□□□□ NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI □□□□
RUHR LÍ RỦI RO ĨRORG ĨHỐRG HỄ RHÀ note ồ Qllte TẾ uò môT số RỀ XUẤT CHO THốRG KÊUIỆT num
TS. Nguyễn Trí Duy*, CN. Đậu ThịQuỳnh Trang, ThS. Trần Thị Ngọc Mai**
Tóm tắt:
Hoạt động quản /ý rủi ro có vaitrò quantrọng đối với mỗi tổ chức đểxác định, đánh giá, đo lường được các rủiro tiềmtàngcó thế ảnhhưởng tới cácmục tiêu của tô’chức, cũng như có các biện pháp nhằm xử lý, giảm thiểu các tác động tiêu cựccủa các rủi ro. Trong hoạt động thống kênhànước, quản /ý rủi ro cần được thựchiện hiệu quả, đặc biệt là trong quá trình xây dụhg kếhoạch. Tươngtự như các tổ chức quốctế và cơ quan thống kêquốcgia, thống kênước ta cần xây dựnghệ thống quản lý rủi ro một cách khoa học, đồng bộ và phù hợp với thực tiễn, trongđó bao gồm khunglýthuyết, chính sách, quytrình và các côngcụ quản lý rủi ro.
Giới thiệu
Trong hầu hết tất cả các ngành/lĩnh vực, yếu tố rủi ro là rất khó tránh khỏi.
Các rủi ro nếu không được xác định, đánh giá để có biện pháp phòng ngừa và xử lý phù hợp sẽ gây những ảnh hưởng tiêu cực với mức độ khác nhau đến kết quà hoạt động của tổ chức. Nhiều tô' chức đã nhận thấy vai trò và tầm quan trọng của quản lý rủi ro trong việc bảo đảm cho tổ chức hoạt động ổn định và an toàn, thực hiện được các mục tiêu đã đề ra, giúp các nhà lãnh đạo đưa ra những quyết định đúng đắn cũng như nâng cao vị thế và uy tín của tổ chức.
ở nước ta, việcxác định và đánh giá các rủi ro trong thống kê nhà nước phần nào đã được thực hiện trong công tác lập kế hoạch, theo đó quá trình xây dựng kế hoạchthường đã tínhđến các rủi ro có thể
* Phó viện trương Viện Khoa học thống kê
* * Nghiên cứu viên, Viện khoa học Thông kê
gặp phải. Tuy vậy, quản lý rủi ro trong thống kê ở nước ta vẫn chưa được thực hiện một cách hệ thống, đồng bộ trên cơ sở áp dụng khung lý thuyết và các công cụ quản lý rủi ro thống nhất trong toàn hệ thống. Trong bối cảnh xâydựng Chiến lược Phát triển Thống kê Việt Nam giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045, quản lý rủi ro càng đóng vai trò không thểthiếu.
Xác định, đo lường và đánh giá các rủi ro trong thống kê nhà nước không chỉ giúp xây dựng Chiến lược đảm bảo tính đầy đủ, hiệu quả mà còn hỗ trợ cho việc đánh giá tính khả thi của các mục tiêu, chươngtrình hành động củaChiến lược.
1. Quản lý rủi ro trong thông kê Đểhiểu về quản lý rủi ro trong thống kê nhà nước, trước hết cần làm rõ các khái niệm về "rủi ro" và "quản lý rủi ro" nói chung. Hiện nay, nhiều khái niệm khác nhau về "rủi ro" đã được đưa ra, chẳng hạn: (1) "Rủi ro là điều không lành, không tốt, bất ngờ xảy đến" (Từ điển Tiếng Việt
>>>HGHIÊnCÚU°TRI10BỒl
do trung tâm từ điển học Hà Nội, 1995);
(2) "Rủi ro (đồng nghĩa với rủi) là sự không may" (Từ điển và ngữ Việt Nam, 1998); (3)
"Rủi ro là sự biến động tiềm ẩn trong những kết quả. Rủi ro có thể xuất hiện trong hầu hết mọi hoạt động của con người. Khi có rủi ro, người ta không thể dự đoán được chính xác kết quả. sự hiện diện của rủi ro gây nên sự bất định. Nguy cơ rủi ro phátsinh bấtcứ khi nào một hành động dẫn đến khả năng được hoặc mất không thể đoán trước" (C. Arthur William, Jr.
Micheal, L. Smith, 1998); (4) "Tác động của sự không chắc chắn lên mục tiêu"
(TCVN 31000:2011 Quản lý rủi ro- Nguyên tắc và hướng dẫn). Trong đó, khái niệm
"rủi ro" do Tố chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) chuẩn hóa và phổ biến là khái niệm được sử dụng rộng rãi hơn cả. Khái niệm này cũng đưa ra những chú thích cụ thế để làm rõ về các thuật ngữ được sử dụng trong khái niệm nhưtác động, mục tiêu, sự không chắcchắn.
Tương tự như vậy, một số khái niệm về "quản lý rủi ro" đã được đưa ra. Cuốn
"Sổ tay về thực hành quản lý rủi ro trong các tô’ chức thống kê" của ủy ban Kinh tế Châu Âu (UNECE) xác định: "Quản lý rủi ro là một mô hình có tổ chức nhằm nâng cao chất lượng của các quá trình quản lý; nó được đặc trưng bẵng việc phân tích các sự kiện chưa trở thành hiện thực trong tổ chức". Sổ tay cũng đưa ra khái niệm "quản lý rủi ro" của Hội đồng các Tổ chức Tài trợ ủy ban Treadway (COSO) như sau "Quản lý rủi ro là một quy trình do hội đồng quản trị, ban giám đốc và các nhân sự khác của đơn vị thực hiện, được áp dụng trong xây dựng chiến lược và trên toàn bộ tố chức, được thiết kếđê’ xác định các sự kiện tiềm tàng có thê’ ảnh hưởng đến đơn vị, và quản lý rủi ro trong khuôn khô’ mục tiêu rủi ro
của đơn vị, nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý cho việc đạt được các mục tiêu của đơn vị".
Tóm lại, có thê’ hiểu quản lý rủi ro trong thống kê là quá trình các cơ quan thống kê thực hiện nhằm quản lý hiệu quả các hoạt động của cơ quan thông qua xác định, phân tích các sự kiện tiềm tàng có thê’ ảnh hưởng đến các hoạt động đó và quản lý các sự kiện này một cách phù hợp nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu của cơ quan. Quản lý rủi ro cũng có thê’ được coi là công cụ giúp các cơ quan thống kê có thê’ đạt được mức chất lượng cao hơn cho các sản phẩm và dịch vụ thống kê bởi quản lý rủi ro hỗ trợ cho quá trình ra quyết định, chuẩn bị cho những khó khăn có thê’
cản trở việc đạt được các mục tiêu chiến lược.
2. Khung quản lý rủi ro và quy trình quản lý rủi ro thông kê
2.1 Khung quân lý rủi ro thông kê
Theo "SỔ tay về thực hành quản lý rủi ro trong các tô’ chức thống kê"
(UNECE), Khung (hệ thống) quản lý rủi ro thống kê cung cấp cơ sở đê’ triển khai, duy tri và điều hành hoạt động quản lý rủi ro trong toàn bộ một hệ thống, cơ quan thống kê vớicác yếu tốsau:
Nhiệm vụ quản /ý rủi ro: là tuyên bố của tô’ chức về việc xây dựng các định hướng và ưu tiên cho hoạtđộng quản lý rủi ro, thông qua đó xác định "Ai làm gì", từ đó tô’ chức có các nguồn lực phù hợp cho hoạt động này.
Chiến lược rủi rơ. đề cập đến cách thức hoạt động quản lý rủi ro hỗ trợ cho chiến lược tổng thê’ của tô’ chức cũng như các mục tiêu liên quan. Chiến lược rủi ro tính đến bối cảnh bên trong lẫn bên ngoài,
OGHIÉn cứu»TRHO BỔI« < <
đặc biệt chú trọng vào nhu cầu của các bên liên quan chủ yếu.
Chính sách rủi ro: cung cấp một khung rõ ràng, súc tích về các yếu cầu của tổ chức đối với quản lý rủi ro trong cách tiếp cận tổng thể của tổ chức đối với quản trị. Chính sách rủi ro bao gồm tuyên bố về mục tiêu rủi ro, các chương trình đào tạo nguồn nhân lực để hỗtrỢ quá trình quản lý rủi ro, cũng nhưxác định cáctiêu chíđánh giá rủi ro.
Phương pháp quản /ý rủi rotích hỢpr.
hỗ trỢ hoạt động quản lý chất lượng trong việc cải thiện tính toàn vẹn và chất lượng số liệu thống kê thông qua xác định, phân
Hình 1. Sơ đồ quy trình quản lý rủi ro
tích và xử lý các rủi ro vốn có đối với các quá trình sản xuất thôngtin thống kê.
2.2 Quy trình quản !ý rủi ro thông kê
Quy trình quản lý rủi ro thống kê là một trong những yếu tố của một khung quản lý rủi ro thống kê và được xây dựng phù hợp với chính sách quản lý rúi ro của tổ chức. Theo đó, mỗi cơ quan thống kê có thể xây dựng các quy trình quản lý rủi ro cho riêng mình. "Sổ tay về thực hành quản lý rủi ro trong các tổ chức thống kê"
(UNECE) đưa ra một quy trình quản lý rủi ro chung bao gồm 5 bướcđược minh họa ở Hình 1 nhưsau:
Nguồn: UNECE (2017), guidelines on risk management practices instatistiad organization
> > > nGHién cứu o TRAO BỒI
Các bước trong quy trình này được trình bày chi tiết trong sổ tay, trong đó có thể mô tả một cách chung nhất về các bước này như sau:
Bước 1: Kết nôi và tham vân. Kết nốí và tham vấn không phải là bước riêng lẻ mà nó kéo dài xuyên sốt trong cả quá trình quản lý rủi ro thống kê. Đây là hoạt động quan trọng được thực hiện cả trong nội bộ và bên ngoài nhằm thu được nhận định của các bên liên quan về tất cả các vấn đề liên quan đến hoạtđộng quản lý rủi ro nói chung và các nhóm rủi ro haycác rủi ro cụ thể.
Bước 2: Phân tích bôì cảnh. Tại bước này, hai nội dung chính cần được thực hiện bao gồm xây dựng bối cảnh và lập sơ đồ quy trình. Trong giai đoạn xây dựng bối cảnh, cơ quan thống kê cần đánh giá toàn bộ tình trạng của mình, bao gồm tình trạng của tất cả các hoạt động, chương trình, dự án đang thực hiện trước khi bắt đầu xác định và quản lý các rủi ro.
Đồng thời, cơ quan cũng cần xem xét cả bối cảnh bên ngoài (môi trường pháp lý, tài chính, công nghệ, kinh tế, môi trường cạnh
Bảng 1. Bảng phân loại các rủi ro do coso đề xuất
Rủi ro chiến lược Sản xuất thống kê, phổ biến dữ liệu thống kê, Hệ thống và quy trình quản lý, tổ chức
Rủi ro hoạt động Nhân sự, tài chính, CNTT & truyền thông, mua sắm Rủi ro tuân thủ Tuân thủ luật và tiêu chuẩn
Rủi ro báocáo Cácluồng báo cáo/ liên hệ
Nguồn: UNECE (2017), guidelines on risk managementpractices in statistiadorganization Phân tích và đo lường rủi ro: phân
tích rủi ro liên quan đến việc xem xét các nguyên nhân và các nguồn rủi ro, các hậu
tranh...). Tiếp đó, thông qua lập bản đồ quy trình, tất cả các quytrình sẽ được chia nhỏ, phân tích và thể hiện từ xác định đầu vào, luồng thôngtin, trách nhiệm giải trình và đầu ra cho mỗi quy trình. Phân tích quy trình tốt sẽ là tiền để để thực hiện việc phân tích rủi ro hiệu quả ở bước tiếp theo dễdàng và cụ thểhơn.
Bước3: Đánh giá rủi ro. Bước này bao gồm 3 bước nhỏ: xác định rủi ro; Phân tích và Đo lường rủi ro; và xác định mức độ rủi ro.
Xácđịnh rủi rơ. ở bước này, cơ quan cần xác định được một danh sách đầy đủ các rủi ro cần được quản lý, chính là các sự kiện tiềm tàng có thể tạo ra, thúc đấy, ngăn chặn hoặc làm suy giảm, trì hoãn việc đạt được các mục tiêu. Các rủi ro này có thế được cơ quan phân loại theo các tiêu chí khác nhau, chẳng hạn nhưrủi ro nội tại bên trong hay rủi ro bên ngoài, rủi ro trong các lĩnh vực khác nhau, rủi ro có nguy cơ cao đến rủi rocó nguy cơ rất thấp... Đốivới các tổ chức thống kê nhà nước, coso đề xuất bảng phân loại các rủi ro như sau:
quả tích cực và tiêu cực của chúng, cũng như khả năng xảy ra những hậu quả đó.
Các phương pháp được sử dụng để phân
tích rủi ro bao gồm: Phân tích định tính, phân tích bán định lượng, và phân tích định lượng. Tùy vào từng trường hợp mà mỗi cơ quan sẽ sử dụng các phương pháp phân tích khác nhau cho phù hợp.
Xác định mức độ rủi ro: xác định mức độ rủi ro là việc so sánh các mức rủi ro được ước tính với các tiêu chí đánh giá, từ đó xác định ra các rủi ro lớn nhất hoặc loại trừ các rủi ro nhỏ không cần thực hiện các phân tích sâu hơn. Đây cũng là căn cứ hỗ trợ ra quyết định về những rủi ro nào cần được ưu tiên xử lý trên cơ sở các ưu tiên về mục tiêu đã đề ra để tập trung nguồn lực xử lý những rủi ro quan trọng nhất. Việc quyết định có hay không và làm thế nào để xử lý rủi ro có thể phụ thuộc vào chi phí và lợi ích từ việc chấp nhận rủi ro, chi phí và lợi ích từ việc thực hiện các biện pháp kiểm soát cải tiến.
Bước 4: Xử lý rủi ro. Mục đích của xử lý rủi ro là để chuyển sự không chắc chắn thành lợi ích của tổ chức bằng cách hạn chế các mối đe dọa và tạo ra lợi ích từ các cơ hội. Sau khi xác định mức độ ưu tiên cho các rủi ro, việc xử lý rủi ro cần được xác định và liên kết với các quá trình lập kếhoạch của tổ chức. Việc xử lý rủi ro cần tuân thủcác yêu cầu pháp lý cũng như các chính sách của chính phủ và tổ chức.
Do đó, các quyết định liên quan đến việc liệu có cần xử lý rủi ro hay không có thể dựa trên các tiêu chí về hoạt động, kỹ thuật, tàichính, pháp lý, xã hội, môi trường hoặc các tiêu chí khác đồng thời phải phù hợp với bối cảnh hiện tại của tổ chức và cácbên liênquan.
Í1GHICÍ1 CỨU o TRRO Đổl< < <
Bước 5: Theo dõi và rà soát rủi ro. Giống như bước 1, bước 5 cũng được thực hiện xuyên suốt quá trình quản lý rủi ro. Quá trình theo dõi rủi ro cần được thực hiện tốt để đảm bảo các biện pháp kiểm soát được thực hiện có hiệu quả, nhận biết đượcnhững thayđổi trong cácrủi ro đế kịp thời điều chỉnh các biện pháp xử lý rủi ro, đồng thời xác định được các rủi ro phát sinh. Theo dõi và rà soát rủi ro là hai hoạt động khác nhau nhưng lại bổ sung cho nhau vì "theo dõi" liên quan đến việc giám sát hiệu suất thực hiện so với kếhoạch xây dựng trong khi "rà soát" là việc kiểm tra định kỳ tình hình thực tế để phát hiện ra những thay đổi về bối cảnh (cả bên trong và bên ngoài).
3. Kinh nghiệm của mộtsỡ quốc gia về quán lý rủi ro trong thống kê nhà nước
Hiện nay, nhiều cơ quan thống kê quốc gia đã xây dựng các hệ thống quản lý rủi ro thống kê như cơ quan Thống kê úc (ABS); Cơ quan Thống kê Áo (STAT); cơ quan Thống kê Ý (ISTAT), cơ quan Thống kê Lithuania; cơ quan Thống kê Thụy Điển... Dưới đây là một số kinh nghiệm quản lý rủi ro thống kê của ABS, STAT và ISTAT.
3.1 Quản lý rủi ro thông kê tại ABS
ABS là một trong những cơ quan thống kê quốc gia đi đầu trong việc xây dựng hệ thống quản lý rủi ro thống kê với cách tiếp cận tích hợp quản lý rủi ro với quản lý chất lượng thống kê, theo đó quản lý rủi ro thống kê là một phần quan trọng
>»nGHiénciĩu°ĩRnoeồi
trong quản lý chất lượng thống kê. ABS đã xây dựng một khung đánh giá rủi ro thống kê để hỗ trợ cho việc vận hành công cụ
"cổng chất lượng", đồng thời xây dựng quy trình quản lý rủi ro gồm 6 bước: (0) Chuẩn
bị; (1) Xây dựng bối cảnh; (2) xác định rủi ro; (3) Phân tích rủi ro; (4) Đánh giá rủi ro;
(5) Theo dõi và rà soát. (Xem sơ đồ quy trình quản lý rủi ro của ABStại Hình 2)
Hình 2: sơ đồ quy trình quản lý rủi ro của ABS
Nguồn: ABS, The ABS statisticalrisk management processA guide toapplying statistical risk management in practice
3.2 Quy trình và công cụ quản lý rủi ro của STA T
Năm 2011, STAT đã xây dựng quy trình quản lý rủi ro thống kê gồm 5 bước:
(1) Xácđịnh rủi ro; (2) Đánh giá rủi ro; (3) Giảm thiểu rủi ro ; (4) Giám sát, kiểm tra;
và (5) Báo cáo rủi ro. STAT đã xây dựng công cụ Observer để quản lý rủi ro bao gồm Danh mục rủi ro và một bảng hỏi được thiết kế để nhận dạng và định lượng các rủi ro. Theo đó, STAT xác định được danh sách các rủi ro cần xử lý và phân các rủi ro này thành 03 cấp độ chính để xác định mức độ ưu tiên xử lý các rủi ro. Tiếp đó, đối với mỗi một rủi ro, các biện pháp
được hoạch định sẵn sẽ được áp dụng hoặc có thêm các biện pháp bổ sung (trong trường hợp xuất hiện tình huống xấu hơn so với kế hoạch) đế giảm thiểu tác động của rủi ro đó.
3.3 Hệ thông quản lý rủi ro của ISTAT
STAT đã xây dựng Hệ thống Quản lý rủi ro dựa trên khung quản lý rủi ro của UNECE và tiêu chuẩn của ISO về quản lý rủi ro (ISO 3100:2009: Hướng dẫn và nguyên tắc quản lý rủi ro). Theo đó Hệ thống Quản lý rủi ro của ISTAT bao gồm:
Nguyên tắc, khung và quy trình quản lý rủi ro (Hình 3).
ÍIGHIÉÍI CỨU ° TRRO BỒI« < <
NGưrẺNTẮC
a) Tạo giatrị b) Tích họpcác quy trinh của tò chức
c) Mộtphàn của việc raquyêt định d) Nơi xử lý e) Cáu trúc, hệ thõng vá thóigian f) Dựa ttènthòng tintòtnhãt gi Thiêtkèphù hợp
h) X emXétđến yèutò nguónlực và vãnhòa i) Minh bạch j) Linh hoạt với
sự thayđói k) Thươngxuyên cãi thiện vá nàng cao tòchức
Hình 3: Sơ đồ Hệ thống quản lý rủi ro của của ISTAT J KHUNG
ủy nhiệm va Cam kết
Húẽt kẽ khung giãn lýrùi ro (4.3)
Tỉm lúêu vê tó chúc va aúêt lập bôi cành (43.1) Xây dựng chinh sách quân lý ròi ro (43.2) Trach nhmm giãi trình (433)
lích họp vào các quy trình cũa tô chúc (43.4) Nguôn lực (43.5)
Xây dụng cơ chê thông tin vá triẠén thông nội bộ
(43.6) . “
Xiy dụng co chê kêt nôi và báo cáo vói bên ngoái to chúc (43.7)
Xay dựng co chê kêt nôi và báo cáo nội bộ (43.7)
Thưởng xuyên cãi tiễn khung
(4.6)
Theodõi và ràsoát (4.5) Thực hiện quán lý rũi ro (4.4)
Thụt hiện khung quản lý rùi ro (4.4.1)
Thực hiện quy ưình quán tóríiimuá
OUY
rũi ro 5.5 Thiết lập bối cành
53
Nguồn: Workshopon risk management systemsand practices (2016), Risk Managementin Istat:fromthe project to the process
Có thể thấy, quy trình quản lý rủi ro của ISTAT bao gồm 6 bước, tương tự như quy trình quản lý của rủi ro UNECE, ABS và STAT đã trình bày trên đây. Tuy nhiên, bước xây dựng bối cảnh được ISTAT thực hiện rất kỹ thông qua tiến hành một cuộc khảo sát về nhận thức rủi ro của các nhà quản lý và điều hành cấp cao. Tiếp đó, ISTAT sử dụng phương pháp đánh giá rủi ro (C&Risk Self-Assessment method) của UNECE, từ đó đưa ra bảng minh họa về quy mô tác động của các rủi ro và xếp hạng các rủi rotheo các mức độ ưu tiênxử lý rủi ro và xây dựng những biện pháp phòng ngừa, xử lý rủi ro kịp thời.
4. Một sô' đánh giá và đề xuất về quân lý rủi ro trong thống kê nhà nước ở Việt Nam
4.1 Một sô đánh giá chung
Như đã đề cập trên đây, ở nước ta, hoạt động quản lý rủi ro trong thống kê nhà nước đã phần nào được thực hiện thông qua việc xét đến các rủi ro có thế gặp phải trong quá trình xây dựng kế hoạch, tuy nhiên chưa được thực hiện một cách đồng bộ, thống nhất trên cơ sở một hệ thống hoàn chỉnh gồm chính sách, khung lý thuyết và các công cụ quản lý rủi ro. Tuy nhiên, để đưa ra những nhận định ban đầu về các rủi ro trong thống kê nhà nước ở nước ta, dựa trên Bảng phân loại rủi ro do coso đề xuất và sơ đồ bowtie1
' Chi tiết xem tại:
https://unstats. un. org/unsd/methodoỉogy/dataquali ty/references/Australia_ABS-Statistical_Risk_Ma nagement_Process_Guide.pdf
> > > rìGHIÊn cứu«TRAO flổl
của ABS (một công cụ để xác định rủi ro thống kê của ABS), có thể xác định 04 nhóm rủi ro chủ yếu trong thống kê nhà nước ở nước ta (Rủi ro chiến lược; Rủi ro hoạt động; Rủi ro tuân thủ; Rủi ro báo cáo), cũng như mối quan hệ nhân - quả dẫn đến các rủi ro thống kê, trong đó mối quan hệ này không nhất thiết phải là 1-1
mà mỗi nguyên nhân có thể dẫn tới nhiều sự kiện rủi ro khác nhau và ngược lại, mỗi rủi ro có thế xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Bảng 2 dưới đây sẽ trình bày các nhóm nguyên nhân chủ yếu dẫn tới các rủi ro chủ yếu trong thống kê nhà nước ở Việt Nam.
Bâng 2: Mối quan hệ giữa nguyên nhân rủi ro và cácloại rủi ro trong thống kê nhà nước Nhóm nguyên
nhân rủi ro
Nguyên nhân rủi ro cụ thể Loại rủi ro
Nguyên nhân chủ quan
1.1 Thiếu nhân lực (a); (b); (c); (d)
1.2 Thiếu kinh phí (a); (b); (c); (d)
1.3 Lập kế hoạchchưa chặt chẽ (a); (b); (d) 1.4 Cơ cấu tổchứcchưa hiệuquảtối ưu (a); (b); (c); (d) 1.5 Hệ thống bảo mật dữ liệu chưa hiệu quả (a); (b); (c) 1.6Truyền thôngchưa hiệu quả (a); (b)
1.7 Hoạt động thống kê thiếu tính minh bạch (a); (b); (c); (d) 1.8. Thiếu cáctiêu chuẩn và quy trình thống kê (a); (c)
1.9 Tính độc lập về chuyên môn nghiệp vụ chưa đượcđảm bảo
(a); (c); (d)
1.10 Thiếu cam kết về chất lượng Thống kê (a); (d) 1.11 Gánh nặng trả lời của cơ quan, tổ chức, cá
nhân cung cấp thông tin
(a)
1.12 Quy trình sản xuất thông tin thống kê chưa đượctưliệu hóa
(a); (c)
Nguyên nhân khách quan
2.1 Thiếu sựphối hợp từ các bên liên quan (a); (c); (d) 2.2Thiên tai, dịch bệnh (a); (b); (c); (d) 2.3 Trìnhđộ nhận thức của người trả lời (a)
Trongđó:
(a) Rủirochiến lược; (b) Rủi rohoạt động; (c)Rủi ro tuân thủ; (d)Rủi ro báo cáo.
Lấy ví dụ, Nguyên nhân "1.1 Thiếu nhân lực": Đây là một trong số ít những nguyên nhân có thể dẫn tới cả bốn nhóm rủi ro thống kê đã được đề cập ở trên.
Trong đó, thiếu nhân lực ở đây được hiểu là thiếu cả về số lượng và chất lượng của nguồn nhân lực.
Trước hết, thiếu nhân lực có thểdẫn đến những rủi ro chiến lược. Nhân lực thiếu có thế gây quá tải trong quá trình thực hiện, theo đó các công việc sẽ không được hoàn thành đúng hạnvà chất lượng các kết quả đầu ra không được đảm bảo. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến việc đạt được các mục tiêu trực tiếp nhất của các cơ quan thống kê liên quan đến quá trình sản xuất, phổ biến thôngtin thống kê.
Thiếu nhân lực rõ ràng rất dễ dẫn đến các rủi ro hoạtđộng, đặcbiệt là các rủi ro liên quan đến nhân sự. Bên cạnh ảnh hưởng đến hiệu quả và hiệu suất hoạt động do thiếu nhân lực, một bộ máy nhân sự kém sức mạnh cũng sẽ không tạo ra được sức hút về nhân sự cho cơ quan thống kê. Bên cạnh đó, thiếu nhân sự có trình độ CNTT phù hợp có thế dẫn đến những rủi ro về công nghệ như trang web của cơ quan thống kê nhà nước bị tấn công, dữliệuthống kêbị đánh cắp...
Thiếu nhân lực cũng là nguyên nhân dẫn đến những rủi ro tuân thủ, cụ thể là các rủi ro liên quan đến việc tuân thủ luật và các tiêu chuẩn. Bộ máy nhân sự thiếu và yếu sẽ là trở ngại để cơ quan thống kê có thể tuân thủ được các tiêu chuẩn, chẳng hạn như các tiêu chuẩn về thời hạn công
nGHIẼn cứu • TRHO B0K « <
bố thông tin thống kê để đáp ứng tính kịp thời.
Cuối cùng, thiếu nhân lực là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến những rủi ro báo cáo, đặc biệt là những chậm trễ và sai sót trongviệc thực hiện các luồng báocáo.
Một ví dụ khác mà chúng ta có thể nhận thấy rất rõ trong giai đoạn bùng phát dịch bệnh Covid-19, "2.2 Rủi ro do thiên tai, dịch bệnh". Dịch bệnh Covid-19 đã ành hưởng đến mọi ngành, lĩnh vực và thống kê cũng không nằm ngoài phạm vi ảnh hưởng đó. Dịch Covid-19 ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sản xuất và phổ biến thông tin thống kê, đặc biệt là ở các vùng dịch. Theo đó, việc tiếp cận với các cá nhân, tổ chứccung cấp thông tin thống kê và các luồng báo cáo thống kê bị ảnh hưởng. Bên cạnh đó, trong bối cành dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, tại một số địa phương, công chức, viên chức ngành Thống kê có thế bị cách ly hoặc bố trí làm việc tại nhà (do thực hiện Chỉ thị số 16/CT- TTg hoặcthuộcdiện cách lytập trung) dẫn đến những rủi ro do thiếu nguồn nhân lực như đã trình bày trên đây.
4.2 Một sô'đê xuất
Trước hết, cần phải khẳng định rằng việc quản lý rủi ro trong hoạt động thống kê nhà nước có vai trò rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả và tính bền vững của các hoạt động thống kê. Lường trước những nguy cơ, rủi ro tiềm tàng có thể xảy ra để có các biện pháp phòng ngừa, cũng như lập kế hoạch ứng phó với các
> > > OGHIẼn cứu » TRHO ĐỔI
nguy cơ này chính là yếu tố giúp mỗi cơ quan, tổ chức có được sự chủ động, tránh rơi vào những hoàn cảnh bất ngờ, thậm chílà những khủng hoảng về mặt quản trị.
Chính vì vậy, quản lý rủi ro trong thống kê nhà nước cần phải được đề cao, chú trọng hơn nữa.
Bên cạnh đó, trên cơ sở các công cụ xác định và phân loại rủi ro của quốc tế, một số nhóm rủi ro chủ yếu trong thống kê nhà nước đã được nhận diện trên đây. Tuy vậy, để quản lý rủi ro trong thống kê nhà nước một cách đồng bộ, có hệ thống, ngành Thống kê cần xây dựng các hướng dẫn chi tiết về khung lý thuyết, chính sách, phương pháp, quy trình, công cụ quản lý rủi ro một cách khoa học, phù hợp với tình hình thực tiễn của nước ta trên cơ sở tham khảo các hướng dẫn quốc tế và kinh nghiệm của các quốc gia. Trong đó, cách tiếpcận gắn quản lý rủi ro với quản lý chất lượng thống kê là một cách tiếp cận phù hợp. Cần lưu ý đến những đặc thù của Thống kê nướcta để đảm bảo xây dựng hệ thống quản lý rủi ro phù hợp, chẳng hạn như việc xử lý các rủi ro trong hoạt động thống kê cần phải được thực hiện trên cơ sở tuân thủ luật pháp và các quy định của nhà nước vàtổ chức thống kê.
Một vấn đề nữa cũng không kém phần quan trọng chính là nâng cao nhận thức của người làm công tác thống kê về quản lý rủi ro trong hoạt động thống kê.
Tất cá những người làm công tác thống kê cần ý thức được vai trò, tầm quan trọng của quản lý rủi ro để có thể gắn quản lý rủi
ro mộtcách chặtchẽ và hiệu quả vào thực tiễn công tác của mình, đặc biệt là trong các hoạt động lập kế hoạch. Một khi công tác tuyên truyền, đào tạo, bồi dưỡng về quản lý rủi ro đạt được kết quả khả quan, việc xác định và xử lý rủi ro sẽ thuận lợi hơn nhiều bởi chính những người trực tiếp thực hiện các hoạt động thống kê là những người hiểu rõ nhất về những nguy cơ, rủi ro đối với các hoạt động mà họ tham gia thực hiện.
Cuối cùng, quản lý rủi ro có ý nghĩa không thể thiếu đối với công tác lập kế hoạch, đặc biệt là các kế hoạch có tầm chiến lược, dài hạn. Đối với những kế hoạch ngắn hạn, các nguy cơ và rủi ro có thể được xác định, đo lường và lập kế hoạch xử lý dễ dàng hơn. Trong khi đó, đối với các kếhoạch dài hạn, việc xác định, đo lường và lập kế hoạch ứng phó, xử lý các nguy cơ và rủi ro sẽkhó khăn hơn nhiều do việc xác định bối cảnh của một kế hoạch dài hạn với tầm nhìn xa là không hề dễ dàng, vì vậy, quản lý rủi ro cần phải trở thành một yêu cầu bắt buộc đối với công tác lập kếhoạch và cần đặc biệt chú trọng đến quản lý rủi ro cho các kế hoạch dài hạn. Chẳng hạn, trong quá trình xây dựng
"Chiến lược phát triển thống kê Việt Nam giai đoan 2021-2030và tầm nhìn đến năm 2045", quản lý rủi ro cần được xem là một trong những nội dung của Chiến lược để có thể xác định, đo lường và xây dựng các phương án ứng phó với các nguy cơ, rủi ro có thể ảnh hướng đến đạt được các mục tiêu chiến lược.
5. Kết luận
Trong quá trình thực hiện các hoạt động thống kê, các cơ quan thống kê khó tránh khỏi những rủi ro và nguy cơ tiềm tàng có thể ảnh hưởng đến các mục tiêu mà cơ quan hướng tới. Các rủi ro không luôn luôn bất biến mà có thể không ngừng biến đổi theo sự thay đổi của bối cảnh, vì vậy, nếu thực hiện tốtcông tác quản lý rủi ro, cơ quan thống kê có thể đón nhận và ứng phó với các rủi ro này một cách chủ động và hiệu quả. Khẳng định vai trò và tầm quan trọng của quản lý rủi ro trong thống kê nhà nước, các hướng dẫn chi tiết về khung lý thuyết, chính sách, phương pháp, quy trình, công cụ quản lý rủi ro cần phải được xây dựng, ban hành và áp dụng một cách đồng bộ trong toàn hệ thống.
Đặc biệt, trong quá trình xây dựng kế hoạch, quản lý rủi ro cần được chú trọng để đảm bảo hiệu quả và tính bền vững của các kế hoạch, chiến lược, tránh gây ra những lãng phí nguồn lực do không lường trước được những nguy cơ, rủi ro có thể ảnh hưởng đến việc đạt được các mục tiêu đề ra./.
Tài liệu tham khảo
1. ABS, The ABS staitistical risk management process A guide to applying statistical risk management in practice,
ataquality/references/Australia_ABS_Statisti caLRisk_Management_Process_Guide.pdf, truy cập ngày 23/02/2021
https://unstats.un.Org/unsd/methodology/d
OGHIÊn CỨU o TRflO ĐỔI < < <
2. c. Arthur William, Jr. Micheal, L.
Smith (1998), Risk management and insurance,
https: 11 WWW. worldcat. org/title/risk- management-and-
insurance/oclc/37141297, truy cập ngày 24/02/2021
3. ISTAT (2016), Workshop on risk management systems and practices 2016, Risk Management in Istat: from the project
to the process,
https://unece.org/fileadmin/DAM/stats/doc u ments/ece/ces/ge.58/2016/22_April_Risk_
ManagementJn_ISTAT_-_F._Rotundi.pdf, truy cập ngày 24/02/2021
4. Nguyễn Lân (1998), Từ điển và ngữ Việt Nam, NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh,
, truy cập ngày 20/02/2021 https://www.khaitam.com/ky- nang-thuong-thuc/tu-dien/tu-dien-tu-va- ngu-viet-nam
5. Trung tâm từ điển học Hà Nội (1995), Từđiển Tiếng Việt
6. Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (2011), TCVN ISO 31000:2011 (ISO/TR 31000:2009), Quản lý rủi ro - Nguyên tắc và hướng dẫn là tiêu chuẩn hoàn toàn tương đương với ISO 31000:
2009
7. UNECE (2017), Guidelines on risk management practices in statistiacl organization,
https: //statswi ki.unece.org/display/GORM/
Guidelines+on+Risk+Management, truy cập ngày 21/02/2021
