖm gi¸o dôc ®¹o

®øc ®ång thêi víi viÖc ch¨m lo cho con c¸i

®−îc häc hμnh, v× “Sù häc kh«ng lμm trë ng¹i cho ®¹o ®øc. Tr¸i l¹i nhê nã m×nh

®−îc biÕt râ rμng gi¸o lÝ cao siªu cña t«n gi¸o. Nã tr¸nh cho m×nh nh÷ng sù l¹c lÇm, bá c¸c ®iÒu dÞ ®oan mª tÝn. Nã lμm cho m×nh dÑp bá nh÷ng ®iÒu huyÔn hoÆc, kh«ng bμn b¹c nh÷ng chuyÖn xa vêi (nh−

tiªn ®o¸n thiªn c¬ ch¼ng h¹n…). VËy h·y tù m×nh häc hái (häc ch÷ Quèc ng÷…) vμ

h·y cho con ch¸u m×nh vμo tr−êng häc tËp ®Æng sù hiÓu biÕt cña chóng thªm réng r·i. V¶ l¹i, sù hiÓu biÕt vÒ khoa häc kh«ng c¶n trë sù tu hμnh vμ nã gióp cho m×nh nghiªn cøu PhËt ®¹o mét c¸ch rμnh rÏ”.

Ngoμi x· héi th× ®Ëm ®μ t×nh lμng nghÜa xãm, thi nhau lμm c¸c viÖc tõ thiÖn x· héi: båi lé, söa cÇu, cøu trî thiªn tai, ho¶ ho¹n, cÊt nhμ t×nh th−¬ng, hèt thuèc Nam, lo c¬m ¨n n−íc uèng miÔn phÝ cho bÖnh nh©n nghÌo t¹i c¸c bÖnh viÖn, v.v...

lμ nh÷ng viÖc lμm ph−íc thiÖn chñ yÕu,

®−îc thùc hiÖn bÒn bØ t¹i hÇu kh¾p c¸c vïng s©u, vïng xa vμ c¸c tØnh, thμnh trong khu vùc. Nãi chung lμ “lμm hÕt c¸c viÖc tõ thiÖn, tr¸nh tÊt c¶ ®iÒu ®éc ¸c;

quyÕt röa tÊm lßng cho trong s¹ch”.

Trong sinh ho¹t ®êi sèng, do tuyÖt ®¹i ®a sè tÝn ®å lμ n«ng d©n - thêi Ph¸p thuéc, lóc míi khai ®¹o - nªn tÊt th¶y ®Òu “Lo nghÒ cμy cuèc còng chuyªn tu hμnh”. Hä kh¾c phôc mäi khæ khã, quyÕt chÝ lμm ¨n, cÇn cï lao ®éng, trùc tiÕp s¶n xuÊt ra nhiÒu lo¹i n«ng s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao gãp phÇn lμm giμu cho ®Êt n−íc. Kh«ng chØ thÕ hä cßn tham gia thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng cho ®Ñp xãm, ®Ñp lμng.

VËy ®ã. Ng−êi PhËt gi¸o Hßa H¶o bao giê còng “lo lμm ¨n vμ lo tu hiÒn ch¬n chÊt”, v× hä hiÓu rÊt râ r»ng “Ng−êi lμm ph¶i nh− t»m trong kÐn, Cã mu«n t¬ bao bäc Êm th©n”. ThÕ hÖ PhËt gi¸o Hßa H¶o h«m nay tá ra rÊt linh ho¹t trong viÖc thùc hiÖn vμ vËn dông lêi d¹y cña §øc Huúnh Gi¸o Chñ ®èi víi Tæ tiªn ®Ó suy hμnh: “§Òn ¬n Tæ tiªn lμ ®õng lμm ®iÒu g× tåi tÖ ®iÕm nhôc t«ng m«n, nÕu Tæ tiªn cã lμm ®iÒu g× sai lÇm gieo ho¹ ®au th−¬ng l¹i cho con ch¸u, ta ph¶i quyÕt chÝ tu cÇu vμ hi sinh ®êi ta lμm ®iÒu ®¹o nghÜa, röa nhôc tæ ®−êng”.

Râ rμng, nh÷ng tÊm lßng Êy, nh÷ng nghÜa cö Êy Ýt nhiÒu còng ®· lμm “tèt §êi

®Ñp §¹o”, thËt ®¸ng nghiªng m×nh.

Tãm l¹i, cèt lâi cña PhËt gi¸o Hßa H¶o lμ

“Häc PhËt Tu Nh©n”, chø kh«ng ph¶i vμ kh«ng thÓ lμ “Tu Nh©n Häc PhËt” nh−

kh«ng Ýt ng−êi ®· v« t×nh (hay nghi ngê gi¸o lÝ?) ®· lín tiÕng cè ý ®¶o lén l¹i tr×nh tù Êy.

ChØ v« t×nh th«i còng ®ñ lμm ®¶o lén lu©n th−êng ®¹o lÝ, chø nãi chi ®Õn cè ý.

Tõng cã mét giai tho¹i v¨n ch−¬ng gi÷a Cao B¸ Qu¸t vμ vua Tù §øc r»ng, mét h«m vua Tù §øc viÕt, ®em khoe víi Cao B¸ Qu¸t:

ThÇn kh¶ b¸o qu©n ©n (D©n ph¶i ®Òn

¬n vua)

Tö n¨ng thõa phô nghiÖp (Con ph¶i kÕ thõa nghiÖp cha)

Võa xem qua Cao B¸ Qu¸t ng¸n ngÈm l¾c ®Çu, nãi: “¤i th«i! Lu©n th−êng ®¹o lÝ

®¶o ng−îc råi!”, vμ söa l¹i, b»ng c¸ch thay

®æi c¸ch s¾p xÕp c¸c ch÷ cã g¹ch d−íi:

Qu©n ©n thÇn kh¶ b¸o (ThÇn d©n ph¶i

®Òn ®¸p ¬n vua)

Phô nghiÖp tö n¨ng thõa (Con ph¶i kÕ thõa nghiÖp cha)

Tù §øc kh«ng thÓ kh«ng giËt nÈy m×nh!

Vua - “con Trêi” - thÊy sai còng ph¶i nghiªm chØnh thõa nhËn, huèng chi…

Tãm l¹i, hiÓu “Tu Nh©n Häc PhËt” lμ hiÓu sai. NÕu hiÓu sai ¾t ph¶i nghÜ sai, tÊt nhiªn sÏ hμnh sai - cho dï v« t×nh, còng kh«ng thÓ kh«ng “mang téi”. Tõ c¸i sai mÊu chèt c¬ b¶n nμy sÏ dÉn ®Õn v« vμn c¸i sai kh¸c, kh«ng chØ v« bæ mμ v« h×nh trung ®·

lμm cho t©m tr¹ng ng−êi tu hoang mang, l¬

löng, tiÕn dÇn ®Õn hoang t−ëng, kh«ng tha thiÕt viÖc lμm ¨n ch©n chÝnh, l−êi lao ®éng, thËm chÝ l«i kÐo ng−êi nμy ng−êi kh¸c leo non trÌo nói ®Ó… t×m PhËt (chø kh«ng ph¶i du s¬n ngo¹n c¶nh). /.

45