Science 8, Teclmology Development, Vol 17, No,li2 - 2014
DOI M(Sl N I H N THIIC VA TlTDUY VE VAI TRO CHU D 4 0 CilA KINH TE NHA NU^dc TRONG NEN KINH T t THJ TRITCING
BINH HirONG XA HOl CHU NGHIA 0 VIET NAM THE INNOVATION OF PERCEPTION AND THINKING
ABOUT THE STATE SECTOR'S LEADING ROLE IN THE VIETNAMESE SOCIALIST-ORIENTED MARKET ECONOMY
Nguyin Tien Diing
Tnrdng Dai hdc Kinh t l - Lust, DHQG-HCM - [email protected]. vn Nguyin Anh Tuan
Tnrdng Dai hgc Kinh l l - Lual, DHQG-HCM - luonnaiguel.edu.vn IBi, nItin nsiy IS ,l,dng 6 nim 2014. hoin chinh sia chua ngiy 27 thing S nam 20T4)
TOM T A T
^ Kmh ti nha nudc gid vat Ird chu dqo lit quan liim luoc xdc d,nh nhil quin Irong cac vdn kten cua Ddng ti, Dal hit ldn thti VIT din nay Khing linh val Ird chfl dao ctia hnh li nha nudc Id nham lam ro ban chdi. Iqc trung cua kinh li Ihl Iradng Ilnh hudng XHCN
^ Vai irdchii dao cua kinh tinhd nudc luoc hiiu la va, ud lien phong. ddn dil ciu, ktnh tinhi nuoc trong nen ktnh le Ihl trudng Biiu hlen cdu su Uen phong va ddn dd, 16 li chiim Unh nhdng v. In. nhung hoal ddng liuyel mach trong nen hnh ll
Sou gin 30 ndm lil mdi. Id din xdc dinh ro nfl hdm val trd chu laa cuo kinh ti nhd nudc vav, tr, then chdt cilo Ioanh nghtep nhi nudc: khdng ling nghTa hnh li nha nudc vdi doanh nghtep nha nuoc. Kinh le nhi nudc giu val d-d chi lao Irangnln hnh li nhiiu thinhphdn Irong lo doanh nghtep nhi nudc gtu "v, In then chif. Id liiu ktin vol chdllilinh hudngXHCN Tuy nhten trong thai glan qua. kmh tinhd nudc vdn chua thtic su Id rd val Iro d,nh hudng ndy.
ldi „ I T , - " ' " """• " "•"•'' * ' ' " " " " ^ '™' "•""« '" "° " " ^ S ' ' " " ' ' " ' » ' ' W ' " " '"=>
•""" P'l'•"-"'•'-• loan bd nin hnh li,uic ddn. Dd let nltiingyiutd ttim ndng cua lil ntrdc-til '•fy'"-l'«f'-l«'ii»g.ngdnsdchnhanudc...Vd,„hungyiuldl6.hnhlinhinudcd6ng,ai„-d
••'"'•""l':'-'^''Pl'i"r,inklnhli.xdhol,rongninhnhtithilnrdngl,„hhudngXHCNdnudcta
hitdn, ' • " ' ' 7 . ' " ' ! " "''" '' ""'"• •"""•° ^'"' '•">• ktnh tinhi nudc. kinh tilh, intdng li„h hirong xa hot chii nghia.
ABSTRACT
sne -h T- "T ""'" """"^ "" '"'''"^ " ' " " "" " " " " " O " " " " * - been consistently specfiel m ioctiments of the Communis, Party, since ihe seventh Nailonal Congress. The affmattonoflhe stale sectors leading role is to clarljy the nature and charaCerislics of the soctohsl-orienledmarket economy
TrangI '
TAP CHi PHAT TRliU KHtCW, TAP 17, SO Q2 • 2014 The leading role of the state sector means the slate sector pioneer, and leads m the market economy -.-hich Is reflected by the holding of crucial posluons and activities In the economy
After nearly 50 years of reform, ihe cannolollons of Ihe leading role of the smte sector and the key position of slole-o.-ned enterprises hate been gradually defined, the slate sector and stote-o,vned enterprises have been differenltaled The stale sector plass a leadin. ,-ole In a miiltt-secor economy In .hich ihe s.a.e-o.ned en,erpnses keep a - cntclal pos.Uon- and are a matenal condition to orient soctollsm The state sector. ha,ve,er Is yei lo clearly sho.v dtls role.
The state sector has o tremendous Influence icirh some components of a directlv affecting the -.hole economy uhlch ore resources, tnfrostnicure. s,a,e budge, elc Because of'iheoba.e -"••"""•'•••:ason..lhes,ateseclorlsthefou„doUontothesoclalo„deconomlcde.-elopmentinlhe sociahsl-orienied market economy of Vietnam
Key tvards: Perception and thtnhng leading role, slate sector market economv soctalts, - onenled marke, economv
1. DAT VAN D t
De tai CO ciu nlu kmh tl thanh cdng. n e e do, mdl nhan diuc vd nr duy vl vai tto chu dao eua kinh te nha nudc thdng qua viec xac dmh rd vai ud va chirc nang cua kmh ll nha nudc ndi chung va doanh nghiep nha nudc ndi neng la dilu hit sic quan ttong va cap bach Vai ttd chu dao cua kinh te nha nudc khdng nen h,lu , a dien giai thanh doanh nghiep nha nudc, nhat la cac tap doan, long cdng ty nha nudc pha, giu v, tri dien chdt chl phdi cac nganh kmh tl Cin phii .xac dinh ro pham vi hoat ddng cua kinh tl nha nudc de phal huy vai ttd va t i e ddng uong nin kmh tl nhieu thinh phin djnh hudng .xa hot chil nghia ( XHCN) d nudc ta.
Cd the ndi "vai ttd chu dao cua kinh tl nha nude- dang la vin dl "ndng" duoc nhilu ngudl quan tim, ban luan, gin day da xuit hien nhung y kien - o i l chilu" cho ting nen tu bo cum nt
"kinh te nhi nudc gid vai ttd ehd dao" hay "xem lai vai ud chu dao cua kinh tl nhi nude" vdl nhung ly le khic nhau
V1ec xac dinh vai ttd chu dad cua kuih ll nha nudc thdng qua hdat dgng cua cac doanh nghiep nhi nudc di! lim don biy diy nhanh Iang
ttudng kmh Ie \ a giii quyll cac vin d l xi hdi, md duong. hudng dan cic thanh phin kinh t l khic cung phit uiln da , i dang cd nhung bit cip giua ly luin v i ttiuc nin. Vi vay. cln phai cd su nhan thuc mdi vi ddi radi tu duy vl vai uo chd dao Clia kinh t l nha nudc ttdng nin kmh t l du ttudng dmh hudng XHCN d nudc us.
2. C O S O LY LLAN VE VAI TRO CHU DAO CUA KINH TE NHA NUOC
Su nghiep ddi mdi d nudc a da dal dugc nhung Ihinh nm hit siic to ldn, nudc ta ra khoi linh ttang kem phat ttiln. dd, sdng nhan dan duoc eii Ihien rd ret Cic van kien cua Dang vi NTia nuoc ludn khing dmh vai tto chu dao cua kinh t l nha nudc uong nin kmh tl hang hda nhiiu Ihinh phin van hinh Iheo eo chl du ttudng cd su quan ly Clia NTii nudc xi hdi chu nghia
Sau gan 30 nam dli mdi. Mel Nam da dal duoc nhung thanh mu to ldn. tit quan ttong.
nhieu muc neu chu ylu cua chiln luoc phii uien kmh te - .\a hdi giai doan 1991 - 2000 vi 2001 - 2010 da dugc diuc hien, dil nudc ra khdi unh Inuig kem phit ttien: ddi sdng eua nhin din duoc cai thien rd ret. NTiung ttiinh nm, kmh nghiem cua gin 30 nam ddi mdi da tao ra sue
Trang?
Science & Technology Development Vol 17, No,Q2 - 2014
manh tong h(?p Ion hon nhieu so voi truoc day.Nhung nam toi la giai doan kinh t6 nuoc ta phyc hoi, lay da tang trucmg sau thoi ky suy giam, cSu tnic lai nen kinh te de phat trien nhanh va bin virng.
Dai hpi IX ciia Dang: "Ti6p tuc dfii raoi va phat trien kinh te nha nuoc dk thuc hien tot vai tro chii dao trong n^n kinh ti"[3; tr.l89] Kinh tg nha nuoc la luc lugng vat chdt quan trong va la c6ng cu di nha nuoc dinh huong va di6u tiit kinh ti vT mo nen kinh ti. Doanh nghiep nha nirdc giir vi tri then ch6t trong nin kinh ti; di din trong viec iing dung tiin bo khoa hpc va cong nghf; nSng cao nang sudt, chdt Iuong va hifu qua trong hoat dpng san xudt kinh doanh, co nkng lyc canh tranh t ^ n thi truong trong mroc va quoc ti, lam nong cdt cho sir phat triin kinh t i - xa hoi Clia dat nudc.
Nen kinh t i thi trucmg dinh hudng XHCN d nude ta la nin kinh ti hang hda nhilu thanh phSn, v^n hanh theo ca chi thj trucmg co sy quan ly cua Nha nudc. Cac thanh phdn kinh t i hoat dpng theo phap lu§t, diu la bp phan quan trpng ciia nen kmh te, binh ddng trudc phap luat, cimg phat trien lau dai, hpp tac va canh tranh lanh manh;
trong do, kinh ti nha nudc giua vai tro chu dao.' Chiin lupc phat trien kinh te - xa hpi 2011 - 2020 dupc xac djnh la chiln lupc tilp tuc day m?nh cong nghiap hoa, hi^n dai hoa va phat trien nhanh, bin vQng d i din nSm 2020 nudc ta CO ban tret thanh mrdc c6ng nghiep theo hudng hifn dai.
Ba dat dupc myc tiSu tren, chiin liroc xac dinh 3 khau ddt pha; trong dd, hoan thien thi chl kmh te thi trucmg dinh hudng xa hpi chu nghia [a tiSn de quan trpng dl thuc ddy qua trinh co cdu lai nen kinh tg, d l i mdi mo hinh tang trudng 6n dinh kinh te vT mo. Nin kmh t l thi trudng dinh hudng x5 hpi chu nghia d nudc ta la nin kinh te hang hda nhiSu thanh phdn, v^n hanh theo co che th! trudng cd sy quan ly ciia Nha nudc. Cac
Trang8
thanh phan kinh t i hoat d^ng theo phap lu|t diu la bp ph?n quan trpng ciia nin kinh tl, binh ddng tmdc phap luat, cimg phat triln ISu dai, hpp tac va canh tranh lanh m ^ ; trong do, kinh tl nha nirdc giu vai tro chii d^o.
Vai trd chii dgo ciia kinh t l nha nudc dupc hieu la vai trd tien phong, din ddt ciia kinh te nha nudc trong nin kinh tl thj trudng Bilu hifn Clia sy tien phong vi din ddt dd la chiim Ifnh nhung vi tri, nhitng hoat dpng huyit mach trong ngn khih tl, Ddng thdi dgt hi?u qua ndi trpi trong linh virc hogt dong va quan ly. Nhung tiau chi tong quat de danh gia vai trd chii dao ciia kinh t§ nha nudc chi'nh la tfnh chi phdi ctia lmh vyc hoat dpng, hieu qua ciia hoat d^ng va hi?u nSng ciia quan ly.
Trong v ^ kifn cua Dang, vai trd chu dgo ciia fcinh t i nha nudc la "khdng phai thi hifn d so lirpng doanh nghifp nhilu hay it, ty trpng ddng gdp vao tdng san phdm xS hpi cao hay thap, m^
a chd nd la lyc lupng v§t chdt quan trpng di nhi nudc dinh hudng va dieu tilt nin kmh te, tgo moi trudng va dilu ki#n d l cac thanh phdn kmh ti cung phat tiiin"i4; tr.83 ] ; la ''cdng cy v^t chdt quan trpng di nha nudc dinh hudng va diiu tilt vT md, lam lyc lupng ndng cdt, gdp phan chii yfiu de kinh t i nha nudc thyc hifn vai trd chu dgo trong nin kinh t i thi tnrdng dinh hudng xi hdi chu nghia, \k Iyc lupng trong hgi nhgp kinh te qudc tl"[5; tr. 101 ] va "di d i u trong ung dyng tiSn bO khoa hpc va cong nghf; neu guong ve n5ng suat, chdt lupng va hi?u qua kinh tl - xS hpi va chdp hanh phap lu£lt"[4; tr. 189 ] .
Trong nin kinh t i thi tnrdng djnh hudng \i hgi chii nghia d nudc ta, kinh te nha nudc ddng vai trd chii dgo la nhim-
Thu nhdt. khde phuc nhihig khuylt tgt cua kmh te thi trudng Ban than nin kinh te thj trudng chira dyng nhihig khuylt tgt, nhiing hgn che trai vdi ban chdt tit dfp ciia x3 hpi ma chiing ta dang hudng tdi: xa hpi cdng bdng, dan chii va
TAP CHI PHATTRIEN KH&CN, TAP 17,50 Q2 • 2014
Thli hai, dam bao tmh dpc lap tu chu trong phal trien kmh tl. Trong dilu kien hien nay d l phat trien chiing ta phai hgi nhap vdi kinh t l thi gidi, Trong qua dinh dd niu fchdng cd su dinh hudng ro rang, khdng cd cac cdng cu sSc ben de thuc hien sy djnh hudng thi hgi nhgp din din hda nhap, hoa tan. Kinh t l Viet Nam se trd thanh kinh te le thupc, Viet Nam se mdt ti'nh ddc lap tu chu, va kinh t l thi trudng se khdng thi la cdng cu dupc sd dung vi ddc lap, tu do, dm no va hanh phiic Clia toan dan ta
Thu ba. dinh hirdng cho nin kmh t i phat trien mpt each bin vung, hudng tdi muc tieu:
dan giau, nudc manh, thuc hien thanh cdng sy nghifp cdng nghifp hda, hien dai hda dat nudc.
3. T H ^ r c TIEN VE VAI TRO CHU DAO CUA KFNH TE NHA NV6c
Nhan thdc vl vi tri, vai tro cua kmh ti nha ' nudc, doanh nghiep nha nudc gin vdi qua trinh phat trien nhan thdc vl mdi quan hf giua phat triiSn lyc lupng san xudt va xay dung, hoan thien timg budc quan he san xudt phu hpp trong thdi ky qua dp d nudc ta, Cd thi ndi, sy thanh cdng trong viec xay dyng va phat triln kinh tl nha nudc la niy thudc vao viec xac djnh dting vi tri va vai yd ciia kinh tl nha nudc Uong nin kinh tl nhieu thanh phan, dan xen hdn hop nhilu hinh thiic sd huu trong nin kinh tl thi truong.
Trudc thdi ky ddi mdi, chting ta da qua nhin mgnh, myet ddi hda vai trd ciia che dd cong hiru, tap trung uu tien ddu tu cho phat triin doanh nghiep nha nurdc: xac dinh doanh nghiep nha nudc cd vai trd chii dao theo nghia ddc quyin cac ITnh vyc san xudt kinh doanh quan trong, chi phdi thj trudng Vif c keo dai qua lau co chl quan ly kinh te tap trung quan heu, bao cap, da hgn che viec khai thac, phat huy moi nguon luc trong xa hpi, dua nen kinh tl Iam vao khiing hoang va ddi sdng khd khan.
Dai hpi VI Clia Dang da cd budc phat triln ddt pha. dinh vi dting vai tro cac thanh phdn kinh ti.
Trong nen kinh te qudc dan, Nha nudc hudng din, kiem soat va dilu tilt vdi kinh te qudc doanh nam vi m' then chdt, cac don vj san xudt kinh doanh thugc cac thanh phin kinh t l vira hpp tac vdi nhau, bd sung cho nhau, vira canh tranh vdi nhau tren co sd binh ddng trudc phap lugt; can xda bd nhung dinh kiln, phan biet ddi xu khdng diing va cac hinh thuc ddc quyin kim ham xu thi phat trien trong nin kinh tl "Kinh te qudc doanh can cd luc Iuong dii sue chi phdi thi trudng, song khdng nhdl thiit chiim ty trong Idn n-ong moi nganh nghl, nhthig nganh nghi, loai hoat ddng nao ma kinh tl hop tac xa, kinh te gia dinh, kmh t i tu nhan cd thi Iam tdt, cd Ipi cho nin kmh te thi nen tao dilu kien cho cac Ioai hinh kmh te ay phat triln" [5, tr, 13-14]
Dai hgi VIII, IX, X, XI tilp tyc khdng dinh kmh t i nha nudc cd vai trd chu dgo trong nin kinh te qudc dan, doanh nghiep nha nudc giir nhihig vj tri then chdt; cac thanh phdn ktnh tl deu la bd phan hpp thanh quan trgng cua nin kinh le thi ttudng dinh hudng XHCN, binh ddng trudc phap luat, cimg phat tnin Iau dai, hgp tac va canh tranh lanh manh, xda bd moi sy phan biet ddi xti theo hinh thuc sd huu
Sau gan 30 nam ddi mdi, da ddn xac dinh ro ndi ham vat trd chii dao cua kinh te nha nudc va vi tri then chot cua doanh nghiep nha nudc, khdng ddng nghia kinh t l nha nudc, doanh nghiep nha nudc (Dai hdi VIII). Kmh tl nha nudc theo nghia day du gdm toan bp cac ngudn lyc thudc sd hiru cua Nha nudc frong nin kinh tl, bao gdm- ddt dai va tai nguyen sir dung vao san xuat kinh doanh, ngan sach nha nudc, cac quy Clia Nha nudc va doanh nghiep nha nudc Kinh te nha nudc cd vai trd chii dao trong nin kmh tl qudc dan, la luc lupng vat chdt quan trgng dl Nha nudc dinh hudng va dilu tilt nin kmh tl cung phat tnen trong nin kinh tl thj tnrdng dinh hudng XHCN Doanh nghiep nha nudc la bg
Trang9
Science S TecNnolocy Oevelopment, Vol 17, No,Q2 • 2014 phan het sue quan uong uong kmh ti nha nudc, phai giu \ i tri then chdt ttong ndn kinh id, lam cdng cu vat chat quan uong de nha nudc dinh hudng va dieu tiet vi mo ndn kinh le, lam luc luong ndng cdt, gdp phin chu ydu di kinh Id nha nudc thuc hien vai ud chu dao.
Dl lien Vd! viec xac dmh vai ttd, vi tri cua doanh nghiep nha nudc trong nin kinh t^ Ihi Inrdng dmh hudng XHCN, cd Ihd ndi, ttong gan 30 nam ddi mdl. Dang va Nha nudc ludn coi viec doi mdl doanh nghiep nha nudc la mdl ttong Iam, da va tidp tuc gianh nhieu lam sue va tri die cho viec tira tdi, ddi mdi doanh nghiep nha nudc ve ca co ciu kmh li, co chi van hanh, td chirc (luan ly va hoat ddng kinh doanh ttdng n£n kmh te Uii trudng dinh hudng XHCN a nuac ta.
Hien nay thanh phin kmh ti nha nudc d nudc ta duoc ciu ttuc lit hai bp phan. Mit la. he thdng doanh nghiep gdm cdc doanh nghiep 100% vdn Nha nudc va doanh nghiep cd vdn cd phin chi phdi cua Nha nudc ; Hoi la, bd phan phi doanh nghiep: dit dai, tai nguyen, ngan sdch nha nudc, quy du tru, ngan hang, bao hiSm ..Trong dd he' thong doanh nghiep nha nudc dagc xdc dinh la luc ludng "ndng cdt", nen viec xac dinh vai trd kinh te nha nudc thong qua vai tro cua he thdng doanh nghiep nha nudc, vdi ndi dung co ban la, (1). Nam nhung nganh va linh vuc then chdt di phat huy vai Ud chu dad trong nin kmh td: (ii) U m ddn bay day nhanh tang Uudng kinh tS va giai quyet eac van di xa hdi, md dudng, hudng tian cac thanh phin kinh ti khac cimg phat triin- (111) Dl dau ttong viec ung dung khoa hoc va cong nghe, neu guong vi nang suit, chit luong hieu qua kmh te - xa hoi va chip hanh phap luat' (•V). La luc l„(mg vat ehil quan Itong dd nha nuoc d,nh hudng va didu iijt nin kmh Id lao mo, ttudng va diiu kien Ume diy ede M n h phin kmh le khac eung phal min.
Viec xae dinh vai Uo ehu dao cua thanh phin kmh te nha nudc ehd yiu Ihdng qua hoai ddng cua doanh nghiep nha nude.
Qua trinh ddi mdi vd sip xdp lai cac doanh nghidp nha nude tir diu ihap nien 1990 din nay tia giam nhanh v i sd luoug. Thed s6 heu cua Tdng cue thdng ke nam 2011 va Bad cao cna Ban ehi a,o ddi mdi va phat ttidn ddanh nghiep tu khoang 12.000 doanh nghiep vao nam I99l' tinh den hel nam 2010, ca nudc cd 1.207 doanh' nghiep nha nude la eong ty ttach nhiem hihi han mot thanh vten va 1 900 doanh nghiep ma nha nuoe ed eo phan ehi phdi. Ca nudc hien co 101 tap doan, tdng cong ly va 3 ngan hang thuong mai do nha nudc giu 100% vdn, trong dd cd 12 tap doan kmh li nha nudc, hiu hdi dua Uen nin tang cua eac tdng edng ty 90, 91 cd quy mo Idn ve vdn dieu le va tai san, cd mat ttong hin hit cac nganh, ITnh vue then chdi eua nin kinh ti
Tny sd ludng doanh nghiep nha nudc giam nhung quy mo cua mdi doanh nghiep nha nudc lai tang len, muc trang bj tai san va diu hi lai ehinh dai han, tinh binh quan cho mjl doanh nghiep lang td 39,9 ly ddng (nam 2000) len 257,75 ty dong (nam 2009), tang gip 6,46 ISn;
tinh binh quan cho mpt lao dpng tang lit 0,11 ty ddng len 0,52 ty ddng , tang gip 4,73 lin [IOJ.
Cac ddanh nghiep nha nude chiim gin 50%
tdng gia It] tai san va diu tu tai chinh cua cac loai hinh doanh nghiep; 60% sd du vdn tin dung cua edc ngan hang thuong mai ttong nudc; 70% vdn vay nude ngoai va 11.5% lire lupng lao dpng xa hdi, 50% vdn diu hi nha nudc [10],
Qua trinh chuyin ddi sang nen kinh ti th) trudng dinh hudng XHCN d nudc ta da lao ra duoc su tang trudng kinh te eao, co ciu nin kinh te da cd su chuyin biin mpt each manh mS theo nganh va theo thanh phin kinh ti. Ddi mdi kinh te da lao sue bat mdi cho phai ttiin san xuat, kmh doanh cua mpi ihanh phin kinh li vdi cac hinh thiic sd hihi khac nhau Kinh ti nha nudc giam dan ty trpng, cac thanh phin kinh ti khac phat triin, hpp tac, canh ttanh binh ding, ddng gdp ngay cang I6n vao tdc dp tang nudng va chuyen dich co ciu nin kinh ti
TtP CHi mj TMEH KHtCW, TAP 17, SO IJ2 - 2014
Biiu lo 1: Ca edit GDP phin Iheo Ihanh ph'ie kinh ,i (2000-20111
Nguon: Tdng cue ,hdng ki. .Vien gidm Thing ki 2012.
Bieu do 2: Bdng gdp lang mrdr,^ CDP cua cdc rhinh phjn kinh tj 12000-2012,
Ngudn Ting cue,hing ke .Viin gidm Thdngki 2012. td Mac du sd lupng doanh nghiep nha nude cd
su gidm nhanh mpt each dang ki uong nen kuih te. The nhung. doanh nghiep nha nudc vin cd vai Iro va nhung ddng gdp lieh cue va dang ki vao
Chinhphu nam 2012 su phal uien kinh li - xa hdi cua dat nude. Ty upng ddng gdp vad GDP cda kmh Id nha nudc uong 10 nam qua ludn o muc uen 30%.
Bars 1- Caciu ting sdn phdm dong nu-dc iheo gii hien
Nam Cff cau {%). Tdng so Kinh le nhd nudc Hinh le ngodi nhd nudc
Kinh te lap Ihe Kmh le lu nhan Kinh le ca the
Khu vt,c cd vdn dau tt, nudc ngoai 2005
100 J2,62 47,22 6,65 8.51 32,06 15.16
2010 100 33,46 4S,SS 5.32 10,76 32,77 17,69
hanh phdn Iheo thdnh ph
2011 100 32,6S 49,2~
5,16 10.91 33.2 1S.05
2012 100
i2,J7
49.34 5,0 11,13 33,21 18,09dn kinh ri
2013 100 32,2 48,25 5,05 10,93 32.27 19.55 1 Ngudn Tdng cue Thing ki .V.in g,dm thing ki 2013
TrangII
Science i Technology Developmeiit, Vol 17, No.Q2 - 2014
The nhung, viec 16 chuc sap xep lai doanh nghiep nha nudc nham nang cao hieu qua va chit luong boat dpng da khdng dal dupc, tiin ttinh cd phan hda bl dinh tte. Hang nam ed khoang 12% doanh nghiep nhd nude hi thua Id ttono sdn xuat kinh doanh, muc 16 binh quan eiia mpt doanh nghiep nha nude eao hon 12 lin so vtJi cae doanh nghiep khu vue ngoai Nhd nude. Chi neu he sd thu nhap Uen tai san vit he sd thu nhap v6n cd phan eua eac tap doan, t6ng e6ng ty nha nude la 20,8%, thap hon nhieu so vdi khu vuc diu tu true tiip nudc ngdai Loi nhuan ttudc thui tten vdn ehu sd hdu ehi dat khoang 13,1%, thip hon nhieu sp vdl lai suit vay ngan hang thuong mat.Dae hiel, cd den 80% tdng sd Ipi nhuan ttudc thue den tu 4 tap dpan diu khi, viln thdng quan dpi, huu ehinh viln thdng va cao su; eac lap doan, tdng cdng ty con lai, ty le lot nhuan tten vdn chu sd huu cdn thip hon nhiiu.
Cae doanh nghiep nha nudc tdng ttudng chu yeu dua vao vdn, sii dung nhilu tai nguyen Ihien nhien, dupc hudng nhilu chinh sach uu dai cua Nha nudc nhung hieu qua diu lu Ihip. Viec phat trien cac md hinh lap doan kinh te nha nudc dang gay nhieu ttanh luan, su md rdng qua miic cac linh vuc khdng phai la thd manh eua tap doan la theo xu thi chay theo lpi nhuan ngin han cua thi trudng (diu tu vao nhdng linh vue diy nil ro nhu bat dong san, ehung khoan, ngan hang v.v .) va theo hudng "khep kin, tu eung tu cdp" da phin nap lam pha vd eiu true va eac quan he eo ban eua nin kinh tl, lam Iriel tieu eo hdi tham gia mang ludi san xuil va ehudi gia iri gia lang cua eae doanh nghiep via va nhd Irong nin kmh ti Xu the dau tu ngoai nganh cua cae tap doan kmh te nha nudc din din tinh ttang sd huu cheo giua doanh nghiep - doanh nghiep, doanh nghiep - ngan hang, ngan hang - doanh nghiep, lam tang tinh le Ihude lan nhau mang tinh tieu euc, tao nen nhung mdl quan he sd huu hil sue phuc tap ttong nen kinh ti, lam cho Nha nudc khd kilm tta, giam sat va dilu Iiit
Nhu vay, trong njn kinh ll lh| ttudng d|nh hudng XHCN, kmh t l nha nudc giu vai tto chu dao ttong nin kinh tl nhilu Ihanh phan; trong dd doanh nghiep nha nudc giu "vi tti then chdt", la dilu kicn vat ehit d i dinh hudng XHCN. Tuy nhien, ttong thoi gian qua, kinh tl nha nudc vdn ehua thuc su td ro vai ttd dinh hudng Theo sd heu chinh thiic eua Tdng cue Thdng ke: Vdn din ttr cda khu vuc kinh t l nha nudc ludn chiim ty lc cao (tren dudi 50%) ttdng tdng diu to xa hpi:
khu vuc nay chilm ttr 53% din 67% vdn kinli doanh cua tit ca cac doanh nghifp, cd tai san cd dinh cao hon tai san cd dinh eiia cac ddanh nghiep lu nhan ttong vd ngoai nudc. Nhung ty le ddng gdp vao GDP khdng can xung chi d miic tten 30%; eac ddanh nghiep nha nudc ehi Ijo cong an vice lam cho khoang 4,4% tdng s6 lao ddng (ehiim 28% sd lad dpng ttong sl doanh nghiep dang host dpng san xuit kinh dpanh ttong nen kinh tl), chi ddng gdp tt, 25% din 34% sin lupng edng nghiep, ddng gdp khdng dang ki cho nong lam ngu nghiep va thuong mai n^i dia, vi cd nhieu kha nang la khu vuc nliap sieu ldn nhil va hen Iuc Irong nhttng nam qua.
Qua ttinh thttc hien vai ttd chu dap cua kinh ti nha nudc trong thdi gian qua cdn nhilu bat cap, tham chi, thed mdt nha nghien euu kinh li dpc lap, kinh Ie nha nudc khdng nhOng khdng gid dupc vai ttd chu dao ma edn la mdl uong nhdng nguyen nhan gay ra bit dn kinh ti vF md. Thuc trang dd da anh hudng khdng nhd tdi tam to, tinh cam cua ngudi dan, Idi quyit tam Ihuc hipn dinh hudng XHCN. Do vay, cin phai tiip tuc nhjn thuc va ddi mdi to duy vl vai ttd eua kinh tl nha nude trong nin kinh t i thi ttudng dinh hudng XHCN d nudc ta Irong bdi canh hpi nhap sau rpng vdl nen kinh t i thi gidi.
4. B A N LUAN VE KINH TE NHA NU'dC T R O N G KINH TE THI TRITONG B|NH H i r 6 N G XHCN
Kmh te nha nude cd vi tti hit siic rdng ldn.
trong do cd nhimg bg phan tac dgng true tilp tdi su phat tnen ciia toan bd nin kinh t l qudc dan.
Dd la nhung ylu td tiim nang cua ddt nudc (tai nguyen thien nhien), cac ylu td tao nen tang vat chat de phat trien cac nganh va cac lmh vuc kinh te - xa hpi (kit cdu ha tdng), cac ngudn luc tai chinh nha nudc (ngan sach nha nudc), cac ylu td vat chat ma nha nirdc cd quyin su dung d i ddi pho vdi nhtmg biln dgng cua nin kinh t l (du triJ qudc gia).. Vdi nhung ylu td do, kinh t l nha nudc ddng vai trd nin tang cho sir phat triin kinh te - xa hpi trong nin kinh ti thi trudng d nudc ta. Nen tang nay se vOng chic khi cac doanh nghiep nha nudc - bp phan nong cdt cua kmh t l nha nudc thuc su hoat dpng cd hieu qua ca vl mat kinh t l va xa hdi
De dinh hudng va dilu tilt vT md nin kmh tl, Nha nudc can phai sit dung mgt each lmh hoat va nhuan nhuyen nhimg cdng cy cua chinh sach vT md. He thdng luat phap phai dugc coi la cdng cu chu yeu va quan trgng hang ddu dupc Nha nudc su dung trong quan Iy kmh tl - xa hdi. Dong thdi vdi cdng cu luat phap, Nha nudc su dung cac cdng cu chfnh sach tai khdaj. tiln te, chinh sach thu nhap, chmh sach kmh t l ddi ngoai. Bdng cac chinh sach dilu khiin vT md, k l ca viec su dyng cdng cu k i ho^ch hda, Nha nudc cd vai trd quyit dinh trong vifc dinh hudng cho su phat triln kinh te - xa hgi. Trong nin kinh tl thj trudng, chiic nang kinh t i co ban cua nha nudc la hieu qua, cdng bdng, dn dinh va phat tnin. Quan ly nha nudc v i kmh tl phai lam cho thi trudng van hanh cd hi?u qua, tranh nhung can dii?p Iam meo md cac quan he thi trudng. N I U coi doanh nghiep nha nudc la cong cu chu ylu d l dinh hudng va dieu tiet vT md nin kmh t l se khdng tranh khdi khuynh hudng Nha nudc tilp tuc ddu m nhiiu hon cho vi?c thanh lap va duy tri cac doanh nghiep nha nudc, vdi sy bi?n minh la tao ra mdl cdng c\i vgl chdt manh.
Cac doanh. nghidp nha nudc hien nay dang chiem giQ cac khau then chdt, trgng yiu ctia
TAP CHI PHAT TRIEN KH&CN, TAP 17, SO Q2 - 2014 nen kinh te va ddng gdp mot phan quan trgng vao tdng san phdm qudc dan. Thi nhung. nhung kit qua dat ditpc khdng tirong xung vdi Iugng vdn cac doanh nghiep nha nudc dang ndm giu va nhung uu dai ma Nha nudc gianh cho. Trong nhiJng nam qua, doanh nghiep nha nirdc chira thuc sir dl ddu v i ung dung tiln bd khoa hpc va cdng nghe; nang sudt, chdt lugng, hieu qua va chap hanh phap luat cdn nhieu han chl, chua dap ling yeu cdu cua nin kinh t l thj trudng dinh hudng xa hdi chu nghia.
Viec xac dinh "kinh tl nha nudc giir vai trd chu dao" vd hinh chung lai tao nen mau thuin vdi viec "phat triln manh kmh t l tu nhan trd thanh mpt trong nhimg ddng luc ciia nin kinh te"[5; tr.74 ] va chu truong "ddy manh ddi mdi, sap xep va nang cao hieu qua kinh doanh cua doanh nghiep nha nudc. Khdn truong co cdu lai nganh nghe kmh doanh ctia cac tap doan kmh t i va cac tdng cdng ty nha nudc, tap trung vao mdt sd nganh, Imh vuc then chot ciia nen kinh t l "
[5; tr.208 ].
La mgt chu the kmh t l cua nin kmh tl thi tnrdng, cac doanh nghiep nha nudc phai boat ddng thich ung vdi co chl thj tmdng trong khudn khd phap luat cua Nha nudc. Viec nha nudc sii dung doanh nghiep nha nudc la Iuc Iupng vat chdt quan trpng d l Nha nudc dmh hudng va dieu tilt nin kmh ti cung cd nghia la Nha nudc da can thiep tryc tilp vao hoat dpng Clia doanh nghiep nha nudc, lam meo md cac quan he thj trudng, nen tinh hieu qua khdng cao
Neu nhan thiic va tu duy 'Vai trd chii dao"
theo nghTa dinh hudng cho sy phit triin, din ddt va thtic day cac chii thi kmh tl hoat dgng theo muc tieu thing nhat trong nin kinh tl, Nha nudc CO vai trd sdng cdn trong viec xay dung va duy tri mgt mdi trudng kinh tl lanh manh, bao dam luat phap va trat tu, thyc thi cac hpp ddng. dinh hudng nhung dieu tilt yong su biln ddng cua nen kinh te, ho trg sy canh tranh va ddi mdi. Thi nhung, Nha nudc ciing nen giam thilu sy can
Trang13
Science t Technology Derelopmenl, Vol 17, No.Q2 • 2014 thiep hay su kiem soal cua minh vao nhirng khu vuc d dd khdng ed lpi thi so sanh. Nhd nudc nen lap ttung nhirng nd luc vao nhflng iinh vuc cd dau hieu to rang cua su that hai thr ttudng, va nen ihao hd nhung trd ngai dilu tilt cho khu vuc to nhan. Thue tiln qua hdng thap ky cho thdy, dua nhieu vao thi ttudng la each hieu qua nhat de quan ly mpl nin kinh tl, thiie diy tang ttudng va phat ttiln kinh tl nhanh chdng.
KET LUAN
Luan diem "kinh l l nha nudc giir vai ttd chii dao" Iheo nghia dinh hudng va dilu tilt nin kinh te Khu vuc kinh te nha nude ndi ehung va doanh nghiep nha nudc ndi ridng ed dupc vai ttd kinh ll quan trpng nhu hien nay la kll qua eua y mudn chu quan va tae ddng htog co chl ehinh sach Clia Nha nudc Irong viec duy tti vai ltd ciia khu vuc nay. Vai Ird ehu dao cua kinh ll nha nudc
chua thuo su Ihl hipn d trirfi dp cong nghp, trinh do quan IJ, nang suit, hieu qua kinh l l - xa hdi va nang luc eanh ttanh; kinh l l nha nttdc chua ddng vai ltd din tau ttong viec khfc phpc, han che nhung khuylt tat cua kinh ll thi ttucmg.
Qua ttinh thuc hita -vai ttd chu d,d cua kinh le nha nudc" trong thdi gian qua edn nhilu hit cap; Iham chi, kinh tl nha nudc khdng nhflng Miong gid duoc vai ltd chu dao ma cdn la mpt ttong nhiing nguyen nhan gay la bit dn kink M vT mo hieu nay. Do vjy, cSn phai lai co ciu doanh nghiep nha j u d c d l bao dam quyin tu do kinh doanh va binh ding giiia cae thanh phin kinh le. Ddi mdi va nang cao h i ^ qua hoal dpng cua doanh nghiep nha nudc, nhit la cac tap doan kinh te va eac tdng cdng ty nha nudc dl kinh ll nha nudc ddng vai trd nin ldng cho su phat ttiln kinh le - xa hpi ttong nin kinh t l ihi Oudng dinh hudng xa hpi chu nghia d nudc ta.
TAI LIEU T H A M KHAO [IJ. Dang cdng san Viet Nam (1991), Vdn hen
Dat hoi lal btiiiiodn quoc lin thu Vif NXB.
Chinh In qupc gia.
m Dang cpng san Vipt Nam (1996), Vdn hen Bat hoi 1,1 biiu toin qudc tin ihu VIII.
NXB. Chinh tti qudc gia.
[3]. Dang epng san Viet Nam (2001), Vdn klin Bal hoi lal biiu loan quic li„ IhuDC.flXS.
Chinh trj qudc gia.
[4). Dang epng san ViSt Nam (2006), Van hin Bat hot dal biiu lodn qudc tin thu X. NXB Chinh In quoe gia
[5J. Dang cpng san Viet Nam (2011), Vdn hin Bat hot dal btiu todn quic ldn thu XI. NXB.
Chi'nh tq qude gia.
[6]. Kinh t l Viet Nam (2012), Khdi long mfah me qui Irlnh tit co cdu nin hnh te. Ha N^i, thang 5/2012.
[7]. Tdng cue Ihdng kl (2007). Nlin giim thing ki 2006, NXB. Thdng ke
[8]. Tdng eye thdng kl (2011), Niin giim Ihing ke 2010. NXB. Thong ke
PJ. Tdng cue thdng kl (2014), Ntenglim thong ki 2013. NXB. Thdng ke
[IOJ. Nguyen Kl Tuin (2009), Vi cic thanl, phdn hnh ti trong nin kinh li Ihl Inrdng Hnh hirong xa hdi chd nghia. NXB. Dai hpc kinh le qudc dan
[UJ. Ngnyin Kl Tuin (2010), Vin de sd hint trong nen hnh ti tht trudng dinh hudng XHCNd Vtel Nam. de tdi KX 04.09/06-10.
