®¸nh gi¸ T¸c ®éng cña c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u
®Õn tµi nguyªn & m«i trêng níc Impact assessment of laichau hydropower station
to water resources & environment
Th.S. Phan ThÞ Thanh H»ng – ViÖn §Þa lý - ViÖn KH & CNVN
Tãm t¾t
ViÖc h×nh thµnh c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u trong hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang s«ng §µ ®· cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn tµi nguyªn vµ m«i trêng níc. Do tæng lîng dßng ch¶y n¨m ®Õn hå gÊp 36 lÇn dung tÝch h÷u Ých cña hå nªn t¸c dông ®iÒu tiÕt dßng ch¶y ®èi víi h¹ du kh«ng lín. Mét lîng lín bïn c¸t sÏ ®îc båi l¾ng ë hå Lai Ch©u nªn tuæi thä cña hå Hßa B×nh vµ S¬n La ®îc n©ng cao ®ång thêi lîng bïn c¸t chuyÓn vÒ h¹ du còng gi¶m.
Qua kÕt qu¶ so s¸nh vµ tÝnh to¸n cã thÓ thÊy chÊt lîng m«i trêng níc vïng lßng hå Lai Ch©u sau khi h×nh thµnh hå chøa sÏ cã sù biÕn ®æi so víi tríc tuy nhiªn møc ®é biÕn ®æi kh«ng lín. ChØ cã giai ®o¹n ®Çu khi hå b¾t ®Çu tÝch níc hµm lîng «xy trong níc gi¶m do do qua tr×nh «xy hãa c¸c chÊt h÷u c¬ cã trong lßng hå.
I. §Æt vÊn ®Ò
ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng níc cã nguån thñy n¨ng phong phó, tr÷ lîng íc tÝnh kho¶ng 300tû KWh vµ tr÷ n¨ng khai th¸c kinh tÕ kho¶ng tõ 80 ®Õn 100KWh. HiÖn nay ViÖt Nam cã 10 nhµ m¸y thñy ®iÖn lín vµ võa, 200 tr¹m thñy ®iÖn nhá. C¸c nhµ m¸y thñy ®iÖn lín chñ yÕu ®îc h×nh thµnh trªn s«ng §µ vµ s«ng Sªsan. NÕu kÓ c¶ c¸c nhµ m¸y dù kiÕn sÏ ®îc x©y dùng th× tæng c«ng suÊt khai th¸c còng míi chØ ®¹t 10% tiÒm n¨ng, nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi (tõ 50 ®Õn 90%).
S«ng §µ lµ con s«ng cã tiÒm n¨ng nguån níc lín, tiÒm n¨ng thñy ®iÖn cao nhÊt l·nh thæ níc ta, tiÒm n¨ng khai th¸c thñy n¨ng tõ 22-30tû KWh vµ ®Þa h×nh cho phÐp cã thÓ x©y dùng ®îc hå chøa víi tæng dung tÝch trªn 25tûm3. Trªn dßng chÝnh s«ng §µ sÏ h×nh thµnh hÖ thèng c«ng tr×nh thuû ®iÖn bËc thang Lai Ch©u – S¬n La – Hßa B×nh. C«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh ®· hoµn thµnh vµ ®a vµo ho¹t ®éng c¶ 8 tæ m¸y tõ 04/IV/1994; C«ng tr×nh thñy
®iÖn S¬n La ®· ®îc khëi c«ng x©y dùng vµo XI/2005; C«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u dù tÝnh sÏ khëi c«ng x©y dùng vµo ®Çu n¨m 2007. Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c
®éng ®Õn m«i trêng níc sau khi c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u ®îc ®a tiÕn hµnh x©y dùng.
II. TiÒm n¨ng nguån níc vµ chÕ ®é thñy v¨n
S«ng §µ lµ phô lu lín nhÊt cña hÖ thèng s«ng Hång (chiÕm 34,1%) cã diÖn tÝch lu vùc lµ 52.900km2 trong ®ã phÇn lu vùc thuéc l·nh thæ ViÖt Nam lµ 26.800km2 chiÕm 50,7%
tæng diÖn tÝch toµn lu vùc. PhÇn dßng chÝnh thuéc l·nh thæ ViÖt Nam dµi 570 km chiÕm 56,4% tæng chiÒu dµi dßng chÝnh. Tæng lîng níc cña lu vùc s«ng §µ chiÕm 48% tæng lîng níc cña toµn bé hÖ thèng s«ng Hång. NÕu tÝnh ®Õn mÆt c¾t c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u tæng lîng níc lµ 25,9km3, tÝnh ®Õn c«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La lµ 47,6km3, ®Õn c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh lµ 55,6km3.
Hµng n¨m lîng níc trung b×nh ®Õn hå chøa Lai Ch©u ®¹t 25,9 tûm3 t¬ng øng víi Q0 = 822m3/s, M = 31,6 l/s/km2. Chªnh lÖch lu lîng gi÷a n¨m nhiÒu níc vµ Ýt níc kho¶ng tõ 2 - 3 lÇn nhng møc ®é biÕn ®æi dßng ch¶y c¸c th¸ng mïa lò vµ mïa kiÖt cã thÓ lÖch nhau
®Õn 10 - 15lÇn thËm chÝ cã n¨m ®Õn 20 - 30lÇn. Dßng ch¶y n¨m nhiÒu níc vµ Ýt níc thêng
x¶y ra xen kÏ. Trªn thùc tÕ Ýt khi x¶y ra trêng hîp 5 n¨m nhiÒu níc liªn tôc hoÆc nh÷ng n¨m Ýt níc kÒ nhau còng kh«ng kÐo dµi qu¸ 3 n¨m. Dßng ch¶y trªn lu vùc Ýt cã sù biÕn ®æi tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c víi hÖ sè Cv = 0,18 nhng trong n¨m cã sù ph©n mïa râ rÖt:
Mïa lò: Mïa lò trªn dßng chÝnh thêng kÐo dµi 5 th¸ng, VI - X, cßn trªn c¸c phô lu, mïa lò thêng kÕt thóc sím h¬n vµo th¸ng IX. Tæng lîng dßng ch¶y mïa lò thêng chiÕm xÊp xØ 77% tæng lîng níc n¨m. Modun dßng ch¶y mïa lò trªn dßng chÝnh s«ng §µ dao
®éng tõ 60 - 64 l/skm2. C¸c phô lu bê tr¸i thêng cã modun dßng ch¶y lò lín h¬n c¸c phô lu bê ph¶i. Modun dßng ch¶y mïa lò t¹i tr¹m Nµ Hõ (NËm Bum) ®¹t 173 l/skm2, NËm Giµng (NËm M¹) lµ 80.9l/skm2, NËm Møc (NËm Møc) 59,5 l/skm2. Lò trªn lu vùc s«ng §µ thêng tËp trung nhanh vµ ®Ønh lò lín nhÊt thêng xuÊt hiÖn trïng nhau ë Lai Ch©u, T¹ Bó vµ Hßa B×nh. T¹i Lai Ch©u lò lÞch sö lín nhÊt ®¹t 13.500m3/s (VIII/1945). Lò trong nh÷ng th¸ng V, VI thêng mang tÝnh chÊt lò nói, mùc níc biÕn ®æi m¹nh nhng thêi gian kÐo dµi lò ng¾n do
¶nh hëng cña ¸p thÊp Ên - MiÕn nhng vµo c¸c th¸ng VII, VIII lò lín xuÊt hiÖn liªn tiÕp t¹o thµnh trËn lò nhiÒu ®Ønh víi ®êng qu¸ tr×nh lò h×nh r¨ng ca, tÝnh trung b×nh c¸c th¸ng nµy thêng xuÊt hiÖn tõ (2-6) ®Ønh lò. Lò lín nhÊt t¹i tuyÕn ®o ®· quan tr¾c ®îc xuÊt hiÖn vµo th¸ng VIII/1945 víi modun ®Ønh lò 544 l/s/km2.
Dßng ch¶y 3 th¸ng lín nhÊt xuÊt hiÖn ®ång nhÊt trªn toµn lu vùc tõ th¸ng VII ®Õn th¸ng IX víi lîng níc chiÕm 57% tæng lîng níc n¨m. Modun dßng ch¶y 3 th¸ng lín nhÊt t¹i tr¹m Lai Ch©u lµ 74,6l/skm2, t¹i tr¹m T¹ Bó lµ 73,2l/skm2, t¹i tr¹m Hßa B×nh lµ 77,6 l/skm2.
Dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt xuÊt hiÖn kh«ng ®ång nhÊt trªn toµn bé phÇn lu vùc tÝnh
®Õn mÆt c¾t c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u. Trªn dßng chÝnh th¸ng cã dßng ch¶y lín nhÊt lµ th¸ng VIII. Lîng dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt thêng chiÕm 22% tæng lîng dßng ch¶y n¨m.
Modun dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt thêng lín h¬n 80 l/skm2. Th¸ng cã lîng dßng ch¶y lín nhÊt cña c¸c phô lu thêng ®Õn sím h¬n trªn dßng chÝnh. Dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt t¹i tr¹m Nµ Hõ lµ th¸ng VII víi lîng níc chiÕm 24,8% tæng lîng níc n¨m, M = 240l/skm2. Th¸ng cã dßng ch¶y lín nhÊt t¹i tr¹m NËm Giµng lµ còng lµ th¸ng VII, M = 110l/skm2 lîng dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt chiÕm 22,5% tæng lîng níc n¨m.
Do ®é dèc ®Þa h×nh lín, ma víi cêng ®é lín trªn bÒ mÆt cã th¶m rõng bÞ tµn ph¸
m¹nh mÏ, thung lòng s«ng bÞ th¾t hÑp thuËn lîi cho dßng ch¶y lò tËp trung nhanh trªn s«ng nªn ®Æc ®iÓm lò s«ng §µ tuyÕn ®Ëp Lai Ch©u lµ lò lín, ®Ønh lò cao víi biªn ®é lò (cao nhÊt ®¹t trªn 27,8m) vµ cêng suÊt lò (77,4cm/h) thuéc vµo lo¹i lín nhÊt so víi c¸c s«ng lín ë níc ta.
Mïa kiÖt: MÆc dï kÐo dµi tõ 7 ®Õn 8 th¸ng nhng lîng dßng ch¶y mïa kiÖt chØ
chiÕm 23% tæng lîng níc n¨m. Modun dßng ch¶y mïa kiÖt còng ®¹t kh«ng cao tõ 12 - 13 l/skm2. C¸c phô lu cã modun dßng ch¶y kiÖt cao h¬n. Modun dßng ch¶y kiÖt t¹i tr¹m
Nµ Hõ thuéc vµo lo¹i lín nhÊt trªn l·nh thæ ViÖt Nam ®¹t 34,3 l/skm2. Ba th¸ng liªn tiÕp cã lîng dßng ch¶y nhá nhÊt lµ c¸c th¸ng II, II, IV víi tæng lîng níc chiÕm xÊp xØ 6% tæng lîng níc n¨m. Th¸ng III lµ th¸ng cã lîng dßng ch¶y nhá nhÊt trªn toµn lu vùc s«ng §µ.
Dßng chÝnh cã modun dßng ch¶y th¸ng nhá nhÊt rÊt thÊp chØ ®¹t díi 8 l/skm2, trong khi ®ã c¸c phô lu t¶ ng¹n thêng cã modun dßng ch¶y cao h¬n. Modun dßng ch¶y th¸ng nhá nhÊt t¹i tr¹m Nµ Hõ lµ 18,8l/skm2, t¹i tr¹m NËm Giµng lµ 10,5l/skm2.Tr¹m NËm Møc ë h÷u ng¹n cã modun dßng ch¶y th¸ng nhá nhÊt ®¹t thÊp h¬n lµ 6,08l/skm2. Modun dßng ch¶y nhá nhÊt x¸c ®Þnh ®îc t¹i tr¹m Lai Ch©u lµ 4,48 l/skm2.
III. Nh÷ng biÕn ®æi dßng ch¶y khi hÖ thèng c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang ®i vµo ho¹t ®éng
Trong 100 n¨m trë l¹i ®©y ®· x¶y ra nh÷ng trËn lò lín trªn s«ng §µ nh trËn lò n¨m 1902 lu lîng ®Ønh lò lµ 17.700m3/s; n¨m 1971 lµ 18.100m3/s. Tæng dung tÝch phßng lò yªu cÇu cña s«ng §µ lµ 7tûm3. Qui ho¹ch bËc thang thñy ®iÖn trªn s«ng §µ ®· ®îc thñ tíng chÝnh phñ th«ng qua (v¨n b¶n sè 1320/CP – CN ngµy 22/X/2002) bao gåm 3 bËc thang:
1. Hßa B×nh: C«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh ®îc khëi c«ng x©y dùng ngµy 06/XI/1979 vµ ngµy 31/XII/1988 th× ®a tæ m¸y sè 1 hßa líi ®iÖn quèc gia; tæ m¸y cuèi cïng
®îc ®a vµo ho¹t ®éng ngµy 04/IV/1994. Hå chøa níc thñy ®iÖn Hßa B×nh cã dung tÝch 9,45tûm3 trong ®ã dung tÝch phßng lò lµ 6tûm3, dung tÝch h÷u Ých lµ 5,65tûm3. Lîng níc hµng n¨m ®Õn hå trung b×nh kho¶ng 57,2tûm3. C«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh tõ n¨m 1991 ®·
®îc ®a vµo tham gia chèng lò cho h¹ lu s«ng Hång vµ thñ ®« Hµ Néi. Hå chøa Hßa B×nh víi MNDBT lµ 115m, MNC lµ 80m hµng n¨m c¾t ®îc trung b×nh tõ 4 - 6 trËn lò lín víi lu lîng c¾t tõ 10.000 ®Õn 22.650m3/s. §iÓn h×nh lµ trËn lò ngµy 18/VIII/1996 cã lu lîng ®Ønh lò lµ 22.650m3/s. Víi ®Ønh lò nµy c«ng tr×nh ®· c¾t ®îc 13.115m3/s gi÷ l¹i trªn hå vµ chØ x¶
xuèng h¹ lu 9.535m3/s lµm cho mùc níc t¹i Hßa B×nh lµ 2,2m, t¹i Hµ Néi lµ 0,8m vµo thêi
®iÓm ®Ønh lò.
2. S¬n La thÊp: C«ng tr×nh S¬n La cã c«ng suÊt l¾p m¸y tõ 2.180MW ®Õn 2.400MW,
®iÖn n¨ng trung b×nh hµng n¨m kho¶ng 8.532 triÖu KWh ®Õn 9.209 triÖu KWh; DiÖn tÝch hå chøa S¬n La øng víi cao tr×nh 215m lµ 224,28km2, dung tÝch hå lµ 9,26.109m3, dung tÝch h÷u Ých lµ 5,97m3, dung tÝch chÕt lµ 3,29tûm3, dung tÝch phßng lò lµ 4.109m3 (víi Hßa B×nh lµ 3tûm3). C«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La dù kiÕn ph¸t ®iÖn tæ m¸y sè 1 vµo kho¶ng n¨m 2012 – 2015.
3. Lai Ch©u: C«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u (tuyÕn NËm Nhïn) lµ bËc thang trªn cïng cña hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang lín trong lu vùc s«ng §µ. DiÖn tÝch lu vùc tÝnh ®Õn tuyÕn ®Ëp khèng chÕ lµ 26.000km2. Hå chøa Lai Ch©u sÏ cã mùc níc d©ng b×nh thêng lµ 295m t¬ng øng víi dung tÝch hå lµ 1,215.109m3 vµ diÖn tÝch mÆt hå lµ 39,63km2. C«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u cã nhiÖm vô ®iÒu tiÕt mïa. Dung tÝch h÷u Ých cña hå chøa Lai Ch©u lµ 710,9.106m3, dung tÝch chÕt lµ 504,2.106m3. Lu lîng b×nh qu©n nhiÒu n¨m t¹i tuyÕn
®Ëp lµ 822m3/s, t¬ng øng víi tæng lîng dßng ch¶y lµ 25,9.109m3. Theo tÝnh to¸n lu lîng thiÕt kÕ øng víi tÇn suÊt 0.01% t¹i mÆt c¾t tuyÕn ®Ëp Lai Ch©u lµ 22.220 m3/s, víi P=0,1% lµ 15.050m3/s, víi P=0,5% lµ 12.820m3/s, víi P=1% lµ 11.950m3/s. Lò cùc h¹n cã thÓ x¶y ra víi lu lîng ®¹t 27.800m3/s. Lu lîng Qx¶max=27.100m3/s vµ Qx¶min=237m3/s. Nhµ m¸y thñy ®iÖn cã c«ng suÊt l¾p m¸y lµ 1.200MW víi 4 tæ m¸y. §iÖn lîng trung b×nh n¨m lµ 4,625.109KWh.
Cét níc tÝnh to¸n lµ 80,66m, víi Hmax=99,3m vµ Hmin=67,4m.
Nhu cÇu dïng níc n¨m 2010 cho vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé lµ 25,86tûm3, trong ®ã nhu cÇu dïng níc 5 th¸ng mïa kh« (tõ th¸ng I ®Õn th¸ng V) lµ 16,8tûm3; nhu cÇu dïng níc n¨m 2020 lµ 34,5tûm3, nhu cÇu dïng níc mïa kh« lµ 22,4tûm3. Nhu cÇu níc dïng cho n«ng nghiÖp thêng chiÕm tû lÖ tõ 75 - 80% vµ chªch lÖch gi÷a 2 mïa thêng rÊt lín cßn lîng níc dïng cho c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t thêng æn ®Þnh. Nhu cÇu níc dïng cho phÇn thîng du thuéc l·nh thæ ViÖt Nam n¨m 2010 lµ 5,818tûm3 (cho n«ng nghiÖp lµ 4,86tûm3, cho c«ng nghiÖp vµ dÞch vô lµ 0,958tûm3); n¨m 2020 lµ 7,506tûm3 (cho n«ng nghiÖp lµ 6,72tûm3, cho c«ng nghiÖp vµ dÞch vô lµ 1,236tûm3). Mïa kh«, lu lîng ®¶m b¶o duy tr× x¶
xuèng h¹ lu kh«ng nhá h¬n 680m3/s vµ vµo thêi kú ®æ ¶i cho n«ng nghiÖp lªn tíi gÇn 1.000m3/s. Mïa kh« n¨m 1993 - 1994, nhµ m¸y thñy ®iÖn Hßa B×nh ®· ph¶i x¶ hç trî qua c«ng tr×nh x¶ trµn 128,5 triÖu m3 xuèng h¹ lu ®¶m b¶o cho viÖc ®æ ¶i, gieo cÊy 0,5 triÖu ha
®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp vïng h¹ lu s«ng Hång vµ s«ng §µ. Tæng dung tÝch h÷u Ých cña c¶ 3 hå chøa lµ 12,331tûm3.
Sau khi hå chøa tÝch níc, diÖn tÝch mÆt níc t¨ng h¬n ®· lµm t¨ng lîng bèc tho¸t h¬i thùc tÕ tuy nhiªn lîng bèc h¬i gia t¨ng ®· lµm t¨ng ®é Èm kh«ng khÝ, c¶i t¹o khÝ hËu vïng hå, t¨ng lîng ma. V× vËy lîng dßng ch¶y vïng thîng du Ýt biÕn ®æi. Theo kÕt qu¶
nghiªn cøu trªn lu vùc s«ng §µ cho thÊy lîng bèc h¬i mÆt níc trung b×nh nhiÒu n¨m lµ 1.192mm. Lîng bèc h¬i lu vùc lµ 699mm. Tæn thÊt bèc h¬i phô thªm cña hå chøa S¬n La
®îc x¸c ®Þnh lµ 383mm/n¨m.
ViÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn sÏ lµm biÕn ®æi chÕ ®é dßng ch¶y kh«ng nh÷ng khi c«ng tr×nh ®· h×nh thµnh mµ ngay c¶ trong qu¸ tr×nh thi c«ng. §Ó ph©n tÝch sù biÕn
®æi dßng ch¶y h¹ du chóng t«i sö dông tµi liÖu quan tr¾c cña tr¹m Hµ Néi trªn s«ng Hång (chuçi sè liÖu tõ n¨m 1956 ®Õn 2003). Dßng ch¶y trung b×nh n¨m t¹i tr¹m Hµ Néi thêi kú tríc khi khëi c«ng x©y dùng c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh lµ 2.696m3/s. Trong giai ®o¹n thi c«ng c«ng tr×nh tõ n¨m 1986 ®Õn 1889 do ng¨n dßng, tÝch níc vµo hå chøa nªn lîng níc xuèng h¹ du gi¶m. Lu lîng dßng ch¶y n¨m trung b×nh giai ®o¹n nµy ®¹t 2.303m3/s, gi¶m 14,6% so víi thêi kú tríc. Dßng ch¶y mïa kiÖt gi¶m 13,2%, dßng ch¶y lò gi¶m 19,4%. Khi c«ng tr×nh ®· ®i vµo ho¹t ®éng dßng ch¶y b×nh qu©n tõ n¨m 1990 ®Õn 2003 ®¹t 2.595m3/s, gi¶m so víi giai ®o¹n tríc khi x©y dùng c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh lµ 3,7%. Do hå Hßa B×nh lµm nhiÖm vô ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m nªn dßng ch¶y mïa kiÖt ®· t¨ng lªn râ rÖt. Dßng ch¶y mïa kiÖt t¨ng 17,1% so víi thêi kú 1956 - 1985 trong khi dßng ch¶y lò gi¶m 2,1%. §é dµi mïa kiÖt kÐo dµi thªm 1 th¸ng so víi thêi kú 1956 - 1985 nhng møc ®é gay g¾t ®· gi¶m ®i.
NÕu nh trong thêi kú tríc khi x©y dùng c«ng tr×nh tû sè gi÷a th¸ng cã lîng dßng ch¶y lín nhÊt trªn th¸ng cã lîng dßng ch¶y nhá nhÊt lµ 8,7 th× sau khi dßng ch¶y ®· chÞu t¸c dông
®iÒu tiÕt cña c«ng tr×nh thñy lîi th× tû sè nµy gi¶m xuèng chØ cßn 7. Nh vËy, cã thÓ nãi chÕ
®é ®iÒu tiÕt cña c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh ®· cã ¶nh hëng ®Õn chÕ ®é dßng ch¶y vïng h¹ du. Sau khi hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang trªn s«ng §µ ®îc h×nh thµnh sÏ n©ng tæng dung tÝch h÷u Ých tõ 5,65tû m3 cña riªng hå Hßa B×nh lªn 12,331tûm3 (tæng dung tÝch h÷u Ých cña c¶ 3 hå) th× dßng ch¶y mïa kiÖt ë h¹ du sÏ cßn ®îc c¶i thiÖn nhiÒu h¬n n÷a. Tuy nhiªn, do dung tÝch h÷u Ých cña hå chøa Lai Ch©u nhá so víi Hßa B×nh vµ S¬n La chØ lµ 710,9triÖu m3 vµ chÕ ®é lµm viÖc lµ ®iÒu tiÕt mïa nªn dßng ch¶y h¹ du sÏ kh«ng cã biÕn ®æi lín sau khi hå chøa Lai Ch©u ®i vµo vËn hµnh. Lîng dßng ch¶y s«ng §µ mang tíi hå Lai Ch©u ®¹t tíi 25,95tûm3 níc gÊp 36 lÇn dung tÝch h÷u Ých cña hå nªn t¸c dông ®iÒu tiÕt cña hå kh«ng lín.
Khi hÖ thèng c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang ®îc h×nh thµnh t¸c dông c¾t lò ë h¹ du còng t¨ng ®¸ng kÓ. HiÖn nay, khi chØ cã hå Hßa B×nh tham gia c¾t lò víi dung tÝch phßng lò lµ 4,9 tû m3 t¬ng øng víi møc lò th¸ng VIII/1971 mÆc dï kh«ng cÇn ph©n lò sang s«ng §¸y
®Ønh lò ë Hµ Néi chØ ®¹t tõ 12,8 ÷ 13,3m. Khi hå chøa S¬n La h×nh thµnh cã dung tÝch phßng lò lµ 4tûm3 céng víi 3tûm3 phßng lò cña c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh th× mùc níc lín nhÊt t¹i Hµ Néi sÏ kh«ng vît qu¸ 13m.
IV. Dù b¸o sù biÕn ®æi chÊt lîng níc
Níc trong khu vùc lßng hå thuéc líp Bicacbonat nhãm Canxi kiÓu I, níc mÒm cã ph¶n øng kiÒm yÕu vµ kh¸ s¹ch. Sau khi x©y dùng xong mÆc dÇu dßng ch¶y ®Õn hå vÉn lµ dßng ch¶y s«ng §µ nhng lîng níc qua qu¸ tr×nh tÝch x¶ ®· cã sù biÕn ®æi. §Ó dù b¸o sù biÕn ®æi m«i trêng níc sau khi c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u h×nh thµnh chóng t«i sö dông 2 ph¬ng ph¸p lµ so s¸nh vµ tÝnh to¸n.
* Ph¬ng ph¸p so s¸nh: C¬ së cña ph¬ng ph¸p nµy lµ dùa trªn nh÷ng quan tr¾c thùc tiÔn vÒ chÊt lîng níc cña c¸c hå chøa ®· x©y dùng tríc trong cïng mét vïng ®Þa lý nh»m rót ra nh÷ng kÕt luËn ®Þnh tÝnh cho hå chuÈn bÞ x©y dùng. Trong cïng lu vùc s«ng §µ cã hå chøa Hßa B×nh. TÝnh tõ ngµy ng¨n s«ng ®ît 1 (12/I/1983) th× ®Õn nay ®· h¬n 20 n¨m dßng ch¶y s«ng §µ chÞu nh÷ng t¸c ®éng biÕn ®æi dßng ch¶y do viÖc x©y dùng c«ng tr×nh thñy ®iÖn.
B»ng nh÷ng sè liÖu quan tr¾c cña tr¹m ®o m«i trêng hå Hßa B×nh (1989-1998) Vò V¨n TuÊn [12] ®· nhËn ®Þnh: hµm lîng HCO3- trong níc hå dao ®éng tõ 79,3 ®Õn 115,9mg/l, pH tõ 7,3-7,6, hµm lîng SiO2vµc¸c chÊt dinh dìng thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ so víi tríc khi cã hå. Hµm lîng COD dao ®éng tõ 2,3 ®Õn 6,4mg/l, BOD5tõ 0,2 ®Õn 1,9mg/l, c¸c ion kim lo¹i nÆng ®Òu nhá h¬n giíi h¹n A – TCVN 5942, Coliform tõ 20 ®Õn 150 MPN/100ml. Tr¸i l¹i, chÊt lîng níc vïng h¹ du l¹i cã sù biÕn ®æi ®¸ng kÓ. Hµm lîng c¸c chÊt dinh dìng vµ h÷u c¬ t¨ng ®¸ng kÓ so víi tríc khi ng¨n dßng. Hµm lîng NO3- dao
®éng tõ 0,088 ®Õn 1,04mg/l, NH4+, NO2-, PO4-3 ®Òu nhá h¬n 0,2mg/l, COD 18,6mg/l, DO tõ 5,2 ®Õn 9,35mg/l… Níc vïng h¹ du s«ng §µ thuéc vµo lo¹i dinh dìng ë møc thÊp vµ trung b×nh.
Sè liÖu quan tr¾c t¹i tr¹m Hßa B×nh trong giai ®o¹n tõ n¨m 1997 ®Õn 2004 cho thÊy nhiÖt ®é níc dao ®éng tõ 20,5 ®Õn 27,5oC, tæng Fe dao ®éng tõ 0 ®Õn 0,85mg/l, hµm lîng ion SO4-2 dao ®éng tõ 1 ®Õn 8mg/l, HCO3- tõ 67,1 ®Õn 122,7mg/l, ®é kiÒm tõ 1,5 ®Õn 1,85m/l,
®é cøng tõ 1,1 ®Õn 1,726 m/l, hµm lîng Ca+2 dao ®éng tõ 16,5 ®Õn 25mg/l, hµm lîng Mg+2 tõ 2,7 ®Õn 7,5mg/g, Si tõ 2,78 ®Õn 5,8mg/l. Nh×n chung, c¸c yÕu tè quan tr¾c cã hµm lîng nhá h¬n so víi giai ®o¹n 1964 – 1985. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y xu híng biÕn ®æi cña chÊt lîng níc hå còng kh«ng râ rÖt l¾m. NhiÖt ®é níc, tæng Fe, Ca+2 cã xu híng t¨ng nhng møc ®é gia t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ.
Cho tíi thêi ®iÓm hiÖn t¹i, chÊt lîng níc hå Hßa B×nh ®· cã sù biÕn ®æi so víi níc s«ng §µ tríc khi ng¨n dßng. Tuy nhiªn, møc ®é biÕn ®æi kh«ng ®¸ng kÓ, cã thÓ nãi níc hå Hßa B×nh vÉn thuéc lo¹i níc cã ®é kho¸ng hãa thÊp, s¹ch nhng do chuyÓn tõ tr¹ng th¸i
®éng sang tr¹ng th¸i tÜnh nªn níc trong hå ®· x¶y ra hiÖn tîng ph©n tÇng vÒ nhiÖt ®é vµ «xy hßa tan. Trong giai ®o¹n ®Çu khi hå chøa míi ®îc h×nh thµnh ®· cã sù gia t¨ng cña hµm lîng c¸c chÊt dinh dìng vµ h÷u c¬.
Nh vËy b»ng ph¬ng ph¸p so s¸nh ®Þnh tÝnh cã thÓ nãi chÊt lîng níc hå Lai Ch©u trong giai ®o¹n ®Çu míi h×nh thµnh hå sÏ biÕn ®æi tuy nhiªn møc ®é biÕn ®æi lµ kh«ng ®¸ng kÓ.
* Ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n
Khi hå chøa ®i vµo ho¹t ®éng ®· nhÊn ch×m mét diÖn tÝch ®Êt ®ai trong níc vµ kÐo theo hµng lo¹t c¸c vËt thÓ tån t¹i trªn nã t¹o ra mét phÇn nguån h÷u c¬ lµm tiªu hao hµm lîng «xy s½n cã. Nguån h÷u c¬ ph¸t sinh trong c¸c hå chøa níc nh©n t¹o chñ yÕu tõ líp mïn tÇng bÒ mÆt cña ®Êt ®ai vµ c¸c lo¹i th¶m thùc vËt trªn ®ã. Chóng t«i ®· tÝnh to¸n dù b¸o sù biÕn ®æi hµm lîng DO trong níc hå Lai Ch©u c¨n cø vµo c¸c sè liÖu tÝnh to¸n sinh khèi. . C«ng thøc ®Ó tÝnh lîng «xy tiªu hao cã d¹ng (theo A.I, Denhinova):
O2=Ko®Êt x S®Êt1000+ Ktv xDtv (tÊn)Trong ®ã:
O2 : lîng «xy cÇn thiÕt ®Ó «xy hãa hÕt c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n hñy tõ thùc vËt vµ ®Êt ®ai ngËp trong lßng hå (tÊn)Ko®Êt: HÖ sè kinh nghiÖm biÓu thÞ lîng «xy (kg) cÇn ®Ó «xy hãa hÕt c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n hñy tõ 1ha ®Êt (kg/ha).
Kotv: HÖ sè kinh nghiÖm biÓu thÞ lîng «xy (kg) cÇn ®Ó «xy hãa hÕt c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n hñy tõ 1 tÊn sinh khèi kh« (kg/tÊn)
S®Êt : DiÖn tÝch ®Êt ®ai bÞ ngËp trong lßng hå (ha) Dtv: Sinh khèi d¹ng kh« tuyÖt ®èi cã trong lßng hå (tÊn)
Víi mùc níc d©ng b×nh thêng 295m (W=1.215,1.106m3): Theo thèng kª cña Së n«ng nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n Lai Ch©u tæng diÖn tÝch ®Êt bÞ ngËp lµ 3.963ha. Tæng lîng sinh khèi trong lßng hå lµ 18,13.103 tÊn trong ®ã sinh khèi th©n lµ 8,82.103tÊn, sinh khèi cµnh lµ 2,09.103tÊn, sinh khèi rÔ lµ 2,1.103tÊn, sinh khèi l¸ lµ 5,14.103tÊn.
* Tæng lîng «xy cÇn thiÕt ®Ó oxy hãa hÕt c¸c chÊt h÷u c¬ cã trong lßng hå trong trêng hîp th¶m thùc vËt kh«ng ®îc thu dän lµ: 624tÊn. Lîng «xy tæn thÊt sÏ chiÕm kho¶ng 6,8%. Trong trêng hîp nµy lîng «xy hßa tan ®¹t 7mg/l.
* Trêng hîp lßng hå ®îc thu dän s¬ bé: Tæng lîng «xy cÇn thiÕt ®Ó «xy hãa hÕt lîng h÷u c¬ cßn l¹i lµ 521tÊn, t¬ng ®¬ng víi lîng «xy tæn thÊt sÏ chiÕm kho¶ng 5,7%.
Hµm lîng «xy hßa tan trong trêng hîp nµy còng ®¹t trªn 7mg/l.
Víi mùc níc d©ng b×nh thêng 295m diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp bÞ ngËp t¬ng øng sÏ lµ 473,62ha. Do hiÖn tîng thÊm ngÊm mµ c¸c lo¹i thuèc trõ s©u còng nh ph©n bãn ë c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã thÓ g©y « nhiÔm níc ngÇm vµ ®Êt. Sù cã mÆt cña nh÷ng chÊt nµy kÓ c¶ khi cã nång ®é rÊt nhá còng g©y nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng. HiÖn nay cha cã nh÷ng ®iÒu tra chÝnh x¸c nhng ®Êt n«ng nghiÖp bÞ ngËp trong lßng hå còng tiÒm Èn nh÷ng nguy c¬ g©y « nhiÔm nguån níc mµ biÓu hiÖn chÝnh cña nã lµ hiÖn tîng phó dìng.
V. BiÕn ®æi dßng ch¶y phï sa ë h¹ du c«ng tr×nh
Dùa vµo c¸c sè liÖu ®o ®¹c bïn c¸t l¬ löng t¹i tr¹m Hµ Néi cã thÓ thÊy sù biÕn ®æi dßng ch¶y c¸t bïn qua c¸c thêi kú. Giai ®o¹n tríc n¨m 1986, ®é ®ôc trung b×nh t¹i tr¹m Hßa B×nh lµ 847g/m3, giai ®o¹n 1986 - 1989, ng¨n dßng ®Ó x©y dùng hå chøa lîng bïn c¸t b¾t
®Çu ®îc tÝch l¹i trong lßng hå ®é ®ôc dßng ch¶y ë h¹ du gi¶m xuèng chØ cßn 722g/m3. Giai
®o¹n sau n¨m 1990 dßng ch¶y h¹ du ®· æn ®Þnh lîng bïn c¸t chuyÓn vÒ h¹ du gi¶m h¼n. §é
®ôc trung b×nh giai ®o¹n 1990 - 2003 lµ 612g/m3 t¹i tr¹m Hµ Néi, gi¶m 28% so víi giai ®o¹n tríc khi x©y dùng hå chøa. Theo nhiÒu tÝnh to¸n cho thÊy lîng phï sa ®îc gi÷ l¹i ë hå Hßa B×nh chiÕm kho¶ng 85 - 90% lîng phï sa s«ng §µ. Nãi chung viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn ë thîng du ®· lµm gi¶m h¼n lîng bïn c¸t ®a vÒ h¹ du.
VI. BiÕn ®æi ®é mÆn vïng h¹ du
ChÕ ®é ®iÒu tiÕt cña hå Hßa B×nh ®· ¶nh hëng ®Õn x©m nhËp mÆn vïng h¹ du nhÊt lµ sau khi chÆn dßng nhng víi c«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La vµ Lai Ch©u møc ®é ¶nh hëng kh«ng lín v× hå chøa Hßa B×nh vÉn ®¶m b¶o cÊp níc h¹ du. Lîng dßng ch¶y trung b×nh mïa c¹n trung b×nh t¹i Hßa B×nh lµ 434m3/s vµ nhá nhÊt lµ 174m3/s (4/V/1980). Trong giai
®o¹n thi c«ng c«ng tr×nh, lu lîng qua ®Ëp nhá nhÊt th¸ng III/1989 lµ 134m3/s, th¸ng III/1990 lµ 170m3/s. Khi hå Hßa B×nh ®i vµo ho¹t ®éng æn ®Þnh, lu lîng x¶ qua ®Ëp tõ 550
®Õn 1300m3/s trong mïa c¹n. Nh vËy, lu lîng trong mïa c¹n t¨ng h¬n møc tù nhiªn cã khi tíi 3 lÇn.
Trong giai ®o¹n thi c«ng c«ng tr×nh, ®é mÆn ë c¸c cöa Ba L¹t vµ Ninh C¬ t¨ng lªn râ rÖt nhng khi hå chøa ®i vµo ho¹t ®éng æn ®Þnh th× ®é mÆn l¹i gi¶m ®i râ rÖt. §é mÆn lín nhÊt thêng r¬i vµo th¸ng I. T¹i cöa Ba L¹t, ®é mÆn trung b×nh th¸ng I thêi kú tríc n¨m 1985 lµ 3,78‰, lín nhÊt ®¹t 22,8‰, thêi kú 1985 - 1990 ®é mÆn trung b×nh ®¹t 6,19‰, lín nhÊt ®¹t 28,3‰, trong 2 n¨m 1997 vµ 1998 ®é mÆn lín nhÊt ®Òu ®¹t 18‰.
Tuy nhiªn do ho¹t ®éng ®iÒu tiÕt, thêi gian duy tr× lu lîng thÊp kÐo dµi h¬n nªn ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh x©m nhËp mÆn. Khi QHB h¹ xuèng thÊp h¬n 300m3/s vµ kÐo dµi 4 ngµy råi 8 ngµy cho thÊy qu¸ tr×nh mÆn t¨ng lªn râ rÖt, nhng ®Õn 12 hay 16 ngµy trë lªn th× qu¸ tr×nh mÆn hÇu nh kh«ng t¨ng n÷a.
Theo tÝnh to¸n cña Côc M«i trêng [15], sau khi cã hå chøa S¬n La lu lîng b×nh qu©n gi¶ ®Þnh t¹i Hßa B×nh t¨ng tõ 700, 1.300, 1.500, 1.800m3/s th× ®é mÆn vïng cöa s«ng gi¶m ®i râ rÖt. T¹i mÆt c¾t cöa Ba L¹t c¸ch cöa s«ng 17,2km ®é mÆn lín nhÊt gi¶m 2,78%; t¹i mÆt c¾t cöa Trµ Lý c¸ch cöa s«ng 18km ®é mÆn lín nhÊt gi¶m 3,34%. Dßng ch¶y duy tr× còng
®îc n©ng lªn trªn 600m3/s nªn t¸c dông ®Èy mÆn cho vïng h¹ du còng ®îc n©ng lªn.
VII. Xãi mßn vµ vÊn ®Ò båi l¾ng hå chøa
Khi hå chøa ®i vµo ho¹t ®éng lîng c¸t bïn gi¶m ®i rÊt nhiÒu do bÞ l¾ng ®äng trong lßng hå. Qua tµi liÖu quan tr¾c dßng ch¶y c¸t bïn ë tr¹m Hßa B×nh tæng lîng c¸t bïn thêi kú (1990 - 1994) chØ ®¹t 6,7 tÊn/n¨m chiÕm 11,9% lîng c¸t bïn thêi kú (1956 - 1989). Theo TS Vò V¨n TuÊn trung b×nh trong giai ®o¹n 1991 - 1997 lîng bïn c¸t båi l¾ng ë hå Hßa B×nh xÊp xØ 64triÖum3/n¨m. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc xãi s©u lßng s«ng ë h¹ du ®Ëp, g©y s¹t lë bê s«ng vµ c¸c b·i s«ng, ®o¹n xãi lë côc bé kÐo dµi kh«ng nh÷ng trong ph¹m vi h¹ du s«ng §µ mµ cßn sang c¶ dßng chÝnh s«ng Hång tõ Trung Hµ vÒ ®Õn S¬n T©y.
Lîng bïn c¸t l¬ löng tÝnh ®Õn tuyÕn ®Ëp NËm Nhïn lµ 47,9triÖu tÊn /n¨m, lîng phï sa di ®Èy lµ 19,4 triÖu tÊn n¨m. Hå chøa Lai Ch©u theo tÝnh to¸n [3] sÏ bÞ båi l¾ng hoµn toµn
sau 30 n¨m víi tæng dung tÝch båi lµ 1,0138tûm3. Sau 10 n¨m ho¹t ®éng, lîng bïn c¸t båi l¾ng trong lßng hå lµ 0,424.109m3, trong ®ã phÇn dung tÝch chÕt bÞ båi l¾ng lµ 0,1853.109m3, phÇn dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 0,2387.109m3. Sau 20 n¨m, lîng bïn c¸t båi l¾ng trong lßng hå lµ 0,78.109m3 trong ®ã dung tÝch chÕt bÞ båi l¾ng 0,365.109m3, cßn dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng 0,415.109m3. Tíi 30 n¨m th× hÇu hÕt phÇn dung tÝch chÕt ®· bÞ båi l¾ng hÕt. Lîng bïn c¸t båi l¾ng phÇn dung tÝch chÕt lµ 0,4614.109m3 chiÕm 91,5% dung tÝch chÕt thiÕt kÕ cña hå chøa. PhÇn dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 0,5524.109m3 chiÕm 77,8% dung tÝch h÷u Ých
Theo tÝnh to¸n tæng lîng phï sa l¬ löng vµ di ®Èy ®Õn hå chøa S¬n La hµng n¨m xÊp xØ 120triÖu tÊn trong ®ã lîng phï sa di ®Èy chiÕm kho¶ng 29%. Trong trêng hîp nÕu kh«ng cã c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u sau 50 ho¹t ®éng hå, tæng dung tÝch phï sa båi l¾ng trong lßng hå dù b¸o lµ 3,92tû m3 chiÕm 42% dung tÝch hå, dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 2,03tû;
sau 70 n¨m tæng dung tÝch båi l¾ng hå lµ 5,3tû m3 chiÕm 57% dung tÝch hå, dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 2,76tûm3; sau 100 n¨m dung tÝch båi l¾ng lµ 6,92tûm3 chiÕm 75% dung tÝch hå, dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 3,9tûm3.
Hå chøa Lai Ch©u sÏ cã t¸c dông lµm gi¶m dung tÝch båi l¾ng cho hå S¬n La. NÕu cã hå Lai Ch©u, dung tÝch båi l¾ng sau 50 n¨m lµ 2,08tûm3 chiÕm 22,5% dung tÝch hå trong ®ã dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 1,08tûm3 chiÕm 18%; sau 70 n¨m tæng dung tÝch båi l¾ng lµ 3,17tûm3 chiÕm 34,2%, dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 1,65tûm3 chiÕm 27,6%; sau 100 n¨m dung tÝch båi l¾ng lµ 4,56tûm3 chiÕm 49,2%, dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 2,57tûm3 chiÕm 43%. Nh vËy nÕu cã hå Lai Ch©u, tuæi thä cña hå chøa S¬n La sÏ t¨ng tõ 60 lªn tíi 100 n¨m.
Båi l¾ng lßng hå còng g©y nªn hiÖn tîng níc dÒnh. Theo tÝnh to¸n cña C«ng ty t
vÊn ®iÖn I trong n¨m ®Çu vËn hµnh nÕu x¶y ra lò víi tÇn suÊt 1% (Q1%= 11.700m3/s) sÏ t¹o ra níc dÒnh ë ®u«i hå Lai Ch©u, ®u«i dÒnh c¸ch biªn giíi ViÖt Trung 10km. Qu¸ tr×nh båi l¾ng sÏ thu hÑp dung tÝch hå, nÕu sau 20 n¨m ho¹t ®éng cã x¶y ra lò 1% th× ®u«i dÒnh lóc nµy chØ c¸ch biªn giíi ViÖt Trung cã 1km.
VIII. KiÕn nghÞ
Hå chøa Lai Ch©u lµ bËc thang trªn cïng cña hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang s«ng §µ vµ còng lµ c«ng tr×nh cã qui m« nhá nhÊt. Víi nhiÖm vô ®iÒu tiÕt mïa vµ dßng ch¶y ®Õn hå lín gÊp 36 lÇn dung tÝch h÷u Ých nªn t¸c dông ®iÒu tiÕt dßng ch¶y h¹ du kh«ng râ rÖt. Lîng c¸t bïn ®îc gi÷ l¹i ë hå chøa kh¸ lín nªn dù tÝnh tuæi thä cña hå chøa chØ lµ 30 n¨m tuy nhiªn nhê cã hå Lai Ch©u tuæi thä cña hå S¬n La vµ Hßa B×nh ®îc n©ng cao. Nh×n chung cho tíi thêi ®iÓm hiÖn t¹i m«i trêng níc vïng lßng hå vÉn thuéc lo¹i níc s¹ch nhng cã nh÷ng thêi ®iÓm ®· cã dÊu hiÖu gia t¨ng hµm lîng dinh dìng vµ h÷u c¬. Theo tÝnh to¸n cña chóng t«i, tæng lîng r¸c th¶i sinh ho¹t hµng ngµy cña c«ng trêng lµ 7,95 tÊn/ngµy.
Tæng lîng r¸c th¶i hµng n¨m xÊp xØ 2.920 tÊn, sau 6 n¨m thi c«ng c«ng tr×nh (tõ n¨m 2006
®Õn 2012) íc tÝnh sÏ sinh ra kho¶ng 17.520 tÊn r¸c th¶i sinh ho¹t; NÕu víi 15.900 ngêi cã mÆt trªn c«ng tr×nh, hµng ngµy lîng níc s¹ch dïng cho sinh ho¹t cÇn 1.590m3 vµ sÏ ®a ra m«i trêng lîng níc th¶i sinh ho¹t kho¶ng 1.000m3. Trong 1.000m3 níc th¶i sinh ho¹t nµy
íc tÝnh sÏ chøa ®ùng kho¶ng 7,95tÊn chÊt l¬ löng, 4,77 tÊn h÷u c¬, xÊp xØ 1,4tÊn chÊt dinh dìng vµ 1,59 tÊn clorua.
Lîng bïn c¸t l¬ löng s«ng §µ thuéc vµo lo¹i lín nhÊt l·nh thæ ViÖt Nam nªn tuæi thä cña hå chøa Lai Ch©u íc tÝnh chØ kho¶ng 30 n¨m. MÆc dï nguån c¸t bïn mét phÇn ®îc mang tíi tõ phÇn lu vùc thuéc l·nh thæ Trung Quèc nhng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y hiÖn tîng chÆt ph¸ rõng ë T©y B¾c vÉn cßn tiÕp diÔn. Do ®ã, mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng ®Ó n©ng cao thêi gian ho¹t ®éng cña c«ng tr×nh lµ t¨ng cêng c«ng t¸c b¶o vÖ rõng nhÊt lµ b¶o vÖ ®ai rõng phßng hé vµ tÝch cùc phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. C«ng ty t vÊn x©y dùng ®iÖn I, 2002: Qui ho¹ch bËc thang thñy ®iÖn trªn s«ng §µ. Hµ Néi.
2. C«ng ty t vÊn x©y dùng ®iÖn I, 2003: C«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u. Hµ Néi.
3. C«ng ty t vÊn x©y dùng ®iÖn I, 3/2003: C«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La – Nghiªn cøu kh¶ thi – B¸o c¸o cuèi cïng, Hµ Néi.
4. Côc M«i trêng, Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i trêng, 6/1999: B¸o c¸o nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng cña dù ¸n thñy ®iÖn S¬n La, Hµ Néi.
5. Lª §×nh Thµnh, 2000: KiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn.
(Bµi gi¶ng dµnh cho c¸c líp cao häc thñy lîi). Trêng §¹i häc Thñy lîi.
6. Lª Th¹c C¸n, 1993: §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng: Ph¬ng ph¸p luËn vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn.
Nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt.
7. Lª Th¹c C¸n, 2001: Nghiªn cøu vÒ diÔn biÕn m«i trêng liªn quan ®Õn c«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La. TuyÓn tËp héi nghÞ khoa häc Tµi Nguyªn vµ m«i trêng. Hµ Néi.
8. Lª V¨n íc,1998: Kinh tÕ Tµi nguyªn níc vµ m«i trêng. ( Bµi gi¶ng dµnh cho c¸c líp cao häc thñy lîi). Trêng §¹i häc Thñy lîi.
9. NguyÔn Th¸i Hng, 1992: B¶o vÖ m«i trêng vµ qu¶n lý chÊt lîng níc. Trêng ®¹i häc Thñy Lîi.
10. TrÇn TuÊt, TrÇn Thanh Xu©n, NguyÔn §øc NhËt, 1987: §Þa lý thñy v¨n s«ng ngßi ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt.
11. ViÖn §Þa Lý, 6/ 1998: §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng dù ¸n x©y dùng nhµ m¸y thñy ®iÖn S¬n La, Hµ Néi.
12. Vò V¨n TuÊn, 3/2002: §¸nh gi¸ bíc ®Çu vÒ ¶nh hëng cña hå chøa Hßa B×nh tíi m«i trêng. Héi nghÞ khoa häc lÇn thø 7 – ViÖn KhÝ tîng thñy v¨n.
13. 20TCN 51 – 84, 1989: Tho¸t níc, m¹ng líi bªn ngoµi vµ c«ng tr×nh, tiªu chuÈn thiÕt kÕ. Nhµ xuÊt b¶n x©y dùng.
14. TrÞnh Xu©n Lai, 2000: TÝnh to¸n thiÕt kÕ c¸c c«ng tr×nh xö lý níc th¶i. Nhµ xuÊt b¶n X©y dùng, Hµ Néi.
15. Côc m«i trêng ViÖt Nam, 2001: B¸o c¸o hiÖn tr¹ng m«i trêng ViÖt Nam 2000. Ch¬ng tr×nh m«i trêng Liªn HiÖp Quèc.
16. Mai Träng Th«ng vµ nnk, 2004: §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng cña dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh thñy
®iÖn Lai Ch©u. B¸o c¸o lu tr÷ t¹i ViÖn §Þa lý.
