Can thieäp dinh döôõng sôùm trong thôøi kyø mang thai laø moät giaûi phaùp chieán löôïc nhaèm caûi thieän tình traïng dinh döôõng cho treû em. Nghieân cöùu taäp trung tìm hieåu tình traïng dinh döôõng vaø khaåu phaàn thöïc teá cuûa phuï nöõ coù thai daân toäc Möôøng ôû tænh Hoøa Bình. Soá lieäu nhaân traéc ñöôïc thu thaäp ôû toaøn boä 238 phuï nöõ coù thai thuoäc 6 xaõ mieàn nuùi, khaåu phaàn thöïc teá cuûa 77 phuï nöõ coù thai 3 thaùng giöõa cuõng ñöôïc thu thaäp baèng phöông phaùp hoûi ghi 24h. Keát quaû cho thaáy phuï nöõ daân toäc Möôøng ôû caùc xaõ nghieân cöùu böôùc vaøo thôøi kyø sinh ñeû vôùi moät tình traïng dinh döôõng keùm vôùi 42.2% thieáu naêng löôïng tröôøng dieãn, möùc taêng caân trong thôøi kyø mang thai khoâng ñaït ñöôïc möùc khuyeán nghò veà möùc taêng caân caàn thieát. Khaåu phaàn aên cuûa phuï nöõ coù thai Hoøa Bình maëc duø ñaõ coù söï öu tieân so vôùi maët baèng chung nhöng vaãn chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu khuyeán nghò (naêng löôïng ñaït 80%, tyû leä Protid : Lipid : Glucid laø 14.8 : 16.2 : 69.0, protid thieáu 12g, lipid thieáu 19-33 g/ngaøy, Vitamin A vaø saét ñaït 30% so vôùi nhu caàu khuyeán nghò). Caàn coù nhöõng giaûi phaùp can thieäp ñaëc hieäu veà maët kyõ thuaät vaø xaõ hoäi ñeå caûi thieän tình traïng naøy
Töø khoùa: phuï nöõ coù thai, daân toäc Möôøng, tình traïng dinh döôõng, khaåu phaàn
Nutrional status and actual dietary intake of the Muong pregnant women in Tan Lac
district, Hoa Binh province
Huynh Nam Phuong (*), Pham Thi Thuy Hoa (**)
Early nutrition interventions before and during pregnancy are the strategic approach towards the improvement of child nutrition. This study aims to investigate nutritional status and dietary characteristics of pregnant women among the Muong ethnic minority group living in Hoa Binh province. Anthropometric data was collected from all 238 pregnant women living in 6 mountainous communes and dietary data was also collected from 77 pregnant women in the 2nd trimester by 24- hour recall method. The results reveal that those women entered pregnancy period with a poor nutritional status (42.2% having chronic energy deficiency). Weight gain in this period did not reach the recommended requirement. Even though their diet has been given some priorities compared to the average diet, it has not yet met recommendations for pregnancy (energy reaching 80%, the ratio of protid: lipid: glucid being 14.8 : 16.2 : 69.0, protid 12grs in short, lipid 19-33 gr./day in short,
Tình traïng dinh döôõng vaø khaåu phaàn thöïc teá cuûa phuï nöõ coù thai daân toäc Möôøng taïi huyeän
Taân Laïc – Hoøa Bình
Huyønh Nam Phöông(*), Phaïm Thò Thuùy Hoøa(**) HuǤnh Nam Phѭѫng (*), Phҥm Thӏ Thúy Hòa (**)
1. Ñaët vaán ñeà
Theo caùch tieáp caän cuûa "dinh döôõng theo voøng ñôøi", aûnh höôûng cuûa dinh döôõng sôùm seõ giuùp taùc ñoäng vaøo voøng xoaén cuûa suy dinh döôõng töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Dinh döôõng toát cuûa giai ñoaïn tröôùc mang thai vaø trong khi mang thai cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc chöùng minh laø coù theå giaûm tôùi 50% thaáp coøi ôû treû em [12].
Tyû leä thieáu naêng löôïng tröôøng dieãn cuûa phuï nöõ löùa tuoåi sinh ñeû vaø tyû leä sô sinh nheï caân vaãn coøn khaù cao ôû vuøng noâng thoân, caùc vuøng daân toäc mieàn nuùi [9]. Daân toäc Möôøng laø moät daân toäc soáng ôû khu vöïc mieàn nuùi phía Baéc Vieät Nam, taäp trung ñoâng nhaát ôû tænh Hoøa Bình vaø caùc huyeän mieàn nuùi tænh Thanh Hoùa. Taïi Hoaø Bình, ngöôøi Möôøng chieám tyû leä cao nhaát trong daân soá (63%).
Xuaát phaùt töø tình hình dinh döôõng vaø caùc vaán ñeà dinh döôõng ñang toàn taïi, ñònh höôùng môùi caàn taäp trung vaøo chieán löôïc chaêm soùc sôùm (baø meï tröôùc khi coù thai, trong khi mang thai, treû em töø ngay khi sinh), chieán löôïc öu tieân ñaëc thuø (theo thöïc teá töøng ñòa phöông), chieán löôïc caûi thieän dinh döôõng theo chu kyø voøng ñôøi [2]. Muoán xaây döïng ñöôïc caùc chieán löôïc can thieäp, caàn coù nhöõng baèng chöùng khoa hoïc veà thöïc traïng dinh döôõng vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng cuûa caùc nhoùm ñoái töôïng trong ñoù coù phuï nöõ coù thai ôû nhöõng vuøng khoù khaên. Vì vaäy nghieân cöùu naøy ñöôïc thöïc hieän vôùi muïc tieâu: Ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng vaø khaåu phaàn thöïc teá cuûa phuï nöõ coù thai daân toäc Möôøng soáng taïi huyeän Taân Laïc, tænh Hoøa Bình.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñoái töôïng
Phuï nöõ coù thai treân ñòa baøn 6 xaõ coù daân soá lôùn nhaát thuoäc huyeän Taân Laïc - tænh Hoøa Bình
Phöông phaùp choïn maãu
- Côõ maãu: côõ maãu caân ño nhaân traéc döïa vaøo coâng thöùc tính côõ maãu ñeå öôùc tính giaù trò trung bình veà caân naëng cuûa phuï nöõ coù thai theo töøng quí thai [7].
Vôùi ñoä leäch chuaån töø nghieân cöùu tröôùc laø 5, sai soá cho pheùp laø 1kg vaø ñoä tin caäy 90% (z = 1.645) thì côõ maãu caàn coù laø 68 phuï nöõ coù thai, nhaân cho 3 quí thai thì toång soá maãu caàn coù laø 204 ngöôøi.
Côõ maãu hoûi ghi khaåu phaàn laáy 30% toång soá maãu chung, laøm troøn laø 70 ngöôøi.
- Choïn maãu: toaøn boä phuï nöõ ñöôïc xaùc ñònh laø coù thai treân ñòa baøn 6 xaõ nghieân cöùu ñöôïc caân ño (238 ngöôøi), toaøn boä phuï nöõ coù thai 3 thaùng giöõa ñöôïc hoûi ghi khaåu phaàn (77 ngöôøi)
Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu - Nhaân traéc:
Caân naëng vaø chieàu cao cuûa ñoái töôïng ñöôïc thu thaäp baèng duïng cuï chuaån. Caân naëng vaø chieàu cao trung bình cuûa ñoái töôïng ñöôïc toång hôïp vaø tính theo quí thai. Chæ soá khoái cô theå BMI ñöôïc tính baèng caân naëng (kg) chia cho bình phöông chieàu cao(m), BMI Vitamin A and iron reaching only 30% of the recommendation level). There should be specific interventions, both technical and social, to improve this situation.
Keywords: pregnancy, Muong ethnic minority, nutritional status
Caùc taùc giaû:
(*) Thaïc syõ, baùc syõ Huyønh Nam Phöông, Trung taâm ñaøo taïo dinh döôõng vaø thöïc phaåm, Vieän Dinh döôõng, 48B Taêng Baït Hoå - Haø Noäi, Email: [email protected], ñieän thoaïi: 0122.839.2273, cô quan: 04.39724031 (**) Tieán syõ, baùc syõ Phaïm Thò Thuùy Hoøa, Giaùm ñoác Trung taâm ñaøo taïo dinh döôõng vaø thöïc phaåm, Vieän Dinh döôõng,
48B Taêng Baït Hoå - Haø Noäi, Email: [email protected], ñieän thoaïi: 0912357799, cô quan:
04.39724030
2 2 2 / 1 2
Z e
n
aδ
=
−döôùi 18.5 ñöôïc xaùc ñònh laø thieáu naêng löôïng tröôøng dieãn [5].
- Hoûi ghi khaåu phaàn:
Phuï nöõ coù thai 3 thaùng giöõa (ñöôïc coi laø coù cheá ñoä aên oån ñònh nhaát trong thôøi kyø mang thai, ít chòu aûnh höôûng cuûa ngheùn trong 3 thaùng ñaàu vaø cheøn eùp cuûa 3 thaùng cuoái) ñöôïc choïn ñeå hoûi ghi khaåu phaàn 24 giôø qua [6].
Phaân tích soá lieäu:
Soá lieäu nhaân traéc vaø khaåu phaàn sau khi laøm saïch ñöôïc nhaäp vaø xöû lyù baèng chöông trình EPIData 3.1
3. Keát quaû nghieân cöùu
Ñoái töôïng tham gia nghieân cöùu töông ñoái treû, tuoåi trung bình 24, vaø coù hôn moät nöûa laø coù thai laàn ñaàu. Daân toäc Möôøng chieám ña soá (87%) vaø chuû yeáu soáng baèng noâng nghieäp (89%). Trình ñoä hoïc vaán vaø ñieàu kieän kinh teá töông ñoái khaù so vôùi khu vöïc mieàn nuùi (76% töø trung hoïc cô sôû trôû leân, 28.2% thuoäc hoä ngheøo). Do vieäc xaùc ñònh thai vaø ñaêng kyù thai thöôøng sau 3 thaùng neân chæ coù 20%
ñoái töôïng ôû 3 thaùng ñaàu, coøn laïi chuû yeáu laø 3 thaùng giöõa vaø cuoái.
Laáy soá ño caân naëng vaø chieàu cao cuûa ñoái töôïng laøm chæ soá ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng cuûa phuï nöõ coù thai trong caû 3 quyù thai (Baûng 1), ta thaáy chieàu cao cuûa 3 nhoùm ñeàu khoâng coù söï khaùc bieät, nhö vaäy coù theå coi tình traïng dinh döôõng cuûa caùc ñoái töôïng naøy gaàn nhö gioáng nhau hay noùi caùch khaùc laø ñoàng nhaát, vaø caân naëng trung bình cuûa töøng nhoùm coù theå duøng ñeå so saùnh vaø xaùc ñònh möùc taêng caân cuûa töøng quí thai. Vôùi caùch tính naøy thì trung bình ñeán quí 2, phuï nöõ coù thai nghieân cöùu taêng theâm ñöôïc 4.33 kg so vôùi quí 1, ñeán quí 3 taêng ñöôïc 3.24 kg so vôùi quí 2 (söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ). Möùc taêng caân naøy ñaït ñeán möùc khuyeán nghò cho phuï nöõ bình
thöôøng ôû quí 2 (taêng theâm 4-5 kg so vôùi quí 1) nhöng chöa ñaït ñöôïc möùc khuyeán nghò ôû quí 3 (taêng theâm 5-6 kg so vôùi quí 2) [4]. Neáu coi caân naëng cuûa quí 1 gaàn nhö khoâng thay ñoåi, thì tyû leä thieáu naêng löôïng tröôøng dieãn cuûa phuï nöõ vaøo thôøi kyø ñaàu mang thai hay tröôùc khi coù thai cao tôùi 42.2%, cao hôn nhieàu so vôùi tyû leä naøy ôû phuï nöõ löùa tuoåi sinh ñeû 20-49 tuoåi vuøng Taây Baéc (19.76%) vaø ôû noâng thoân (28.31%) theo keát quaû cuûa Toång ñieàu tra 2000 [1] Vôùi nhöõng ñoái töôïng coù BMI thaáp tröôùc khi mang thai thì möùc taêng caân khuyeán nghò coøn cao hôn nöõa vaø chaéc chaén laø nhoùm ñoái töôïng nghieân cöùu khoâng ñaùp öùng ñöôïc.
Neáu giaû ñònh phuï nöõ coù thai 3 thaùng cuoái seõ taêng ñöôïc trung bình 9 kg, laáy caân naëng quí 3 cuûa töøng ñoái töôïng tröø ñi 9 kg vaø tính BMI thì tyû leä thieáu naêng löôïng tröôøng dieãn cuûa phuï nöõ coù thai 3 thaùng cuoái taêng leân tôùi 56.6%. Ñieàu ñoù khaúng ñònh raèng, ñoái töôïng nghieân cöùu coù tình traïng dinh döôõng keùm tröôùc khi mang thai vaø khoâng taêng ñuû soá caân toái thieåu trong quaù trình mang thai, tình traïng naøy ñöôïc coi laø ôû möùc ñoä raát nghieâm troïng [11].
Vì ñaây laø nghieân cöùu caét ngang neân khoâng coù ñöôïc soá lieäu veà caân naëng cuûa ñoái töôïng tröôùc khi mang thai moät caùch chính xaùc, döïa treân nhôù laïi cuûa ñoái töôïng vaø so saùnh vôùi caân naëng taïi thôøi ñieåm ñieàu tra, ta thaáy coù 184 ngöôøi ghi nhaän laø coù taêng caân vaø 35 ngöôøi ghi nhaän laø coù giaûm caân so vôùi tröôùc khi mang thai.
Ñeå tìm hieåu caên nguyeân cuûa tình traïng dinh döôõng keùm ôû ñoái töôïng töø ñoù tìm ra giaûi phaùp can thieäp, chuùng toâi ñaùnh giaù khaåu phaàn thöïc teá cuûa phuï nöõ coù thai (Baûng 2)
Theo baûng 3, so vôùi bình quaân ñaàu ngöôøi vuøng Taây Baéc naêm 2000 thì khaåu phaàn cuûa phuï nöõ coù thai Hoøa Bình coù söï caûi thieän hôn veà caû soá löôïng laãn chaát löôïng. Naêng löôïng khaåu phaàn cao hôn (2126.1 kcal so vôùi 2063.9 kcal), löôïng protid vaø lipid cuõng ñeàu cao hôn, khaåu phaàn caân ñoái hôn vôùi tyû leä P:L:G laø 14.8:16.2:69. Tuy nhieân, khaåu phaàn naøy coù theå chæ ñöôïc coi laø ñaït yeâu caàu ñoái vôùi ngöôøi bình thöôøng, coøn so saùnh vôùi khuyeán nghò cho phuï nöõ coù thai thì vaãn chöa ñaùp öùng ñöôïc veà caû soá löôïng vaø chaát löôïng. Cuï theå: naêng löôïng môùi ñaït ñöôïc 83% so vôùi naêng löôïng khuyeán nghò daønh cho phuï nöõ coù thai 3 thaùng giöõa, protid thieáu khoaûng 12g/ngaøy (ñaït 81-86%), lipid thieáu 19-33g/ngaøy (ñaït 54-67%), vaø ñaëc bieät 2 vi chaát quan troïng laø Vitamin A vaø saét cuõng chæ ñaït ñöôïc 30% so vôùi nhu caàu cao cuûa phuï nöõ coù thai.
Baûng 1. Caân naëng, chieàu cao vaø BMI trung bình
* CED: Thieáu naêng löôïng tröôøng dieãn (BMI<18.5)
4. Baøn luaän
Do chöa coù caùc cuoäc ñieàu tra veà tình traïng dinh döôõng cuûa phuï nöõ coù thai treân phaïm vi toaøn quoác cuõng nhö phuï nöõ coù thai daân toäc thieåu soá, nghieân cöùu naøy cuõng chæ so saùnh ñöôïc vôùi tình traïng dinh döôõng chung cuûa phuï nöõ löùa tuoåi sinh ñeû vaø moät soá nghieân cöùu nhoû treân caùc coäng ñoàng khaùc. So vôùi phuï nöõ coù thai ôû moät soá xaõ noâng thoân trung du Phuù Thoï [9]
naêm 2005 thì phuï nöõ caùc xaõ trong nghieân cöùu naøy coù tyû leä thieáu naêng löôïng tröôøng dieãn khi böôùc vaøo thôøi kyø mang thai thaáp hôn (42.2% so vôùi 51.9%), caân naëng ôû quí 1 cao hôn (44.85 kg so vôùi 43.2 kg), chieàu cao thì töông ñöông nhau. Möùc taêng caân ôû quí 2 cuûa phuï nöõ Hoøa Bình cuõng cao hôn (4.33 kg so vôùi 3.44 kg), nhöng quí 3 laïi thaáp hôn (3.24 kg so vôùi 4.17 kg). Nhö vaäy veà maët baèng chung thì tình traïng dinh döôõng ôû Hoøa Bình coù ñieåm hôn so vôùi Phuù Thoï (coù aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän kinh teá keùm hôn, vöøa mang tính ñòa phöông, vöøa do aûnh höôûng cuûa yeáu toá thôøi gian - 3 naêm tröôùc) nhöng coù theå coù nhöõng yeáu toá aûnh höôûng nhaát ñònh daãn ñeán vieäc chaêm soùc dinh döôõng cuûa phuï nöõ coù thai chöa ñöôïc ñaày ñuû nhaát laø ôû quí 3 cuûa thai kyø. Coøn neáu so vôùi phuï nöõ coù thai ôû caùc vuøng ñoàng baèng (Höng Yeân, Bình Döông) thì tình traïng dinh döôõng tröôùc vaø trong khi coù thai cuûa phuï nöõ ôû Hoøa Bình ñeàu keùm hôn.[8,10]
Toùm laïi, tình traïng dinh döôõng cuûa phuï nöõ coù thai ñöôïc nghieân cöùu laø raát keùm, töø tröôùc khi böôùc vaøo thôøi kyø mang thai vaø trong caû quaù trình thai ngheùn. Tình traïng naøy aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa baøo thai, tình traïng söùc khoûe cuûa treû sô sinh vaø chaát löôïng cuûa söõa meï sau naøy, do ñoù caàn coù nhöõng can thieäp sôùm [11].
So vôùi möùc tieâu thuï löông thöïc thöïc phaåm bình quaân ñaàu ngöôøi ôû vuøng Taây Baéc naêm 2000 [1] thì phuï nöõ coù thai ôû Hoøa Bình tieâu thuï ít löông thöïc hôn nhöng nhieàu thöïc phaåm giaøu dinh döôõng hôn, nhö caùc loaïi ñaäu haït (39.7g so vôùi 19.3g), hoa quaû chín (212.4g so vôùi 41.8g), daàu môõ (7.4g so vôùi 4.7g), thòt caùc loaïi (86.1g so vôùi 45.4g), caù/haûi saûn (61.1g so vôùi 22.1g), tröùng/söõa (37.6g so vôùi 2.7g). Roõ raøng khaåu phaàn cuûa phuï nöõ coù thai ñöôïc öu tieân hôn so vôùi caùc thaønh vieân khaùc cuûa gia ñình, ñaëc bieät laø vaøo thôøi ñieåm 3 thaùng giöõa khi cheá ñoä aên cuûa hoï ít chòu aûnh höôûng nhaát cuûa ñaëc ñieåm sinh lyù thai ngheùn.
Khaåu phaàn lipid thaáp nhö vaäy aûnh höôûng nhieàu ñeán vieäc taêng caân cuûa phuï nöõ coù thai, laøm giaûm döï tröõ môõ ñeå chuaån bò cho vieäc taïo söõa veà sau. Ñoàng thôøi, Vitamin A vaø saét thieáu cuõng aûnh höôûng ñeán Baûng 2. Möùc tieâu thuï löông thöïc thöïc phaåm
(g/ngöôøi/ngaøy)
Baûng 3. Giaù trò dinh döôõng vaø tính caân ñoái cuûa khaåu phaàn
* Tính cho lao ñoäng nheï, löùa tuoåi 19-30, mang thai 3 thaùng giöõa
** Nhu caàu saét khuyeán nghò tính cho loaïi khaåu phaàn coù giaù trò sinh hoïc saét cao (15% saét ñöôïc haáp thu - do khaåu phaàn coù löôïng thòt/caù treân 90g/ngaøy hoaëc löôïng Vitamin C treân 75mg/ngaøy)
chaát löôïng phaùt trieån cuûa baøo thai cuõng nhö döï tröõ cuûa meï. Nhö vaäy, khaåu phaàn aên cuûa phuï nöõ coù thai caàn boå sung theâm chaát beùo vaø caùc thöïc phaåm giaøu vi chaát dinh döôõng (Vitamin A vaø saét), vaø roõ raøng vôùi moät khaåu phaàn thieáu saét nhö vaäy thì vieäc boå sung vieân saét cho phuï nöõ coù thai laø can thieäp baét buoäc phaûi coù.
Khuyeán nghò
- Cheá ñoä aên cuûa phuï nöõ coù thai caàn ñöôïc caûi
thieän, taêng veà caû soá löôïng vaø chaát löôïng, ñaëc bieät caàn khuyeán khích phuï nöõ coù thai aên theâm nhieàu chaát beùo coù nguoàn goác thöïc vaät, caùc thöïc phaåm giaøu A vaø saét. Vôùi moät cheá ñoä aên chung cuøng vôùi gia ñình, vieäc boå sung theâm khaåu phaàn cho phuï nöõ coù thai neân ñöôïc thöïc hieän vôùi hình thöùc böõa phuï hoaëc caùc thöïc phaåm boå sung coù giaøu chaát beùo vaø vi chaát.
- Vieäc boå sung saét caàn ñöôïc tuyeân truyeàn ñeå thöïc hieän töø tröôùc khi mang thai vaø baét buoäc trong caû quaù trình mang thai.
Taøi lieäu tham khaûo
Tieáng Vieät
1. Boä Y teá - Vieän Dinh döôõng. Toång ñieàu tra dinh döôõng naêm 2000. Nhaø Xuaát Baûn Y hoïc. Haø Noäi, 2003
2. Boä Y teá - Vieän Dinh döôõng. Keá hoaïch trieån khai chieán löôïc quoác gia dinh döôõng 2008. Baùo caùo Hoäi nghò Dinh döôõng toaøn quoác naêm 2008. Haø Noäi, 2008
3. Boä Y teá . Nhu caàu dinh döôõng khuyeán nghò cho ngöôøi Vieät Nam. Nhaø xuaát baûn Y hoïc. Haø Noäi, 2007
4. Cao Thò Haäu . Chaêm soùc vaø cheá ñoä aên cho ngöôøi meï trong thôøi kyø coù thai vaø cho con buù. Trong: Haø Huy Khoâi, Töø Giaáy (chuû bieân). Dinh döôõng hôïp lyù vaø söùc khoûe. Nhaø xuaát baûn Y hoïc. Haø Noäi, 2003:199.
5. Haø Huy Khoâi . Phöông phaùp ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng. Trong: Phöông phaùp dòch teã hoïc dinh döôõng. Nhaø xuaát baûn Y hoïc. Haø Noäi, 1997:76.
6. Haø Huy Khoâi . Ñieàu tra khaåu phaàn. Trong: Phöông phaùp dòch teã hoïc dinh döôõng. Nhaø xuaát baûn Y hoïc. Haø Noäi, 1997:135
7. Haø Huy Khoâi . Phöông phaùp laáy maãu. Trong: Phöông phaùp
dòch teã hoïc dinh döôõng. Nhaø xuaát baûn Y hoïc. Haø Noäi, 1997:32
9. Phan Hoàng Taân.Tình traïng dinh döôõng ngöôøi tröôûng thaønh löùa tuoåi lao ñoäng vôùi moät soá yeáu toá kinh teá xaõ hoäi lieân quan taïi moät xaõ thuoäc tænh Höng Yeân. Luaän aùn thaïc syõ dinh döôõng coäng ñoàng. Tröôøng Ñaïi hoïc Y khoa Haø Noäi. 1999.
8. Huyønh Nam Phöông vaø cs . Hieäu quaû caûi thieän caân naëng sô sinh treân ñòa baøn noâng thoân Phuù Thoï cuûa moät döï aùn can thieäp loàng gheùp. Taïp chí Dinh döôõng vaø Thöïc phaåm - 1(2) - 2005
10. Vaên Quang Taân. Lieân heä giöõa caùc chæ soá khoái cô theå cuûa thai phuï vaø caân naëng treû sô sinh ñuû thaùng taïi tænh Bình Döông naêm 2004-2005. Taïp chí Y hoïc thöïc haønh, 3(566+567), 2007: 64-66
Tieáng Anh
11. Black RE, Allen LH, Bhutta ZA, Caulfield LE, de Onis M, Ezzati M, Mathers C, Rivera J. Maternal and child undernutrition: global and regional exposures and health consequences. Lancet. 371(9608), 2008: 243-60
12. Horton, R. "Maternal and child undernutrition: an urgent opportunity." Lancet 371(9608), 2008: 179.
