76 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 2 - 2012
1
Tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o ë ViÖt Nam - lÞch sö, hiÖn t¹i vµ nh÷ng
vÊn ®Ò ®Æt ra
T¸c gi¶: NguyÔn Hång D¬ng Nxb. KHXH, 2011, 323 tr.
Nghiªn cøu vÒ C«ng gi¸o ë ViÖt Nam kh«ng thÓ kh«ng nh¾c
®Õn tæ chøc xø, hä ®¹o, bëi tæ chøc nµy cã vai trß quan träng, gãp phÇn vµo sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam. §· cã kh«ng Ýt nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu vÒ chñ ®Ò nµy, tuy nhiªn, tµi liÖu nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng, chi tiÕt vµ toµn diÖn nhÊt lµ cuèn Tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o ë ViÖt Nam lÞch sö - hiÖn t¹i vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cña PGS.TS NguyÔn Hång D¬ng. §©y lµ c«ng tr×nh mµ t¸c gi¶ ®· dµy c«ng t×m tßi, nghiªn cøu ®Ó ch¾t läc ra nh÷ng nÐt c¬ b¶n vµ ®Æc trng nhÊt cña tæ chøc xø, hä ®¹o trªn c¶ ba miÒn cña ®Êt níc, ®a ra nh÷ng nhËn ®Þnh s¾c bÐn vÒ sù h×nh thµnh còng nh ph¸t triÓn cña tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o ë ViÖt Nam, ®ång thêi, dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn cña tæ chøc nµy trong giai ®o¹n hiÖn nay.
Víi 5 ch¬ng cña cuèn s¸ch, t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy kh¸ ®Çy ®ñ vÒ xø hä ®¹o, tæ chøc xø, hä ®¹o vµ vai trß cña tæ chøc nµy trong ®êi sèng ®¹o cña ngêi C«ng gi¸o ViÖt Nam. Tõ c¸ch tr×nh bµy l«gic, khoa häc ®Õn nh÷ng lêi b×nh s¾c nÐt kÕt hîp víi nh÷ng b¶ng biÓu chi tiÕt, cã thÓ nhËn thÊy ®îc sù vËn ®éng vµ biÕn ®æi cña tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o trong lÞch sö còng nh trong thêi hiÖn t¹i.
Ch¬ng 1, t¸c gi¶ tr×nh bµy vÒ Qu¸ tr×nh h×nh thµnh xø, hä ®¹o vµ tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o trong lÞch sö. Trong ch¬ng nµy, t¸c gi¶ ®·
lµm râ kh¸i niÖm xø, hä ®¹o cña c¶ ba miÒn B¾c, Trung, Nam víi nh÷ng chøc danh, chøc viÖc cô thÓ theo tõng miÒn kh¸c nhau mµ cã c¸ch gäi kh¸c nhau, tõ thÕ kØ XVII ë B¾c Bé vµ thÕ kØ XX ë Nam Bé vµ nhÊt lµ vïng
®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë T©y Nguyªn. Mçi mét vïng, miÒn, t¸c gi¶
®Òu ®a ra tõng trêng hîp cô thÓ, ®ång thêi ®Òu cã lËp b¶ng, biÓu thèng kª víi sè liÖu cã ®é tin cËy cao ®Ó minh chøng cho lÞch sö h×nh thµnh xø, hä ®¹o C«ng gi¸o ë ViÖt Nam.
Lµng C«ng gi¸o ë B¾c Bé lµ mét ®iÓm nhÊn khi nghiªn cøu vÒ tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o - tæ chøc Gi¸o héi C«ng gi¸o c¬ së trong lÞch sö. Bëi, lµng C«ng gi¸o chØ ®îc kh¶o t¶ râ nÐt khi ®ã lµ mét lo¹i h×nh cña lµng B¾c Bé - mét nÐt ®éc ®¸o cña lµng vïng ®ång b»ng B¾c Bé.
Cßn ë MiÒn Nam, tÝnh lµng ®· gi¶m h¼n, thËm chÝ kh«ng cã bãng d¸ng cña lµng C«ng gi¸o ë Nam Bé. §óng víi tªn gäi Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, nh÷ng ®Æc trng cña lµng C«ng gi¸o vµ sù chuyÓn híng cña lµng C«ng gi¸o, trong Ch¬ng 2, t¸c gi¶ tr×nh bµy mét c¸ch tæng qu¸t nhÊt vÒ c¸c giai ®o¹n h×nh thµnh cña lµng C«ng gi¸o trong lÞch sö còng nh sù chuyÓn m×nh cña lµng C«ng gi¸o trong giai ®o¹n hiÖn nay. Tõ c¸ch ph©n lo¹i vÒ giai ®o¹n h×nh thµnh cña lµng C«ng gi¸o vïng ®ång b»ng B¾c Bé (tõ khëi nguyªn cho ®Õn 1862 vµ tõ 1862 ®Õn 1954), t¸c gi¶ ®· nªu bËt 5
®Æc trng c¬ b¶n nhÊt cña lµng C«ng gi¸o - mét lo¹i h×nh lµng míi trong lµng x· ViÖt Nam. §Æc trng næi tréi nhÊt, ®ã lµ sinh ho¹t t«n gi¸o cña lµng C«ng gi¸o, ®ång thêi, ®Æc trng nµy cßn lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó x¸c
®Þnh ®ã lµ mét lµng C«ng gi¸o. Bªn c¹nh ®ã, cßn lµ c¸c ®Æc trng vÒ thiÕt chÕ, vÒ kinh tÕ (chñ yÕu lµ ruéng c«ng - ®¹o ®iÒn), vÒ chÝnh trÞ vµ vÒ h¬ng íc lµng C«ng gi¸o. Tõ qu¸ tr×nh kh¶o s¸t thùc ®Þa ®Ó nhËn ®Þnh vÒ sù chuyÓn híng cña lµng C«ng gi¸o, t¸c gi¶ ph©n tÝch 3 giai ®o¹n chuyÓn híng râ rÖt cña lµng C«ng gi¸o: Giai ®o¹n chuyÓn híng Gi¸o héi c¬ së vÒ c¨n b¶n tõ 1954 ®Õn 1960; Giai ®o¹n chuyÓn híng tõ 1961- 1980, víi phong trµo hîp t¸c hãa n«ng nghiÖp, x©y dùng n«ng th«n míi t¹i c¸c lµng C«ng gi¸o; Giai ®o¹n tõ 1980 ®Õn nay, víi sø mÖnh “Sèng Phóc ¢m gi÷a lßng d©n téc ®Ó phôc vô h¹nh phóc cña ®ång bµo” mµ Th chung 1980 ®· kh¼ng ®Þnh.
Ch¬ng 3: Tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o hiÖn nay, lµ ch¬ng
®óc kÕt nh÷ng nghiªn cøu cña t¸c gi¶, kÕt hîp víi t liÖu ®iÒn d·, so s¸nh ®Ó ®a ra nhËn ®Þnh vÒ viÖc t¸i cÊu tróc cña tæ chøc xø, hä
®¹o C«ng gi¸o ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ vai trß cña c¸c tæ chøc héi
®oµn C«ng gi¸o. §Ó chøng minh cho viÖc t¸i cÊu tróc cña tæ chøc xø, hä ®¹o t¹i ba miÒn, t¸c gi¶ ®Òu cã ®a ra nh÷ng dÉn chøng s¸t thùc, nh t¹i MiÒn B¾c, víi Gi¸o phËn Ph¸t DiÖm - mét gi¸o phËn cã
®«ng gi¸o d©n, vµ Gi¸o phËn H¶i Phßng - mét bíc ®ét ph¸ trong sù ®æi míi víi cuèn LÒ luËt hä ®¹o; MiÒn Trung víi Gi¸o xø chÝnh tßa Phñ Cam; MiÒn Nam víi Tæng Gi¸o phËn Thµnh phè Hå ChÝ Minh - n¬i ®i ®Çu trong viÖc chuÈn hãa tæ chøc xø, hä ®¹o, tõ viÖc thèng nhÊt tªn gäi, ®Õn c¬ cÊu, quyÒn h¹n, vµ chøc n¨ng cña Tæng Gi¸o phËn. Qua c¸ch tr×nh bµy c« ®äng, xóc tÝch vµ qua c¸c b¶ng thèng kª sè liÖu vÒ c¸c tæ chøc héi ®oµn C«ng gi¸o, t¸c gi¶ cho thÊy sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc tæ chøc vµ phøc t¹p vÒ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc héi ®oµn C«ng gi¸o hiÖn nay.
Ch¬ng 4: §êi sèng ®¹o trong xø, hä ®¹o/lµng C«ng gi¸o, t¸c gi¶ tr×nh bµy toµn c¶nh vÒ sù phong phó vµ ®a d¹ng cña ®êi sèng
®¹o trong xø, hä ®¹o/lµng C«ng gi¸o. Víi c¸ch chän trêng hîp dßng §a Minh lµm nghiªn cøu ®iÓn h×nh, t¸c gi¶ ®· lµm to¸t lªn ®êi sèng ®¹o ë lµng C«ng gi¸o. Bëi, ngoµi viÖc thùc hµnh nghi lÔ theo quy ®Þnh chung cña Gi¸o héi R«ma, dßng §a Minh cßn thùc hiÖn nh÷ng nghi lÔ mang tÝnh ®Æc thï, cã thÓ kÓ ®Õn 3 néi dung chÝnh:
ViÖc thùc hiÖn c¸c phÐp BÝ tÝch; ViÖc phông tù; ViÖc tæ chøc c¸c h×nh thøc th¸nh lÔ träng thÓ. Bªn c¹nh ®ã, t¸c gi¶ cßn tr×nh bµy vÒ sù héi nhËp v¨n hãa C«ng gi¸o víi v¨n hãa cæ truyÒn cña ngêi ViÖt ®îc thÓ hiÖn qua c¸c phong tôc nh: Tôc ®ãn TÕt Nguyªn ®¸n, tôc thê thÇn (bao gåm thê MÉu, thê Th¸nh, thê ThÇn), vµ phong tôc thê cóng tæ tiªn.
§i tõ lÞch sö h×nh thµnh ®Õn sù ph¸t triÓn vµ tíi viÖc t¸i cÊu tróc cña tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o ViÖt Nam, t¸c gi¶ ®· nªu Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra víi xø, hä ®¹o vµ tæ chøc xø, hä ®¹o trong thêi hiÖn t¹i vµ ®ã còng lµ néi dung cña Ch¬ng 5 - ch¬ng cuèi cña cuèn s¸ch. Trong ch¬ng nµy, t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng dù b¸o vÒ xu thÕ ph¸t triÓn cña xø, hä ®¹o vµ tæ chøc xø, hä ®¹o/lµng C«ng gi¸o trong giai ®o¹n tiÕp theo; Giíi thiÖu mét sè v¨n b¶n cña Gi¸o héi C«ng gi¸o vµ cña Nhµ níc ViÖt Nam cã liªn quan ®Õn xø, hä ®¹o vµ tæ chøc xø, hä ®¹o; Cuèi cïng lµ mét vµi kiÕn nghÞ cña t¸c gi¶ vÒ vÊn ®Ò nµy.
Nh×n chung, víi trªn 300 trang s¸ch, t¸c gi¶ ®· lµm to¸t lªn
®îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tæ chøc xø, hä ®¹o C«ng gi¸o ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ nh÷ng dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn cña tæ chøc nµy trong xu thÕ ph¸t triÓn chung cña Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam. Cuèn s¸ch lµ tµi liÖu tham kh¶o h÷u Ých cho nh÷ng ai quan t©m ®Õn lÜnh vùc nµy. §©y lµ nguån t liÖu quý cho viÖc nghiªn cøu ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ t«n gi¸o vµ c«ng t¸c qu¶n lÝ t«n gi¸o ë ViÖt Nam. /.
