Tai naïn thöông tích treû em coù theå xaûy ra ñoái vôùi taát caû caùc löùa tuoåi vaø hieän ñang laø vaán ñeà y teá coâng coäng ñöôïc quan taâm. Taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng, so vôùi caùc nguyeân nhaân töû vong do beänh truyeàn nhieãm vaø khoâng truyeân nhieãm, tai naïn thöông tích treû em ñang trôû thaønh nguyeân nhaân töû vong haøng ñaàu ñoái vôùi treû. Tai naïn thöông tích treû em hoaøn toaøn coù theå phoøng traùnh ñöôïc thoâng qua caùc bieän phaùp khaùc nhau, trong ñoù naâng cao kieán thöùc, kyõ naêng phoøng choáng tai naïn thöông tích vaø taïo döïng moâi tröôøng hoïc taäp, vui chôi an toaøn laø khoâng theå thieáu. Ñeå thöïc hieän caùc bieän phaùp ñoù, höôùng tieáp caän döïa vaøo nhaø tröôøng ñöôïc xem laø khaû thi vaø hieäu quaû.
Töø khoùa: Hoïc sinh tieåu hoïc, tai naïn thöông tích treû em, phoøng traùnh tai naïn thöông tích treû em, phoøng traùnh döïa vaøo nhaø tröôøng.
Child injury and school-based prevention methods
Nguyen Thuy Quynh (*), Le Vu Anh (**), Nguyen Duc Quang (***)
Child injury, a majorly concerned public health problem, may happen to all age groups. Beside causes of death by communicable and uncommunicable diseases, child injury has become the leading cause of death in children in developing countries in general and in Vietnam in particular.
Child injury is preventable via various types of different intervention of which improvement of knowledge and skills on injury prevention and creation of a safe environment for children to study and play are essential. To achieve these interventions, school based approach is considered as feasible and effective.
Key words:
Primary school students, child injury, child injury prevention, school- based intervention.
Taùc giaû:
(*): Ths. Nguyeãn Thuùy Quyønh - Boä moân Veä sinh lao ñoäng - Beänh ngheà nghieäp - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi- [email protected].
(**) GS.TS. Leâ Vuõ Anh - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi
(***) PGS.TS. Nguyeãn Duïc Quang, Vieän Khoa hoïc giaùo duïc Vieät Nam, 101 Traàn Höng Ñaïo, Hoaøn Kieám, Haø Noäi.
Tai naïn thöông tích ôû treû em vaø bieän phaùp phoøng choáng döïa vaøo nhaø tröôøng
Nguyeãn Thuùy Quyønh (*), Leâ Vuõ Anh (**), Nguyeãn Duïc Quang (***)
1. Giôùi thieäu
Tai naïn thöông tích (TNTT) hieän nay ñang laø vaán ñeà noåi coäm cuûa Y teá coâng coäng. Treân theá giôùi moãi naêm coù khoaûng 5 trieäu töû vong do TNTT, chieám 9% cuûa toång soá töû vong vaø 12% cuûa gaùnh naëng beänh taät toaøn caàu. 90% töû vong do chaán thöông xaûy ra ôû caùc nöôùc thu nhaäp thaáp vaø trung bình. Ñoâng Nam AÙ vaø Taây Thaùi Bình Döông laø khu vöïc coù soá töû vong do chaán thöông cao nhaát [10].
Theo öôùc tính cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi, haøng naêm coù khoaûng haøng trieäu treû em töû vong bôûi nhöõng nguyeân nhaân coù theå phoøng traùnh ñöôïc trong ñoù nguyeân nhaân do TNTT ñoùng goùp moät phaàn ñaùng keå.
Vôùi moãi tröôøng hôïp töû vong do TNTT coù haøng ngaøn treû phaûi soáng trong taøn taät ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau do TNTT gaây neân. AÛnh höôûng cuûa TNTT ñoái vôùi xaõ hoäi, gia ñình vaø coäng ñoàng laø raát lôùn caû veà söùc khoûe, kinh teá vaø caùc vaán ñeà taâm lyù xaõ hoäi. TNTT treû em cuõng ñöôïc phaân boá ñaëc tröng theo nhoùm tuoåi caû veà tyû troïng vaø loaïi thöông tích. Töû vong do TNTT coù xu höôùng gia taêng theo tuoåi. Ñoái vôùi treû em döôùi 1 tuoåi, thöông tích chæ laø nguyeân nhaân cuûa 1-1,5% caùc tröôøng hôïp töû vong; treû 1-4 tuoåi laø 6%; treû 5-9 tuoåi thöông tích chieám 25% soá töû vong; 10-14 tuoåi chieám 31%; 15-17 tuoåi töông ñöông nhoùm tuoåi cuõng chieám 31% töông ñöông vôùi nhoùm tuoåi 10-14 tuoåi. Nhö vaäy trung bình ñoái vôùi treû trong ñoä tuoåi 5-14 tuoåi, thöông tích laø nguyeân nhaân töû vong cuûa hôn ¼ soá tröôøng hôïp töû vong treân toaøn caàu [12]
Keát quaû ñieàu tra quoác gia veà tình hình TNTT taïi Vieät Nam tieán haønh naêm 2001 cho thaáy TNTT ñang daàn trôû thaønh moät trong nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây töû vong ôû Vieät Nam, ñaëc bieät ôû löùa tuoåi treû em. Haøng naêm, cöù 100.000 treû döôùi 18 tuoåi thì coù gaàn 84 treû bò töû vong, cao gaáp hôn 5 laàn so vôùi soá töû vong do beänh truyeàn nhieãm (14,9/100.000) vaø gaáp hôn boán laàn so vôùi beänh khoâng truyeàn nhieãm (19,3/100.000). Ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân TNTT gaây töû vong lôùn nhaát cho treû em, TNGT ñöùng haøng thöù 2, thöù 3 laø ngaõ, ngoä ñoäc ñöùng ôû vò trí thöù tö vaø TNTT do vaät saéc nhoïn laø nguyeân nhaân gaây töû vong ñöùng haøng thöù naêm [3]. Sau gaàn 10 naêm thöïc hieän Chính saùch quoác gia veà phoøng choáng TNTT, chöa coù nghieân cöùu quoác gia naøo khaùc ñaùnh giaù thöïc traïng tình hình TNTT treû em Vieät Nam. Hieän taïi heä thoáng ghi nhaän thöôøng xuyeân töû vong do TNTT töø caùc xaõ cuûa 63 tænh thaønh trong caû nöôùc maëc duø coøn khaù nhieàu haïn cheá veà phaân loaïi nguyeân nhaân vaø söï ñaày ñuû cuûa soá lieäu, tuy nhieân cho ñeán nay ñaây vaãn
ñöôïc coi laø nguoàn soá lieäu tham khaûo cho nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc phoøng choáng TNTT. Keát quaû töø heä thoáng giaùm saùt soá lieäu naøy cho thaáy, trong giai ñoaïn töø naêm 2005 - 2007, soá tröôøng hôïp töû vong do TNTT ôû treû em töø döôùi 18 tuoåi haøng naêm coù gia taêng nhöng tyû suaát töû vong laïi giaûm xuoáng (soá TV theo caùc naêm 2005-2006-2007 laø: 6938 - 7,198 - 7894; tyû suaát TV theo caùc naêm treân 100 .000 treû laø: 25,8/100 000 - 26,3/100 000 - 21,7/100. 000). Con soá naøy ñöôïc lyù giaûi coù theå do toác ñoä taêng daân soá nhanh choùng hoaëc haïn cheá veà soá lieäu nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân.
Soá lieäu cuõng cho thaáy ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân gaây töû vong haøng ñaàu cho treû em Vieät Nam, thöù nhì laø TNGT, thöù 3 laø ngaõ vaø ngoä ñoäc [1,2]. Moät soá nghieân cöùu khaùc veà tình hình TNTT treû em ôû 6 tænh Haûi Phoøng, Haûi Döông, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá vaø Caàn Thô naêm 2003 vaø 2008 cuõng cho thaáy moâ hình TNTT töông töï nhö keát quaû caùc nghieân cöùu treân ñuoái nöôùc, TNGT laø nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây TNTT cho treû [4,5]
Maëc duø soá lieäu veà TNTT ôû treû em Vieät Nam coøn haïn cheá nhöng caùc thoâng tin hieän coù cho thaáy TNTT laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu gaây beänh taät vaø töû vong cho treû em Vieät Nam.
2. Tai naïn thöông tích treû em coù theå phoøng ngöøa ñöôïc
Kinh nghieäm cuûa nhieàu nöôùc coù thu nhaäp cao cho thaáy neáu coù chieán löôïc phoøng choáng TNTT phuø hôïp döïa treân caùc baèng chöùng khoa hoïc, TNTT treû em hoaøn toaøn coù theå döï phoøng ñöôïc. Taïi moät soá nöôùc thaønh vieân cuûa Toå chöùc hôïp taùc vaø Phaùt trieån kinh teá, soá löôïng töû vong do thöông tích ôû treû döôùi 15 tuoåi giaûm moät nöûa trong giai ñoaïn 1975-1995. Coù ñöôïc thaønh töïu naøy laø do keát quaû cuûa söï keát hôïp giöõa nghieân cöùu, xaây döïng heä thoáng soá lieäu, aùp duïng caùc bieän phaùp döï phoøng cuï theå, caûi thieän moâi tröôøng an toaøn, xaây döïng vaø thöïc thi phaùp luaät, giaùo duïc coäng ñoàng, caûi thieän chaát löôïng dòch vuï sô caáp cöùu, chaêm soùc chaán thöông thieát yeáu [11].
Tai naïn thöông tích coù theå phoøng ngöøa ñöôïc thoâng qua moät soá caùc bieän phaùp nhö phaùp cheá vaø thöïc thi, söûa ñoåi saûn phaåm, caûi thieän moâi tröôøng, khuyeán khích söû duïng caùc thieát bò an toaøn, giaùo duïc kyõ naêng vaø thay ñoåi haønh vi vaø taêng cöôøng caùc dòch vuï chaêm soùc chaán thöông thieát yeáu. Caùc bieän phaùp naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh laø coù hieäu quaû, ví duï nhö taïi caùc quoác gia coù thu nhaäp cao soá ca ngoä ñoäc ôû treû em giaûm ñaùng keå thoâng qua caùc phaùp luaät ñoøi hoûi
vieäc ñoùng goùi caùc loaïi chaát ñoäc phoøng TNTT cho treû em; ôû Malaysia vieäc phaân luoàng xe maùy ñaõ laøm giaûm 27% caùc vuï va chaïm hay söû duïng muõ baûo hieåm khi ñi xe ñaïp laøm giaûm tôùi 63-88% nguy cô thöông tích vuøng ñaàu vaø chaán thöông soï naõo nghieâm troïng trong soá nhöõng ngöôøi ñi xe maùy ôû taát caû caùc ñoä tuoåi [14]. Caûi thieän moâi tröôøng laø moät chieán löôïc phoøng choáng TNTT ñöôïc xem laø coù hieäu quaû ñoái vôùi moïi löùa tuoåi, ñaëc bieät phuø hôïp ñoái vôùi treû em. Chieán löôïc naøy phaùt huy ñöôïc hieäu quaû raát nhieàu khi söû duïng keát hôïp vôùi hai chieán chieán löôïc khaùc laø thöïc thi luaät phaùp vaø truyeàn thoâng giaùo duïc [7].
Taïi Vieät Nam, chöông trình phoøng choáng TNTT treû em cuûa Boä Y teá döôùi söï taøi trôï cuûa UNICEF ñöôïc tieán haønh ôû 6 tænh troïng ñieåm ñaõ aùp duïng chieán löôïc caûi thieän moâi tröôøng taïi caùc caáp ñoä nhö hoä gia ñình, coäng ñoàng vaø tröôøng hoïc vaø cuõng ñaõ thu ñöôïc nhöõng thaønh coâng ñaùng keå. Ví duï nhö vôùi caáp ñoä hoä gia ñình, laép ñaët caùc giaù cao ngoaøi taàm vôùi cuûa treû ñeå ñeå dao vaø caùc vaät saéc nhoïn, giaù ñöïng phích, ñaäy gieáng vaø beå nöôùc, cuõi cho treû nhoû, tuû thuoác…; taïi coäng ñoàng laøm haøng raøo chaén quanh ao, ñeøn ñöôøng, haïn cheá toác ñoä vaø caûi taïo saân chôi coâng coäng; taïi tröôøng hoïc laép ñaët caùc bieån baùo giao thoâng, bieån baùo phoøng choáng TNTT, chaén ban coâng vaø caûi taïo heä thoáng ñieän…[8]. Beân caïnh vieäc caûi thieän moâi tröôøng, vieäc giaùo duïc truyeàn thoâng vaø taêng cöôøng kyõ naêng veà phoøng choáng TNTT cho treû ñöôïc thöïc hieän song song thoâng qua caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, caùc chöông trình truyeàn thoâng taïi coäng ñoàng vaø tö vaán taïi hoä gia ñình laø khoâng theå thieáu. Chieán dòch truyeàn thoâng giaùo duïc coäng ñoàng nhaèm naâng cao kieán thöùc veà ñoäi muõ baûo hieåm ñaõ ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi Luaät ñoäi muõ baûo hieåm ñöôïc ban haønh taïi Vieät Nam 2007 laø moät baèng chöùng cho thaáy vai troø tích cöïc cuûa truyeàn thoâng trong thaønh coâng cuûa caùc chöông trình can thieäp phoøng choáng TNTT.
3. Phoøng choáng tai naïn thöông tích cho treû em trong ñoä tuoåi tieåu hoïc döïa vaøo nhaø tröôøng, moät giaûi phaùp ñöôïc xem laø khaû thi vaø hieäu quaû.
Treû em trong ñoä tuoåi tieåu hoïc laø giai ñoaïn treû coù söï thay ñoåi veà moâi tröôøng soáng, treû baét ñaàu nhoû rôøi khoûi moâi tröôøng gia ñình ñeå daønh nhieàu thôøi gian hôn vôùi baïn beø trang löùa cho caùc sinh hoaït taïi tröôøng hoïc vaø coäng ñoàng. Trong thôøi kyø naøy, treû coù theå hoïc hoûi ñeå töï khaúng ñònh baûn thaân, xaây döïng ñöôïc nieàm tin vaøo baûn thaân, töï ñaùnh giaù baûn thaân vaø coù ñònh höôùng veà nhöõng haønh vi toát vaø khoâng toát. Giai ñoaïn
naøy coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï phaùt trieån veà tinh thaàn, trí tueä vaø xaõ hoäi sau naøy [8].
Giaùo duïc treû em thöïc haønh an toaøn cho treû khoâng chæ coù taùc duïng giaûm tyû leä TNTT hieän taïi maø coøn coù taùc duïng thay ñoåi haønh vi an toaøn cho theá heä töông lai. Neáu treû em ñöôïc trang bò kieán thöùc cô baûn ban ñaàu ñeå nhaän bieát nhöõng yeáu toá nguy cô gaây TNTT vaø kyõ naêng öùng phoù vôùi caùc nguy cô ñoù seõ raát coù ích cho vieäc naâng cao kyõ naêng soáng cho treû trong suoát cuoäc ñôøi. Quaù trình giaùo duïc moâi tröôøng an toaøn vaø phoøng choáng TNTT cho treû dieãn ra thöôøng xuyeân lieân tuïc thoâng qua caùc hoaït ñoäng vui chôi ôû tröôøng, lôùp seõ daàn taïo cho treû nhöõng phaûn xaï linh hoaït, nhaïy beùn, thoùi quen yù thöùc thöôøng tröïc ñoái vôùi nhöõng ruûi ro, nguy hieåm gaây tai naïn baát thöôøng.
Treû em hoïc caùch cö xöû qua caû söï chæ daãn vaø quan saùt töø cha meï, giaùo vieân, ngöôøi thaân, baïn beø…
vaø nhöõng ngöôøi ñoùng vai troø laøm hình maãu cho caùch öùng xöû cuûa chuùng vaø qua quan saùt. Haønh vi cuûa treû seõ ñöôïc cuûng coá vaø ñieàu chænh bôûi nhöõng haäu quaû do nhöõng haønh ñoäng cuûa chuùng mang laïi vaø söï ñaùp öùng cuûa ngöôøi khaùc ñoái vôùi haønh vi cuûa chuùng. Treû nhoû hoïc caùch öùng xöû qua quan saùt vaø töông taùc vôùi xaõ hoäi hôn laø chæ töø nhöõng lôøi chæ daãn. Töông töï nhö vaäy, treû nhoû caàn ñöôïc daïy doã caùc kyõ naêng thoâng qua quaù trình höôùng daãn, taäp luyeän (laëp laïi nhieàu laàn) vaø phaûn hoài hôn laø chæ noùi lyù thuyeát [6]. Söï töï tin veà khaû naêng theå hieän nhöõng haønh vi phuø hôïp, laø raát quan troïng ñoái vôùi vieäc duy trì vaø hoïc taäp caùch cö xöû, ñaëc bieät tröôùc nhöõng aùp löïc cuûa xaõ hoäi baét phaûi cö xöû theo caùch khaùc.
Caùc phöông phaùp thu nhaän kyõ naêng bao goàm hoïc taäp coù söï tham gia, thaûo luaän nhoùm, ñoùng vai vaø thöïc haønh, coù söï phaûn hoài kòp thôøi vaø xaây döïng kyõ naêng giao tieáp vôùi baïn beø vaø nhöõng ngöôøi xung quanh. Caùc phöông phaùp naøy ñöôïc thieát keá ñôn giaûn gaàn vôùi nhöõng hoaït ñoäng thoâng thöôøng trong cuoäc soáng nhö thoâng qua caùc troø chôi; phaân tích tröôøng hôïp; laøm vieäc nhoùm nhoû... Ngöôøi cung caáp cho caùc em kyõ naêng soáng caàn thieát vöøa phaûi coù chuyeân moân vöøa phaûi coù traùch nhieäm. Kinh nghieäm cho thaáy nhöõng ngöôøi giaûng daïy caùc kyõ naêng soáng coù hieäu quaû thöôøng laø caùc nhaø hoaït ñoäng xaõ hoäi, giaùo vieân vaø caùc nhaø taâm lyù hoïc. Hoï coù vai troø raát quan troïng trong vieäc quyeát ñònh hay söï thaønh coâng cuûa chöông trình [13].
Löùa tuoåi tieåu hoïc ñang trong giai ñoaïn quan saùt, hoïc taäp, thöïc haønh öùng xöû vôùi moâi tröôøng xung quanh, caùc haønh vi an toaøn ñang trong quaù trình
hình thaønh vaø hoaøn thieän. Vì vaäy vieäc taïo döïng moät moâi tröôøng soáng, hoïc taäp vaø vui chôi an toaøn cho treû seõ goùp phaàn ñaùng keå trong vieäc phoøng choáng TNTT.
Hôn nöõa, neáu treû neáu treû em trong nhöõng giai ñoaïn ñaàu ñôøi naøy ñöôïc hoïc taäp trong moâi tröôøng an toaøn vaø ñöôïc khuyeán khích tham gia vaøo vieäc xaây döïng moâi tröôøng an toaøn trong tröôøng hoïc cuõng seõ naâng cao ñöôïc kieán thöùc vaø kyõ naêng soáng an toaøn vaø taïo cho treû coù traùch nhieäm tham gia taïo döïng moâi tröôøng soáng, hoïc taäp an toaøn cho baûn thaân, laøm neàn taûng cho cuoäc soáng sau naøy cuûa treû.
4. Tieáp caän phoøng choáng tai naïn thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc döïa vaøo nhaø tröôøng Moâ hình vaø noäi dung can thieäp phoøng choáng tai naïn thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc döïa treân caùc nguyeân taéc chia seû veà traùch nhieäm trong caùc vaán ñeà veà chaán thöông vaø caùc giaûi phaùp phoøng choáng cuûa caùc chuyeân gia vaø caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàng, vaø laø söï tham gia chòu traùch nhieäm xaùc ñònh nhöõng öu tieân vaø nhöõng can thieäp phuø hôïp. Vieäc thöïc hieän seõ ñöôïc döïa treân moät maïng löôùi toå chöùc vaø xaõ hoäi vaø nhaán maïnh veà taàm quan troïng cuûa söï tham gia cuûa coäng ñoàng. Moâ hình can thieäp naøy ñöôïc xaây döïng döïa treân caùc nguyeân lyù ñöôïc ñeà caäp ôû treân vôùi moät moái lieân keát giöõa caùc caù nhaân, toå chöùc trong xaõ hoäi vaø gaén keát chaët cheõ vôùi coäng ñoàng ñeå cuøng nhau giaûi quyeát moät vaán ñeà söùc khoûe ñoù laø phoøng choáng tai naïn thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän cuï theå qua vieäc tham gia cuûa laõnh ñaïo, giaùo vieân trong ngaønh giaùo duïc, caùn boä y teá, caùn boä ñoaøn ñoäi, caùc chuyeân gia phoøng choáng TNTT vaø chuyeân gia giaùo duïc trung öông, ñòa phöông vaø caùc chuyeân gia quoác teá seõ cuøng nhau hoaït ñoäng ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích chung naøy. Chöông trình can thieäp seõ ñöôïc xaây döïng vôùi 2 caáu phaàn cô baûn: naâng cao kieán thöùc, kyõ naêng veà phoøng choáng TNTT cho hoïc sinh vaø taïo döïng moâi tröôøng hoïc taäp an toaøn cho treû.
Sau khi moâ hình can thieäp ñöôïc thoáng nhaát, chöông trình can thieäp cuï theå seõ ñöôïc xaây döïng vôùi söï tham gia cuûa caùc chuyeân gia coù kieán thöùc, kinh nghieäm veà phoøng choáng tai naïn thöông tích vaø caùc chuyeân gia coù kieán thöùc vaø kinh nghieäm xaây döïng chöông trình giaûng daïy tuyeán trung öông seõ phoái hôïp vôùi nhoùm kyõ thuaät ñòa phöông laø nhöõng ngöôøi coù kinh nghieäm, kyõ naêng sö phaïm vaø thöïc teá giaûng daïy cho hoïc sinh tieåu hoïc ñeå cuøng nhau xaây döïng noäi dung chöông trình can thieäp. Vôùi caùch thöùc tieáp caän nhö vaäy, chöông trình seõ vöøa mang tính haøn
laâm vöøa mang tính thöïc tieãn.
Chöông trình giaùo duïc phoøng choáng tai naïn thöông tích cho hoïc sinh tieåu hoïc nhaèm giuùp hoïc sinh (1) Hình thaønh vaø naâng cao nhöõng hieåu bieát veà caùc yeáu toá coù theå gaây tai naïn thöông tích cho treû em (2) Reøn kó naêng veà phoøng choáng tai naïn thöông tích, coù khaû naêng öùng phoù vôùi nhöõng nguy cô gaây tai naïn thöông tích, qua ñoù giaûm thieåu TNTT cho treû em.
Chöông trình ñöôïc xaây döïng thoâng qua vieäc khai thaùc vaø tích hôïp vôùi chöông trình hoïc taäp cuûa hoïc sinh vaø boå xung theâm caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa, döïa treân nguyeân taéc giuùp treû "hoïc maø chôi, chôi maø hoïc", ñaûm baûo khoâng gaây gaùnh naëng cho treû vaø nhaø tröôøng, vöøa ñaùp öùng ñöôïc tính khoa hoïc vaø thöïc tieãn phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh giaùo duïc hieän taïi cuûa Vieät Nam.
Chöông trình ñöôïc thöïc hieän theo caùc böôùc sau:
- Raø soaùt noäi dung cuûa taát caû caùc baøi hoïc thuoäc caùc moân hoïc töø lôùp 1 ñeán lôùp 5 ñeà xuaát nhöõng moân hoïc seõ tích hôïp, vôùi töøng moân hoïc löïa choïn baøi hoïc, loaïi hình TNTT döï kieán ñöôïc tích hôïp, möùc ñoä, thôøi löôïng vaø phöông phaùp giaûng daïy tích hôïp PC TNTT phuø hôïp vôùi töøng lôùp hoïc.
- Löïa choïn noäi dung phoøng choáng TNTT ñeå loàng gheùp: caùc loaïi TNTT thöôøng gaëp ôû treû em trong ñoä tuoåi hoïc sinh tieåu hoïc ñöôïc xaây döïng döïa treân keát quaû nghieân cöùu TNTT treû em thöïc teá taïi Ñaø Naüng vaø Vieät Nam. Döïa treân caùc phaân tích veà moâ hình lyù thuyeát vaø caùc soá lieäu thöïc teá, chöông trình seõ ñöa ra caùc noäi dung cô baûn veà phoøng choáng TNTT döï kieán ñöôïc giaûng daïy trong chöông trình tieåu hoïc vaø phaân boå noäi dung ñoù phuø hôïp ñoái vôùi töøng khoái lôùp vaø cho töøng moân hoïc. Caùc noäi dung naøy seõ ñöôïc chuyeån taûi döôùi caùc daïng thoâng ñieäp mang tính laëp laïi ñeå hoïc sinh coù theå ghi nhôù.
- Sau khi coù moân hoïc tích hôïp vaø noäi dung phoøng choáng TNTT, coù 3 caáp ñoä tích hôïp coù theå aùp duïng laø: (1) Tích hôïp toaøn phaàn - Khi muïc tieâu vaø noäi dung baøi hoïc hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi muïc tieâu vaø noäi dung giaùo duïc phoøng choáng TNTT; (2) Möùc ñoä boä phaän - Khi chæ coù 1 boä phaän baøi hoïc coù noäi dung giaùo duïc phuø hôïp vôùi giaùo duïc phoøng choáng TNTT vaø (3) Möùc ñoä lieân heä - Khi noäi dung vaø baøi hoïc coù ñieàu kieän lieân heä moät caùch logic vôùi noäi dung giaùo duïc phoøng choáng TNTT.
- Beân caïnh ñoù, chöông trình giaûng daïy ngoaïi khoùa phoøng choáng tai naïn thöông tích ñöôïc xaây döïng nhö moät caáu phaàn ñi keøm, hoã trôï vaø cuûng coá kieán thöùc ñaõ hoïc ôû chöông trình tích hôïp chính khoùa.
Do ñoù, noäi dung caùc baøi hoïc ñöôïc xaây döïng phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm taâm sinh lyù löùa tuoåi cuûa hoïc sinh, söû duïng phöông phaùp giaûng daïy tích cöïc vaø taøi lieäu giaûng daïy phong phuù.
Taïo döïng moâi tröôøng tröôøng hoïc an toaøn cho hoïc sinh ñöôïc thöïc hieän thoâng qua moâ hình baûng kieåm tröôøng hoïc an toaøn (THAT) nhaèm giaûm thieåu nguy cô TNTT cho hoïc sinh trong tröôøng hoïc.
Chöông trình ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc böôùc:
- Döïa vaøo caùc taøi lieäu trong nöôùc vaø quoác teá, xaây döïng baûng kieåm THAT vaø Taøi lieäu höôùng daãn söû duïng baûng kieåm coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng vaø phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh thöïc teá cuûa ñòa phöông.
- Söû duïng baûng kieåm THAT ñeå ñaùnh giaù vaø ñeà
xuaát danh muïc caùc yeáu toá nguy cô gaây TNTT cho hoïc sinh caàn ñöôïc caûi thieän.
- Xaùc ñònh vaø löïa choïn giaûi phaùp can thieäp: Tuøy theo loaïi nguy cô cuï theå gaây thöông tích cho treû vaø nguoàn löïc thöïc teá ñeå ñöa ra giaûi phaùp phuø hôïp. Caùc giaûi phaùp ñöôïc ñeà caäp theo caùc caáp ñoä (1) caûnh baùo nguy cô (2) giaûm thieåu nguy cô (3) loaïi boû nguy cô.
- Trieån khai thöïc hieän giaûi phaùp can thieäp ñaõ ñöôïc löïa choïn ôû böôùc treân.
- Ñaùnh giaù söï hieän dieän cuûa caùc yeáu toá nguy cô gaây TNTT cho hoïc sinh trong tröôøng hoïc sau quaù trình thöïc hieän can thieäp soá yeáu toá nguy cô ñöôïc loaïi boû hay giaûm thieåu vaø xem xeùt xem coù yeáu toá nguy cô môùi phaùt sinh khoâng.
Taøi lieäu tham khaûo
Tieáng Vieät
1. Boä Y teá, Thoáng keâ töû vong treû em vaø vò thaønh nieân töø 0- 19 tuoåi do tai naïn thöông tích 2005 - 2006, Haø Noäi 2008 2. Boä Y teá, Thoáng keâ töû vong do tai naïn thöông tích naêm 2007, Haø Noäi 2008
3. Leâ Vuõ Anh, Leâ Cöï Linh, Phaïm Vieät Cöôøng (2003), Ñieàu tra lieân tröôøng veà chaán thöông ôû Vieät Nam, Haø Noäi 2003.
4. Leâ Vuõ Anh, Nguyeãn Thuyù Quyønh, Leâ Cöï Linh, Traàn Thò Hoàng, Nguyeãn Thò Trang Nhung, Laõ Ngoïc Quang, Traàn Troïng Haø (2004). Ñieàu tra cô baûn tình hình chaán thöông vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ôû treû döôùi 18 tuoåi taïi 6 tænh Haûi Phoøng, Haûi Döông, Thöøa Thieân Hueá, Quaûng Trò, Caàn Thô, Ñoàng Thaùp naêm 2004. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - UNICEF Vieät Nam, 2004.
5. Nguyeãn Troïng Haø, Phaïm Vieät Cöôøng, Laõ Ngoïc Quang, Nguyeãn Thuùy Quyønh, Nguyeãn Trang Nhung, Leâ Thò Kim AÙnh, Nguyeãn Y Vaân, Phaïm Coâng Tuaán (2008). Ñieàu tra cô baûn tình hình chaán thöông vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ôû treû döôùi 18 tuoåi taïi 6 tænh Haûi Phoøng, Haûi Döông, Thöøa Thieân Hueá, Quaûng Trò, Caàn Thô, Ñoàng Thaùp naêm 2008. Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - UNICEF Vieät Nam, 2009.
Tieáng Anh
6. Badura, A (1977a), Self-efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavior Change. Psychological Review.
7. Bunn F, Collier T, Frots C, Ker K, Roberts I, Wentz R, Traffic calming for prevention of road traffic injuries:
systematic review and meta-analysis. Injury prevention 2003; 9(3): 200-204
8. Csikszentmihalyi, M.and Schneider, B (2000), Becoming Adult: How Teenagers Prepare for the world of work. New York: basic book.
9. Doyle J. Child injury prevention. The story of UNICEF's interventions in Vietnam, Hanoi 2008.
10. Dean T. Jamison, Henry Mosley et al. (editors). Disease Control Priorities in Developing Countries. Published for the World Bank - Oxford University Press.
11. Florence, Innocenti Research Centre (2001), A league table of child deaths by injury in rich nations. Innocenti report No2.
12. Krug, E., et al (2002), World report on violence and Health, World Health Organization: Geneva.
13. Pan American Health Organization (2001), Life skill approach to child and adolescent healthy human development. Washing DC.
14. WHO (2008), World report on child injury prevention, Geneva.
