KHOA HOC - CONG NGHE VA DOI MOI
UfNG DUNG XUT LY CHl£U XA KIEM DjCH QUA VAI THiiU DAP miG YEU C A U X U A T KHAU ^ r^ s 9
TS Tran Minh Quynti, TS Dang Quang Thieu Trung t§m Chieu xa Ha NSi ViSn Nang lUflng NguySn tLf Vi|t Nam
Vai thieu la mpt trong nhufng loai qu^ de bj nhiem con trung, sau benh hai, can phai kiem soat de dam bao yeu cau kiem djch thi/c vat cua cac nUdc nhap khau. Ky thuat chieu xa di/dc xem la bien phap kiem djch hieu qua doi v6i cac loai quS tUcii, va dUtic nhieu nUdc chap nhan vi tinh than thien va kha nang xif ly quy mo I6n... M6i day, cac nha khoa hpc thuoc Trung tam Chieu xa Ha Npi (Vien Nang IUdng Nguyen tuf Viet Nam, Bp Khoa hpc va Cong nghe) da hoan thanh DUan nang cap Trung tam Chieu xa Ha Npi phuc vu chieu xa kiem djch qua tUdI xuat khau, gop phan ho trd ngUdi dan ciing nhu doanh nghiep mc( rpng thj trUdng va nang cao gla trj cac mat hang nong san xuat khau noi chung, qua vai thieu noi rieng.
Qua vai thieu va dem ndug xuat khau La mpt loai qua cd phan cui trang day vdi hddng vj thdm ngon dgc biet, vai thieu la edy an qua dupe trdng pho bien 6 vung dat ddi trung du mien Bac nddc ta.
Dien tfch trong vai thieu da khdng ngiing gia tang trong nhdng nam gan day, trong dd Bac Giang la vijng trong vai ldn nhat cd nudc.
Thong ke cho thay, didn tfch trdng vai thidu 6 mien Bac udc ti'nh khoang 35.000 ha, vdi tong san lddng khodng 200-250 ngan tdn/nam. Nam 2014, ting san IUdng vai thieu cda Bac Giang dgt xdp XI 190 ngan tan, vai thieu Thanh Ha (Hdi Duong) dat khoang 20 ngan tan. Tuy nhien, do thdi gian thu hoach ngan (vai thudng chin rp vao cudi thang 5 den dau thang 7). nen viec bao quan va tieu thu vdi thieu la van de vo ciJng cdp thiet ddi vdi ngddi ndng dan cung nhu cae nha qudn ly. Mac du cdng tac xuc tien, qudng ba thUdng mai da ddpc
chu trong d l tim kiem thi trudng xuat khau cho qua vai tUPi, nhdng den nay, Trung Qudc vdn la thi trddng quan trpng nhat (chiem 95% trong tong sd khoang 70- 80 ngan tan vai thieu xuat khau hang nam). Vide phu thudc qua nhieu vao thi trudng Trung Quoe da gay nhieu thiet hgi eho ngddi trong vdi do bj dp gia. Hon nQa, do viee buon ban tilu ngaeh qua bien gidi thudng khdng tudn thu eac quy djnh kiem djch, lam eho nhieu ho dan da lam dung thuoc bao ve thde vat va hda chat d l tgo mau lam dep vo qua, dan den mat an toan ve sinh thde pham, giam chdt Iddng qua, anh hddng den thUdng hidu, tham ehf la tdl sdc khoe ngddi tieu dung. De dap dng yeu cau ve chat lupng qua, han che sd dung cac loai thuoc hoa hpe nham san xuat qua vai thieu dat tieu ehuan xudt khau sang cae thj trddng khd tinh nhd Hoa Ky, Nhat Ban, Han Qudc va mot so nddc chau Au, Bac
Giang da xay dung va phat tnen md hinh san xuat ndng nghiep sach theo tieu chuan VietGAP.
Theo bao cao cua Sd Khoa hpc va Cdng nghe Bac Giang, hidn da cd khoang 8-10 ngan ha trdng vai dgt tieu chuan VietGAP ed t h l cung eap vai chat lupng eao phuc vu xuat khau.
Bdn canh do, d l sdm dua qua vai vao thi trudng cac qude gia phat triln tren the gidi, yeu cdu dat ra la qua vai phai dupc xd ly de dam bao chat lupng va khdng lam phat tan con trung, djch benh, Nhieu phuong phap bao quan khae nhau da ddpe nghien cdu thl!f nghiem, song den nay cd 2 phuong phap chfnh dang dddc nhieu ngddi dan va doanh nghidp ap dung la sdy kho va bao quan tddi ddng lanh, Trong dd, qua tuoi mac du dupe bao quan 6 nhiet dp thap, nhdng van khdng the loai bd ddpc hoan toan cde loai con trung can kiem djch va thdi gian bao quan ngan, chl du d l
so 6 nam 2016 I f t i J e l J ^ S l V i a NaiTl
1 > ^
29
KHOA HOC - CONG NGHE VA DOI MOl
xudt khiu qua bidn gidi vdi cae quoc gia lan edn. Vi vdy. viec dp dung ede bien phdp nham kilm dich hieu qud hdn nhd chieu xa de didt cdn trung, sau bdnh hai nham dap dng eac quy djnh ve kilm djeh thuc vgt cua cac quoc gia nhgp khiu la mpt ydu cau thiet yeu.
liTug dMng xiir iv chidu xa iil^m djch Qua vai thiiu
TCr ndm 1997, Trung tam Chieu xa Ha Npi da dp dyng chieu xa gamma ket hdp cdc bien phdp xd ly hda chat va gifl d nhiet dd thdp d l bao qudn qud vdi tddi, Kdt qua cho thay, qua vdi ddpc chidu xg d lieu 250-350 Gy hoan toan khong xuat hien sdu hgi nhu mau doi chdng, vide kdt hpp nhung dung djeh hda chdt bao quan earbendazim (CBZ) va giO lanh 6 nhiet dd khodng 12°C ed the tang thdi gian bdo qudn qua vdi den 3 tudn, song neu khong nhung hda chat, chi sau 10 ngay da xuat hidn cac ddm den tren vd qua do su phat trien cOa mpt s6 Chung vi khuan, nam moc gay thdi hong...
Cho den nay, xCf ly chieu xa da dupc biet den nhU mdt bidn phdp kiem dich hidu qud ddi vdi nhieu loai con trung khac nhau.
Nam 2006, Cue Kilm djeh sCfe khde ddng thde vat thudc Bd Nong nghiep My (APHIS/USDA) dd ban hanh quy djnh ve kiem dieh bde xa tong quat, cho phep xd ly lieu chieu xa tdi thieu 150 Gy ddi vdl rudi due qud tephritid va 400 Gy doi vdi tdt cd cac loai edn trijng khac (trd nhdng va eon trddng thanh cua loai bp eanh vay Lepidoptera). Bd Ndng nghiep My yeu cau eae loai san pham hoa qua nhgp khiu phai dUpe kilm djeh bdng chieu xa. Sau khi cap phep eho qua thanh long chieu xa vao nam 2008, nam 2014, Bg Ndng nghidp My da cdng bd quyet djnh chi'nh thde cho phep nhdp khiu qua vai thidu, nhan long Viet Nam neu dap Cfng dupe mpt so tieu ehuin ve vd sinh an toan thuc pham. Cu t h l ; qud vdi va qud nhan phai dUpc trdng d khu vdc dang ky (VietGAP) cd ma vung trdng vd ddpe Cue Bdo ve thUe vat (Bd Ndng nghiep va
Phat triln nong thdn) theo doi nham ddm bdo khdng nhiem cdn trung gay hai (16 loai gay hai tr§n qud vdi va 17 loai gdy hai tr§n qud nhdn); vdi va nhan phai dupc dong goi theo quy dinh va dUdc chieu xa vdi lieu tdi thilu 400 (3y d l kilm djch; moi Id hdng phSi kem theo chdng chi cDa Cue Bdo ve thuc vgt xdc djnh san phlm phu hpp vdi quy djnh. Ngodi ra, cae sdn phlm tren eon phai tudn thd cac quy djnh rat ngat ngheo ve du lupng thudc bdo vd thi/c vat... Ndm 2015, Bp Ndng nghidp IJc cung cho phep nhgp khau qud vai chieu xg tii Vidt Nam. Nhd vay, kilm djeh bde xa Id yeu cdu bat bupc d l qud vai cd t h l tham nhap cac thi trudng xuat khiu tiem nang ndy.
Bdn canh do, trong Chddng trinh hpp tac vung RAS/5/050 ve "Tang eddng edng tac ve sinh va kilm djch bang phUdng phap chieu xa ddi vdi cdc san phlm xuat khau", Trung tam Chieu xg Ha Npi cung da no lUc de eac nudc thanh vien gdm An Dd, Han Qudc, Nhgt Bdn, Malaysia, Indonesia, Srilanka, Thai Lan, Trung Qudc chap nhdn cac sdn phlm hoa qud tddi dupc kilm djch bang chieu xg eua Vidt Nam (trong do ed qua vdi thidu). Cdc qudc gia thanh vien da cung cdp thong tin, bdng chdng khoa hpc giup CO quan kilm djch thuc vdt qudc gia hoan thien cd sd phdp ly cho phdp Cfng dung bien phdp kiem djch hidu qua nay ddi vdi mpt so loai qud nhidt ddi. NhU vgy, xd ly chidu xa khdng chT ed kha ndng duy tri chdt Idpng va kdo dai thdi gian bdo qudn qua tUOi, ma edn la bien phap hidu qud trong vide kiem soat sd sinh sdn va phat tan cdn trung, vd dupc xem la bidn phdp kilm dich bat bupc doi vdi mpt so ndng sdn xudt khiu 6 mot
30
SHGNOHiViaNam S56ndm2016
• W
KHOA HOC - CONG NGHE VA DOI MOl
sd nddc phattrien.
Gdp phan thuc day dng dung cdng nghd bde xg nhd bidn phap kiem djch ddi vdi qua vai thieu xudt khiu, \ii nam 2014, Trung tam Chieu xa Ha Ndi da phdi hdp vdi Cdng ty Phat trien cdng nghe thudc Vien Han idm Khoa hpc va Cdng nghe Viet Nam, Cdng ty Co phan vai thieu Vidt Nam tidn hanh bao quan thi^ nghiem 500 kg vai thieu bang xd ly chidu xa kdt hdp gid lanh 6 4-10°C. Ket qua etio thdy, vai chidu xa van giO dddc mau sac vo, ket cau va hUPng vj sau 10 ngay bao quan, trong khi mau doi chdng da bat ddu xudt hien cae dom den do nam moc CO san trdn vo qua trong qua trinh thu hai gay ra. Tuy nhien, khdng quan sat thay sU xuat hien eua bat ky loai con trung trudng thanh nao trong ca mau chieu xa va khdng chidu xa. Qua vai chieu xg bat dau bi moc vo sau 3 tuan bao quan, song vdn gii7 dupe ket eau va hUdng vj, tham ehf ham lupng dudng ting sd con tang dang ke.
Mgt khac, tong sd vi sinh vat hieu khi va nam moc ed trdn vd qua giam khoang 1 bgc luy thda khi chidu xa, nghTa la lidu chieu kilm djeh khdng the tieu didt hoan toan cac vi khuin, nam moe gdy thdi hong qua vai. ThUc te cho thay, de giam nhiem vi sinh vat tren vo qud can lieu chieu cao ddn 5 kGy, la lidu se anh hddng xau den chdt lddng qua, NghTa [a, chieu xa khdng t h l thay the hoan toan cho cac bien phap bdo quan qud tUdi khac, ma chi lam tang hieu qua cOa ehdng, trong trudng hdp nay chieu xa kdt hdp bao quan Ignh co the keo dai thdi gian bao quan qua vai tUdi den 20 ngay ma khdng anh hddng dang ke den mau sae v6 qua va ehat lupng dinh dudng eua qua vai.
Nhd vay, viec Trung tam Chie'u xa Ha Npi tien hanh chieu xg vdi lieu chieu kilm djeh tong quat (400 Gy) kdt hdp lam lanh khdng chi kilm sodt hoan toan cac logi cdn trung hgi qua, dap dng yeu cau kilm dich thuc vat, ma con cd the giup keo dai thdi gian bao quan qua den 20 ngay, dam bao xuat khiu sang cac quoc gia xem chieu xg nhU bien phap kiem djch bat budc nhd Hoa Ky, IJc va mpt so nudo khac, neu thdi gian van chuyln gidi han trong 15 ngay va 5 ngay Idu thdng trong sieu thi.
Vdl tong hoat dp nguon chieu hien tai khoang 110,000 Ci, hieu suat SLf dung nguon nang lddng bde xa Udc dgt khoang 20% va lieu chieu trung binh 400 Gy trong trudng hdp chieu xa qua vai, cong suat dat 3 tan/gid;
Trung tam Chieu xg Ha Noi cd the xd ly dddc khoang 20 tan qud vai tUdi/ngay cho muc dfch kilm dich thuc vat, dap dng yeu cau xudt khau, Xet ve hieu qua kinh te, vide xd ly chieu xa kilm dich cho muc dfch xuat khau se gidp gia tang gia tri hang hda, md rpng thj trudng tieu thu, Ket qua se thu dUdc iPi nhuan cao hon so vdi sd
dung chieu xg ket hpp vdi mdt so phddng phap khde nham keo dai thdi gian bao qudn d l cung cap vai thieu trdi vu cho thj trddng trong nddc. Ve mat xa hpi, vide chidu xa kiem djeh qua vai cung gidp tao them cong an viec lam cho ngudi lao dpng, cai thien dieu kien va tfnh an toan so vdi viec xd ly qua vai bang cac bien phap sd dung hda chat bao quan. Them vao dd, mde thu nhgp cua ngddi ndng dan va ngudi lao dpng trong chudi san xuat - tieu thu qua vai eung tang len, gop phan cai thien ddi sdng oho ngUdi dan trong vai.
Ro rang, chieu xa kilm djch qua vai ndi rieng, nong san ndi Chung se gidp md rpng thj trddng xuat khau cho ndng san Viet Nam trong nhdng nam tdi, giam bdt sU Id thuoc vao thj trddng Trung Quoc. San pham qud vai ddpc chidu xa se giup ngddi tidu dung hilu ro them ve Ipi fch cua chidu xa thuc pham trong viec dam bao chat lupng ve sinh an toan thuc pham, gop phan day manh dng dung cdng nghe chieu xa thde pham d Viet Nam .a-
