Phần mềm Tạp chí mở

(1)

Baøi vieát nghieân cöùu naøy söû duïng kó thuaät phaân tích doïc (öôùc löôïng Kaplan Meier, moâ hình hoài qui Cox) vaø phaân tích nhò bieán (bivariate) tìm hieåu ñaëc ñieåm tuoåi daäy thì, haønh vi quan heä tình duïc (QHTD) ôû vò thaønh nieân (VTN) vaø yeáu toá lieân quan. Soá lieäu söû duïng phaân tích laø töø ñieàu tra nghieân cöùu söùc khoeû 9300 vò thaønh nieân taïi huyeän Chí Linh, Haûi Döông - cô sôû thöïc ñòa cuûa Tröôøng ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng. Tuoåi daäy thì ôû nam VTN laø 15,1 tuoåi vaø ôû nöõ laø 14,1 tuoåi. Nöõ daäy thì sôùm hôn nam, nhoùm tuoåi treû hôn coù tuoåi daäy thì sôùm hôn, VTN thaønh thò daäy thì sôùm hôn VTN noâng thoân, VTN coù ñieàu kieän kinh teá khaù giaû hôn daäy thì sôùm hôn, khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ (p<0.001 hoaëc p<0.01).

ÖÙôc löôïng Kaplan Meier thaáy xu höôùng tuoåi daäy thì ôû nam nöõ VTN ngaøy caøng sôùm hôn trong ñoaøn heä VTN tuoåi treû hôn. Moâ hình hoài qui Cox cho thaáy tyû leä daäy thì ôû nam VTN chuû yeáu ôû hoïc sinh caáp 2. Nöõ VTN thaønh thò, nöõ coù ñieàu kieän kinh teá khaù giaû hôn vaø nöõ coù tình traïng söùc khoeû toát hôn daäy thì sôùm hôn.

Tyû leä VTN chöa keát hoân ñaõ QHTD laø 0,9% (1,4% nam vaø 0,3% nöõ). Trong VTN traû lôøi caâu hoûi veà QHTD (khoâng tính töø choái traû lôøi) thì coù 1,7% nam vaø 0,4% nöõ VTN traû lôøi ñaõ QHTD. Tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nam VTN laø 16,2 tuoåi vaø ôû nöõ laø 16,1 tuoåi. VTN nhoùm 10-14 tuoåi QHTD laàn ñaàu sôùm hôn nhoùm 15-19 tuoåi (P<0.001). ÖÙôc löôïng Kaplan Meier thaáy xu höôùng tuoåi QHTD ôû nam VTN ngaøy caøng sôùm hôn trong ñoaøn heä tuoåi treû hôn. Chöa thaáy baèng chöùng xu höôùng tuoåi QHTD ôû nöõ sôùm hôn trong ñoaøn heä tuoåi treû hôn (P>0.05). Moâ hình hoài qui Cox cho thaáy nam VTN daäy thì sôùm hôn coù QHTD sôùm hôn, nam VTN bò laïm duïng tình duïc coù nguy cô QHTD gaáp 58 laàn VTN khoâng bò laïm duïng tình duïc. Chöa thaáy bieán soá lieân quan coù yù nghóa döï ñoaùn tyû leä QHTD laàn ñaàu ôû nöõ.

Töø khoaù: Daäy thì, quan heä tình duïc, vò thaønh nieân

Applying survival and bivariate analysis to explore the pubertal onset and sexual behavior

among adolescents in Chi Linh, Hai Duong province

Nguyen Van Nghi (*), Vu Manh Loi (**), Le Cu Linh (*)

Söû duïng kó thuaät phaân tích doïc vaø phaân tích nhò bieán tìm hieåu ñaëc ñieåm tuoåi daäy thì vaø quan heä tình duïc ôû vò thaønh nieân taïi Chí Linh,

Haûi Döông

Nguyeãn Vaên Nghò (*), Vuõ Maïnh Lôïi (**), Leâ Cöï Linh (*) NguyӉn Văn Nghӏ (*), VǊ Mҥnh Lӧi (**), Lê Cӵ Linh (*)

(2)

This research paper uses survival analysis (Kaplan Meier estimation, Cox regression) and bivariate analysis to explore the onset of puberty and sexual behavior among adolescents and related factors. Data used in this article is from the survey of the adolescent health research project conducted in Chi Linh district, Hai Duong province - a research and training field site of Hanoi School of Public Health.

The pubertal age is 15.1 years old for boys and 14.1 years old for girls. The onset of puberty in girls is earlier than that in boy counterpart and is earlier in younger age groups. The pubertal age is earlier in urban adolescents compared to the rural ones and is earlier among those being better off compared to poorer ones, and the difference is statistical significance (p<0.001 and p<0.01). Kaplan Meier estimation shows that pubertal onset in both boys and girls tends to be earlier in younger age cohort.

It is found with Cox regression that age, education are significantly associated with pubertal onset in boys while age, urban residence, economic condition, health status are significantly associated with pubertal onset in girls.

About 0.9% of unmarried adolescents (1.4 boys and 0.3% girls) have had sexual experience. Among those adolescents who report their sexual experience, the percentage of boys is 1.7% and the percentage of girls is 0.4% girls (excluding those who avoid answering questions). The average age of those adolescents who had sexual debut is 16,2 for boys and 16,1 for girls. Adolescents in 10-14 years old group have sex debut earlier than those in 15-19 years old group (P<0.001). Kaplan Meier estimation shows that boys in younger age cohort tends to have first sexual intercourse earlier, but the same trend is not yet found statistically significant in girls (P>0.05). It is also found with Cox regression that early pubertal adolescents have earlier first sexual intercourse while adolescents with forced sex/sexual abuse experiences are at higher risk (58 times higher) of having sexual intercourse than other adolescents. There is no variable significantly associated with sexual debut in girls.

Key word: Puberty, sexual intercourse, adolescents

Caùc taùc giaû

(*) Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng

- Thaïc syõ Nguyeãn Vaên Nghò, giaûng vieân, Nghieân cöùu sinh YTCC, Tröôøng Ñaïi hoïc YTCC, soá 138 Giaûng Voõ, Haø noäi. ÑT: 0912232404. Email: ntn3@hsph.edu.vn, nghòvn99@yahoo.com - TS Leâ Cöï Linh, giaûng vieân tröôøng Ñaïi hoïc YTCC. ÑT: soá 138 Giaûng voõ, Haø noäi. ÑT: 0913012848 (**) PGS.TS Vuõ Maïnh Lôïi, Vieän Xaõ hoäi hoïc. ÑT: 0912013779

1. Ñaët vaán ñeà

Vò thaønh nieân (VTN) 10 - 19 tuoåi laø giai ñoaïn ñaëc bieät cuûa cuoäc ñôøi, giai ñoaïn phaùt trieån taâm sinh lyù, cô theå vaø ñaëc ñieåm caù nhaân töø treû con sang giai ñoaïn tröôûng thaønh. Trong giai ñoaïn naøy VTN coù theå coù caùc thay ñoåi chuyeån tieáp (nhö hoïc vaø thoâi hoïc, chöa ñi laøm vaø ñi laøm, chöa yeâu vaø yeâu, chöa quan heä tình duïc vaø coù theå coù quan heä tình duïc...) vaø phaûi ra nhieàu quyeát ñònh quan troïng trong cuoäc

soáng trong khi kinh nghieäm soáng vaø caùc kieán thöùc veà taâm sinh lyù, veà xaõ hoäi, ngheà nghieäp coøn chöa ñònh hình oån ñònh [7].

Theo soá lieäu toång ñieàu tra daân soá vaø nhaø ôû Vieät Nam naêm 1999, VTN 10-19 tuoåi chieám 22,7% daân soá, theo soá lieäu ñieàu tra bieán ñoäng daân soá keá hoaïch hoaù gia ñình 1/4/2005 thì VTN chieám 21,2% [3].

Löùa tuoåi vò thaønh nieân tuy tham gia vaøo löïc löôïng sinh saûn khoâng lôùn, tyû suaát sinh rieâng thaáp song laïi

(3)

laø löïc löôïng keá caän tham gia vaøo ñôøi soáng tình duïc vaø sinh ñeû. Hoäi nghò Daân soá quoác teá naêm 1994 taïi Cairoâ (Ai Caäp) nhaán maïnh vaán ñeà chaêm soùc söùc khoeû sinh saûn (SKSS) thanh nieân/vò thaønh nieân vaø coi ñoù laø moät noäi dung quan troïng trong chöông trình chaêm soùc SKSS. Töø naêm 1995, Vieät Nam ñaõ taêng cöôøng, môû roäng caùc hoaït ñoäng chaêm soùc SKSS vaø noäi dung chaêm soùc SKSS thanh thieáu nieân laø moät trong caùc noäi dung chieán löôïc ñöôïc quan taâm [6].

Daäy thì laø giai ñoaïn coù nhieàu thay ñoåi veà theå chaát, tinh thaàn ôû VTN vaø thöôøng trong khoaûng töø 9 - 17 tuoåi coù theå keùo daøi trong 4 - 5 naêm vôùi nam vaø 3 - 4 naêm vôùi nöõ. Daáu hieäu ñieån hình cuûa daäy thì laø xuaát tinh laàn ñaàu ôû nam vaø coù kinh nguyeät laàn ñaàu ôû nöõ, baùo hieäu cô quan sinh saûn baét ñaàu giai ñoaïn tröôûng thaønh. VTN daäy thì sôùm hôn, quan heä tình duïc (QHTD) sôùm hôn, coù nhöõng nguy cô lieân quan tôùi QHTD khoâng an toaøn, coù thai ngoaøi yù muoán, naïo huùt thai vaø beänh laây truyeàn qua quan heä tình duïc [8, 10].

Tuoåi daäy thì trung bình, tuoåi trung bình QHTD laàn ñaàu cuûa VTN ñöôïc öôùc löôïng caét ngang laø khoâng tính ñeán thôøi gian phôi nhieãm cuûa caùc caù nhaân khaùc nhau trong caùc ñoaøn heä tuoåi khaùc nhau.

Kó thuaät phaân tích doïc (survival analysis) thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc nghieân cöùu thuaàn taäp theo doõi doïc theo thôøi gian vaø cuõng ñöôïc söû duïng vôùi soá lieäu ñieàu tra moâ taû caét ngang vôùi giaû ñònh raèng thôøi gian theo doõi chính laø ñoä tuoåi VTN (baét ñaàu laø 10 tuoåi vaø keát thuùc laø 19 tuoåi). Caùc tröôøng hôïp ñeán thôøi ñieåm ñieàu tra vaãn chöa coù söï kieän (daäy thì hoaëc quan heä tình duïc) goïi laø right censor vaø caùc tröôøng hôïp khoâng thu thaäp ñöôïc thoâng tin veà söï kieän hoaëc tuoåi söï kieän tröôùc khi ñieàu tra goïi laø left censor (khoâng ñöôïc ñöa vaøo phaân tích). Kó thuaät phaân tích doïc öôùc löôïng tuoåi trung bình coù söï kieän daäy thì hoaëc QHTD ôû töøng ñoaøn heä tuoåi cuûa VTN tính ñeán thôøi gian phôi nhieãm cuûa caùc caù nhaân trong moãi ñoaøn heä tuoåi ñoù. Noùi caùch khaùc phaân tích doïc öôùc löôïng xaùc xuaát coù söï kieän vaø tuoåi trung bình coù söï kieän trong töøng ñoaøn heä tuoåi vôùi toång thôøi gian phôi nhieãm töông öùng, töø ñoù so saùnh tuoåi trung bình vaø xaùc xuaát coù söï kieän trong caùc ñoaøn heä tuoåi ñeå thaáy söï khaùc nhau vaø xu höôùng thay ñoåi theo thôøi gian qua caùc ñoaøn heä tuoåi VTN.

Baøi vieát nghieân cöùu naøy söû duïng kó thuaät phaân tích doïc vaø phaân tích nhò bieán ñeå tìm hieåu ñaëc ñieåm tuoåi daäy thì vaø QHTD ôû VTN vaø moät soá yeáu toá lieân quan (tuoåi, giôùi tính, nôi ôû, ñieàu kieän kinh teá, hoïc

vaán). Soá lieäu phaân tích ñöôïc trích xuaát töø boä soá lieäu ñieàu tra söùc khoeû thanh thieáu nieân taïi cô sôû thöïc ñòa Chililab, huyeän Chí Linh, Haûi Döông [4].

2. Phöông phaùp nghieân cöùu

Nghieân cöùu moâ taû doïc (longitudinal) veà söùc khoûe thanh thieáu nieân taïi huyeän Chí Linh, tænh Haûi Döông goàm caùc moâ ñun khaùc nhau, tieán haønh thu thaäp soá lieäu ñònh kì trong nhieàu naêm veà tình traïng söùc khoeû thanh thieáu nieân (TTN), yeáu toá nguy cô, yeáu toá baûo veä haønh vi lieân quan söùc khoeû vaø keát noái giöõa boá meï vaø TTN.

Caùc thoâng tin veà tình traïng söùc khoeû cuûa TTN nhö söï traûi nghieäm caùc haønh vi khoâng coù lôïi cho söùc khoeû, kieán thöùc, thaùi ñoä, haønh vi cuûa TTN veà daäy thì, QHTD, SKSS ñöôïc thu thaäp trong moâ ñun 1 tieán haønh 2 naêm moät laàn. Voøng ñieàu tra cô baûn cuûa moâ ñun 1 ñöôïc tieán haønh töø thaùng 7 - 12/2006. Taát caû TTN 10-24 tuoåi cö truù taïi ñòa phöông theo qui ñònh nhaân khaåu thöïc teá thöôøng truù ñöôïc ñieàu tra thu thaäp soá lieäu (caû nam, nöõ). Qui trình ñieàu tra, giaùm saùt thu thaäp soá lieäu ñöôïc thöïc hieän nghieâm ngaët ñaûm baûo chaát löôïng. Soá lieäu thu thaäp ñöôïc laøm saïch, kieåm tra kó, nhaäp vaøo maùy tính taïi Cô sôû thöïc ñòa Chililab. Soá lieäu phaân tích trong baøi vieát naøy ñöôïc trích xuaát töø boä soá lieäu ñieàu tra cô baûn noùi treân vaø phaân tích rieâng nhoùm tuoåi VTN (10 - 19 tuoåi).

Phaân tích ñôn bieán ñöôïc tieán haønh ñeå moâ taû phaân boá taàn suaát caùc ñaëc ñieåm ñoái töôïng nghieân cöùu ñoàng thôøi kieåm tra caùc thoâng tin thieáu hoaëc khoâng thích hôïp. Phaân tích nhò bieán (bivariate analysis) ñöôïc tieán haønh ñeå tìm hieåu moái lieân quan giöõa caùc bieán ñoäc laäp (tuoåi, giôùi, nôi ôû, hoïc vaán, ñieàu kieän kinh teá) vaø bieán phuï thuoäc (ñaõ daäy thì, ñaõ coù quan heä tình duïc). Moâ hình phaân tích doïc vôùi kó thuaät phaân tích soáng coøn (Survival analysis) (öôùc löôïng Kaplan Meier, hoài qui Cox) ñöôïc söû duïng ñeå tìm hieåu xu höôùng thay ñoåi tuoåi daäy thì vaø tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû VTN vaø yeáu toá lieân quan. Bieán soá phuï thuoäc laø Thôøi gian (soáng) ñeán khi daäy thì ñöôïc toå hôïp töø bieán soá tuoåi daäy thì vaø tuoåi cuûa VTN khi ñieàu tra. Bieán soá phuï thuoäc laø Thôøi gian soáng ñeán khi QHTD laàn ñaàu ñöôïc toå hôïp töø bieán soá tuoåi QHTD laàn ñaàu vaø tuoåi cuûa VTN khi ñieàu tra. Vôùi VTN chöa coù söï kieän khi ñieàu tra (right censor) thì bieán soá phuï thuoäc seõ baèng tuoåi khi ñieàu tra vaø VTN ñaõ coù söï kieän thì bieán soá phuï thuoäc seõ baèng tuoåi khi coù söï kieän. Caùc tröôøng hôïp tuoåi khi coù söï kieän khoâng thu thaäp ñöôïc (khoâng nhôù, töø choái traû lôøi) hoaëc

(4)

khoâng hôïp leä (left censor) seõ khoâng ñöôïc ñöa vaøo bieán toå hôïp ñeå tính toaùn. Caùc bieán soá ñoäc laäp goàm bieán soá tuoåi, giôùi tính, nôi ôû, hoïc vaán, ñieàu kieän kinh teá gia ñình, tình traïng söùc khoeû cuûa VTN. Kó thuaät phaân tích doïc öôùc löôïng xaùc xuaát coù söï kieän vaø tuoåi trung bình coù söï kieän cuûa VTN trong moãi ñoaøn heä tuoåi tính ñeán toång thôøi gian phôi nhieãm cuûa VTN trong moãi ñoaøn heä ñoù, qua ñoù thaáy ñöôïc xu höôùng khaùc nhau trong caùc ñoaøn heä tuoåi VTN khaùc nhau.

Ví duï coù 2 VTN 15 tuoåi khi ñieàu tra trong ñoù 1 VTN ñaõ QHTD naêm 14 tuoåi (thôøi gian phôi nhieãm laø 4 naêm) vaø 1 VTN chöa QHTD (thôøi gian phôi nhieãm laø 5 naêm). Coù 2 VTN khaùc 18 tuoåi trong ñoù 1 VTN ñaõ QHTD naêm 17 tuoåi (thôøi gian phôi nhieãm laø 7 naêm) vaø 1 VTN chöa QHTD (thôøi gian phôi nhieãm laø 8 naêm). Neáu phaân tích caét ngang thaáy xaùc suaát coù QHTD trong VTN nhoùm 15 tuoåi vaø 18 tuoåi laø ½ nhö nhau (50%). Phaân tích doïc öôùc löôïng xaùc suaát QHTD (theo soá naêm phôi nhieãm) cuûa VTN nhoùm 15 tuoåi laø 1/9 cao hôn nhoùm VTN 18 tuoåi laø 1/15.

3. Keát quaû nghieân cöùu

Trong toång soá 9300 VTN 10-19 tuoåi ñöôïc ñieàu tra, daân toäc Kinh chieám 99,7%, khoâng toân giaùo 99,9%, hoïc sinh 85,1%. Coù 99% VTN laø chöa keát hoân, 0,8% VTN ñaõ keát hoân, moät tyû leä raát nhoû li thaân, goùa. Giaù trò Phi vaø Cramer's V < 0.01 giöõa caùc nhoùm tình traïng hoân nhaân cho thaáy taùc ñoäng cuûa côõ maãu (effect size) laø raát nhoû veà söï kieän daäy thì vaø QHTD theo tình traïng hoân nhaân. Vì vaäy phaân tích chæ tieán haønh vôùi VTN chöa keát hoân (coù 9220 VTN) goàm 4720 nam (51,2%) vaø 4500 nöõ (48,8%).

Tuoåi daäy thì trung bình ôû nam (tuoåi laàn ñaàu coù xuaát tinh) laø 15,1 tuoåi vaø tuoåi trung bình daäy thì nöõ (tuoåi laàn ñaàu coù kinh nguyeät) laø 14,1 tuoåi. Tyû leä khaù lôùn vò thaønh nieân traû lôøi ñaõ daäy thì nhöng khoâng nhôù tuoåi coù xuaát tinh laàn ñaàu (52,6% nam) vaø khoâng nhôù tuoåi coù kinh nguyeät laàn ñaàu (21,4% nöõ). Vaäy soá löôïng VTN ñaõ daäy thì laø 69,3% nam vaø 77% nöõ.

Trong nhoùm tuoåi 10-14 tuoåi, tuoåi trung bình daäy thì ôû nam laø 13,2 tuoåi (53,7%) vaø ôû nöõ laø 13 tuoåi (53,2%). Nhoùm 15-19 tuoåi, tuoåi trung bình daäy thì ôû nam laø 15,7 tuoåi (chieám 83% VTN 15-19 tuoåi) vaø ôû nöõ laø 14,5 tuoåi (chieám 96,4% VTN 15-19 tuoåi).

Bieán soá tuoåi daäy thì VTN (toå hôïp töø bieán soá tuoåi xuaát tinh laàn ñaàu ôû nam vaø tuoåi coù kinh nguyeät laàn ñaàu ôû nöõ) coù phaân boá chuaån, kieåm ñònh t test so saùnh söï khaùc nhau theo giôùi tính thaáy tuoåi daäy thì nöõ sôùm hôn nam, söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ (F=26,

p<0.001 vaø t=6, p<0.001). Phaân tích rieâng nam, nöõ, kieåm ñònh T test thaáy caû nam, nöõ VTN nhoùm tuoåi thaáp hôn daäy thì sôùm hôn, VTN thaønh thò daäy thì sôùm hôn, nöõ VTN söùc khoeû toát daäy thì sôùm hôn, khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ.

Nam Nöõ

Soá löôïng VTN

Tuoåi TB daäy thì

Tyû leä % ñaõ daäy thì

Soá löôïng VTN

Tuoåi TB

daäy thì Tyû leä % ñaõ daäy thì Nhoùm tuoåi

10-14 tuoåi 2212 13.2 53.7 2025 13 53.2

15-19 tuoåi 2508 15.7 83.1 2475 14.5 96.4

Ñòa baøn nôi ôû

Thaønh thò 2253 15 69.2 2199 14 79.6

Noâng thoân 2467 15.3 69.4 2301 14.4 74.5

Ñieàu kieän kinh teá

Ngheøo 1313 15.1 67.6 1251 14.3 71.7

Trung bình 1781 15.1 68.8 1683 14.3 76

Khaù, giaàu 1626 14.9 71.1 1566 13.8 81.6

Toång chung 4720 15.1 69.3 4500 14.1 77

Baûng 1. Tuoåi trung bình daäy thì nam nöõ theo nhoùm tuoåi, nôi ôû, ñieàu kieän kinh teá

Khaùc nhau tuoåi daäy thì trung bình Nam (tuoåi daäy thì = 15.1) Nöõ (tuoåi daäy thì = 14.1) Soá

VTN ñaõ DT

Tuoåi daäy thì

Giaù

trò t P Soá VTN

ñaõ DT Tuoåi daäy thì

Giaù trò t P

Kieåm ñònh T test

10-14 tuoåi 197 13.2 -19 <0.001 639 13 -26 <0.001

15-19 tuoåi 591 15.7 1863 14.5

Thaønh thò 390 15 -2.8 <0.01 1338 14 -9 <0.001

Noâng thoân 398 15.3 1164 14.4

Söùc khoeû toát 650 15.1 -0.5 >0.05 1928 14.07 -2 <0.05

Söùc khoeû TB, keùm 112 15.2 471 14.21

Baûng 2. Khaùc nhau tuoåi daäy thì theo nhoùm tuoåi, nôi ôû

Bieåu ñoà 1. Tuoåi daäy thì theo nôi ôû vaø ñieàu kieän kinh teá gia ñình

(5)

Phaân tích Anova (one way) veà tuoåi daäy thì cuûa VTN theo ñieàu kieän kinh teá thaáy ôû nam, phöông sai khoâng ñoàng nhaát (Levene=3,8, p<0.05) chöa thaáy baèng chöùng söï khaùc nhau tuoåi daäy thì theo caùc nhoùm ñieàu kieän kinh teá (F = 1.2, p>0.05), Post Hoc Test Dunnett' T3 khoâng coù yù nghóa thoáng keâ (p>0.05). ÔÛ nöõ thaáy phöông sai ñoàng nhaát (Levene=0.2, p>0.05), nöõ ñieàu kieän kinh teá khaù giaû hôn daäy thì sôùm hôn (F = 38.4, p<0.001), Post Hoc Test LSD coù yù nghóa thoáng keâ (p<0.001).

Phaân tích nhoùm VTN cuøng ñoä tuoåi vôùi ñieàu tra SAVY (14 - 19 tuoåi) thaáy tuoåi daäy thì nam laø 15,5 tuoåi cao hôn ñieàu tra SAVY (15,1 tuoåi) so saùnh cuøng khu vöïc ñoàng baèng baéc boä (t=7, p<0.001) vaø tuoåi daäy thì nöõ laø 14,3 tuoåi cao hôn keát quaû SAVY 14 tuoåi (t=12, p<0.001).

Tìm hieåu xu höôùng tuoåi daäy thì cuûa VTN thay ñoåi nhö theá naøo theo thôøi gian vaø yeáu toá lieân quan (giaû ñònh yeáu toá lieân quan khoâng thay ñoåi), moâ hình phaân tích doïc (öôùc löôïng Kaplan Meier vaø Hoài qui Cox) ñöôïc söû duïng. Toå hôïp bieán thôøi gian (soáng) ñeán khi daäy thì khoâng bao goàm caùc tröôøng hôïp tuoåi daäy thì bò maát (khoâng nhôù, töø choái traû lôøi) hoaëc lôùn hôn tuoåi khi ñieàu tra (khoâng hôïp leä). Keát quaû coù 650 nam vaø 2309 nöõ VTN ñaõ daäy thì ñöôïc ñöa vaøo bieán toå hôïp. Phaân tích Kaplan Meier theo giôùi tính thaáy tuoåi daäy thì ôû nam muoän hôn nöõ (bieåu ñoà 2) , khaùc bieät coù yù nghóa (Log Rank -Mantel-Cox ÷2=943.6, p<0.001).

Öôùc löôïng Kaplan Meier thaáy tuoåi daäy thì nam coù xu höôùng ngaøy caøng sôùm hôn trong VTN treû tuoåi hôn, khaùc bieät coù yù nghóa (Log Rank-Mantel-Cox

÷2=194.6, P<0.001). Phaân tích töông töï thaáy nam

VTN thaønh thò daäy thì sôùm hôn noâng thoân, nam ñieàu kieän kinh teá khaù giaû hôn daäy thì sôùm hôn, khaùc nhau coù yù nghóa thoáng keâ. Chöa coù baèng chöùng nam VTN söùc khoeû toát daäy thì sôùm hôn (khoâng trình baøy baûng soá lieäu keát quaû ôû ñaây).

Phaân tích hoài qui Cox veà tuoåi daäy thì nam vaø moät soá yeáu toá lieân quan (tuoåi, nôi ôû, hoïc vaán, ñieàu kieän kinh teá, tình traïng söùc khoeû), giaù trò Omibus test (χ2 = 92, p<0.001) phaûn aùnh moâ hình hoài qui phuø hôïp. Keát quaû thaáy bieán soá hoïc vaán lieân quan tyû leä nghòch vôùi tyû leä daäy thì ôû nam VTN. Tyû leä nam VTN hoïc vaán caáp 3 daäy thì ít hôn hoïc vaán caáp 2 40%

(Wald = 5, p<0.05; OR = 0.6, CI=0.4-0.9), phaûn aùnh nam daäy thì chuû yeáu ôû caáp 2.

Baûng 3. VTN daäy thì theo giôùi tính, ñoä tuoåi

Bieåu ñoà 2. Thôøi gian ñeán khi daäy thì ôû nam vaø nöõ VTN

Baûng 4. Öôùc löôïng tuoåi daäy thì nam theo ñoä tuoåi

(6)

Öôùc löôïng Kaplan Meier thaáy tuoåi daäy thì nöõ coù xu höôùng ngaøy caøng thaáp hôn trong nhoùm VTN nöõ tuoåi treû hôn, khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ (Log Rank -Mantel-Cox ÷2=480, P<0.001). Phaân tích töông töï thaáy nöõ VTN thaønh thò, nöõ ñieàu kieän kinh teá khaù giaû hôn daäy thì sôùm hôn, khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ. Chöa coù baèng chöùng khaùc bieät tuoåi daäy thì nöõ theo tình traïng söùc khoeû (khoâng trình baøy baûng soá lieäu keát quaû ôû ñaây).

Phaân tích hoài qui Cox veà tuoåi daäy thì nöõ vaø moät soá yeáu toá lieân quan (tuoåi, nôi ôû, hoïc vaán, ñieàu kieän kinh teá, tình traïng söùc khoeû), giaù trò Omibus test (χ2

= 368.6, p>0.05) phaûn aùnh moâ hình hoài qui phuø hôïp.

Keát quaû laø bieán soá nôi ôû, ñieàu kieän kinh teá (tyû leä thuaän) lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi tyû leä daäy thì ôû nöõ VNT. Tyû leä nöõ VTN thaønh thò ñaõ daäy thì gaáp 1,3 laàn nöõ noâng thoân (Wald = 25.6, p<0.001; OR = 1.3, CI=1.2-1.4). Tyû leä nöõ VTN ñieàu kieän kinh teá khaù giaû ñaõ daäy thì gaáp 1,3 laàn nöõ kinh teá ngheøo (Wald = 13, p<0.001; OR = 1.3, CI=1.1-1.4).

Phaân tích veà haønh vi QHTD ôû VTN thaáy tyû leä VTN chöa keát hoân traû lôøi ñaõ QHTD laø 0,9% (1,4%

nam vaø 0,3% nöõ). Trong soá VTN traû lôøi caâu hoûi veà QHTD (khoâng tính töø choái traû lôøi) thì coù 1,7% nam vaø 0,4% nöõ VTN traû lôøi ñaõ QHTD. Nhoùm VTN 10 - 14 tuoåi ñaõ QHTD ít hôn nhoùm 15-19 tuoåi, söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ (P<0.01). Chöa thaáy baèng chöùng söï khaùc bieät veà tyû leä QHTD giöõa VTN thaønh thò vaø noâng thoân. Tyû leä VTN QHTD vôùi baïn beø quen ôû VTN noâng thoân cao hôn thaønh thò, söï khaùc nhau coù yù nghóa. Tuy nhieân heä soá Phi, Cramer's V nhoû phaûn aùnh taùc ñoäng cuûa côõ maãu trong caùc phaân nhoùm

nhoû do taàn xuaát söï kieän QHTD nhoû (giaù trò 0.1-0.3 laø ñöôïc, 0.3-0.5 laø trung bình, treân 0.5 laø toát, giaù trò khuyeán nghò >0.3).

Phaân tích theo ñieàu kieän kinh teá gia ñình thaáy VTN ñieàu kieän kinh teá khaù giaû hôn thì tyû leä QHTD vôùi baïn beø vaø ngöôøi hoï haøng ít hôn (χ2 töông öùng vaø P<0.05). Tuy nhieân heä soá Phi, Cramer's V nhoû hôn 0.1 phaûn aùnh taùc ñoäng côõ maãu laø nhoû ñöôïc löu yù trong phieân giaûi keát quaû.

Phaân tích veà tuoåi QHTD laàn ñaàu vaø tuoåi cuûa ngöôøi QHTD laàn ñaàu vôùi VTN thaáy tuoåi trung bình QHTD laàn ñaàu ôû nam laø 16,2 tuoåi cao hôn tuoåi trung bình cuûa ngöôøi QHTD laàn ñaàu vôùi nam (15,3 tuoåi).

Tuoåi trung bình QHTD laàn ñaàu ôû nöõ laø 16,1 tuoåi thaáp hôn tuoåi trung bình ngöôøi QHTD laàn ñaàu vôùi nöõ (19,9 tuoåi), khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ (P<0.01).

Bieán tuoåi QHTD laàn ñaàu vaø bieán tuoåi ngöôøi QHTD laàn ñaàu vôùi VTN coù phaân boá chuaån, heä soá töông quan Pearson cao (r=0.6, P<0.001). Chöa thaáy baèng chöùng tuoåi QHTD laàn ñaàu nam khaùc nöõ (F=0.047, p>0.05; t=0.03, p>0.05).

Baûng 5. Öôùc löôïng tuoåi daäy thì nöõ theo ñoä tuoåi

Giôùi tính Nôi ôû Nhoùm tuoåi

Nam Nöõ Thaønh

thò Noâng thoân 10 - 14t 15 - 19t Ñaõ töøng QHTD

Soá löôïng VTN traû lôøi 3902 3949 3840 4011 3427 4424

Soá löôïng ñaõ QHTD 66 14 36 44 15 65

Tyû leä % 1.7 0.4 0.9 1.1 0.4 1.5

χ2, P χ2=34.8, P<0.001 χ2=0.5, P>0.05 χ2=20.4, P<0.001 OR, CI OR=4.8, CI=2.7-8.6 OR=0.8, CI=0.6-1.3 OR=0.3, CI=0.2-0.5

Phi, Cramer’s V 0.1 0.01 0.1

QHTD vôùi ngöôøi yeâu

Tyû leä % 1.4 0.2 0.7 0.9 0.2 1.2

χ2, P χ2=38.4, P<0.001 χ2=1, P>0.05 χ2=27.6, P<0.001

OR, CI OR=9, CI=3.9-21 OR=0.8, CI=0.5-1.3 OR=0.2, CI=0.1-0.3

Phi, Cramer’s V 0.1 0.01 0.1

QHTD vôùi baïn quen

Tyû leä % 1.1 0.3 0.5 1 0.9 0.6

χ2, P χ2=16, P<0.001 χ2=6, P<0.05 χ2=3.2, P<0.05 OR, CI OR=3.3, CI=1.8-6.2 OR=0.5, CI=0.3-0.9 OR=1.6, CI=1-2.8

Phi, Cramer’s V 0.1 0.03 0.02

QHTD vôùi hoï haøng

Tyû leä % 0.5 0.3 0.3 0.5 0.7 0.1

χ^{2, P} χ2=1.3, P>0.05 χ2=3, P>0.05 χ2=17, P<0.001 OR, CI OR=1.5, CI=0.7-3.2 OR=0.5, CI=0.2-1.1 OR=5.4, CI=2.2-13.2

Phi, Cramer’s V 0.01 0.02 0.1

QHTD vôùi maïi daâm

Tyû leä % 0.5 0 0.2 0.3 0.2 0.3

χ2, P χ2=18, P<0.001 χ2=0.7, P>0.05 χ2=0.6, P>0.05

OR, CI *** OR=0.7, CI=0.3-1.7 OR=0.7, CI=0.3-1.8

Phi, Cramer’s V 0.1 0.01 0.01

Baûng 6. Khaùc nhau veà QHTD chia theo giôùi tính, nôi ôû, nhoùm tuoåi

(7)

Kieåm ñònh t test veà tuoåi QHTD laàn ñaàu theo nhoùm tuoåi, thaønh thò, noâng thoân thaáy tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû VTN nhoùm 10-14 tuoåi thaáp hôn nhoùm 15-19 tuoåi (p<0.001). Chöa thaáy baèng chöùng khaùc nhau tuoåi QHTD laàn ñaàu giöõa VTN thaønh thò vaø noâng thoân (p>0.05). Phaân tích One way Anova chöa thaáy baèng chöùng khaùc nhau coù yù nghóa veà tuoåi QHTD laàn ñaàu theo hoïc vaán vaø ñieàu kieän kinh teá ôû nam, nöõ VTN (p>0.05).

Tìm hieåu xu höôùng tuoåi QHTD laàn ñaàu cuûa VTN thay ñoåi theo thôøi gian vaø yeáu toá lieân quan (giaû ñònh yeáu toá lieân quan khoâng thay ñoåi), moâ hình phaân tích doïc (öôùc löôïng Kaplan Meier vaø Hoài qui Cox) ñöôïc söû duïng. Toå hôïp bieán thôøi gian (soáng) ñeán khi QHTD khoâng bao goàm caùc tröôøng hôïp tuoåi QHTD bò maát (khoâng nhôù, töø choái traû lôøi) hoaëc lôùn hôn tuoåi khi ñieàu tra (khoâng hôïp leä). Coù 80 VTN traû lôøi ñaõ QHTD (66 nam, 14 nöõ) thì bieán toå hôïp coù 45 nam vaø 6 nöõ ñöôïc phaân tích. Phaân tích Kaplan Meier theo giôùi tính thaáy tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nöõ sôùm hôn nam, khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ (Log Rank - Mantel-Cox χ2=31, P<0.001)

Öôùc löôïng Kaplan Meier thaáy tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nam coù xu höôùng ngaøy caøng thaáp hôn trong nhoùm VTN treû hôn, söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ (Log Rank -Mantel-Cox χ2=18.6, p<0.01) . Phaân tích töông töï chöa thaáy baèng chöùng khaùc bieät xu höôùng tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nam VTN theo thaønh thò/noâng thoân vaø ñieàu kieän kinh teá, giaù trò Log Rank -Mantel-Cox χ2 töông öùng vaø p>0.05 (khoâng trình baày baûng soá lieäu ôû ñaây).

Phaân tích hoài qui Cox veà QHTD ôû nam VTN vaø moät soá bieán soá lieân quan (tuoåi, tuoåi daäy thì, nôi ôû, hoïc vaán, ñieàu kieän kinh teá, ñaõ töøng bò laïm duïng tình duïc), giaù trò Omibus test χ2 = 32, P<0.001 phaûn aùnh moâ hình hoài qui phuø hôïp. Keát quaû laø bieán soá tuoåi daäy thì coù lieân quan tyû leä nghòch vaø bieán soá bò laïm duïng tình duïc (QHTD bò eùp buoäc) lieân quan tyû leä thuaän coù yù nghóa thoáng keâ döï ñoaùn tyû leä QHTD laàn ñaàu ôû Bieåu ñoà 3. Tuoåi VTN QHTD vaø tuoåi ngöôøi QHTD

vôùi VTN

Baûng 7. Khaùc nhau tuoåi QHTD laàn ñaàu theo nôi ôû, nhoùm tuoåi

Baûng 8. VTN ñaõ QHTD theo giôùi tính, ñoä tuoåi

Baûng 9. Öôùc löôïng tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nam theo ñoä tuoåi

(Khoâng coù nam döôùi 13 tuoåi QHTD)

(8)

nam VTN. Khi tuoåi daäy thì taêng leân 1 tuoåi (daäy thì muoän hôn) thì tyû leä QHTD giaûm ñi 42% so vôùi tuoåi daäy thì tröôùc ñoù (Wald = 12.3, p<0.001; OR = 0.6, CI=0.4-0.8). Nam VTN ñaõ töøng bò laïm duïng tình duïc coù nguy cô QHTD gaáp 58 laàn nam VTN khoâng bò laïm duïng tình duïc (Wald = 99.1, p<0.001; OR = 57.8, CI=26-128).

Öôùc löôïng Kaplan Meier thaáy tuoåi QHTD ôû nöõ coù xu höôùng ngaøy caøng thaáp hôn trong VTN ñoaøn heä tuoåi treû hôn, nhöng chöa coù baèng chöùng khaúng ñònh (Log Rank -Mantel-Cox χ2=2.8, P>0.05).

Phaân tích töông töï chöa thaáy baèng chöùng xaùc ñònh xu höôùng tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nöõ thaønh thò/noâng thoâng vaø theo ñieàu kieän kinh teá (khoâng trình baày baûng soá lieäu ôû ñaây).

Phaân tích Hoài qui Cox veà QHTD ôû nöõ VTN vaø moät soá bieán soá lieân quan (tuoåi, tuoåi daäy thì, nôi ôû, hoïc vaán, ñieàu kieän kinh teá, ñaõ töøng bò laïm duïng tình duïc), giaù trò Omibus test χ2 = 12.3, p>0.05 cho thaáy moâ hình hoài qui khoâng phuø hôïp. Khoâng thaáy bieán soá naøo lieân quan coù yù nghóa döï ñoaùn tyû leä QHTD laàn ñaàu ôû nöõ VTN (giaù trò kieåm ñònh Wald töông öùng vaø p>0.05).

4. Baøn luaän

Ñieàu tra söùc khoeû TTN tieán haønh trong cô sôû thöïc ñòa nghieân cöùu cuûa tröôøng Ñaïi hoïc YTCC vôùi qui trình thu thaäp soá lieäu ñaûm baûo chaát löôïng. Tuy vaäy moät soá thoâng tin veà tình duïc, SKSS vaãn laø nhaïy caûm vôùi VTN. Vì vaäy nghieân cöùu naøy chæ phaân tích, phieân giaûi, keát luaän veà bieán soá nghieân cöùu khi giaù trò Phi Cramer'V phaûn aùnh taùc ñoäng côõ maãu ñuû lôùn (>0.1).

Daäy thì laø giai ñoaïn phaùt trieån ñaëc bieät trong ñoä tuoåi VTN. Khoâng phaûi ñeán khi nam coù xuaát tinh hay nöõ coù kinh nguyeät laàn ñaàu thì môùi goïi laø daäy thì, maø

quaù trình daäy thì goàm nhieàu ñaëc ñieåm thay ñoåi veà theå chaát vaø tinh thaàn dieãn ra tuaàn töï, keá tieáp nhau ñöôïc goïi laø ñoàng hoà sinh hoïc, do taùc ñoäng cuûa hooc moân tôùi söï phaùt trieån cô theå [13]. VTN daäy thì sôùm hôn, tuoåi keát hoân muoän hôn laøm cho thôøi gian phôi nhieãm vôùi QHTD ôû VTN taêng leân, laøm taêng nguy cô QHTD khoâng an toaøn (coù thai ngoaøi yù muoán, beänh laây truyeàn ñöôøng tình duïc) aûnh höôûng tôùi söùc khoeû, phaùt trieån theå chaát, tinh thaàn cuûa VTN.

Söï kieän coù kinh nguyeät laàn ñaàu vaø coù xuaát tinh laàn ñaàu laø söï kieän quan troïng ôû tuoåi VTN ñöôïc löu yù vaø ghi nhôù, tuy nhieân khoaûng 1/5 nöõ vaø

½

nam VTN khoâng nhôù chính xaùc thôøi ñieåm laàn ñaàu coù söï kieän naøy ôû baûn thaân cho thaáy söï kieän coù kinh nguyeät laàn ñaàu ñöôïc nöõ ghi nhôù toát hôn. Tuoåi daäy thì trung bình cuûa VTN laø 15,1 tuoåi ôû nam vaø 14,1 tuoåi ôû nöõ. Tuoåi daäy thì caû ôû nam vaø nöõ ñeàu cao hôn keát quaû Ñieàu tra quoác gia thanh thieáu nieân naêm 2003 (SAVY) khi so saùnh cuøng ñoä tuoåi 14-19 tuoåi khu vöïc ñoàng baèng Baéc boä [1]. Trong VTN 15 tuoåi coù 70,4% nam vaø 94,2% nöõ ñaõ daäy thì cuõng cao hôn keát quaû ñieàu tra SAVY 2003 (50% nam vaø 79% nöõ ñaõ daäy thì).

So saùnh theo nhoùm tuoåi baèng kieåm ñònh t test thaáy VTN nhoùm 10-14 tuoåi daäy thì sôùm hôn nhoùm 15-19 tuoåi. Keát quaû öôùc löôïng Kaplan Meier cho thaáy xu höôùng tuoåi daäy thì ngaøy caøng sôùm hôn ôû nam, nöõ trong caùc ñoaøn heä VTN tuoåi treû hôn. Keát quaû hoài qui Cox thaáy VTN nam töø 16 tuoåi trôû leân thì tyû leä daäy thì giaûm ñi so vôùi ñoaøn heä tuoåi tröôùc ñoù, tyû leä VTN nam daäy thì chuû yeáu ôû hoïc sinh caáp caáp 2.

VTN nöõ töø 14 tuoåi trôû ñi tyû leä daäy thì giaûm ñi so vôùi tuoåi tröôùc ñoù. Nam, nöõ VTN thaønh thò daäy thì sôùm hôn noâng thoân, VTN ñieàu kieän kinh teá khaù giaû hôn daäy thì sôùm hôn, VTN nöõ söùc khoeû toát hôn daäy thì sôùm hôn. Ñeå bieát ñöôïc ñaày ñuû veà tuoåi daäy thì cuûa VTN giaûm ñi bao nhieâu sau moät khoaûng thôøi gian thì caàn nghieân cöùu soá lieäu caùc voøng ñieàu tra tieáp theo. Nghieân cöùu treân theá giôùi thaáy tuoåi daäy thì VTN giaûm 2-3 thaùng cho moãi khoaûng 10 naêm vaø giaûm 3 naêm tính töø theá kyû 19 [5].

Ñieàu tra SAVY cuõng thaáy VTN thaønh thò daäy thì sôùm hôn VTN noâng thoân (caû nam vaø nöõ). Moät nghieân cöùu khaùc ôû Vieät Nam thaáy tuoåi daäy thì laø 14,4 tuoåi ôû nöõ thaønh thò, 15,2 tuoåi ôû nöõ noâng thoân, 15,8 tuoåi vôùi nam thaønh thò, 16 tuoåi vôùi nam noâng thoân [5]. Nghieân cöùu quoác gia veà söùc khoeû thanh thieáu nieân Myõ (Add Health) cho thaáy ôû tuoåi daäy thì VTN hay gaëp caùc bieåu hieän ñau ñaàu, moûi cô xöông Baûng 10. Öôùc löôïng tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nöõ theo

ñoä tuoåi

(Khoâng coù nöõ VTN döôùi 16 tuoåi QHTD)

(9)

do thay ñoåi noäi tieát vaø caêng thaúng cô theå (stress) vaø hay gaëp ôû VTN daäy thì sôùm hoaëc muoän hôn ñoä tuoåi daäy thì trung bình [12], [9].

Coù 0,9% VTN (1,4% nam vaø 0,3% nöõ) chöa keát hoân traû lôøi ñaõ QHTD, chöa thaáy khaùc bieät giöõa thaønh thò vaø noâng thoân veà tyû leä VTN ñaõ QHTD (p>0.05). Khoâng tính tyû leä töø choái traû lôøi caâu hoûi veà QHTD thì coù 1,7% nam vaø 0,4% nöõ VTN traû lôøi ñaõ coù QHTD, tyû leä naøy trong VTN 15-19 tuoåi laø 2,2%

nam vaø 0,4% nöõ, gaàn nhö keát quaû SAVY (2,4%

nam, 0,6% nöõ). Nghieân cöùu SAVY thaáy raèng tyû leä QHTD ôû VTN thaønh thò cao hôn noâng thoân vaø tyû leä ñaõ QHTD trong VTN Vieät Nam 15-19 tuoåi khoâng quaù khaùc bieät vôùi moät soá nöôùc trong khu vöïc [1].

Tuoåi trung bình QHTD laàn ñaàu ôû nam laø 16,2 tuoåi cao hôn tuoåi trung bình cuûa ngöôøi QHTD laàn ñaàu vôùi nam VTN (15,3 tuoåi) thaáp hôn ñieàu tra SAVY nhoùm 14-19 tuoåi (17.2 tuoåi vaø 17.3 tuoåi), khaùc bieät vôùi SAVY coù yù nghóa thoáng keâ (t test p<0.001). Tuoåi trung bình QHTD laàn ñaàu ôû nöõ laø 16,1 tuoåi thaáp hôn tuoåi trung bình ngöôøi QHTD laàn ñaàu vôùi nöõ (19,9 tuoåi) cuõng thaáp hôn keát quaû SAVY (17 tuoåi vaø 20.5 tuoåi), tuy nhieân khaùc bieät vôùi SAVY khoâng coù yù nghóa thoáng keâ (t test p>0.05). Kieåm ñònh T test cuõng thaáy tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû VTN (caû nam vaø nöõ) nhoùm 10-14 tuoåi thaáp hôn nhoùm 15-19 tuoåi (P<0.001). Chöa thaáy baèng chöùng söï khaùc bieät veà tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nam, nöõ VTN theo hoïc vaán vaø ñieàu kieän kinh teá. Tuoåi cuûa baïn tình vaø tuoåi QHTD laàn ñaàu coù lieân quan tôùi nguy cô veà QHTD, SKSS ôû VTN. Nghieân cöùu ôû Myõ thaáy nöõ VTN coù baïn tình nhieàu tuoåi hôn thöôøng coù QHTD laàn ñaàu sôùm hôn, ít söû duïng bao cao su (BCS) hôn, vaø coù tyû leä coù thai cao hôn [8]. Nghieân cöùu ôû chaâu AÂu thaáy tuoåi QHTD laàn ñaàu caøng sôùm thì caøng coù nguy cô veà SKSS, tình duïc khoâng an toaøn [10].

Öôùc löôïng Kaplan Meier thaáy xu höôùng tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nöõ VTN sôùm hôn nam. Tuoåi QHTD laàn ñaàu ôû nam coù xu höôùng sôùm hôn trong caùc ñoaøn heä VTN tuoåi treû hôn. Keát quaû hoài qui Cox vôùi nam VTN thaáy bieán soá tuoåi daäy thì vaø bieán bò laïm duïng tình duïc coù lieân quan döï ñoaùn QHTD ôû nam. Nam VTN daäy thì muoän hôn coù tyû leä QHTD ít hôn nam daäy thì sôùm. Nam VTN bò laïm duïng tình duïc coù nguy cô QHTD cao hôn gaáp 58 laàn nam khoâng bò laïm duïng tình duïc. ÔÛ nöõ VTN chöa thaáy baèng chöùng tuoåi QHTD laàn ñaàu sôùm hôn trong caùc ñoaøn heä nöõ treû hôn vaø cuõng chöa thaáy bieán soá lieân quan coù yù nghóa döï ñoaùn tyû leä QHTD ôû nöõ VTN, do soá löôïng nöõ VTN traû lôøi ñaõ QHTD laø raát ít, vì vaäy taùc ñoäng côõ maãu laø nhoû.

Moät nghieân cöùu naêm 1999 nhaän ñònh raèng haønh vi QHTD cuûa VTN Vieät Nam chöa keát hoân cho ñeán thôøi ñieåm nghieân cöùu chöa phaûi laø vaán ñeà nghieâm troïng veà söùc khoeû vaø phuùc lôïi VTN nhö moät soá nghieân cöùu tröôùc ñoù ñaõ ñeà caäp [11]. Nghieân cöùu khaùc thaáy raèng VTN thieáu huït lôùn kieán thöùc veà tình duïc, mang thai, bieän phaùp traùnh thai [1], [2]. Keát quaû nghieân cöùu naøy cho thaáy xu höôùng VTN ngaøy caøng daäy thì sôùm hôn, QHTD sôùm hôn phaûn aùnh nguy cô lieân quan QHTD khoâng an toaøn, SKSS ôû VTN caàn ñöôïc quan taâm hôn.

Lôøi caûm ôn

Caùc taùc giaû xin chaân thaønh caûm ôn Ban laõnh ñaïo tröôøng Ñaïi hoïc YTCC, Ban ñieàu haønh Cô sôû thöïc ñòa Chililab ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc thöïc hieän nghieân cöùu. Xin chaân thaønh caûm ôn GS.TS Michael Dunne, TS Diana Battistutta tröôøng Ñaïi hoïc toång hôïp kó ngheä QUT, UÙc ñaõ giuùp ñôõ trong quaù trình phaân tích soá lieäu nghieân cöùu.

(10)

Taøi lieäu tham khaûo

Tieáng Vieät

1. Boä Y teá, T.C.T.K., WHO, UNICEF (2003). "Ñieàu tra quoác gia veà vò thaønh nieân, thanh nieân SAVY."

2. Nguyeãn Vaên Nghò, Leâ Cöï Linh (2008): Ñaëc ñieåm daäy thì, kieán thöùc veà tình duïc vaø BPTT cuûa thanh thieáu nieân: Keát quaû ñieàu tra ban ñaàu nghieân cöùu söùc khoeû vò thaønh nieân, thanh nieân taïi huyeän Chí Linh, Haûi Döông. Taïp chí Y hoïc döï phoøng, taäp XVIII soá 6(98): 25-37.

3. Toång cuïc thoáng keâ (2006). Ñieàu tra bieán ñoäng daân soá KHHGÑ 1/4/2005 Nhaø xuaát baûn Thoáng keâ, Haø noäi 4. Tröôøng Ñaïi hoïc YTCC (2007). Nghieân cöùu doïc veà söùc khoeû vò thaønh nieân vaø thanh nieân taïi moät vuøng ñoâ thò hoaù huyeän Chí Linh tænh Haûi Döông: Baùo caùo Moâ ñun 1 5. Uyû ban Quoác gia Daân soá- KHHGÑ (1999): Söùc khoeû sinh saûn vò thaønh nieân: Khaûo saùt, ñaùnh giaù veà kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa thanh thieáu nieân Haûi phoøng vôùi caùc vaán ñeà lieân quan ñeán SKSS. Haø noäi 1999

6. Uyû ban quoác gia daân soá vaø KHHGÑ (2000). "Chieán löôïc quoác gia DS-KHHGÑ giai ñoaïn 2001-2010." Haø noäi.

7. Vuõ Maïnh Lôïi (2006). "Khaùc bieät giôùi trong thaùi ñoä vaø haønh vi lieân quan ñeán caùc quan heä tình duïc cuûa Vò thaønh nieân vaø thanh nieân Vieät nam." Haø noäi.

Tieáng Anh

8. Ford, C.A., et al. (2005). "Predicting adolescents' longitudinal risk for sexually transmitted infection: results from the National Longitudinal Study of Adolescent Health." Arch Pediatr Adolesc Med 159(7): 657-64.

9. Huerta-Franco, R. and J.M. Malacara (1999). "Factors associated with the sexual experiences of underprivileged Mexican adolescents." Adolescence 34(134): 389-401.

10. Mardh, P.A., et al. (2000). "Correlation between an early sexual debut, and reproductive health and behavioral factors: a multinational European study." Eur J Contracept Reprod Health Care 5(3): 177-82.

11. Mensch, B.S., W.H. Clark, and D.N. Anh (2003).

"Adolescents in Vietnam: looking beyond reproductive health." Stud Fam Plann 34(4): 249-62.

12. Rhee, H. (2005). "Relationships between physical symptoms and pubertal development." J Pediatr Health Care 19(2): 95-103.

13. Sisk, C.L. and D.L. Foster (2004). "The neural basis of puberty and adolescence." Nat Neurosci 7(10): 1040-7.