TANG LÔ CñA NG¦êI M TANG LÔ CñA NG¦êI M TANG LÔ CñA NG¦êI M

(1)

TANG LÔ CñA NG¦êI M TANG LÔ CñA NG¦êI M TANG LÔ CñA NG¦êI M

TANG LÔ CñA NG¦êI M ’ N¤NG T¹I HUYÖN L¡K, N¤NG T¹I HUYÖN L¡K, N¤NG T¹I HUYÖN L¡K, N¤NG T¹I HUYÖN L¡K, TØNH §¡KL¡K

TØNH §¡KL¡K TØNH §¡KL¡K TØNH §¡KL¡K

tØnh §¾k L¾k, M’n«ng lµ téc ng−êi thiÓu sè cã d©n sè ®«ng thø hai, víi kho¶ng 38.298 ng−êi. Trong nhiÒu nhãm M’n«ng trªn ®Þa bµn tØnh nh− M’n«ng Preh, M’n«ng Rl©m, M’n«ng Gar… th×

riªng huyÖn L¨k lµ n¬i c− tró tËp trung chñ yÕu cña nhãm M’n«ng Gar. §©y lµ nhãm M’n«ng tuy còng sö dông hÖ ng«n ng÷ M«n-Khmer nh−ng l¹i cã mét thæ

©m t−¬ng ®èi kh¸c. T×m hiÓu nh÷ng vÊn

®Ò xung quanh tang lÔ cña ng−êi M’n«ng t¹i huyÖn L¨k, chóng ta thÊy cã nhiÒu

®iÒu kh¸ thó vÞ.

Còng t−¬ng tù nh− d©n téc Kinh, khi cã ng−êi chÕt, gia ®×nh th©n chñ ng−êi M’n«ng ë L¨k ngay lËp tøc nÊu c¬m, bµy biÖn mét ®Üa c¬m víi trøng gµ luéc ®Æt lªn phÝa trªn ®Çu ng−êi chÕt. TiÕp ®ã, hä b¾t mét con gµ trèng choai - con gµ nµy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i lùa chän ®Ñp hay xÊu, to hay nhá mét c¸ch cÇu k×, miÔn sao lµ cã gµ trèng. Ng−êi nhµ sÏ buéc con gµ sèng vµo sµn nhµ phÝa d−íi ch©n cña ng−êi chÕt. (Khi ®· lµm ®−îc quan tµi vµ kh©m liÖm xong xu«i th× con gµ sÏ

®−îc buéc vµo ch©n sau cña ¸o quan). Sau

®ã, néi bé gia ®×nh néi ngo¹i cña ng−êi chÕt cïng ngåi l¹i víi nhau “kiÓm ®iÓm”

l¹i cuéc sèng cña ng−êi ®· khuÊt. Trong cuéc häp nµy, mäi ng−êi cïng t×m hiÓu xem liÖu ng−êi chÕt cã cßn nî nÇn, cña ai

§oµn TriÖu Long^(*)

hay kh«ng. Th«ng th−êng, vî (hoÆc chång) cña ng−êi chÕt sÏ tr×nh bµy râ ngay t¹i cuéc häp cho hai bªn dßng hä cïng biÕt; nÕu kh«ng cã nî nÇn th× th«i, tr−êng hîp cã nî mäi ng−êi cïng tÝnh viÖc tr¶ nî cho ng−êi chÕt.

Sau khi bµn vÒ nî, hai gia ®×nh sÏ bµn

®Õn viÖc “nèi duyªn”. NÕu trong tr−êng hîp ng−êi vî cßn sèng, nhµ chång sÏ xin nèi duyªn. Hai hä sÏ cö ra hai ng−êi, gäi lµ “Gral” - tøc lµ ng−êi mai mèi. Ng−êi

®¹i diÖn cho gia ®×nh ng−êi vî ®Æt vÊn

®Ò liÖu gia ®×nh “bªn kia” cã muèn nèi duyªn kh«ng... nÕu bªn gia ®×nh nam kh«ng (cã ng−êi) nèi th× th«i. Tr−íc ®©y, viÖc “nèi duyªn” lµ ®iÒu b¾t buéc mµ muèn hay kh«ng hai gia ®×nh còng ph¶i tiÕn hµnh theo ®óng phong tôc; tuy nhiªn, hiÖn nay tôc “nèi duyªn” cña ®ång bµo M’n«ng t¹i L¨k hÇu nh− kh«ng cßn.

Trong buæi bµn b¹c nµy, vÊn ®Ò “nèi duyªn” tuy vÉn ®−îc ®Æt ra, nh−ng th−êng chØ cßn mang tÝnh thñ tôc cho

®óng nghi lÔ mµ th«i chø thùc chÊt rÊt Ýt cã gia ®×nh cßn thùc hiÖn.

Sau thñ tôc trao ®æi vÒ nèi duyªn, hai hä b−íc sang phÇn viÖc c¾t ®Æt c«ng viÖc cña ngµy mai cho ®¸m ma, nhê mäi ng−êi tham gia tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn tang lÔ nh− ®µo huyÖt, t×m,

*. TS., Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh khu vùc III,

§µ N½ng

ë

(2)

®Ïo quan tµi, mæ tr©u, lîn... NÐt ®Ñp cña viÖc thùc hiÖn tang ma cña ng−êi M’n«ng ë L¨k thÓ hiÖn ë chç, nh÷ng gia

®×nh nµo qu¸ khã kh¨n, kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®Ó tù trang tr¶i cho c¸c nghi lÔ vµ mêi bµ con, bu«n xãm hä hµng néi ngo¹i cña hai bªn vµ c¶ nh÷ng ng−êi trong bu«n còng cïng ®øng ra san sÎ.

Sau khi s¾p ®Æt xong c«ng viÖc tang lÔ, gia chñ b¾t ®Çu chuÈn bÞ tiÕp hµng xãm

®Õn chia buån víi gia ®×nh. Nh÷ng chÐ r−îu cÇn ®−îc ®æ n−íc, c¾m vßi, ®−a ra tr−íc s©n nhµ ®Ó mäi ng−êi trong bu«n lµng cïng uèng khi ®Õn th¨m hái.

Trong nh÷ng ®ªm nhµ cã tang, hä hµng, l¸ng giÒng th−êng ë l¹i víi gia

®×nh ng−êi ®· khuÊt ®Ó tham gia chuÈn bÞ c¸c c«ng viÖc vµ ®éng viªn tinh thÇn cho th©n chñ. §Æc biÖt lµ ®éi ngò c¸c trai tr¸ng trong b¶n; hä th−êng ë l¹i - Ýt ra lµ ®Õn gµ g¸y, cßn kh«ng sÏ ë c¶ ®ªm, thøc cïng gia chñ. Nam uèng r−îu, gâ chiªng, n÷ h¸t Airay, Aikhoc. (Airay lµ mét lµn ®iÖu d©n ca cña ng−êi M’n«ng gåm cã nhiÒu lµn ®iÖu kh¸c nhau, ®iÖu h¸t dÞp vui, ®iÖu h¸t dÞp buån, ®iÖu mõng lóa míi, ®iÖu dµnh cho ng−êi chÕt víi nh÷ng lêi h¸t cã néi dung chia buån, tiÕc nhí...). Canh h¸t Airay, trong nh÷ng dÞp nh− vËy, ng−êi phô n÷

M’n«ng cßn dïng mét lo¹i nh¹c cô kh¸

®éc ®¸o ®ã lµ thæi “s¸o n−íc”. S¸o n−íc lµ mét dµn gåm 6 c¸i chai s¾p liÒn kÒ nhau, trong chai ®ùng n−íc víi l−îng kh¸c nhau ®Ó khi thæi vµo sÏ ph¸t ra c¸c

©m thanh trÇm bæng du d−¬ng víi nh÷ng cung bËc kh¸c nhau. Vµ cø vËy, bu«n lµng sÏ ë l¹i víi gia chñ th©u ®ªm suèt s¸ng. Nh÷ng ai buån ngñ cã s½n nhµ dµi ®Ó hä ng¶ l−ng chîp m¾t mét lóc. Ai ngñ say qu¸, b¹n bÌ sÏ lÊy nhä nåi, than bÕp quÖt lªn mÆt; s¸ng h«m

sau, mÆt ai cã nhä than sÏ bÞ mäi ng−êi cïng trªu nhau. ChÝnh nhê sù céng

®ång, céng kÕt nµy mµ c¶ ngµy - ®Æc biÖt buæi tèi ë nhµ cã ng−êi qua ®êi vÉn nhén nhÞp chø kh«ng qu¸ c« ®¬n, ®×u hiu, qu¹nh quÏ.

Tr−íc ®©y, thi hµi ng−êi chÕt ®Ó t¹i nhµ kh¸ l©u - th−êng lµ 4 - 5 ngµy hoÆc c¶ tuÇn. Kho¶ng thêi gian dµi hay ng¾n h¬n lµ phô thuéc vµo sù kh¸ gi¶ cña gia chñ, cã thÓ tæ chøc cho mäi ng−êi

®Õn dù ®−îc bao l©u. MÆt kh¸c, ®iÒu nµy còng xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lµ viÖc vµo rõng chän c©y råi xÎ, lµm cho ®−îc mét chiÕc quan tµi −ng ý còng tèn kh¸

nhiÒu thêi gian - th−êng lµ hai ba ngµy míi xong.

§ªm tr−íc ngµy ®−a ng−êi chÕt ®i an t¸ng, gia ®×nh hai bªn tËp trung ®Çy ®ñ mét lÇn n÷a. Trong buæi nµy, viÖc nî nÇn cña ng−êi chÕt l¹i ®−îc ®−a ra kiÓm tra xem ®· cã ph−¬ng ¸n gi¶i quyÕt ch−a vµ gi¶i quyÕt ®Õn ®©u. NÕu ng−êi chÕt cã nî nÇn mµ trong nhµ kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tr¶ th× hai hä cã tr¸ch nhiÖm cïng gãp søc, gãp cña ®Ó tr¶ nî cho ng−êi chÕt.

Ng−îc l¹i, khi ®· gi¶i quyÕt xong nî nÇn cña ng−êi chÕt, nÕu cña c¶i trong nhµ cßn, hai bªn sÏ tiÕn hµnh viÖc “chia cña”.

Hai gia ®×nh sÏ cïng vî (chång), con c¸i gia chñ kiÓm kª l¹i tµi s¶n; ng−êi nhµ ph¶i nãi thËt vÒ nh÷ng gia tµi mµ gia

®×nh hiÖn cã: tõ ®ång ruéng cho ®Õn tr©u bß, chiªng chÐ... Sau ®ã, gia ®×nh ng−êi chÕt sÏ ®−îc chia mét phÇn ba cña c¶i trong nhµ. Tr−íc ®©y, vÊn ®Ò tiÒn tÖ ch−a râ rµng, nªn viÖc chia cña còng dùa trªn sù quy ®æi tháa thuËn cña hai bªn; vÝ nh−

cã ruéng vµ bß th× gia ®×nh ng−êi chÕt lÊy con bß (gi¸ trÞ kho¶ng mét phÇn ba sè tµi s¶n).

(3)

ë ng−êi M’n«ng t¹i L¨k, viÖc chia cña kh«ng qu¸ nÆng nÒ vµ sßng ph¼ng.

Khi hai gia ®×nh ®· ngåi bªn nhau, gia

®×nh cã ng−êi sèng sÏ hái gia ®×nh ng−êi chÕt cã lÊy g× kh«ng th× “chia”

vÒ. Th«ng th−êng, gia ®×nh ng−êi chÕt còng chØ lÊy mét phÇn võa ph¶i. Nhµ cã cña, hä còng chØ lÊy mét cÆp tr©u, cÆp bß, cßn th× ®Ó hÕt l¹i cho vî con ng−êi

®· mÊt. (Sè tr©u bß lÊy vÒ sÏ lµ cña c¶i chung cña dßng hä ng−êi chÕt vµ sÏ

®−îc dïng vµo nh÷ng c«ng viÖc chung cña dßng hä m×nh. ChÝnh nh÷ng cña c¶i nµy thÓ hiÖn sù tån t¹i l©u dµi theo thêi gian cña çc dßng hä). Nh÷ng gia ®×nh nghÌo, Ýt cña c¶i th× th«i, cã thÓ kh«ng chia. Sau ®ã, mét lÇn n÷a, hä c¾t ®Æt nhau mét çch cô thÓ h¬n vÒ çc c«ng viÖc cho buæi ®−a tang ngµy mai, ai sÏ

®¶m nhËn c«ng viÖc g×, v× thÕ mäi viÖc

®Òu ®−îc s¾p xÕp chu ®¸o ®©u vµo ®Êy.

ViÖc lµm c¬m mêi d©n lµng sau buæi

®−a tang vµo ngµy mai còng sÏ ®−îc bµn b¹c chi tiÕt. Ng−êi nhµ c¨n cø vµo mèi quan hÖ réng hÑp vµ gia thÕ cña ng−êi ®· mÊt ®Ó dù kiÕn sè l−îng ng−êi

®−a tang, sau ®ã sÏ hái d©n lµng trong bu«n (kh«ng cø lµ ng−êi trong dßng hä) r»ng ai cã thÓ cïng nÊu c¬m mêi mäi ng−êi trong ngµy mai. Nh÷ng ng−êi xung phong nÊu c¬m sÏ tù chuÈn bÞ mäi l−¬ng thùc, thøc ¨n (gia chñ sÏ chia thªm vµi kg thÞt c¸c sóc vËt ®· xÎ thÞt lµm lÔ) vµ còng chñ ®éng lu«n c¶

viÖc mêi ai vÒ nhµ m×nh. Trong buæi tèi nµy, gia chñ sÏ ®i ®Õn c¸c nhµ trong bu«n lµng, m−în nhiÒu cuèc, xÎng vÒ ®Ó s½n t¹i nhµ m×nh. Buæi ®−a tang, tÊt c¶

d©n lµng cïng ®Õn nhµ ng−êi ®· khuÊt, mçi ng−êi cÇm mét c«ng cô ®· ®Ó s½n

®Ó tham gia viÖc ch«n cÊt ng−êi chÕt.

Ngoµi viÖc mæ tr©u, bß hay heo lín ®Ó mêi kh¸ch th× tr−íc khi di quan, gia

®×nh l¹i lµm thÞt mét con heo nhá (kho¶ng 20kg trë l¹i), lÊy tiÕt heo v·i lªn quan tµi råi b¾t ®Çu di quan. §©y lµ lÔ Ler p−ng - lÔ cóng tiÔn ®−a linh hån vÒ víi thÕ giíi bªn kia. Trong ®oµn ®−a tang, c¸c chiªng chÐ ®−îc g¸nh ®i tr−íc;

tiÕp ®Õn lµ quan tµi, sau n÷a lµ vî con, gia ®×nh råi ®Õn chßm xãm bu«n lµng.

Mét ®iÒu l−u ý trong qu¸ tr×nh ®−a tang cña ng−êi M’n«ng t¹i L¨k lµ trªn ®−êng

®i, dÉu ®−êng s¸ xa x«i gËp ghÒnh ®Õn mÊy còng kh«ng ®−îc h¹ quan tµi xuèng

®Êt. Mäi ng−êi ph¶i thay phiªn nhau g¸nh quan tµi mét m¹ch ®Õn n¬i ch«n.

NÕu v× mét lÝ do nµo ®ã mµ ph¶i ®Æt quan tµi xuèng gia ®×nh l¹i ph¶i lµm thÞt mét con heo nhá ®Ó lµm lÔ Ler p−ng lÇn n÷a.

Sau khi ®Æt quan tµi xuèng huyÖt, ng−êi M’n«ng ë L¨k kh«ng lÊp ®Êt ®æ

®Çy mµ l¸t v¸n vµ c¸c vËt cøng lªn trªn miÖng huyÖt, sau míi ®æ ®Êt lªn trªn thµnh nÊm. (ChÝnh ®iÒu nµy, khiÕn rÊt nhiÒu mé theo thêi gian th−êng bÞ sôp h¼n xuèng). NÊm mé cña ng−êi M’n«ng ë

®©y th−êng phÝa d−íi lµ h×nh vu«ng, cã kÝch th−íc kh¸ to vµ cao, mçi bÒ kho¶ng 3 ®Õn 4 mÐt, nhiÒu mé lín lªn ®Õn c¶ 100 mÐt vu«ng. PhÇn trªn cïng ®−îc ®¾p trßn hoÆc nhän lªn ë chÝnh gi÷a. Trong qu¸

tr×nh ®¾p nÊm, mét ng−êi ®−îc tin t−ëng (vÒ sù chÝnh x¸c) sÏ cÇm mét èng lå « ®ôc rçng ®Æt ë phÝa chÝnh gi÷a huyÖt. Khi mäi ng−êi xóc ®Êt lÊp vµ nÐn chÆt trªn nÊm mé th× èng lå « còng ®−îc l¾c vµ nhÊc lªn dÇn, t¹o thµnh mét lç ë chÝnh gi÷a huyÖt mé. Lç nµy nh− mét èng th«ng h¬i vµ ®Ó nh÷ng ngµy cóng c¬m sau khi ch«n, ng−êi nhµ cã thÓ bá c¬m vµ thøc ¨n theo ®−êng nµy xuèng víi ng−êi

(4)

chÕt. Kh«ng nh÷ng thÕ, chiÕc èng lå « nµy cßn gióp x¸c ®Þnh trung t©m cña nÊm mé ®Ó cã thÓ ®¾p mé cho trßn vµ biÕt ®−îc vÞ trÝ chÝnh gi÷a mét c¸ch l©u dµi vÒ sau. Theo kh¶o s¸t cña chóng t«i, hiÖn nay, ë L¨k, nhiÒu gia ®×nh ®· kh«ng cßn ®Ó lç th«ng h¬i nh− vËy; viÖc cóng c¬m cho ng−êi chÕt ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch r¾c v·i c¬m thÞt ra xung quanh ng«i mé.

§Ó nÊm mé ®−îc cao, khi ®æ ®Êt vun mé ®−îc mét líp, mäi ng−êi trÌo lªn nÖn

®Êt xuèng råi lÊy v¸n l¸t lªn trªn t¹o mét mÆt ph¼ng råi tiÕp tôc ®æ ®Êt lªn. (DÜ nhiªn ph¶i tr¸nh chÝnh gi÷a, kh«ng lÊp lç tõ èng lå «). Cø thÕ, nhiÒu líp v¸n

®−îc l¸t phÝa trªn ®Ó ®æ ®Êt cho ®Õn khi nµo kh«ng thÓ ®æ thªm ®−îc n÷a míi th«i. Khi nÊm må ®· ®−îc lÊp vµ vun cao th× con gµ trèng cét phÝa d−íi ch©n ng−êi chÕt trong nh÷ng ngµy võa qua còng sÏ ®−îc th¶ ra bªn mé. Trong t©m thøc cña ng−êi M’n«ng ë c¸c bu«n nh−

bu«n Le (M’n«ng Rl¨m thuéc x· Yang Tau, M’nong Chil) con gµ nµy sÏ mang linh hån cña ng−êi chÕt ra ®i ®Õn víi thÕ giíi bªn kia. ë mét sè bu«n kh¸c thuéc M’n«ng Gar thuéc x· §¨k Ph¬i, xung quanh hå L¨k, ®ång bµo kh«ng th¶ gµ ra mµ l¹i bá xuèng huyÖt ch«n theo ng−êi chÕt. Tuy còng cã quan niÖm nh− trªn nh−ng ®èi víi nhãm nµy, hä cßn cho r»ng con gµ trèng cßn cã nhiÖm vô canh

®Ó mæ gißi cho ng−êi chÕt (nªn hä gäi con gµ trèng nµy lµ “Iar cho hai” - tøc

“gµ mæ gißi”). Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ th×

chó gµ trèng còng chØ sèng ®−îc mét thêi gian rÊt ng¾n ë d−íi huyÖt mé chø kh«ng thÓ thùc thi tèt nhiÖm vô ®−îc giao phã. Nh÷ng vËt dông cña ng−êi chÕt vµ phÇn cña c¶i ®−îc chia còng ®−îc ®Ó

chÊt xung quanh nÊm mé. Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c vËt dông trªn - nhÊt lµ chiªng, chÐ, chai, b¸t... ®Òu ®−îc ®Ëp vì (hoÆc lµm thñng ®¸y, søt miÖng), v× quan niÖm cña ng−êi M’n«ng lµ “©m d−¬ng” tr¸i ng−îc - trªn câi ®êi nÕu lµnh lÆn th× ë “bªn kia”

ph¶i søt, vì míi dïng ®−îc. Mét ®iÒu ®Æc biÖt, nÕu cña c¶i ®−îc chia cã c¸c gièng lóa, gièng b¾p, bÇu bÝ... th× nh÷ng h¹t gièng nµy kh«ng ®−îc bá xuèng huyÖt cïng ng−êi chÕt mµ ph¶i trØa trång xung quanh khu vùc mé råi rµo quanh ®Ó b¶o vÖ kh«ng cã tr©u bß, thó rõng vµo ph¸.

®×nh tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc h¸i, nh−ng nh÷ng ng−êi kh¸c l¹i cã thÓ lÊy dïng tho¶i m¸i; dÜ nhiªn, ng−êi trong gia ®×nh th× l¹i tho¶i m¸i ®i thu ho¹ch ë... phÇn mé gia ®×nh kh¸c.

Sau khi ®· hoµn tÊt viÖc ch«n cÊt, vî hoÆc chång cña ng−êi chÕt sÏ c¾t mét Ýt tãc cña m×nh bá l¹i trªn mé råi khÊn niÖm r»ng: “tõ nay ©m d−¬ng ®«i ®−êng c¸ch biÖt, gi÷a ng−êi sèng vµ ng−êi chÕt nªn chia tay nhau, ®−êng ai nÊy ®i, xin

®õng v−¬ng vÊn...”. Tr−íc khi gi· tõ ng−êi chÕt ®Ó trë vÒ nhµ, ®¹i diÖn gia chñ hái mäi ng−êi trong bu«n lµng ai cßn nî nÇn g× cÇn ®ßi gia ®×nh ng−êi chÕt n÷a kh«ng; sau ®ã th«ng b¸o nh÷ng gia ®×nh tham gia nÊu c¬m ®·i kh¸ch ë trong bu«n cho mäi ng−êi biÕt ®Ó vÒ ¨n c¬m. Th«ng th−êng, nhµ cã ng−êi chÕt kh«ng nÊu c¬m ®·i kh¸ch sau khi ch«n.

Hä chØ chuÈn bÞ c¸c vß r−îu ®Ó nh÷ng ng−êi ®−a ®¸m ¨n c¬m xong th× quay trë l¹i cïng uèng r−îu tr−íc khi ra vÒ. §èi víi c¸c gia ®×nh ng−êi M’n«ng ë L¨k tr−íc ®©y kh«ng cã viÖc lËp bµn thê ng−êi chÕt ë nhµ; tuy nhiªn hiÖn nay,

(5)

chóng t«i kh¶o s¸t vµ thÊy nhiÒu gia

®×nh ®· lËp bµn thê t¹i nhµ nh− ng−êi Kinh. NhiÒu gia ®×nh còng cã viÖc lËp bµi vÞ vµ cóng chuèi t¹i mé vµ ë nhµ.

B¶y ngµy sau khi ch«n cÊt, gia chñ sÏ thùc hiÖn lÔ Bá m¶. LÔ cóng nµy lín hay bÐ tïy theo ®iÒu kiÖn cña gia chñ. Tuy nhiªn gia ®×nh nµo Ýt nhÊt còng ph¶i lµm mét con heo vµ c¬m, canh. Trong lÔ cóng nµy, hä lÊy c¬m vµ mét Ýt thøc ¨n gåm cã lßng, gan, tiÕt heo... ®æ xuèng lç huyÖt cho ng−êi chÕt. ThÇy cóng sÏ thay mÆt gia ®×nh khÊn xin ng−êi chÕt phï hé cho gia ®×nh ®−îc m¹nh kháe, b×nh yªn. Trong lÔ cóng Bá m¶ nµy, vÞ ®¹i diÖn gia chñ mét lÇn n÷a nh¾c mäi ng−êi cã ai cßn nî nÇn g× cÇn ®ßi gia chñ ph¶i tr¶ kh«ng. NÕu cã th× ph¶i th«ng b¸o lóc nµy, cßn kh«ng, xem nh−

mäi khiÕu kiÖn sau nµy ®Òu sÏ kh«ng

®−îc c«ng nhËn n÷a.

Nghiªn cøu viÖc tang lÔ cña ®ång bµo Mn«ng t¹i L¨k, chóng ta thÊy næi bËt lªn tÝnh céng ®ång bÒn chÆt, t−¬ng th©n t−¬ng ¸i cña “t×nh lµng, nghÜa xãm”. Tuy nhiªn, theo thêi gian - ®Æc biÖt lµ víi sù x©m thùc cña nhiÒu yÕu tè bªn ngoµi, tÝnh céng ®ång trªn còng cã phÇn gi¶m sót. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau.

Thø nhÊt, viÖc tiÕn hµnh tang lÔ ngµy nay ®· gi¶n l−îc ®Ó trë nªn ®¬n gi¶n h¬n. NhiÒu nghi lÔ truyÒn thèng ®·

kh«ng cßn, viÖc ®¾p mé ®−îc thay thÕ b»ng x©y xi m¨ng. Mé nhá h¬n tr−íc vµ th−êng thuª kho¸n cho mét nhãm thî thùc hiÖn nªn viÖc huy ®éng nhiÒu ng−êi trong bu«n lµng cïng ®i ®¾p mé kh«ng cßn cÇn thiÕt. T−¬ng tù nh− vËy, ¸o quan mua s½n nªn kh«ng cÇn sù tham gia cña

céng ®ång gióp søc. Thø hai, nh÷ng ng«i nhµ dµi ®· kh«ng cßn hoÆc cßn nh−ng kh«ng ®ñ dµi nh− ng«i nhµ truyÒn thèng tr−íc ®©y; v× vËy, kh«ng cã kh«ng gian cho c¸c thanh niªn ®Õn ë qua ®ªm trong thêi tiÕt l¹nh. HiÖn nay nhµ dµi ®· ng¾n l¹i rÊt nhiÒu (vµ th−êng chØ cßn kho¶ng 40 - 60 m²). NhiÒu nhµ x©y b»ng xi m¨ng cèt thÐp theo kiÓu d¸ng d−íi miÒn xu«i;

khi gia ®×nh cã viÖc th× c¨ng b¹t bªn ngoµi nªn cã vÎ l¹nh lÏo c¶ tù nhiªn lÉn tinh thÇn vµ thanh niªn còng chØ ®Õn ngåi kho¶ng 9 - 10 giê tèi th× vÒ. Thø ba, sù x©m nhËp cña ®¹o Tin Lµnh víi nh÷ng nghi lÔ míi nh− cÇu nguyÖn, ®äc kinh, lµm lÔ... nh÷ng tang lÔ nµy kh«ng cho ®èt nhang, kh«ng ®¸nh chiªng, kh«ng khãc, kh«ng uèng r−îu cÇn...

khiÕn nh÷ng ng−êi kh«ng theo vµ theo t«n gi¸o nµy cã nh÷ng kho¶ng c¸ch nhÊt

®Þnh, thËm chÝ trë nªn gi÷ kho¶ng c¸ch víi nhau. NhiÒu ®¸m tang (vµ c¶ trong c¸c lÔ nghi c−íi hái kh¸c), nÕu chñ nhµ lµ ng−êi theo Tin Lµnh, hä sÏ ng¨n ®«i ra lµm hai khu vùc chç ngåi, mét bªn uèng r−îu, mét bªn uèng n−íc ngät. NhiÒu gia

®×nh Tin Lµnh tuyÖt ®èi kh«ng thÕt ®·i r−îu bia. Mét ®iÓm n÷a còng cÇn nãi ®Õn,

®ã lµ sù thay ®æi cña chÝnh con ng−êi -

®Æc biÖt lµ tÇng líp thanh niªn. NhiÒu b¹n trÎ cã xu h−íng ch¹y theo cuéc sèng vËt chÊt, Ýt quan t©m ®Õn nghi lÔ nªn tÝnh céng ®ång còng kh«ng cßn bÒn chÆt;

tÝnh tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång còng gi¶m dÇn ®i. Ngay c¶ trong c¸c bu«n b¶n, cång chiªng vµ sinh ho¹t cång chiªng còng bÞ mai mét. NhiÒu gia ®×nh kh«ng cã sù b¶o qu¶n, ®· mÊt h¼n cång chiªng nªn c¸c thÕ hÖ tiÕp nèi kh«ng